nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường trung học phổ thông tỉnh phú thọ

[Type text]


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
- - -    - - -



TRẦN VÂN ANH


NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH PHÚ THỌ


Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Lịch sử
Mã số: 62.14.01.11


TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC




Hà Nội - 2014

[Type text]


Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội

Người hướng dẫn khoa học:
1. GS.TS. Nguyễn Thị Côi
2.PGS. TS. Nguyễn Hữu Chí




Phản biện 1: GS.TS Nguyễn Ngọc Cơ
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội

Phản biện 2: PGS. TS Nguyễn Đức Minh
Trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định

Phản biện 3: PGS. TS Đoàn Minh Huấn
Học viện Chính trị Khu vực I.


Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường, họp tại:
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
………………………………………………………………………………
vào hồi …… giờ, ngày …… , tháng ………, năm ……………




Có thể tìm hiểu luận án tại:

- Thư viện Quốc gia
- Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội


[Type text] Page 1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay, thế giới biến chuyển to lớn trên nhiều lĩnh vực, tác động đến các quốc gia,
khu vực khác nhau trên toàn cầu. Trong bối cảnh đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta
đang tiến hành công cuộc đổi mới, mở cửa hội nhập với thế giới. Để công cuộc đổi mới, hội
nhập thành công, giáo dục phải đi trước một bước, đào tạo ra những con người đáp ứng yêu
cầu mới của đất nước. Trong nhà trường phổ thông, bộ môn Lịch sử có ưu thế trong việc
thực hiện những nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của giáo dục mà Đảng đã đề ra. Ngoài phần
lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc (LSDT), lịch sử địa phương ( LSĐP) có một vị trí quan
trọng, góp phần thực hiện mục tiêu của bộ môn Lịch sử nói riêng và mục tiêu giáo dục ở
trường phổ thông nói chung.
Tuy vậy, hiện nay việc dạy học LSĐP còn nhiều bất cập. Ở nhiều địa phương, nhất là
ở các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Huế…do nhận thức được tầm quan trọng của
LSĐP cũng như có nhiều thuận lợi trong dạy học LSĐP nên việc tiến hành bài học LSĐP
đạt được hiệu quả nhất định. Song, ở nhiều nơi khác, đặc biệt những vùng nông thôn, miền
núi… công tác dạy học LSĐP gặp nhiều khó khăn, thậm chí bị xem nhẹ, bỏ qua. Do nhiều
nguyên nhân, việc dạy học LSĐP ở Phú Thọ còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được mục
tiêu về bồi dưỡng nhận thức, rèn kỹ năng và định hướng thái độ cho học sinh. Thực tế đó đã
đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử ở trường phổ
thông, trong đó có phần LSĐP.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề “Nâng cao chất lượng dạy học
lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ” làm luận án Tiến sỹ chuyên ngành Lý
luận và phương pháp dạy học Lịch sử.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình dạy học lịch sử địa phương ở trường
THPT tỉnh Phú Thọ.
Đề tài không đề cập tới tất cả các vấn đề của LSĐP mà chỉ tập trung vào dạy học
LSĐP trong chương trình Lịch sử ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. Địa bàn điều tra và thực
nghiệm sư phạm trên một số trường THPT ở các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khác
nhau trong tỉnh Phú Thọ, đại diện cho địa hình thành phố, nông thôn, miền núi của tỉnh.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
- Đề tài nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương, góp phần nâng cao chất
lượng dạy học bộ môn Lịch sử ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, trên cơ sở biên soạn các bài
học lịch sử địa phương và xác định hình thức tổ chức, lựa chọn phương pháp dạy học phù
hợp.
- Việc nghiên cứu đề tài cũng nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và khả năng nghiên cứu
của tác giả luận án.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích đã nêu trên, đề tài cần thực hiện các nhiệm vụ cụ thể:
[Type text] Page 2

- Tìm hiểu lý luận về tâm lý học, giáo dục học, các tài liệu về giáo dục lịch sử nói
chung, dạy học lịch sử địa phương nói riêng và các tài liệu lịch sử khác có liên quan đến vấn
đề nghiên cứu.
- Tiến hành điều tra, khảo sát thực tiễn dạy học LSĐP hiện nay ở các trường THPT
tỉnh Phú Thọ.
- Tìm hiểu khoá trình lịch sử Việt Nam trong chương trình THPT (chương trình
chuẩn), khai thác lịch sử địa phương tỉnh Phú Thọ để tiến hành biên soạn một số bài lịch sử
địa phương cụ thể ở trường THPT tỉnh Phú Thọ.
- Đề xuất nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp dạy học LSĐP ở trường THPT
tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao chất lượng dạy học.
- Thực nghiệm sư phạm một số bài LSĐP nhằm khẳng định tính khả thi của những
biện pháp sư phạm nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ.

4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1 Cơ sở phương pháp luận
Dựa trên quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan
điểm của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục, giáo dục lịch sử; đồng thời, dựa trên quan điểm
lý luận giáo dục hiện đại ở trong nước và nước ngoài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lý thuyết:
+ Nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch sử, các văn bản của
Đảng, Nhà nước, ngành giáo dục có liên quan đến đề tài.
+ Nghiên cứu nội dung chương trình SGK Lịch sử THPT, tài liệu về LSĐP tỉnh Phú
Thọ, các tài liệu lịch sử liên quan đến đề tài để xác định nội dung lịch sử Phú Thọ cần khai
thác và thiết kế nội dung các bài học LSĐP tương ứng với nội dung lịch sử dân tộc trong
chương trình.
- Nghiên cứu thực tiễn: tìm hiểu thực tiễn dạy học LSĐP tỉnh Phú Thọ thông qua phiếu
điều tra, phỏng vấn, dự giờ…
- Sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm đối với một số bài LSĐP ở trường THPT
tỉnh Phú Thọ để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.
- Sử dụng toán học thống kê để xử lý kết quả thực nghiệm thu được.
5. Giả thuyết khoa học
Trong tình hình thực tiễn hiện nay, nếu vận dụng các biện pháp theo những yêu cầu
luận án đề xuất thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh
Phú Thọ.
6. Đóng góp của đề tài.
- Phản ánh một bức tranh thực tiễn về việc dạy học lịch sử địa phương ở các trường THPT
tỉnh Phú Thọ.
- Đề xuất những biện pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT
tỉnh Phú Thọ về nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp tiến hành bài học.
7. Ý nghĩa của đề tài
[Type text] Page 3

- Về mặt lý luận: Đề tài góp phần làm phong phú lý luận dạy học bộ môn về dạy học
LSĐP ở trường THPT; đồng thời nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực nghiên cứu của
bản thân.
- Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể vận dụng rộng rãi trong dạy học
LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ nói riêng, các trường THPT nói chung nhằm nâng
cao chất lượng bộ môn lịch sử ở trường THPT, là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên
cao học, nghiên cứu sinh chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học lịch sử.
8. Cấu trúc của luận án
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, luận án được cấu trúc thành 4
chương:
Chương 1. Tổng quan
Chương 2. Vấn đề nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT. Lý
luận và thực tiễn
Chương 3. Biên soạn nội dung và lựa chọn hình thức tổ chức dạy học lịch sử địa
phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ
Chương 4. Vận dụng một số phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy học lịch
sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. Thực nghiệm sư phạm.

[Type text] Page 4

1 Chương 1
TỔNG QUAN

1.1 Tình hình nghiên cứu vấn đề dạy học lịch sử địa phương ở một số nước trên
thế giới
Ở nhiều nước, nhất là các nước có nền giáo dục phát triển, công tác nghiên cứu về
địa phương rất được chú trọng.
Ở nước Nga, việc giáo dục lịch sử địa phương được tiến hành từ rất sớm. Dưới thời
Xô Viết, công tác nghiên cứu và giảng dạy lịch sử địa phương được coi trọng, môn Địa
phương học được đưa vào giảng dạy ở các trường Đại học Sư phạm. Sau đó, nhiều tổ chức,
cơ quan quản lí, nghiên cứu, phổ biến LSĐP lần lượt ra đời, như “Hội bảo tàng địa
phương”, “Hội bảo vệ các di tích lịch sử và văn hóa”. Vào những năm 80 của thế kỷ XX, có
các công trình: “Lịch sử địa phương ” do G.N Matixin chủ biên ( 1980),“Phương pháp công
tác lịch sử địa phương” do N.X. Bôrixôp chủ biên (1982), giáo trình “Phương pháp giảng
dạy Lịch sử ở trường phổ thông”(2000) Ở một số nước thuộc Đông Âu trước đây, công
tác nghiên cứu và giảng dạy địa phương cũng được chú trọng. Tại Hungary, nhà trường kết
hợp với các cơ quan chuyên môn tổ chức cho học sinh sưu tầm tài liệu, hiện vật, thành lập
“làng bảo tàng”.

