Nâng cao chất lượng lao động đáp ứng mục tiêu lớn lao tiến lên CNXH của Việt Nam - 1 ppsx

1

Lời mở đầu

Trong thời đại ngày nay, khi loài người đã bước sang cuộc cách mạng khoa học kỹ
thuật lần thứ 3 thì khoa học kỹ thuật đã thực sự trở thành lực lượng sản xuất trực
tiếp như lời Mác đã tiên đoán. Với sự phát triển mạnh mẽ của nhiều ngành khoa học
và công nghệ hiện đại, với hàm lượng chất xám chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong các
sản phẩm làm ra, con người càng tỏ rõ vai trò quyết định của mình trong tiến trình
phát triển của xã hội, của lịch sử nhân loại. Biện chứng của sự phát triển trong thời
đại ngày nay đòi hỏi con người phải bộc lộ đầy đủ hơn nữa "sức mạnh của bản chất
con người" của mình một cách hiện thực và sinh động hơn, phong phú và đa dạng
hơn, văn hoá và trí tuệ với những cá tính độc đáo và những phẩm chất năng động,
sáng tạo của con người hiện đại. Nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng nhất, có tính
chất quyết định đối với sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia.
Ngày nay, trong công cuộc công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước mục tiêu quan
trọng nhất trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta thì nguồn nhân lực
chính là chìa khoá của sự thành công. Nguồn nhân lực với trình độ tiên tiến sẽ chính
là nhân tố đẩy nhanh quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Với một
nước đang ở trình độ thấp kém phát triển như nước ta hiện nay không thể không
xây dựng một chính sách phát triển lâu bền, nâng cao dần chất lượng của người lao
động, phát huy nhân tố con người để phục vụ tốt nhất cho mục tiêu lớn lao của toàn
dân tộc, đưa nước ta tiến lên chủ nghĩa xã hội.
I. Cơ sở lý luận của việc phát triển và sử dụng nguồn nhân lực để phát triển kinh tế
trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

2

1. Biện chứng của sự phát triển lực lượng sản xuất với sự phát triển kinh tế xã hội.

a. Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
Sản xuất là hoạt động đặc trưng của con người và xã hội loài người. Sản xuất xã hội
bao gồm: sản xuất vật chất, sản xuất tinh thần và sản xuất ra bản thân con người. Ba
quá trình đó gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động qua lại với nhau trong đó sản xuất
vật chất là cơ sở tồn tại và phát triển của xã hội. Sản xuất vật chất được tiến hành
bằng phương thức sản xuất nhất định. Phương thức sản xuất là cách thức con người
thực hiện quá trình sản xuất vật chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội
loài người. Mỗi xã hội được đặc trưng bằng một phương thức sản xuất nhất định.
Cho đến nay, lịch sử loài người đã trải qua năm phương thức sản xuất đó là công xã
nguyên thủy, nô lệ phong kiến, tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa. Phương thức
sản xuất đóng vai trò quyết định đối với mọi lĩnh vực của đời sống xã hội: kinh tế,
chính trị, văn hóa xã hội. Sự thay thế kế tiếp nhau của các phương thức sản xuất
trong lịch sử quyết định sự phát triển của xã hội loài người từ thấp đến cao.
Trong quá trình lao động sản xuất, một mặt là quan hệ giữa con người với tự nhiên -
lực lượng sản xuất, mặt khác là quan hệ giữa với người người tức là quan hệ sản
xuất. Phương thức sản xuất chính là, sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất ở một
trình độ nhất định với quan hệ sản xuất tương ứng. Quy luật quan hệ sản xuất phải
phù hợp với tính chất, trình độ của lực lượng sản xuất đây là quy luật cơ bản nhất
của toàn bộ lịch sử loài người, là quy luật biến đổi phát triển của các phương thức
sản xuất. Trước hết ta tìm hiểu về lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
- Lực lượng sản xuất đó là tổng thể các nhân tố vật chất kỹ thuật mà trong mối quan
hệ với nhau tạo thành sức sản xuất của xã hội. Như Mác đẫ nói lực lượng sản xuất
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

