Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụngTBDH trong giảng dạy môn lịch sử

Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụng TBDH trong giảng dạy môn Lịch sử
lớp 7
Phần I. Đặt vấn đề
Thiết bị dạy học là điều kiện không thể thiếu đợc cho việc triển khai chơng
trình, Sách giáo khoa nói chung và đặc biệt cho việc triển khai đổi mới phơng
pháp dạy học vào hoạt động tích cực, chủ động của học sinh. Đáp ứng yêu cầu
này, phơng tiện dạy học thiết bị dạy học phải tạo điều kiện thuân lợi nhất cho
học sinh thực hiện các hoạt động độc lập trong quá trình chiếm lĩnh tri thức của
môn học, nhất là môn lịch sử đối với học sinh nói chung và học sinh bậc trung
học cơ sở nói riêng.
1. Lí do chọn đề tài
1.1 Cơ sở lí luận
Căn cứ vào đặc điểm của qúa trình nhận thức : Con đờng nhận thức tri thức đi
từ trực quan sinh động đến t duy trừu tợng và từ t duy trừu tợng đến thực tiễn mà
thiết bị dạy học là phơng tiện trực quan sinh động nhất là tranh, ảnh, lợc đồ
bản đồ trong giảng dạy lịch sử là đồ dùng trực quan sinh động để tái hiện sự
kiện lịch sử.
Quán triệt mục tiêu giáo dục của nớc ta, luật giáo dục năm 2005 đã xách định
mục tiêu giáo dục phổ thông ở nớc ta là: Đào tạo con ngời Việt Nam phát
triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ về nghề nghiệp, trung
thành với lý tởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Hình thành và bồi d-
ỡng nhân cách, phẩm chất năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc.
Căn cứ vào đặc trng cơ bản của môn học lịch sử ở trờng phổ thông:học tập lịch
sử là quá trình nhận thức những điều đã diễn ra trong quá khứ của xã hội, để hiểu
về hiện tại và chuẩn bi cho tơng lai. Khác với giới tự nhiên, lịch sử xã hội loài
ngời không thể trực tiếp quan sát và cũng không thể khôi phục lại diễn biến lịch
sử trong phòng thí nghiệm. Mặt khác, lịch sử là những sự việc đã diễn ra, là hiện
thực trong quá khứ, tồn tại một cách khách quan, không thể thông qua phán
đoán , suy luận để biết lịch sử. Vì vậy, nhiệm vụ đầu tiên tất yếu của môn
lịch sử ở trờng phổ thông là tái tạo lịch sử tức là cho học sinh tiếp xúc với

những vật chứng, những dấu vết của quá khứ, tạo ra ở học sinh những hình ảnh
cụ thể, sinh động chính xác vè các sự kiện, hiện tợng lịch sử; những biểu tợng về
con ngời và hoạt động của họ trong bối cảnh thời gian, không gian xác định với
những điều kiện lịch sử cụ thể.
1.2 Cơ sở thực tiễn
1
Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụng TBDH trong giảng dạy môn Lịch sử
lớp 7
Những năm qua, việc dạy học lịch sử đã có nhiều tiến bộ đáng kể góp phần
vào sự nghiệp giáo dục nớc nhà. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách thẳng thắn,
khách quan, chúng ta thấy việc dạy học lịch sử ở trờng phổ thông còn rất nhiều
bất cập, cha đáp ứng đợc yêu cầu mà thực tiễn đòi hỏi. Tình trạng dạy chay, lối
thuyêt trình đơn điệu còn phổ biến. Điều đó làm cho hiệu quả dạy học lịch sử
còn nhiều hạn chế; học sinh không hứng thú, say mê học tập bộ môn, chất lợng
dạy học lịch sử đợc đánh giá qua các kỳ thi thấp; tình trạng dân ta không biết
sử ta đang có chiều hớng ra tăng.
Hơn nữa, chất lợng phơng tiện thiết bị dạy học trong những năm gần đây đã
đợc quan tâm đầu t đáng kể song vẫn cha đáp ứng đợc yêu cầu đổi mới, thiếu về
chủng loại và kém hiệu quả sử dụng.
Vì vậy, việc đổi mới phơng pháp dạy học lịch sử dạy hớng vào ngời
học, trong đó để ngời học chủ động tích cực, tự chiếm lĩnh tri thức thông qua
việc sử dụng phơng tiện và thiết bị dạy học (đồ dùng dạy học trực quan) là một
khâu quan trọng của quá trình dạy học lịch sử. Đặc biệt với đối tợng học sinh
tuổi từ 10 đến 15 ở bậc THCS tuổi hiéu động a thích điều mới, ham khám phá
học hỏi, thích độc lập.
Vì những lí do trên nên tôi chọn thực hiện: việc đổi mới, sử dụng thiết bị
dạy học môn lịch sử lớp 7.
Phần II. Giải quyết vấn đề
Năm học 2007-2008,tôi đợc nhà trờng phân công dạy môn lịch sử ở hai lớp 7
(7B-7C) . Tôi đã suy nghĩ và vận dụng tích cực việc sử dụng phơng tiện thiết