Ở nước Anh, nghiên cứu và dạy học LSĐP được coi trọng. Ngày 30/9/1982, Hiệp hội
LSĐP nước Anh (BALH) được thành lập. Tài liệu nghiên cứu về địa phương và giảng dạy
LSĐP ở Anh khá phong phú, tiêu biểu như cuốn “Teaching local history” của W.B.Stephen
(1977), hay “Local history and teacher” của Robert Doutch (1967), Ở Anh, còn nhiều
website có liên quan tới việc biên soạn và giảng dạy lịch sử địa phương như:
www.balh.co.uk; www.dlrcoco.ie ; www.le.ac.uk … Qua những công trình nghiên cứu và
các chia sẻ trên diễn đàn dạy học LSĐP ở Anh, chúng ta nhận hình thức dạy học LSĐP rất
đa dạng, gắn liền với cuộc sống địa phương.
Ở Mĩ và Canada, học sinh ngay từ tiểu học đã được học về lịch sử và địa lí của bang,
của tỉnh mình đang sống. Trong chương trình giảng dạy của các cấp học phổ thông ở Mỹ và
Canada, môn Lịch sử được đưa vào giảng dạy từ khá sớm, thậm chí từ các lớp học các lớp
mẫu giáo. Theo đó, HS các lớp mẫu giáo được bước đầu làm quen với những kiến thức sơ
đẳng về lịch sử và địa lý, về mối quan hệ giữa thế giới hôm nay với thế giới ngày xưa thông
qua các câu chuyện lịch sử, các nhân vật lịch sử, địa danh lịch sử ở cộng đồng, địa phương
mình đang sống. Trong số các tài liệu nghiên cứu về dạy học LSĐP ở Mĩ, có cuốn
“Homespun: Teaching Local History in Grades 6-12” của Robert L. Stevens.(2001)
Ở Nhật Bản, học sinh được học lịch sử, địa lí, lịch sử các thành phố, làng mạc nơi
mình đang sống. Ở Trung Quốc, trong chương trình bắt buộc của bộ môn Lịch sử, mỗi
tháng có 1 tiết dạy về LSĐP bằng phương pháp thực tế. Ở Singapore, việc dạy học LSĐP
thông qua các di sản, các di tích lịch sử, các đài tưởng niệm, dấu ấn lịch sử của địa phương,
như những tòa nhà cổ kính, những công trình và tên đường phố…được chú trọng.
Như vậy, vấn đề dạy học LSĐP được rất nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới quan
tâm; hình thức dạy học LSĐP rất đa dạng, hấp dẫn; phương pháp dạy học LSĐP tích cực.
Điều đó cung cấp cho chúng tôi những kinh nghiệm quý báu khi nghiên cứu vấn đề.
[Type text] Page 5

1.2 Tình hình nghiên cứu vấn đề dạy học lịch sử địa phương ở trong nước
1.2.1 Các công trình nghiên cứu về dạy học lịch sử địa phương nói chung
Trước khi lịch sử thành văn ra đời, mỗi câu chuyện dân gian đã thấm những bài học

đầu tiên về lịch sử làng mình, vùng quê mình sinh sống. Thời phong kiến, LSĐP chưa được
giảng dạy chính thức, nhưng truyền thống văn hóa, địa danh, nhân vật địa phương đã được
ghi chép lại, tạo cơ sở cho việc lưu truyền, nghiên cứu và giáo dục LSĐP.
Sau Cách mạng tháng Tám, việc nghiên cứu, giảng dạy LSĐP cũng từng bước được
quan tâm. Trước hết, công tác dạy học LSĐP được phản ánh trong các giáo trình Phương
pháp dạy học Lịch sử, như: “Sơ thảo phương pháp giảng dạy lịch sử ở trường phổ thông
cấp 2, 3”(1961) của Hoàng Triều, Lê Khắc Nhãn; “Phương pháp dạy học lịch sử” (1980)
của Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị; “Phương pháp dạy học lịch sử” (1992, 1998, 1999,
2000); “Phương pháp dạy học lịch sử”(2009), của Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng,
Nguyễn Thị Côi. Các giáo trình này đều dành một vị trí quan trọng để trình bày về vai trò, ý
nghĩa và phương pháp dạy học LSĐP ở trường phổ thông.
LSĐP cũng được nghiên cứu riêng biệt. Giáo trình “Lịch sử địa phương”(1989) của
Trương Hữu Quýnh, Phan Ngọc Liên, Nguyễn Phan Quang, Nguyễn Văn Am; giáo trình
Lịch sử địa phương của nhóm tác giả Nguyễn Cảnh Minh, Đỗ Hồng Thái, Hoàng Thanh
Hải, Nguyễn Văn Đằng(2007); giáo trình “Phương pháp nghiên cứu và biên soạn Lịch sử
địa phương”(2008) các tác giả Nguyễn Cảnh Minh, Đỗ Hồng Thái, Hoàng Thanh Hải là
những cuốn cẩm nang quý trong công tác nghiên cứu và dạy học LSĐP.
Những cuốn chuyên khảo về dạy học LSĐP như: “Công tác ngoại khoá lịch sử ở
trường phổ thông cấp 2,3” (1968), của Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị, Nguyễn Phan
Quang; “Nghiên cứu và dạy –học lịch sử địa phương ở Việt Bắc và Tây Bắc” (2010) của Đỗ
Hồng Thái; “Tài liệu hướng dẫn địa phương biên soạn tài liệu nội dung địa phương môn
Lịch sử”(2012) tác giả Nguyễn Thị Côi và Vũ Ngọc Anh Các chuyên khảo này đã giúp
người đọc hiểu biết sâu sắc về công tác dạy học LSĐP ở trường phổ thông.
Nhiều hội thảo khoa học quốc gia tập trung sâu vào công tác nghiên cứu và giảng dạy
LSĐP, như Hội thảo khoa học“ Nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy Lịch sử địa phương ở
các trường cao đẳng, đại học và phổ thông trung học”(2002); “Đổi mới phương pháp dạy
học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập Lịch sử và giảng dạy lịch sử địa phương ở trường
phổ thông”(2008); “Nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy lịch sử, văn hóa địa
phương”(2013). Những báo cáo khoa học tại các hội thảo trên đã làm sáng tỏ các vấn đề lý
luận và thực tiễn về nghiên cứu và dạy học LSĐP. Đây là những nguồn tài liệu tham khảo

hữu ích đối với chúng tôi trong quá trình nghiên cứu luận án.
Vấn đề dạy học LSĐP cũng được nhiều học viên cao học, nghiên cứu sinh quan tâm
và chọn làm đề tài nghiên cứu luận văn, luận án của mình, như: Đỗ Hồng Thái (1986) với
“Tăng cường giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh dân tộc thiểu số miền núi Hà
Tuyên qua sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy khoá trình lịch sử Việt Nam 1930-
1945”; Đặng Công Lộng(1996) với luận án“Nghiên cứu việc giảng dạy lịch sử địa phương
ở trường PHTH ( qua thực nghiệm ở Bình Định)”; cho thấy dạy học LSĐP là một lĩnh vực
thu hút nhiều người quan tâm.
[Type text] Page 6