3

bao gồm nhân tố vật chất đó là tư liệu sản xuất (bao gồm tư liệu lao động. Trong
quá trình sản xuất sức lao động của con người và tư liệu sản xuất trước hết là công
cụ lao động kết hợp với nhau tạo thành lực lượng sản xuất.
Người lao động chính là chủ thể của quá trình sản xuất vật chất tác động vào đối

tượng lao động để tạo ra của cải vật chất, đồng thời cũng chính họ là người sáng tạo
ra công cụ lao động. Công cụ lao động là nhân tố quan trọng trong lực lượng sản
xuất. Nó là khí quan vật chất "nối dài" nhân lên sức mạnh của con người trong quá
trình lao động biến đổi thế giới tự nhiên.
Trong thời đại ngày nay, khoa học đang ngày càng trở thành lực lượng sản xuất trực
tiếp. Những thành tựu của khoa học được ứng dụng nhanh chóng và rộng rãi vào
sản xuất tri thức khoa học cũng là một bộ phận quan trọng trong kinh nghiệm, kỹ
năng của người lao động. Các yếu tố của lực lượng sản xuất có quan hệ tác động
biện chứng lẫn nhau, trong đó người lao động đóng vai trò quan trọng hàng đầu.
Trong quá trình sản xuất vật chất, ngoài quan hệ giữa con người với tự nhiên còn là
mối quan hệ giữa người với người. Đó chính là quan hệ sản xuất. Quan hệ này được
phân tích theo hai giác độ
Xét trong quá trình tái sản xuất xã hội đó là mối quan hệ giữa người với người trong
quá trình sản xuất phân phối trao đổi và tiêu dùng.
Nếu phân tích trên 3 lớp quan hệ đó là quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan
hệ trong tổ chức - quản lý sản xuất quan hệ trong phân phối sản phẩm lao động. Ba
quan hệ này có tư liệu sản xuất giữ vai trò quyết định.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

4

Cũng như lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất thuộc lĩnh vực đời sống vật chất của
đời sống xã hội. Tính vật chất của quan hệ sản xuất thể hiện ở chỗ, chúng tồn tại
khách quan độc lập với ý muốn chủ quan của con người.
- Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt thống nhất biện chứng trong
mỗi quá trình sản xuất. Trong mối quan hệ đó vai trò quyết định thuộc về lực lượng
sản xuất bởi vì nó là nội dung vật chất của quá trình đó. Tính quyết định đó thể hiện
là tương ứng với một trình độ phát triển của lực lượng sản xuất hiện có thì cũng cần
có một hệ thống quan hệ sản xuất phù hợp nhằm bảo tồn, khai thác, sử dụng và phát
triển lực lượng sản xuất. Đồng thời những biến đổi trong nội dung vật chất của lực

lượng sản xuất tất yếu dẫn đến khả năng biến đổi của các quan hệ sản xuất.
Với tư cách hình thức kinh tế của quá trình sản xuất thì quan hệ sản xuất lại có vai
trò ảnh hưởng trở lại với lực lượng sản xuất. Sự tác động này biểu hiện trên hai khả
năng với nhu cầu khách quan của việc bảo tồn, sử dụng và khai thác có hiệu quả các
lực lượng sản xuất và do đó có tác dụng thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển.
Trong trường hợp ngược lại thì nó lại kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.
Dưới sự tác động của nhiều nhân tố như sự tích lũy dần kinh nghiệm mà trong thời
đại ngày nay với sự tác động trực tiếp và nhanh chóng của các tri thức khoa học kỹ
thuật và công nghệ vào quá trình sản xuất thì lực lượng sản xuất không ngừng biến
đổi và phát triển. Nhưng sự biến đổi và phát triển đó trong một giới hạn nhất định
thì chưa tạo ra nhu cầu khách quan của sự biến đổi các quan hệ sản xuất. Khi sự
biến đổi đó tới một giới hạn nhất định cả về số lượng và chất thì tất yếu sẽ đặt ra
nhu cầu khách quan là cải cách, cải tổ và cao hơn là một cuộc cách mạng tới tận cơ
sở quan hệ sản xuất tư liệu chủ yếu.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