bị để dạy học nhằm thực hiện nghiêm túc sự chỉ đạo của nghành về đổi mới ph-
ơng pháp dạy học nói chung và đổi mới việc dạy học lịch sử nói riêng và đã đạt
đợc những kết quả khả quan nh sau
1. Đổi mới việc sử dụng thiết bị dạy học lịch sử
Đổi mới phơng pháp dạy học lịch sử đòi hỏi đợc đổi mới cả về thiết bị dạy
học và phơng pháp sử dụng
1.1 Thực trạng việc sử dụng phơng tiện, thiết bị dạy học môn lịch sử ở
trờng THCS Khánh Thợng.
Trờng THCS Khánh Thợng là trờng thuộc xã miền núi , thực hiện qui chế thiết bị
giáo dục, ban hành theo quyết định số 41/2000 /QĐ/BGD&ĐT ngày 24 tháng 3
năm 2000 qui định:
2
Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụng TBDH trong giảng dạy môn Lịch sử
lớp 7
- Thực hiện đầy đủ những bài thực hành qui định trong chơng trình và sách
giáo khoa
- Sử dụng thành thạo thiết bị giáo dục theo tài liệu hớng dẫn sử dụng của nhà
sản xuất, nhà cung ứng
- Có kế hoạch chuẩn bị trớc thiết bị theo danh mục thiết bị tối thiểu
- Mua vật liệu tiêu hao, tự su tầm, tự làm thiết bị cần thiết
- Nghiên cứu làm thử thiết bị cần thiết trớc khi lên lớp
Thiết bị dạy học môn lịch sử rất đa dạng, phong phú: Tranh , ảnh, lợc đồ.
Mẫu vật , băng hình ở đây tôi quan tâm đến việc sử dụng lợc đồ loại thiết
bị thờng đợc sử dụng trong việc giảng dạy lịch sử
Thiết bị dạy học tuy phong phú về chủng loại nhng thực tế ở trờng tôi, thiết bị
dạy học môn lịch sử đợc sử dụng chủ yếu là các loại bản đồ và lợc đồ lịch sử.
Song số lợng thiếu nhiều, hình thức cha đảm bảo thẩm mĩ; Một thực tế: Việc sử
dụng thiết bị dạy học do có nhiều lí do khác nhau nên cha trở thành nhu cầu th-
ờng xuyên. Do vậy ngay sau khi nhận chuyên môn, tôi đã liên hệ với bộ phận
phụ trách thiết bị để nắm vững, phân loại danh mục thiết bị hiện có để có kế