Dạy học LSĐP cũng là đề tài của nhiều bài viết trên các tạp chí khoa học giáo dục.
Tiêu biểu, “Nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử địa phương ở trường phổ thông” của
Nguyễn Thị Côi (2002);“Thiết kế bài học Lịch sử địa phương bằng phương pháp dạy học
theo dự án” của Phạm Thị Kim Anh (2012) Hầu hết các Sở Giáo dục và đào tạo đã biên
soạn tài liệu LSĐP phục vụ cho công tác dạy học LSĐP ở trường phổ thông tại địa phương
mình.
1.2.2 Các công trình nghiên cứu có liên quan đến việc dạy học lịch sử địa phương ở
tỉnh Phú Thọ
Nhiều công trình nghiên cứu của cả nhà nước, của địa phương và các cá nhân về Phú
Thọ là nguồn tư liệu phong phú để khai thác phục vụ dạy học LSĐP.
Tiêu biểu: cuốn “Những ngày cách mạng tháng Tám ở Vĩnh Phú” (1985) của Ban
Tuyên giáo Tỉnh ủy Vĩnh Phú; “Lịch sử kháng chiến chống Pháp của quân và dân Phú Thọ
(1945-1954)” và “Lịch sử kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Phú Thọ ( 1954 -
1975)” do Đảng bộ tỉnh Phú Thọ đã biên soạn (2000); “Tổng tập văn nghệ dân gian đất Tổ”
gồm 5 cuốn do Sở Văn hóa thông tin và Thể thao Phú Thọ xuất bản (2002-2004); “Lịch sử
Đảng bộ tỉnh Phú Thọ” (2002) Ngoài ra, có rất nhiều các công trình nghiên cứu của Đảng
bộ tỉnh Phú Thọ, của Sở Văn hóa thông tin, của Hội Sử học tỉnh Phú Thọ và của các cá nhân
các nhà nghiên cứu độc lập về tỉnh, huyện, xã, về đất và người Phú Thọ, như: Khu di tích
Đền Hùng (Phạm Bá Khiêm), Văn hiến làng xã vùng đất Tổ (Vũ Kim Biên), Phong trào
Cần Vương ở tỉnh Phú Thọ cuối thế kỉ XIX (Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Phú Thọ) Các

công trình này giúp ích rất nhiều về mặt tư liệu cho giáo viên và học sinh khai thác, nghiên
cứu LSĐP để phục vụ dạy học ở các trường phổ thông trên địa bàn tỉnh. Tài liệu trực tiếp
nghiên cứu việc dạy học LSĐP Phú Thọ không nhiều. Ngoài các văn bản hướng dẫn giảng
dạy lịch sử, đặc biệt hữu ích là cuốn “Một số tư liệu lịch sử tỉnh Phú Thọ phục vụ cho giảng
dạy lịch sử địa phương ở trường THCS”, của Trần Ngọc Duệ (2008); kỉ yếu Hội thảo “Giáo
dục di sản văn hóa trong trường phổ thông tỉnh Phú Thọ”(2012).
1.3 Những vấn đề luận án được kế thừa và cần tiếp tục giải quyết
Luận án được kế thừa các vấn đề lí luận về dạy học LSĐP, các mô hình từ thực tiễn
dạy học LSĐP, từ đó, chúng tôi có thể học tập và tiếp thu cách thức biên soạn bài học, hình
thức tổ chức dạy học để vận dụng vào đề xuất các biện pháp có tính khả thi và hiệu quả.
Tuy vậy, trong phạm vi luận án “Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở
trường THPT tỉnh Phú Thọ”, chúng tôi nhận thấy cần phải tiếp tục giải quyết một số vấn đề:
Trước hết, tìm hiểu thực trạng của việc dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ
thông qua điều tra, khảo sát bằng phỏng vấn, phát phiếu điều tra, dự giờ; Thứ hai, chúng tôi
phải biên soạn tài liệu dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ theo hướng đổi mới
dạy học lịch sử từ tiếp cận mục tiêu, lựa chọn nội dung dạy học, áp dụng phương pháp dạy
học hiện đại, tích cực; Thứ ba, chúng tôi thiết kế một số bài giảng LSĐP phù hợp với đối
tượng HS THPT tỉnh Phú Thọ theo hướng đổi mới nhằm nâng cao chất lượng dạy học
LSĐP.
[Type text] Page 7

2 Chương 2
VẤN ĐỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA
PHƯƠNG Ở
TRƯỜNG THPT. LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
2.1 Cơ sở lý luận
2.1.1 Các khái niệm
2.1.1.1 .Lịch sử địa phương
Địa phương là những vùng đất nhất định nằm trong quốc gia, có những sắc thái đặc
thù để phân biệt với những vùng đất khác, là bộ phận cấu thành của đất nước. Theo đó, lịch

sử địa phương là lịch sử của một vùng miền, một đơn vị hành chính (như tỉnh, huyện,
quận, phường, xã, làng, thôn, bản). Lịch sử địa phương còn bao hàm cả lịch sử của các
đơn vị sản xuất, chiến đấu, các cơ quan, xí nghiệp, trường học, dòng họ…
2.1.1.2 .Dạy học lịch sử địa phương ở trường phổ thông
Dạy học LSĐP ở trường phổ thông được xác định là dạy học về lịch sử quá trình phát
triển, sự kiện lịch sử về chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự, nhân vật lịch sử của tỉnh, của
huyện, của xã, phường xung quanh trường đóng hoặc nơi HS sống. LSĐP còn là lịch sử
của nhà máy, xí nghiệp, trường học, đơn vị trên địa bàn. Vì thế, nội dung dạy học LSĐP
vừa thể hiện sự cụ thể, vừa đa dạng, phong phú.
2.1.1.3 .Chất lượng dạy học
Chúng tôi quan niệm rằng, chất lượng dạy học là “kết quả giảng dạy và học tập xét
cả về mặt định lượng và định tính so với các mục tiêu bộ môn cũng như góp phần vào quá
trình hình thành và phát triển nhân cách của học sinh”. Quan niệm trên thể hiện cách nhìn
toàn diện và đổi mới về chất lượng giáo dục, cách đánh giá xem xét chất lượng dạy học về
cả mặt định lượng và định tính so với mục tiêu đề ra đã chú trọng tới tính toàn diện về kiến
thức, kĩ năng, thái độ của HS.
2.1.1.4 . Chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường phổ thông
Chúng tôi cho rằng chất lượng dạy học LSĐP là kết quả đạt được về kiến thức, kĩ
năng, thái độ so với mục tiêu dạy học LSĐP ở trường phổ thông. Vì LSĐP nằm trong bộ
môn Lịch sử, cho nên, nâng cao chất lượng dạy học LSĐP là góp phần nâng cao chất lượng
bộ môn nói chung.
2.1.2 Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu
2.1.2.1 Mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông
Mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trường THPT là cung cấp kiến thức cơ bản, có hệ thống
về lịch sử phát triển hợp quy luật của dân tộc và xã hội loài người. Trên cơ sở đó, giáo dục
lòng yêu nước, tự hào dân tộc, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền chủ nghĩa xã hội, rèn luyện
các năng lực tư duy, năng lực thực hành, khả năng vận dụng kiến thức lịch sử vào cuộc
sống. LSĐP là một bộ phận của chương trình bộ môn Lịch sử, do đó, việc dạy học LSĐP
góp phần quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu bộ môn ở trường phổ thông.
2.1.2.2 Phương châm giáo dục của Đảng và Nhà nước

Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định “giáo dục là quốc sách hàng đầu”, phương
châm giáo dục là “học đi đôi với hành”, “nhà trường gắn liền xã hội”. Dạy học LSĐP theo
hướng phát huy tích tích cực, sáng tạo, phát triển tư duy độc lập của HS, gắn bài học LSĐP
[Type text] Page 8

với đặc thù kinh tế- xã hội của địa phương chính là một phương thức gắn học với hành, gắn
lý luận với thực tiễn, giáo dục nhà trường với giáo dục gia đình và xã hội.
2.1.2.3 Mối quan hệ giữa lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc
Mối quan hệ giữa LSĐP và LSDT là quan hệ giữa “cái riêng”và “cái chung”. LSĐP
là biểu hiện của LSDT ở một địa phương cụ thể, đồng thời cũng góp phần làm phong phú
cho LSDT. Các bài học LSĐP một mặt làm sáng tỏ các nội dung kiến thức trong các bài học
LSDT, mặt khác, khắc họa những nét riêng, có tính chất cá biệt, đặc thù của địa phương so
với cái chung của LSDT.
2.1.2.4 Đặc điểm kiến thức lịch sử địa phương
Kiến thức LSĐP đặc biệt hơn kiến thức LS nói chung ở tính cụ thể hơn và chính
đặc điểm đó tác động đến tâm lí HS trong khi học LSĐP. Tính cụ thể của kiến thức LSĐP
tạo nên một ưu thế đặc biệt trong dạy học. Tính cụ thể của kiến thức LSĐP là cơ sở để GV
lựa chọn nội dung dạy học LSĐP tiêu biểu, gần gũi với HS, tác động trực tiếp đến nhận thức
HS.
2.1.2.5 Đặc điểm tâm lí, nhận thức của HS Phú Thọ khi học tập lịch sử địa phương
Tâm lí đặc biệt của HS THPT tỉnh Phú Thọ khi học về lịch sử quê hương mình là
một thế mạnh để GV khai thác làm cho bài học trở nên hấp dẫn và cuốn hút HS vào các hoạt
động nhận thức trong giờ học LSĐP. Bên cạnh đặc điểm nhận thức chung, sự nhận thức và
điều kiện học tập của HS không đều ở các địa bàn khác nhau. Điều này, lưu ý chúng tôi,
thiết kế bài học, lựa chọn hình thức tổ chức và phương pháp dạy học phù hợp đặc điểm tâm
lí và nhận thức của HS.
2.1.3 Vai trò, ý nghĩa của việc dạy học lịch sử địa phương
2.1.3.1 Vai trò
LSĐP gắn liền với LSDT trong mỗi thời kỳ lịch sử, cho nên, kiến thức LSĐP góp
phần làm phong phú thêm LSDT, đồng thời cụ thể hóa LSDT trong phạm vi của một địa

phương. LSĐP còn có vai trò khắc họa nét riêng biệt của LSĐP. Việc dạy học LSĐP ở
trường phổ thông giúp HS nhận thấy những nét riêng biệt, đặc sắc của địa phương mình.
2.1.3.2 Ý nghĩa
Việc dạy học LSĐP có ý nghĩa vô cùng to lớn trên cả 3 mặt. Dạy học LSĐP góp phần
làm phong phú thêm tri thức lịch sử cho HS, giúp HS không những hiểu biết được lịch sử
quê hương mình mà còn biết rộng, hiểu sâu hơn LSDT, góp phần phát triển các năng lực
nhận thức, các thao tác tư duy cho học sinh, rút ra mối liên hệ giữa các sự kiện, hiện tượng,
mối liên hệ giữa LSĐP với LSDT; góp phần bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước, giáo dục
truyền thống đạo đức, cách mạng của nhân dân địa phương cho thế hệ trẻ.
2.2 Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Thực trạng việc dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ
2.2.1.1 Về công tác chỉ đạo dạy học lịch sử địa phương của Sở Giáo dục và đào tạo tỉnh
Phú Thọ
Sở Giáo dục và đào tạo Phú Thọ đã có các công văn hướng dẫn dạy học Lịch sử ở
trường phổ thông, trong đó có dành riêng một phần chỉ đạo về việc dạy học Lịch sử, qua đó
ta thấy, việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử, trong đó có LSĐP đã được quan tâm.
Tuy nhiên, những văn bản đó mang tính chỉ đạo chung, chưa đi sâu vào dạy học LSĐP.
[Type text] Page 9

2.2.1.2 Về phía giáo viên
Khi được hỏi về nội dung kiến thức đưa vào bài học và nguồn tài liệu sưu tầm và
khai thác biên soạn LSĐP, chúng tôi nhận được kết quả như sau: 92,15 % số GV được hỏi
(47/51) khi biên soạn bài giảng thường dựa vào Lịch sử Đảng bộ của tỉnh, của huyện, của xã
; ngoài ra còn dựa vào các nguồn tài liệu khác như sách, báo, Internet.
GV chủ yếu tiến hành các bài học LSĐP trên lớp, tại bảo tàng, nhà truyền thống:
3/51(6%); tại di tích: 2/51 (4%). Ngoại khóa LSĐP ít được thực hiện: 25/51 GV (49%) tổ
chức ngoại khóa chỉ một lần, hình thức tổ chức ngoại khóa chủ yếu là nói chuyện chuyên đề
(27/51; 53%); tham quan bảo tàng, nhà truyền thống (10/51; 20%) ; thi tìm hiểu kiến thức
(17/51; 33%). 20% (10/51) GV cho rằng, đối với bài học LSĐP, chủ yếu là phải thuyết
trình Ở thời điểm điều tra, hầu hết GV chưa tiếp cận với phương pháp dạy học hiện đại

như dạy học dự án, dạy học hợp đồng. Để nâng cao chất lượng dạy học LSĐP, đổi mới
phương pháp dạy học lịch sử, việc áp dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học mới là cần
thiết.
2.2.1.3 Về phía học sinh
100% số học sinh được hỏi (424/424) trả lời có thích học LSĐP. Phương pháp học
tập chủ yếu của HS là nghe giảng, ghi chép lời giảng của thầy/ cô trong giờ học. Chúng tôi
có thăm dò hứng thú của HS đối với một số hình thức tổ chức dạy học LSĐP, các em rất
thích chủ động tham gia các hoạt động như nói chuyện về LSĐP, dạ hội, tham quan… học
LSĐP tại bảo tàng hay di tích.
Chúng tôi có đưa ra một số câu hỏi về kiến thức LSĐP cho 424 HS các lớp THPT
tỉnh Phú Thọ. Với câu hỏi: “Di tích lịch sử - văn hóa nổi bật của Phú Thọ là gi?” 399/424
(94%) HS trả lời đúng. Kết quả của câu hỏi: Câu nói “Các Vua Hùng đã có công dựng
nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữa lấy nước” là câu nói của ai? Nói ở đâu? Khi nào?
là 328/424 (90%) HS trả lời đúng. Với câu hỏi: “Di chỉ khảo cổ học cấp Quốc gia nào cho
biết Việt Trì đã từng là kinh đô đầu tiên của Việt Nam?” 287/424 (68%) HS trả lời sai. Tỉ lệ
trả lời sai câu hỏi: “Tỉnh Phú Thọ thành lập năm nào?” là 91% (386/424). Qua đó, chúng tôi
nhận thấy sự các em hiểu biết về LSĐP Phú Thọ rất hạn chế.
2.2.2 Định hướng đổi mới dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ
Để nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, cần bám sát
theo mục tiêu và chương trình bộ môn, đón đầu theo định hướng đổi mới chương trình giáo
dục mới.
Về nội dung dạy học LSĐP Phú Thọ ở trường THPT: tài liệu dạy học LSĐP tỉnh
Phú Thọ cần biên soạn theo tinh thần đổi mới với nội dung phong phú, toàn diện và hấp
dẫn.
Về hình thức tổ chức: cần kết hợp đa dạng các hình thức tổ chức dạy học, tăng
cường tổ chức dạy học LSĐP ở bảo tàng, di tích và tổ chức ngoại khóa về LSĐP.
Về phương pháp dạy học: Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, áp
dụng các phương pháp dạy học hiện đại, rèn luyện và phát triển kĩ năng, năng lực thực hành
cho HS.

[Type text] Page 10

Chương 3
BIÊN SOẠN NỘI DUNG VÀ LỰA CHỌN HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY HỌC
LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT TỈNH PHÚ THỌ
3.1.Biên soạn nội dung lịch sử địa phương ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ
3.1.1.Khái quát chương trình Lịch sử dân tộc ở trường THPT
Chúng tôi khái quát ngắn gọn nội dung LSDT trong chương trình Lịch sử ở cấp THPT
tương ứng nội dung kiến thức lớp 10, lớp 11 và 12 từ nguồn gốc tới ngày nay. Khi dạy học
LSĐP phải bám sát nội dung kiến thức của LSDT, xử lý tốt quan hệ giữa LSDT với LSĐP.
3.1.2Xác định nội dung lịch sử địa phương trong dạy học ở trường THPT tỉnh Phú
Thọ
Dựa trên các vấn đề cơ bản của LSDT theo chương trình và mối liên hệ giữa LSDT và
LSĐP, chúng tôi xác định nội dung bài học LSĐP Phú Thọ được dạy học ở trường THPT.
Bảng 3.1. Bảng hệ thống nội dung LSĐP Phú Thọ tương ứng với LSDT
Lớp Nội dung LSDT Nội dung LSĐP tỉnh Phú Thọ
10
Về nguồn gốc dân tộc Phú Thọ thời tiền – sơ sử: văn hóa Sơn Vi,
văn hóa Phùng Nguyên, Gò Mun
Văn minh Văn lang- Âu lạc Phú Thọ thời Hùng Vương dựng nước
Văn minh Đại Việt Di tích lịch sử và văn hóa truyền thống ở
Phú Thọ
Truyền thống yêu nước (trước 1858) Truyền thống yêu nước của nhân dân Phú
Thọ (trước 1858)
11
Phong trào yêu nước cuối thế kỉ XIX
đầu thế kỉ XX
Nhân dân Phú Thọ đấu tranh chống thực
dân Pháp xâm lược từ nửa sau thế kỉ XIX

đến đầu thế kỉ XX
12
Những chuyển biến về kinh tế, chính
trị, xã hội của Việt Nam từ 1919-1930
Những chuyển biến về kinh tế, chính trị, xã
hội ở Phú Thọ từ 1919-1930
Cuộc cách mạng giải phóng dân tộc
Việt Nam (1930-1945)
Phong trào cách mạng của nhân Phú Thọ từ
(1930-1945)
Thời kì đấu tranh bảo vệ và xây dựng
chính quyền dân chủ nhân dân (1945-
1946) và cuộc kháng chiến toàn quốc
chống thực dân Pháp xâm lược và can
thiệp Mĩ (từ 19/12/1946- 21/7/1954)
Những đóng góp của nhân dân Phú Thọ
trong cuộc đấu tranh bảo vệ, xây dựng
chính quyền (1945-1946) và cuộc kháng
chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm
lược và can thiệp Mĩ (từ 1946-1954)
Thời kì cách mạng xã hội chủ nghĩa ở
miền Bắc và cách mạng dân tộc dân
chủ nhân dân ở miền Nam, kháng
chiến chống Mĩ, cứu nước, đấu tranh
thống nhất đất nước (1954-1975)
Những đóng góp của nhân dân Phú Thọ
trong thời kì cách mạng xã hội chủ nghĩa,
kháng chiến chống Mĩ, cứu nước (1954-
1975)
Công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ

quốc xã hội chủ nghĩa (từ 1975 đến
nay)
Phú Thọ trong công cuộc xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa (1975 đến nay)

[Type text] Page 11

Như vậy, căn cứ vào nội dung LSĐP tỉnh Phú Thọ tương ứng với LSDT theo từng
lớp học, GV có thể lựa chọn cách biên soạn bài học LSĐP theo thông sử hoặc theo chủ đề.
Trên cơ sở đó, chúng tôi đề xuất biên soạn các bài LSĐP tỉnh Phú Thọ theo tinh thần đổi
mới.
3.1.3. Biên soạn các bài học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ
3.1.3.1. Căn cứ lí luận và thực tiễn của việc biên soạn bài học LSĐP ở trường THPT tỉnh
Phú Thọ
Chúng tôi xây dựng nội dung dạy học LSĐP ở THPT thành 4 bài tương ứng với LSDT.
Để đảm bảo tính hệ thống và tiếp nối với bài học LSĐP ở THCS, chúng tôi đã hệ thống kiến
thức LSDT- LSĐP tỉnh Phú Thọ ở trường THCS và LSĐP ở THPT.
Bảng 3.2. Hệ thống nội dung LSĐP tỉnh Phú Thọ ở cấp THCS và THPT
Nội dung
LSDT
Nội dung bài học LSĐP tỉnh
Phú Thọ ở THCS
Nội dung bài học LSĐP tỉnh Phú Thọ ở
THPT
Lịch sử Việt
Nam từ thời
nguyên thủy
đến nửa đầu
thế kỉ XIX
Lớp

6
Tiết
33
Bài 1. Phú Thọ từ buổi
đầu dựng nước đến thế
kỉ X (1 tiết)
Lớp 10
Tiết 36

Bài 1. Phú Thọ - miền đất của
di sản văn hóa (1 tiết)
Lớp
7
Tiết
46,
60,
70

Bài 2. Nhân dân Phú
Thọ tham gia cuộc
kháng chiến chống quân
Mông Nguyên và quân
Minh xâm lược (2 tiết)
Bài 3. Thực hành tìm
hiểu văn hóa và làng
nghề truyền thống ở địa
phương (1 tiết)
Lịch sử Việt
Nam nửa cuối
thế kỉ XIX đến

đầu thế kỉ XX
Lớp
8
Tiết
50
Bài 4. Nhân dân Phú
Thọ đấu tranh chống
thực dân Pháp xâm lược
(cuối thế kỉ XIX) (1 tiết)
Lớp 11
Tiết 29

Bài 2. Truyền thống yêu quê
hương, đất nước, đấu tranh
chống giặc ngoại xâm của
nhân dân Phú Thọ (1 tiết)

Lịch sử Việt
Nam từ 1919-
2000
Lớp
9
Tiết
46
Bài 5. Đảng bộ tỉnh Phú
Thọ thành lập và lãnh
đạo phong trào cách
mạng trên địa bàn tỉnh
(từ tháng 3-1940 đến
tháng 8-1945) (2 tiết)

I. Sự thành lập Đảng bộ
tỉnh Phú Thọ
Lớp 12
Tiết 44

Bài 3. Tỉnh Phú Thọ trong
thời kì đổi mới (từ năm 1986
đến nay)
(1 tiết)
Tiết
52
II. Cách mạng tháng 8
năm 1945 tại tỉnh Phú
Thọ
Tiết 49

Bài 4. Tìm hiểu lịch sử nơi
em sinh sống (1 tiết)
[Type text] Page 12


3.1.3.2. Bài học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ
Bài 1. “Phú Thọ - miền đất của di sản văn hóa” đề cập đến các di sản văn hóa vật
thể và phi vật thể ở Phú Thọ, giới thiệu một số di sản tiêu biểu như: khu di tích đền Hùng,
cột cờ thành Hưng Hóa, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, hát Xoan.
Bài 2. “Truyền thống yêu quê hương, đất nước, đấu tranh chống giặc ngoại xâm
của nhân dân Phú Thọ” đề cập đến quá trình hình thành, phát triển và phát huy truyền
thống yêu quê hương, đất nước, đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ qua các
thời kì lịch sử.
Bài 3. “Tỉnh Phú Thọ trong thời kì đổi mới (từ năm 1986 đến nay)”, đề cập đến

những thành tựu kinh tế - xã hội của Phú Thọ từ 1986 đến nay và những hạn chế cần giải
quyết ở địa phương.
Bài 4. “Tìm hiểu lịch sử nơi em sinh sống ” kết hợp tìm hiểu lý thuyết và thực hành,
giúp HS biết cách tìm hiểu và trình bày một vấn đề ở nơi HS sinh sống.
Tài liệu được biên soạn theo tinh thần đổi mới, ngoài bài viết trình bày những nội
dung kiến thức cơ bản, cơ chế sư phạm của một bài học LSĐP được biên soạn gồm: tư liệu
tham khảo, câu hỏi, bài tập, hình ảnh (tranh ảnh, biểu đồ, sơ đồ ), hướng dẫn tự học. Bài
viết giúp GV và HS chủ động trong việc nghiên cứu kiến thức cơ bản, còn cơ chế sư phạm
giúp GV thể hiện vai trò tổ chức và HS phát huy năng lực sáng tạo và thực hiện các hoạt
động học tập.
3.2.Lựa chọn hình thức tổ chức dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú
Thọ
3.2.1. Lựa chọn hình thức tổ chức dạy học bài nội khóa lịch sử địa phương
3.2.1.1. Tổ chức dạy học các bài học lịch sử địa phương ở trên lớp
Hình thức dạy học trên lớp là hình thức tổ chức dạy học mà thời gian học tập được
quy định một cách xác định và ở một địa điểm riêng biệt, giáo viên chỉ đạo hoạt động nhận
thức có tính chất tập thể ổn định, có thành phần không đổi, đồng thời chú ý đến những đặc
điểm của từng HS để sử dụng các phương pháp và phương tiện dạy học nhằm tạo điều kiện
thuận lợi cho HS nắm vững tài liệu học tập một cách trực tiếp cũng như làm phát triển năng
lực nhận thức và giáo dục học tại lớp.
Xác định rõ điểm mạnh, yếu của hình thức tổ chức dạy học bài học LSĐP trên lớp là
căn cứ đầu tiên để GV lựa chọn hình thức tổ chức dạy học LSĐP thích hợp. Trong trường
hợp lựa chọn tiến hành bài học LSĐP trên lớp, GV cần khắc phục những hạn chế, phát huy
những ưu điểm của hình thức tổ chức dạy học này bằng các đổi mới phương pháp dạy học,
sử dụng phương tiện hỗ trợ dạy học để nâng cao hiệu quả bài học LSĐP trên lớp.
Trong điều kiện môi trường dạy học của các trường THPT tỉnh Phú Thọ còn nhiều
hạn chế, thì để nâng cao chất lượng dạy học LSĐP, việc tổ chức hiệu quả các giờ học LSĐP
trên lớp là một biện pháp có tính khả thi và có thể áp dụng trong mọi điều kiện cơ sở vật
chất khác nhau của các trường THPT trên địa bàn tỉnh.
3.2.1.2. Tổ chức dạy học lịch sử địa phương ngoài lớp học

Kiến thức lịch sử có tính quá khứ, tính không lặp lại, có nghĩa là những sự kiện HS
được tìm hiểu trong học tập lịch sử đã xảy ra, không bao giờ diễn lại lần nữa, không thể tái
[Type text] Page 13

hiện được trong phòng học. Tuy vậy, lịch sử để lại dấu ấn trên hiện vật, di tích, mà qua đó,
HS có thể quan sát, tạo nên những biểu tượng lịch sử khá chân thực với những gì đã xảy ra.
Kiến thức LSĐP đặc biệt ở tính cụ thể, gắn liền và được phản ánh trong các hiện vật ở bảo
tàng địa phương, phòng truyền thống hay di tích. Vì vậy, một thế mạnh trong hình thức tổ
chức dạy học LSĐP là tiến hành ngoài lớp học, tại các bảo tàng, phòng truyền thống hay di
tích lịch sử - văn hóa ở địa phương.
Việc dạy học LSĐP ngoài lớp học giúp HS hiểu biết kiến thức LSĐP một cách sinh
động, sâu sắc, thông qua việc quan sát, nghiên cứu tài liệu hiện vật, từ đó, nâng cao năng lực
thực hành bộ môn và nâng cao hứng thú học tập cho HS, các em có cơ hội thể hiện thái độ,
cảm xúc của mình ngay trong quá trình học. Dạy học LSĐP ngoài lớp học thực hiện phương
châm “học đi đôi với hành”, gắn bài giảng với thực tế cuộc sống xã hội, góp phần đổi mới
phương pháp dạy học Lịch sử, nâng cao chất lượng dạy học lịch sử nói chung và dạy học
LSĐP nói riêng. Tuy nhiên, việc tiến hành bài học LSĐP tại bảo tàng, di tích cũng có những
khó khăn, như phải chuẩn bị chu đáo, mất nhiều thời gian, công sức, đòi hỏi kinh phí và khả
năng tổ chức của GV, đôi khi, xảy ra mất an toàn.
Ở Phú Thọ, có hai bảo tàng lớn có thể tổ chức dạy học tại bảo tàng, đó là bảo tàng
Hùng Vương (tổng hợp) và bảo tàng Hùng Vương (chuyên đề) nằm trong quần thể khu di
tích Đền Hùng, bảo tàng Quân khu II (cũng nằm trên địa bàn thành phố Việt Trì), các phòng
truyền thống, nhà lưu niệm rải rác khắp tỉnh. Ngoài ra, trường nào cũng có phòng truyền
thống, lịch sử trường học cũng nằm trong phạm vi của LSĐP. Trong đó, bảo tàng tổng hợp
thích hợp cho dạy các bài LSĐP ở cả 3 lớp 10,11,12, vì hiện vật trưng bày phản ánh khá
toàn diện quá trình lịch sử, đặc trưng kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ, điều kiện giao thông
thuận lợi và sân rất rộng, dễ tập trung và tổ chức hoạt động HS.
Khi dạy học LSĐP tỉnh Phú Thọ, đối với lớp 10, có thể tổ chức dạy học tại các di
tích lịch sử - văn hóa như Khu Di tích Đền Hùng, đền Mẫu Âu Cơ, các di tích trên địa bàn
trường đóng như đền, đình, chùa…Ở lớp 11, có thể tiến hành dạy học LSĐP tại di tích Cột

cờ thành Hưng Hóa, Cầu Trắng thị xã Phú Thọ, đền thờ Nguyễn Quang Bích Ở lớp 12,
giờ LSĐP có thể tiến hành tại Tượng đài chiến thắng Sông Lô ( Đoan Hùng), tượng đài
chiến thắng Tu Vũ (Thanh Thủy), chiến khu Vần – Hiền Lương, chiến khu Phục Cổ, chiến
khu Vạn Thắng…Trên địa bàn Phú Thọ có một số các di chỉ Khảo cổ học cấp Quốc gia như
Sơn Vi, Gò Mun, Phùng Nguyên, Làng Cả chỉ có thể là điểm tham quan học tập LSĐP.
Tiến hành bài học LSĐP tại di tích còn thực hiện giáo dục di sản trong nhà trường,
nó giúp trả lời câu hỏi học lịch sử để làm gì một cách thiết thực, gắn quá khứ với hiện tại,
gắn bài giảng với cuộc sống, gắn học với hành. Những kết quả thu nhận được cho thấy tính
hiệu quả và khả thi của cách làm này trong dạy học LSĐP.
3.2.2.Tổ chức hoạt động ngoại khóa về lịch sử địa phương
Cùng với bài nội khóa, hoạt động ngoại khóa LSĐP góp phần thực hiện tốt chức năng,
nhiệm vụ bộ môn. Các hoạt động ngoại khóa LSĐP nhằm củng cố và phong phú kiến thức
lịch sử dân tộc và LSĐP đã học trong nội khóa; qua đó giáo dục tình cảm, đạo đức, phẩm
chất của học sinh, giáo dục tinh thần tập thể, ý thức cộng đồng trách nhiệm, yêu thích lao
động, rèn luyện tính kỉ luật và tinh thần tương thân tương ái. Mặt khác, hoạt động ngoại
khoá về LSĐP còn có ưu thế trong việc gắn nhà trường với cuộc sống, gắn kiến thức với
[Type text] Page 14

thực tiễn, giúp học sinh vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống, giúp HS có cơ hội thể
hiện những năng khiếu, năng lực riêng, các kĩ năng mềm trong ứng xử trước các tình huống
của cuộc sống.
Nội dung hoạt động ngoại khóa về LSĐP ở trường THPT có thể theo hai hướng: thứ
nhất, về các sự kiện tiêu biểu của LSĐP; thứ hai, về các nhân vật LSĐP. Có thể sử dụng nội
dung tổng hợp về các sự kiện, nhận vật, các nét đặc sắc về văn hóa của địa phương để đưa
vào chương trình ngoại khóa.
3.2.2.1. Tổ chức đọc sách, kể chuyện về sự kiện, nhân vật của địa phương
Nhằm tìm hiểu kiến thức LSĐP, GV có thể tổ chức ngoại khóa với hình thức đọc
sách, kể chuyện sách. GV thông báo mục đích, kế hoạch và danh mục các cuốn sách LSĐP
cho HS, đồng thời đặt ra nhiệm vụ: Đọc và tóm tắt ý chính của sách; Viết lời giới thiệu cho
cuốn sách yêu thích nhất; Kể lại một câu chuyện trong sách: về con người, miền đất, món

ăn, sự kiện của LSĐP.
3.2.2.2. Tổ chức dạ hội lịch sử về LSĐP
Dạ hội lịch sử là một hình thức ngoại khóa có tính chất tổng hợp, thu hút tất cả HS
trong trường, trong lớp tham dự. Chủ đề dạ hội lịch sử về địa phương là nội dung rất hấp
dẫn. Tổ chức tốt các buổi dạ hội không chỉ có tác dụng đối với HS mà còn ảnh hưởng lớn
tới nhân dân địa phương, là một biện pháp gắn nhà trường với xã hội.
Tổ chức dạ hội về LSĐP là hình thức rất hấp dẫn HS, đòi hỏi GV phải xây dựng kế
hoạch chu đáo; nội dung ngoại khóa về LSĐP phù hợp mục tiêu giáo dục; các hoạt động
phải phát huy tính tích cực của HS. GV bộ môn phối hợp tốt với các bộ phận cùng tổ chức
chương trình.
3.2.2.3. Tổ chức tham quan di tích lịch sử - văn hóa, bảo tàng địa phương
Tham quan là một hình thức tổ chức học tập ngoài giờ, ngoài địa điểm lớp học. Việc
tham quan ngoại khóa không chỉ giúp HS mở rộng kiến thức của mình mà còn tạo điều kiện
cho HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tham quan ngoại khóa ở địa phương không chỉ
giúp HS hiểu sâu rộng hơn về LSĐP mà còn qua thực tế cuộc sống, các em có thể nhận ra
thực trạng di tích lịch sử - văn hóa, thực tế đời sống của nhân dân, những biểu hiện sự phát
triển kinh tế - xã hội của địa phương, các vấn đề ô nhiễm môi trường, tình hình giao
thông…
Ngoài các hình thức ngoại khóa kể trên, GV còn có thể tổ chức sưu tầm tư liệu, hiện
vật về lịch sử phát triển của nhà trường, tham gia xây dựng phòng truyền thống của nhà
trường; nhận chăm sóc di tích lịch sử - văn hóa, chăm sóc nghĩa trang liệt sỹ; tham gia lễ hội
truyền thống tại địa phương…Đặc điểm hấp dẫn của ngoại khóa chính là HS thực sự được
thể hiện kĩ năng và thái độ của mình trong thực tiễn. Đặc biệt, hình thức trải nghiệm di sản
có thể vận dụng kết hợp trong bài nội khóa LSĐP.
Hình thức tổ chức dạy học là hình thức vận động của nội dung dạy học cụ thể trong
không gian, địa điểm và những điều kiện xác định nhằm thực hiện nhiệm vụ và mục tiêu
dạy học. Đối với bài nội khóa LSĐP, chúng tôi chú trọng tới sự đa dạng hóa các hình thức
tổ chức, dựa trên địa điểm tiến hành bài học, gồm có hình thức học trên lớp, học tại bảo tàng
địa phương, phòng truyền thống và học tại di tích. Ngoài ra, tăng cường tổ chức ngoại khóa
về LSĐP cũng là một hình thức nâng cao chất lượng dạy học LSĐP tỉnh Phú Thọ.