5

Tuy nhiên những quan hệ sản xuất không tự nó biến đổi mà nó cần đến những cuộc
cải cách; cách mạng trên phương diện chính trị và thể chế Nhà nước, cơ chế Nhà
nước vì rằng những quan hệ sản xuất bao giờ cũng mang một hình thức pháp lý,
chính trị văn hóa.
Như vậy một yêu cầu khách quan được đặt ra có tính nguyên tắc đối với các quá
trình xác lập, hoàn thiện những quan hệ sản xuất phải dựa trên trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất hiện có.
ở nước ta đổi mới đã có những biểu hiện vận dụng chưa đúng quy luật này biểu hiện
ở việc chủ quan, nóng vội trong việc xây dựng quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa
mà không tính tới trình độ của lực lượng sản xuất nước ta. Một quan hệ sản xuất
tiên tiến không phù hợp với trình độ thấp kém của lực lượng sản xuất, nó đã kìm
hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất nước ta trong một thời gian dài. Từ đổi

mới 1986 đến nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam, nước ta đã lựa
chọn con đường phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng
xã hội chủ nghĩa. Điều này hoàn toàn phù hợp với quy luật về sự phù hợp của quan
hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, bởi lẽ trình độ lực lượng
sản xuất nước ta còn thấp kém, không đồng đều. Sự không đồng đều về trình độ của
lực lượng sản xuất đòi hỏi phải có sự đa dạng phong phú của các quan hệ sản xuất.
b. Lực lượng sản xuất xã hội là yếu tố tiêu biểu cho các thời đại lịch sử xã hội.
Trong những hang đá lâu đời nhất, người ta đã tìm thấy những công cụ và những vũ
khí bằng đá. Việc sử dụng và sáng tạo những tư liệu lao động tuy đã có mầm mống
ở một vài loài vật nào đó nhưng vẫn là đặc trưng nổi bật nhất của lao động con
người. Con người đã phát triển tư liệu lao động lên một trình độ cao hơn, ngày càng
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

6

đáp ứng tốt hơn quá trình sản xuất. Sản xuất phát triển trong tất cả các ngành làm
cho sức lao động của con người có khả năng sản xuất được nhiều tư liệu hơn số tư
liệu cần thiết cho sinh hoạt của họ, làm tăng sản lượng lao động hàng ngày mà mỗi
thành viên của thị tộc, của công xã gia đình hoặc 1 vợ 1 chồng.
Trong lúc của cải làm ra nhiều, mở rộng phạm vi sản xuất, tư hữu xuất hiện thì ở
những điều kiện lịch sử nhất định sự phân công lao động xã hội lớn đầu tiên tất
nhiên sẽ đưa đến chế độ nô lệ. Trong xã hội chiếm hữu nô lệ hình thành 2 giai cấp
chủ nô và nô lệ. Kiểu sản xuất tập thể hay hợp tác theo lối nguyên thủy rõ ràng là sự
tất yếu của từng cá nhân riêng lẻ chứ không do xã hội hóa tư liệu sản xuất.
Sự phát triển phi thường của công nghiệp và quá trình tập trung cực kỳ nhanh
chóng của sản xuất trong các xí nghiệp ngày càng lớn, là một trong những đặc tính
đặc sắc nhất của chủ nghĩa tư bản.Giai cấp tư sản trong quá trình thống nhất giai cấp
chưa đầy một thế kỷ đã tạo ra một lực lượng sản xuất bằng tất cả những lực lượng
sản xuất của các thế hệ trước cộng lại. Chính giai cấp tư sản là giai cấp đầu tiên đã
cho chúng ta thấy hoạt động của loài người có khả năng đến mức nào. Nó tạo ra các

kỳ quan khác hẳn thời kỳ cổ đại. Giai cấp tư sản không thể tồn tại nếu không luôn
luôn cánh mạng hóa công cụ sản xuất do đó cách mạng hóa quan hệ sản xuất. Điều
này trái với tất cả các giai cấp thống trị trước kia thì việc duy trì nguyên vẹn phát
triển sản xuất cũ là điều kiện đầu tiên cho sự tồn tại của họ.
Chủ nghĩa xã hội là hình thái kinh tế xã hội cao nhất trong lịch sử. Giai cấp công
nhân đại diện cho lực lượng sản xuất tiên tiến giữa vai trò lãnh đạo xã hội. Khi lực
lượng sản xuất đạt đến trình độ xã hội hóa cao thì quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa
trở lên lỗi thời kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Do đó, nó phải được
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