hoạch chuẩn bị , sử dụng
Cụ thể:
1.1 Bảng danh mục lợc đồ môn lịch sử lớp 7 ( đợc cấp )
STT Tên thiết bị Dùng cho bài dạy
1 Lợc đồ các cổ đại phơng đông phơng tây Bài 1:SGK T3
Bài 4:SGK T10
Bài 5:SGK T15
2 Cuộc kháng chiến chống Tống lần 1(981) Bài 11: SGK T38
3 Cuộc kháng chiến chống Tống lần 2( 1076-1077) Bài 11: SGK T46
4 Cuộc kháng chiến lần 1 chống quân xâm lợc
Mông Cổ (1258)
Bài 14: SGK T55
5 Cuộc kháng chiến lần 2 chống quân xâm lợc
Nguyên (1285)
Bài 14: SGK T58
6 Cuộc kháng chiến lần 3 chống quân xâm lợc
Nguyên (1287-1288) và chiến thắng Bạch Đằng
lịch sử ( 1288)
Bài 14: SGK T62,64
7 Khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427) Bài 19: SGK T82
8 Chiến thắng Tốt Động Chúc Động (1426) Bài 19: SGK T89
9 Chiến thắng Chi Lăng-Xơng Giang(1427) Bài 19: SGK T92
10 Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa (1789) Bài 25: SGK T129
Nh vậy lợc đồ để giảng dạy còn thiếu rất nhiều. Vì vậy tôi đã có kế hoạch
phối hợp với các đồng chí giảng dạy cùng khối, phân công cho học sinh vẽ
phóng to các lợc đồ có trong sách giáo khoa để bảo đảm có lợc đồ dạy học. Trớc
khi giao cho học sinh vẽ giáo viên cần quán triệt các yêu cầu:
3
Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụng TBDH trong giảng dạy môn Lịch sử
lớp 7

- Về kích thớc (theo kích thớc khổ A0)
- Về màu sắc
- Về chữ viết, kí hiệu (phần chú giải)
Lợc đồ phải đảm bảo về cả tính thẩm mĩ và hiệu quả sử dụng
1.2 Bảng phân công vẽ lợc đồ
TT Tên lợc đồ Tổ lớp
1 Lợc đồ Đông Nam á thế kỉ XIII XV SGK T22 Tổ 1 7B
2 Lợc đồ 12 sứ quân SGK T26 Tổ 2-7B
3 Trận chiến tại phòng tuyến Nh Nguyệt SGK T43 Tổ 3 7B
4 Khởi nghĩa Nông dân nửa cuối thế kỉ XIV SGK T76 Tổ 4 7B
5 Đờng tiến quân ra bắc của khỏi nghĩa Lam Sơn SGK
T86
Tổ 1 7C
6 Lợc đồ hành chính nớc Đại Việt thời Lê Sơ SGK T95 Tổ 2 7C
7 Phong trào nông dân khởi nghĩa thế kỉ XVI SGK T105 Tổ 3 7C
8 Nơi diễn ra các cuộc khởi nghĩa nông dân ở đàng
ngoài thế kỉ XVIII SGK T118
Tổ4 7C
9 Căn cứ địa của nghĩa Tây Sơn SGK T121 Tổ 1 7A
10 Lợc đồ Tây Sơn khởi nghĩa chống các thế lực phong
kiến và chống xâm lợc nớc ngoài SGK T123
Tổ 2 7A
11 Lợc đồ các đơn vị hành chính việt Nam thời Nguyễn
(1832) SGK T135
Tổ 3 7A
12 Lợc đồ những nơi bùng nổ cuộc nổi dạy của nhân dân
chống vơng triều Nguyễn thế kỉ XIX SGK T140
Tổ 4 7A
Nh vậy, qua việc thực hành vẽ lợc đồ giúp học sinh tiếp cận vối bản đồ
lịch sử; rèn kĩ năng ứng dụng và chuẩn bị đợc lợng lợc đồ bổ xung vào kho thiết