[Type text] Page 15

Chương 4
VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỂ NÂNG CAO CHẤT
LƯỢNG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT TỈNH PHÚ
THỌ. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
4.1. Yêu cầu khi lựa chọn phương pháp dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT
tỉnh Phú Thọ
Phương pháp dạy học vô cùng phong phú, không có một phương pháp tối ưu thay thế
cho mọi phương pháp, song cũng không nên ôm đồm quá nhiều phương pháp để bài học đạt
hiệu quả. Khi lựa chọn phương pháp dạy học LSĐP, GV cần chú ý tới các yêu cầu.
4.1.1. Phương pháp phải đáp ứng mục tiêu bài học LSĐP
Để đáp ứng mục tiêu bài học LSĐP, bên cạnh việc lựa chọn và thiết kế nội dung, GV
cần xác định những phương pháp giúp HS phát huy tính năng động, sáng tạo của mình, thể
hiện các năng lực và kĩ năng học tập nhằm chiếm lĩnh được kiến thức một cách hiệu quả,
đồng thời tạo điều kiện cho HS thể hiện thái độ, tình cảm của mình đối với quê hương thông
qua học tập. Mỗi hoạt động dạy học được thiết kế trong bài học LSĐP đều phải góp phần
đạt được mục tiêu của bài học nói chung và bài học LSĐP nói riêng.
4.1.2. Phương pháp phải đảm bảo “ tính vừa sức”, giúp HS lĩnh hội được kiến thức cơ
bản
Các phương pháp đưa ra muốn hiệu quả phải đảm bảo “tính vừa sức” và giúp HS lĩnh
hội kiến thức cơ bản. Biện pháp phải phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi và trình độ nhận thức,
khả năng hoạt động của học sinh; không yêu cầu quá khả năng của HS khiến các em ngại
khó, cũng như không quá dễ dàng làm cho HS chủ quan, coi thường. Các phương pháp vừa
sức sẽ giúp HS lĩnh hội nội dung kiến thức hiệu quả; giúp tăng cường hứng thú học tập và
rèn luyện kĩ năng cho HS. Các phương pháp phải có tác dụng phân loại được học sinh khi
đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ học tập. Đây là một yếu tố để kích thích sự sáng tạo, sự
chăm chỉ của HS trong học tập.
4.1.3. Các phương pháp phải đảm bảo phát huy tính tích cực, tư duy độc lập sáng tạo
của học sinh

Với quan điểm đổi mới phương pháp dạy học, dạy học lấy HS làm trung tâm, dạy
học hướng vào người học, các phương pháp cần phải phát huy tính tích cực, tư duy độc lập,
sáng tạo của HS. Khi tiến hành bài học LSĐP, cũng như các bài học lịch sử khác, GV chú ý
tới tiến hành các biện pháp dạy học để HS được chủ động tham gia các hoạt động nhận
thức. Sự tích cực của HS được thể hiện ở việc HS tích cực giải quyết các vấn đề do giáo
viên đặt ra, hứng thú và nghiêm túc hợp tác, làm việc với các bạn. Ở mức độ cao hơn, HS tự
đặt ra các vấn đề mới và đề xuất cách giải quyết.
4.1.4.Các phương pháp phải đảm bảo tính khả thi, phù hợp với điều kiện đặc thù của
địa phương
Căn cứ vào đặc thù kinh tế - xã hội của địa bàn trường đóng và điều kiện vật chất của
trường, GV lựa chọn các phương pháp dạy học phù hợp để đạt chất lượng dạy học quả bài
học LSĐP trên cả ba mặt: kiến thức, kĩ năng, thái độ. Ngoài ra, GV cũng phải tính đến hiệu
quả về mặt kinh tế xã hội. Nếu để đạt hiệu quả dạy học mà phải huy động quá nhiều tiền
của, công sức của HS, nhà trường và gia đình thì chưa phải đạt hiệu quả thực sự.
[Type text] Page 16

Các điều kiện trên là căn cứ để GV xác định và vận dụng phương pháp trong bài học
LSĐP. Tùy thuộc vào các nội dung bài học, đối tượng HS, điều kiện cơ sở vật chất mà GV
lựa chọn và vận dụng các phương pháp cho phù hợp để đạt hiệu quả bài học.
4.2. Vận dụng một số phương pháp để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương
ở trường THPT tỉnh Phú Thọ
4.2.1. Vận dụng dạy học theo dự án
Dạy học theo dự án (DHDA) là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện
một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra các sản
phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong
toàn bộ quá trình học tập. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của DHDA. [58;76]
Những bài học LSĐP tỉnh Phú Thọ mà luận án đề xuất ngoài cung cấp nội dung
kiến thức còn tạo điều kiện cho GV tổ chức hoạt động dạy học tích cực. Đặc điểm kiến thức
LSĐP mang tính cụ thể, gần gũi với đời sống hàng ngày của HS phù hợp với đặc điểm của
dạy học dự án, như gắn lý thuyết với thực hành, tư duy kết hợp hành động, kết hợp nhà

trường và cuộc sống xã hội, kích thích hứng thú học tập, phát huy năng lực sáng tạo. Sự vận
dụng sáng tạo cũng như nắm bắt sở thích, năng lực HS của GV sẽ giúp GV lựa chọn những
nội dung LSĐP phù hợp với dạy học dự án. Bài 4 “Tìm hiểu lịch sử nơi em sinh sống” kết
hợp lý thuyết và thực hành bộc lộ rõ ưu thế tiến hành dạy học dự án. Các bài nghiên cứu
kiến thức mới, như “Phú Thọ- miền đất của di sản văn hóa”, “Truyền thống yêu quê hương
đất nước, đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ”, “Thành tựu của Phú Thọ
trong thời kì đổi mới” cũng có thể triển khai một số dự án như: “ Tìm hiểu văn hóa dân gian
tỉnh Phú Thọ”, “Tìm hiểu khu di tích đền Hùng và giải pháp phát huy giá trị di tích”,“Tìm
hiểu hát Xoan và giải pháp bảo tồn hát Xoan”, “Tìm hiểu truyền thống yêu quê hương, đất
nước, đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ trong lịch sử”, “Sự thay đổi của
kinh tế - xã hội ở quê em trong thời kì đổi mới” Trong dạy học LSĐP ở trường THPT, với
đặc điểm của môn học cũng như đặc điểm nhận thức và tâm lí của HS ở độ tuổi 15-18, dạy
học dự án nên triển khai ở các dự án nhỏ, dạng hỗn hợp.
Ví như, bài học LSĐP “Phú Thọ - miền đất của di sản văn hóa” được thực hiện ở
lớp, theo phương pháp dự án như sau.
Bước 1: Tìm kiếm chủ đề :GV đưa ra nội dung lớn là “Văn hóa truyền thống ở Phú Thọ”
sau đó GV sử dụng sơ đồ tư duy để giúp học sinh xác định các chủ đề, như: những di sản
văn hóa ở tỉnh Phú Thọ, hát xoan, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, khu di tích Đền Hùng,
văn hóa các tộc người thiểu số ở Phú Thọ
Bước 2. Lập kế hoạch: Giáo viên sẽ hướng dẫn các nhóm lập kế hoạch nhiệm vụ công việc.
Bước 3: Thực hiện dự án: Đây là khâu quan trọng của dự án. Trên cơ sở kế hoạch nhiệm
vụ đã thiết lập, các em triển khai việc thực hiện các hoạt động đã được đề xuất theo thời hạn
đặt ra.
Bước 4: Tổng hợp, báo cáo kết quả: Bước này gồm các công đoạn xây dựng và báo cáo
sản phẩm. Báo cáo sản phẩm sẽ thể hiện sự hợp tác của cả đội, cũng như tạo điều kiện cho
mỗi cá nhân phát huy khả năng của mình.
[Type text] Page 17