7

thay thế bằng một quan hệ sản xuất tiến bộ hơn đó là quan hệ sản xuất xã hội chủ
nghĩa. Lực lượng sản xuất của chủ nghĩa xã hội là lực lượng sản xuất tiên tiến, có
tính xã hội hóa cao mà đỉnh cao là chủ nghĩa cộng sản khi đó con người làm theo
năng lực, hưởng theo nhu cầu.
Mỗi thời đại lịch sử được đặc trưng bởi một phương thức sản xuất nhất định mà
trong đó lực lượng sản xuất là yếu tố tiêu biểu cho các thời đại lịch sử xã hội. Xã
hội phát triển từ thấp đến cao xét đến cùng cũng là do lực lượng sản xuất quyết
định.
2. Lực lượng sản xuất là yếu tố cách mạng nhất của sản xuất
Sự phát triển của lực lượng sản xuất quyết định sự thay đổi, phát triển của phương
thức sản xuất.
Dù hình thức xã hội của sản xuất như thế nào, người lao động và tư liệu sản xuất
bao giờ cũng vẫn là những nhân tố của sản xuất. Muốn có sản xuất nói chung thì
người lao động và tư liệu sản xuất phải kết hợp với nhau. Con người sử dụng công
cụ lao động tác động vào đối tượng lao động để tạo ra sản phẩm cho xã hội. Lực
lượng sản xuất là yếu tộ động, luôn luôn biến đổi dẫn đến sự biến đổi của quan hệ
sản xuất. Nếu mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất thích hợp
thì sẽ thúc đẩy sản xuất phát triển. Như vậy có thể nói rằng lực lượng sản xuất là

yếu tố cách mạng nhất của sản xuất. Trong thực tế lịch sử xã hội loài người, sự phát
triển của sản xuất đều được đánh dấu bằng sự tiến bộ không ngừng của lực lượng
sản xuất. Các cuộc cách mạng kỹ thuật đã mang lại sự thay đổi vượt bậc của quá
trình sản xuất xã hội về cách thức sản xuất, phương thức tổ chức quản lý
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

8

Sự khác nhau giữa một thời đại này với một thời đại kinh tế khác là phương thức
chế tạo,là những tư liệu lao động dùng để chế tạo chứ không phải là cái người ta chế
tạo ra. Những tư liệu lao động là thước đo sự phát triển của người lao động và là
những chỉ số của những quan hệ xã hội trong đó người lao động làm việc. Nguồn
gốc sâu xa của sự vận động phát triển của xã hội chính là ở sự phát triển của lực
lượng sản xuất. Chính sự phát triển của lực lượng sản xuất đã quyết định, làm thay
đổi quan hệ sản xuất. Đến lượt mình quan hệ sản xuất thay đổi sẽ làm cho kiến trúc
thượng tầng thay đổi và do đó phương thức sản xuất cũ được thay thế bằng phương
thức sản xuất mới tiến bộ hơn, hình thái kinh tế - xã hội cũ được thay thế bằng hình
thái kinh tế xã hội mới cao hơn, tiến bộ hơn. Quá trình này diễn ra một cách khách
quan không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan.
3. Nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
a. Khái niệm
Hiện nay nhiều khái niệm khác nhau về nguồn nhân lực. Ngân hàng thế giới cho
rằng: nguồn nhân lực là toàn bộ vốn người (thể lực, trí lực, kỹ năng, nghề nghiệp…)
mà mỗi cá nhân sở hữu, có thể huy động được trong quá trình sản xuất, kinh doanh,
hay trong một hoạt động nào đó.
Chúng ta có thể hiểu, nguồn lực con người là tổng thể những yếu tố thuộc về chất,
tinh thần, đạo đức, phẩm chất, trình độ tri thức vị thế xã hội… tạo nên năng lực của
người, của cộng đồng người có thể sử dụng, phát huy trong quá trình phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước và trong những hoạt động xã hội.
Khi ta nói tới nguồn lực con người là ta nói tới con người với tư cách là chủ thể

hoạt động sáng tạo tham gia cải tạo tự nhiên, làm biến đổi xã hội.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -