Để đào tạo một đội ngũ nhà báo, cán bộ truyền thông hiện đại đáp ứng yêu cầu của hội nhập và toàn cầu hoá

Để đào tạo một đội ngũ nhà báo, cán bộ truyền thông hiện đại đáp ứng yêu cầu của
hội nhập và toàn cầu hoá
Trong số nhiều yếu tố, điều kiện khách quan và chủ quan quy định sự phát triển
báo chí nói riêng, truyền thông đại chúng nói chung, tác giả cho rằng có 2 yếu tố được
coi là trực tiếp và chủ yếu nhất: thứ nhất, là nhu cầu trao đổi thông tin của con người
và thứ hai là phương tiện thiết bị được sử dụng để thực hiện, đáp ứng các nhu cầu trao
đổi thông tin của con người. Trong đó, sự gia tăng nhanh chóng nhu cầu tiêu dùng
thông tin của con người, đáp ứng các yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội được coi là yếu
tố cơ bản nhất.
Nhu cầu trao đổi thông tin của con người được bắt nguồn và chịu sự quy định của
sự phát triển xã hội. Xã hội phát triển càng cao, nhu cầu trao đổi thông tin càng cao, cả
về số lượng, chất lượng, cơ cấu loại thông tin phản ánh các mặt hoạt động đa dạng, cả
vật chất và tinh thần của con người. Để đáp ứng nhu cầu trao đổi thông tin ngày càng
cao, ngày càng đa dạng ấy, con người đã không ngừng sáng tạo ra, đưa vào sử dụng các
phương tiện, thiết bị truyền thông ngày càng hiện đại.
Hai yếu tố cơ bản trên đây vận động, biến đổi nhanh chóng tất yếu dẫn đến một
hệ quả là một hệ thống cơ chế, với một hệ thống thiết chế tổ chức các cơ quan báo chí
truyền thông ngày càng được biến đổi theo hướng đa năng, đa dạng để có thể đáp ứng
ngày càng đầy đủ nhu cầu dùng tin đó của con người. Đến lượt nó, tính chất đa chức
năng, đa dạng ấy của hgệ thống các cơ quan, tổ chức truyền thông đòi hỏi phải có một
đội ngũ cán bộ báo chí truyền thông có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng nghề
nghiệp đủ để đảm nhận các chức năng, nhiệm vụ mới của các cơ quan truyền thông ấy.
Theo logic ấy, đội ngũ cán bộ truyền thông nói chung, đội ngũ cán bộ quản lý,
phóng viên, biên tập viên… tất yếu phải có những thay đổi về trình độ chuyên môn,
nghiệp vụ, kỹ năng nghề nghiệp…, nói chung là thay đổi về mô hình nhân cách, về
phẩm chất, năng lực. Vấn đề đặt ra là hoạt động đào tạo đội ngũ cán bộ truyền thông ấy
đã cần, đang cần và sẽ cần phải có những thay đổi như thế nào để có thể đào tạo được
những cán bộ báo chí truyền thông chuyên nghiuệp có nhân cách đáp ứng đòi hỏi của
những biến đổi đa dạng, nhanh chóng của nhu cầu trao đổi thông tin của xã hội, sử dụng
vận hành thành thục hệ thống thiết bị kỹ thuật hiện đại, thoả mãn yêu cầu của chức năng,
1

nhiệm vụ từng chức danh công việc của một mô hình cơ quan truyền thông hiện đại. Tác
giả chỉ khuôn bài viết nay trong giới hạn: hoạt động đào tạo cán bộ báo chí cần có hướng
thay đổi thế nào để có thể đào tạo được những cán bộ báo chí truyền thông có những đặc
trưng cơ bản hợp thành mô hình nhân cách một nhà báo hiện đại.
1. Sự ra đời, phát triển mạnh mẽ của truyền thông đa phương tiện và yêu cầu mới
đối với phẩm chất, năng lực một cán bộ truyền thông, một nhà báo hiện đại
Truyền thông đa phương tiện, dù vẫn còn có ý kiến khác nhau, nhưng về cơ bản
đó là phạm trù dùng để chỉ một hệ (một tập hợp) các phương tiện truyền thông hiện đại
với những yêu cầu đa dạng về kỹ thuật công nghệ được sử dụng đồng thời trong một
hãng truyền thông, một tờ báo, thậm chí một tác phẩm báo chí cụ thể để huy động tối đa
hiệu quả chuyển tải thông tin, đáp ứng ngày càng cao nhu cầu sử dụng thông tin và nâng
cao hiệu quả tiếp nhận thông tin cho đối tượng công chúng truyền thông.
Một tác phẩm báo chí hiện đại ngày nay là sản phẩm mà theo đó, những thông tin
được chuyển tải đến công chúng không chỉ đơn thuần là bằng ngôn ngữ nói hay viết, mà
còn cả hình ảnh, âm thanh, nhất là với những sản phẩm báo chí được chuyển tải trên các
kênh thông tin hiện đại: mạng điện tử, truyền hình, truyền hình kỹ thuật số, báo in trên
giấy, trên đĩa CD… Để sáng tạo ra một tác phẩm báo chí như thế đòi hỏi người sáng tạo
ra nó không đơn thuần chỉ là một phóng viên báo viết, báo nói (phát thanh) hay báo
ảnh… Thiết bị kỹ thuật đa phương tiện đòi hỏi một nhà báo có trình độ nghiệp vụ, kỹ
năng đủ để sử dụng nhiều loại thiết bị kỹ thuật khác nhau, có tri thức thực hành về nhiều
loại ngôn ngữ khác nhau.
Một tờ báo hiện đại trong thời đại cách mạng khoa học – công nghệ cũng đang
chuyển mình nhanh chóng theo hướng đa phương tiện hoá. Ngày nay bạn đọc không còn
xa lạ với những tên báo mới: bên cạnh Nhân dân có Nhân dân điện tử, Bên cạnh Tạp chí
Cộng sản có Tạp chí Cộng sản điện tử. Đấy là chưa kể đến những Websitte độc lập với
tính cách là một tờ báo mạng (báo trực tuyến…). Đó là chưa kể đến những thay đổi
nhanh chóng của áp dụng tiến bộ công nghệ thông tin đã tạo nên các mối liên hệ làm
việc trực tiếp giữa các phóng viên với biên tập viên với cán bộ quản lý các ban, phòng,
Tổng biên tập… cùng làm việc trong một “tờ báo hiện đại”. Một “tờ báo” như thế đòi
2

hỏi có một đội ngũ phóng viên, biên tập viên đa năng, một đội ngũ cán bộ quản lý đa
năng.
Một cơ quan truyền thông hiện đại trước đây thường là chỉ ra một loại sản phẩm
(một tờ báo, một tạp chí, hiểu theo nghĩa cổ điển), thì nay đã hoàn toàn khác. Đã từ lâu
trong các quốc gia tiên tiến, chúng ta bắt gặp những hãng truyền thông, những tập đoàn
truyền thông với nhiều loại sản phẩm, loại kênh truyền thông khác nhau và những “tờ
báo” hiện đại rất khác nhau, như đã nói trên đây. Hoạt động của các hãng truyền thông
này đã làm thay đổi hoàn toàn diện mạo của hoạt động báo chí truyển thông. Chúng tạo
ra những tác động to lớn về nhiều mặt: kinh tế, văn hoá, xã hội, chính trị. Có thể nói,
truyền thông và báo chí nói riêng đang tác động mạnh mẽ, sâu sắc đến mọi mặt của đời
sống xã hội. Chúng tạo ra động lực thật mạnh mẽ đến các thiết chế xã hội khác. Nếu như
thế kỷ XVI, F. Baicon đã tuyên bố “khoa học là sức mạnh” thì cũng từ khi báo chí ra đời
với tính cách một hoạt động nghề nghiệp xã hội đến nay, nó cũng đã, đang ngày càng
thực sự là một sức mạnh. Hơn thế còn là một quyền lực.
Toàn bộ sự phát triển nói trên đã và đang tạo ra sự thâm nhập vào nhau của các
thể loại, các kênh truyền thông đại chúng. Hơn thế, báo chí và truyền thông đang hoà
quyện vào nhau tạo nên một sức mạnh quyền lực tổng hợp vô cùng to lớn tác động vào
một tổng thể công chúng truyền thông thuộc hết thẩy các giai cấp và tầng lớp xã hội
khác nhau, với những vị thế xã hội hết sức khác nhau đều, dù muốn hay không cũng cần
phải được coi là, đương nhiên trở thành công chúng truyền thông. Để nói về những điều
này, không thể và không nên đề cập chỉ trong khuôn khổ một bài viết, thậm chí một
chuyên khảo khoa học. Trong giới hạn tham luận này, những phân tích trên đây tất yếu
dẫn đến một luận đề: sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông đa phương tiện là hệ quả
của phát triển kinh tế – xã hội, của nhu cầu trao đổi thông tin của xã hội. Đến lượt nó,
truyền thông đa phương tiễn lại dẫn đến hệ quả đòi hỏi xã hội phải đào tạo, cung cấp cho
nó một đội ngũ cán bộ báo chí truyền thông đa năng. Nói cách khác, truyền thông đa
phương tiện đòi hỏi có các nhà báo có những phẩm chất, năng lực mới.
2. Để có một đội ngũ nhà báo đáp ứng nhu cầu của truyền thông đa phương tiện,
cần có những đổi mới trong nội dung, chương trình và phương thức đào tạo.
3

Bàn về phẩm chất, năng lực một nhà báo hiện đại, là một nội dung phong phú,
hấp dẫn và đã có không ít công trình đề cập. Người viết bài này không có ý định trình
bày phân tích kỹ về điều đó. Điều chủ yếu là ở chỗ ta thử xác định một cách khái quát
những loại (nhóm) tiêu chí nào trong năng lực, khả năng chuyên môn mà một nhà báo
hiện đại cần phải có. Để từ đó đưa ra và luận chứng cho những định hướng đổi mới nội
dung, chương trình đào tạo cán bộ báo chí, truyền thông ở nước ta nói chung, ở Học viện
Báo chí và Tuyên truyền nói riêng.
Theo tiếp cận ấy và trong giới hạn ấy, tác giả cho rằng, có 2 tiêu chí (đúng hơn là
2 nhóm, 2 tập hợp tiêu chí) mà một nhà báo hiện đại cần phải có:
- thứ nhất, có đủ tri thức về các loại hình báo chí hiện đại (truyền hình, phát
thanh, mạng, báo in…), tri thức về kỹ năng, phương pháp sử dụng các phương tiện
thiết bị kỹ thuật của công nghệ truyền thông hiện đại;
- thứ hai, một tri thức nền vững chắc và đủ rộng để có thể tiếp tục tự đào tạo bồi
dưỡng, đủ để phát hiện, nhận thức các sự kiện, vấn đề… liên quan đến nhiều lĩnh vực
hoạt động khác nhau của đời sống xã hội, trong thực hiện sáng tạo các tác phẩm báo chí
truyền thông.
Liên quan đến mục tiêu trang bị cho người học nhóm tri thức thứ nhất, có một
mâu thuẫn cơ bản chi phối toàn bộ quá trình đào tạo: từ xác định chuyên ngành, xây
dựng nội dung chương trình, tiến trình và phương thức đào tạo. Đó là mâu thuẫn giữa
một bên là sự đòi hỏi trang bị tri thức bề rộng liên quan đến tất cả các loại hình truyền
thông, báo chí cho người học, với một bên là cần đảm bảo đủ tri thức chuyên ngành về
từng loại hình báo chí truyền thông. Một sản phẩm báo chí truyền thông hiện đại có thể
được coi là thuộc loại hình truyền thông báo chí này, nhưng nó là và luôn luôn là sự kết
hợp của nhiều thể loại báo chí truyền thông khác, với những dấu hiệu đặc trưng khác
nhau về ngôn ngữ, thể loại khác nhau. Hiện nay, chúng ta (Việt nam và thế giới) về cơ
bản vẫn giữ cách phân chia chuyên ngành đào tạo nhà báo theo loại hình truyền thông
(chuyên ngành báo in, chuyên ngành báo ảnh, chuyên ngành báo nói, chuyên ngành báo
truyền hình, chuyên ngành báo mạng điện tử…). Nghĩa là không căn cứ vào nội dung
(chủng loại) thông tin mà báo chí chuyển tải đến công chúng. Đến đây, người viết tự
thấy có một vấn đề: tri thức về các loại hình báo chí, về kỹ năng, phương pháp sử dụng

các thiết bị, phương tiện kỹ thuật của công nghệ báo chí truyền thông là loại tri thức
nào? Tri thức chuyên ngành, tri thức cơ sở đại cương hay tri thức nghiệp vụ, nghề…?
4
Thật không dễ trả lời. Dù hiện nay, về cơ bản chúng ta đang coi đây là tri thức chuyên
ngành. Tất nhiên, còn có các tri thức về ngôn ngữ, văn học, văn hoá, văn minh nữa, cũng
nằm trong mảng kiến thức chuyên ngành. Người viết thì lại cho rằng, tất cả các tri thức
trên đây là hết sức cần thiết cho một nhà báo, nhưng cũng chỉ là các tri thức đóng vai trò
công cụ, phương tiện cho hoạt động sáng tạo tác phẩm báo chí thôi. Bởi nhà báo là
những người phát hiện, nhận thức các sựk kiện, các vấn đề, chuyển tải một cách khách
quan, trung thực, chính xác, đúng định hướng, các sự kiện vấn đề đến công chúng, đến
người tiếp nhận và sử dụng, tiêu dùng thông tin để thoả mãn các nhu cầu dùng tin khác
nhau. Mà sự kiện, vấn đề trong đời sống thật đa dạng, phong phú, nhưng chúng lại thuộc
về và chỉ thuộc về những lĩnh vực hoạt động cơ bản khác nhau của xã hội: kinh tế, chính
trị, văn hoá, xã hội, khoa học – công nghệ. Hoặc nếu chi tiết hơn là các thành tố, các
mặt hoạt động khác nhau của từng lĩnh vực cơ bản này của xã hội. Khi được hỏi, giữa
hai loại tri thức mà một nhà báo cần có trong sáng tạo tác phẩm của mình: tri thức về
cách thức thể loại chuyển tải thông tin về sự kiện và tri thức về bản chất, xu thế, trạng
thái, các thuộc tính của chính sự kiện, cái nào quan trọng hơn, cần thiết hơn. Hầu hết
đồng nghiệp cho rằng, cả 2 loại đó đều quan trọng, cần thiết như nhau, không thể coi
nhệ cái nào, cũng không thể coi cái nào là quan trọng hơn. tác giả cũng đồng tình, chia
sẻ với quan điểm này. Nhưng, thử từ quan điểm này để soi vào nội dung, chương trình
đào tạo của chúng ta. Liệu kết cấu của các mạng nội dung kiến thức đã thể hiện đúng
quan điểm đó chưa? Vô hình chung, chúng ta đã chuyển sang nói đến ácc tri thức thuộc
loại thứ hai, mà một nhà báo hiện đại cần được trang bị. Tác giả cho rằng nhiều sai sót,
nhược điểm của các sản phẩm báo chí hiện nay có liên quan đến sự thiếu hụt tri thức về
các lĩnh vực, các hoạt động của xã hội mà trong đó các sự kiện, các vấn đề đang tồn tại,
diễn ra, được nhà báo phát hiện, nhận thức, sáng tạo và chuyển tải đến công chúng. Mà
một số tri thức này còn đang chưa có, có nhưng chưa đủ trong chương trình đào tạo nhà
báo, cán bộ truyền thông của chúng ta.
3. Khuyến nghị của người viết

Có lẽ chưa thể đưa ra được những khuyến nghị cụ thể, khả thi như là những kết
quả của nghiên cứu - phát triển (development – research) chỉ từ những ý tưởng có tính
chất luận đề trên đây. Nhưng những phân tích ấy, thiết nghĩ cũng đã được coi là có căn
5