bị đồng thời có lợc đồ để dạy học môn lịch sử lớp 7. Muốn việc làm này có kết
quả tốt, giáo viên phải thờng xuyên nhắc nhở, động viên, khích lệ kiểm tra, đôn
đốc kịp thời, ra thời hạn nộp.
2. Kĩ năng khai thác lợc đồ.
Điều quan trọng trong giờ dạy học lịch sử, giáo viên phải biết khai thác và
hớng dẫn học sinh tái hiện lịch sử qua lợng đồ.
Các bớc tiến hành khai thác lợc đồ
B ớc 1: Cho học sinh quan sát lợc đồ, trong đó chú ý qua sát cả nội dung,
gianh giới và các kí hiệu bản đồ.
B ớc 2: Giáo viên đặt câu hỏi nêu vấn đề và gợi ý để học sinh tìm hiểu nội
dung lợc đồ
B ớc 3: Học sinh trả lời bằng việc trình bày kết quả tìm hiểu nội dung lợc
đồ
4
Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụng TBDH trong giảng dạy môn Lịch sử
lớp 7
B ớc 4: Giáo viên nhận xét bổ sung ý kiến trả lời của học sinh và hoàn
chỉnh nội dung lợc đồ cần cung cấp cho học sinh.
Cuối cùng học sinh nắm đợc cách khai thác lợc đồ, nội dung của lợc đồ
gắn liền với nội dung bài học.
3. Vận dung khai thác lợc đồ
cụ thể:
Khai thác lợc đồ kháng chiến chống Tống thời Lí (1075 1077)
Trớc hết giáo viên nên yêu cầu: Dựa vào lợc đồ hãy trình bày cuộc tiến
công xâm lợc nớc ta của quân Tống.
Sau khi học sinh suy nghĩ, trình bày cuộc xâm lợc của quân Tống trên lợc
đồ, giáo viên nhận xét và có thể giới thiệu nh sau: Nhìn vào lợc đồ, chúng ta thấy
chiến trờng trong cuộc kháng chiến chống Tống diễn ra cả trên bộ và trên biển.
Lực lợng của quân Tống gồm 10 vạn bộ binh, 1 vạn ngựa, 20 vạn quân phu do t-
ớng Quách Quỳ, Triệu Tiết chỉ huy, từ Ung Châu, phân hành nhiều mũi vợt qua

biên giới tràn vào nớc ta (Giáo viên kết hợp lời nói với việc dùng bút dạ vẽ đờng
tiến quân của quân Tống trên lợc đồ). Một đạo quân thuỷ cũng đợc lệnh vợt biển
sang tiếp ứng.
Về phía ta, nhà Lí đã chủ động bố trí lực lợng đón đánh các cánh quân của
địch ở ngay cửa ải biên giới. Do các tớng Lu Kì, Thâ Cảnh Phúc, Lí Kế Nguyên
chỉ huy.
Sau khi bị chặn đánh ở ải Lí Quyết (Lạng Sơn) và bị đánh tơi bời ở ven
biển Quảng Ninh, Quân Tống tập trung lực lợng cố tiến về Thăng Long, nhng
chúng đã gặp phải phòng tuyến rất kiên cố, vững chắc của quân ta.
Đến đây giáo viên nêu câu hỏi: Đó là phòng tuyến nào? Hãy cho biết nét
chính về phòng tuyến đó?
- Học sinh trả lời câu hỏi.
- Giáo viên nhận xet, trình bày: Đó là phòng tuyến trên sông Nh Nguyệt.
Phòng tuyến Nh Nguyệt đợc xây dựng trên sông Nh Nguyệt (đoạn sông Cầu
chảy qua huyện Hiệp Hoà - Bắc Giang và Yên Phong Bắc Ninh). Nhìn trên l-
ợc đồ, chúng ta thấy phòng tuyến Nh Nguyệt đợc xây dựng ở ngay đoạn song mà
các con đờng từ phía Bắc về Thăng Long đều phải đi qua, phòng tuyến dài gần
100km, đợc đắp cao, có hàng rào tre dày đặc, chắc chắn, chạy dài từ sờn đông
bắc dãy núi Tam Đảo đến sờn tây dãy núi Nham Biền (Yên Dũng Bắc Giang),
dới sông có thuỷ quân, trên thành có quân đóng và tuần tiễu, tập trung ở bến
sông và nơi có đờng giao thông đi qua.
Tiếp theo giáo viên yêu cầu học sinh trình bày những nét chính về diễn biến
cuộc kháng chiến chống Tống trên lợc đồ.
5
Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụng TBDH trong giảng dạy môn Lịch sử
lớp 7
Sau khi học sinh trình bày, giáo viên nhận xét và hoàn chỉnh tờng thuật diễn
biến nh sau:
Đến tháng 1 năm 1077, quân Tống tiến tới bờ bắc sông Cầu, cánh quân phải
tập trung ở bến Nh Nguyệt, cánh quân trái đóng ở thị cầu, hai lần quân Tống

đóng bè tiến sang bờ nam nhng đều bị quân ta đánh trả quyết liệt phải lui về bờ
bắc. Thồi gian kéo dài, quân Tống mệt mỏi, ốm đau, bệnh tật và khủng hoảng về
tinh thần bởi nỗi ám ảnh từ bài Thơ Thần trong đền thờ Trơng Hống, Trơng Hát.
Chính lúc đó, quân ta do Lí Thờng Kiệt chỉ huy, quân địch 10 phần chết 5 hoặc 6
phần.
Đến tháng 2-1077, sau khi đợc quân ta chủ động, đề nghị giảng hoà, quân
Tống vội vã rút quân về nớc. Cuộc kháng chiến chống Tống kết thúc thắng lợi.
Kết quả:
So sánh 2 tiết học của 2 lớp khác nhau, có cùng đối tợng học sinh nh nhau,
dạy học cùng một bài trên tôi thấy nh sau: Lớp 7B có sử dụng lợc đồ Kết quả:
Lớp có 46 học sinh qua kiểm tra có 41/46 học sinh hiểu bài chiếm tỉ lệ 89,1%
còn lớp 7C không sử dụng lợc đồ , kết quả lớp có 44 hcọ sinh thì có 30/44 em
hiểu bài chiếm tỉ lệ 68,2 % số học sinh hiểu bài. Điều đó khẳng định: Nếu dạy
học có sử dụng đồ dùng dạy học lợc đồ lịch sử thì tiết học sôi nổi hơn, học
sinh tích cực, tự giác, hứng thú học tập hơn; giáo viên nói viết ít hơn . Kết quả
học sinh tự chiếm lĩnh tri thức (hiểu bài) cao hơn.
PHầN III : Kết luận
Việc sử dụng thiết bị lợc đồ lịch sử trong dạy học bộ môn là một công việc
rất cần thiết và quan trong, vì vậy trong quá trình dạy học lịch sử bắt buộc ngời
giáo viên phải chuẩn bị và sử dụng nghiêm túc thiết bị dạy học, có nh vậy việc
dạy học môn lịch sử nói chung và việc dạy học môn lịch sử nói riêng mới mang
lại kết quả cao, mới góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu giáo dục của môn học
do ngành đặt ra đợc quy định tại Luật Giáo dục năm 2005 là: Đào tạo con ng-
ời Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mĩ về
nghề nghiệp, trung thành với lí tởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội,
hình thành và bồi dỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp
ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Trên đây là một vài kinh nghiệm tôi đúc kết qua thực tế giảng dạy môn lịch
sử 7 tại trờng THCS Khánh Thợng năm học 2007 2008. Bài viết của tôi sẽ
không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận đợc sự góp ý của độc giả!

6
Những kinh nghiệm về đổi mới sử dụng TBDH trong giảng dạy môn Lịch sử
lớp 7
Khánh Thợng, ngày 10 tháng 5 năm 2008

Dơng Thị Thu Cúc.
7