Bước 5: Đánh giá: Việc đánh giá trong phương pháp dự án không chỉ chú trọng đến sản
phẩm mà còn đánh giá quá trình, trên các mặt kiến thức, về kĩ năng, thái độ, thông qua bài

kiểm tra kiến thức, các bảng kiểm quan sát và sản phẩm của nhóm.
Chúng tôi đã tiến hành TNSP vận dụng DHDA vào bài học LSĐP theo tiến trình đã đề ra.
Kết quả bài kiểm tra kiến thức như sau:
Bảng 4.1. Tổng hợp kết quả TNSP vận dụng dạy học dự án vào bài học LSĐP
Lớp Sĩ số Điểm

X

3 4 5 6 7 8 9 10
ĐC
140 0 5 6 40 63 24 2 0
6,72
100% 0 3,6 4,3 28,6 45 17,1 1,4 0
TN
136 0 0 2 24 57 40 13 0
7,28
100% 0 0 1,5 17,6 41,9 29,4 9,6 0
Một điều dễ nhận thấy khi chúng ta quan sát bảng 4.1 là điểm trung bình cộng của nhóm
TN cao hơn nhóm ĐC, cùng với đó, tỉ lệ điểm giỏi ở nhóm TN cao hơn lớp ĐC; đồng thời,
ở nhóm TN không có điểm dưới trung bình. Trong lớp học, sự hợp tác trong từng nhóm và
giữa các nhóm với nhau hiệu quả.
4.2.2. Vận dụng dạy học hợp đồng
Dạy học theo hợp đồng (dạy học theo hợp đồng) là một hoạt động học tập trong đó mỗi
học sinh được giao một hợp đồng trọn gói bao gồm các nhiệm vụ/ bài tập bắt buộc và tự chọn
khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. Học sinh chủ động và độc lập quyết định về
thời gian cho mỗi nhiệm vụ/ bài tập và thứ tự thực hiện các nhiệm vụ/ bài tập đó theo khả năng
của mình [66;35]Để vận dụng dạy học hợp đồng vào bài học LSĐP, GV cần tuân theo các
bước: lựa chọn nội dung và thời gian phù hợp; thiết kế và thực hiện kế hoạch bài học; đánh giá,
thanh lý hợp đồng.
Ví như, với nhiệm vụ “Tìm hiểu lịch sử nơi em sinh sống” được tiến hành trên lớp.

Thời gian thực hiện hợp đồng trong một tiết học. Mục tiêu đạt được là HS có kĩ năng sưu
tầm tài liệu, giới thiệu được nét độc đáo về quê hương mình, có thể là lễ hội, sản vật, phong
tục, có khả năng độc lập làm việc Thông qua đó, HS có hiểu biết về nơi mình sinh ra và
lớn lên, cảm thấy tự hào và yêu quý quê hương.
Bản hợp đồng ghi rõ thời gian thực hiện là 40 phút và các nhiệm vụ cần thực hiện
như sau:
Nhiệm vụ 1 (bắt buộc): Tìm hiểu nội dung và bố cục bài viết “Lễ hội đình làng Lâu
Thượng”.
Nhiệm vụ 2 (bắt buộc): Lập dàn ý chi tiết một bài giới thiệu về Lễ hội đền Hùng
Nhiệm vụ 3 (tự chọn): HS chọn thực hiện tìm hiểu một trong những nội dung sau:
a. một di tích lịch sử ở làng, xã nơi em sinh ra và lớn lên
b. một phong tục, lễ hội đặc sắc của làng, xã nơi em sinh sống
c. một món ăn truyền thống, sản vật, sản phẩm thủ công tiêu biểu
d. lịch sử ngôi trường em đang học
[Type text] Page 18

Hợp đồng học tập gồm 3 nhiệm vụ trong đó có 2 nhiệm vụ bắt buộc. Mục đích của
nhiệm vụ bắt buộc là rèn luyện và hình thành cho HS những kĩ năng nền tảng để nghiên cứu
một vấn đề LSĐP. Vì vậy, nội dung của nhiệm vụ bắt buộc là phù hợp với tất cả HS và ở
mức độ tìm kiếm và phát hiện thông tin, hoặc chỉ ở mức độ vận dụng đơn giản những kiến
thức, kĩ năng đã có vào giải quyết nhiệm vụ. Tính tự chọn tạo điều kiện cho HS bộc lộ sở
thích, hứng thú của mình đối với các vấn đề LSĐP. Mục đích của nhiệm vụ tự chọn là để
các em phát huy tính độc lập, sáng tạo trong tư duy, trên cơ sở đã hoàn thành các nhiệm vụ
chung có tính bắt buộc. Việc thiết kế hoạt động như vậy thể hiện rõ ý định tạo ra sự phân
hóa năng lực và hứng thú học tập của HS.

Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm dạy học hợp đồng đối với bài LSĐP ở trường
THPT tỉnh Phú Thọ theo tiến trình đã đề xuất. Để đánh giá chất lượng học giờ học, chúng
tôi sử dụng bảng kiểm quan sát và phiếu kiểm tra kiến thức. Bảng kiểm quan sát cho thấy
HS biểu lộ tâm lý thoải mái trong giờ học, chủ động kết hợp nghe giảng, ghi chép và làm

việc độc lập, chủ động lựa chọn nhiệm vụ yêu thích để thực hiện. Điểm của bài kiểm tra
kiến thức như sau:
Bảng 4.2. Thống kê kết quả TNSP vận dụng dạy học hợp đồng vào bài học LSĐP
Lớp Sĩ số
Điểm

X

3 4 5 6 7 8 9 10
ĐC
128 0 9 16 40 42 20 1 0
6,40
100% 0 0,7 12,5 31,3 32,8 15,6 0,8 0
TN
130 0 0 3 24 45 44 14 0
7,32
100% 0 0 2,3 18,5 34,6 33,8 10,8 0
Từ Bảng 4.2 ta thấy, tỉ lệ HS được điểm khá, giỏi ở nhóm TN là 79,2 %, trong khi ở
nhóm ĐC chỉ có 49,2%. Điều này góp phần làm cho điểm trung bình cộng ở nhóm TN cao
hơn nhóm ĐC là 0,92. Sự phân hóa HS ở nhóm TN thể hiện rõ hơn nhóm ĐC.
4.2.3. Sử dụng di sản văn hóa trong dạy học lịch sử địa phương
Việc sử dụng di sản văn hóa ở địa phương vào dạy học LSĐP có thể thực hiện phụ
thuộc sự sáng tạo của giáo viên, điều kiện vật chất của nhà trường và đặc thù của di sản địa
phương. Căn cứ vào bài học LSĐP nội khóa hay hoạt động ngoại khóa về LSĐP, căn cứ vào
hình thức tổ chức dạy học trên lớp hay ngoài lớp học, việc sử dụng di sản văn hóa trong dạy
học LSĐP có thể được tiến hành theo các biện pháp khác nhau. Bài học LSĐP trong chương
trình nội khóa có thể thực hiện các biện pháp như: Sử dụng tài liệu về di sản văn hóa trong
dạy học LSĐP (trên lớp); Tiến hành dạy học lịch sử địa phương tại di tích, bảo tàng (ngoài
lớp). Hoạt động ngoại khóa về LSĐP: Tiến hành tham quan học tập tại di tích,bảo tàng;
Trải nghiệm di sản trong dạy học LSĐP. Sự phân chia này chỉ có ý nghĩa tương đối, bởi vì

đối với bài học LSĐP nội khóa, GV cũng có thể cho HS tiếp cận và trải nghiệm di sản (ví
như HS thực hiện dự án hát Xoan cho bài học nội khóa, có thể tìm hiểu và tập hát Xoan ở
làng xoan); hay trong hoạt động tham quan, ngoại khóa, GV sử dụng tài liệu về di sản để
giới thiệu cho HS hiểu biết về di sản. Trong 4 bài LSĐP mà chúng tôi đề xuất, về hình thức
tổ chức dạy học vận dụng được phương pháp sử dụng di sản trong dạy học LSĐP. Tuy
nhiên, căn cứ vào nội dung kiến thức của từng bài, mức độ vận dụng phương pháp không
[Type text] Page 19

đồng đều, có ưu thế rõ rệt nhất là bài “ Phú Thọ - miền đất của di sản văn hóa”, tiếp sau là
bài “Tìm hiểu lịch sử nơi em sinh sống”. Trong chương 3, luận án đã đề cập đến hình thức
tiến hành bài học LSĐP tại di tích, bảo tàng và tổ chức tham quan ngoại khóa LSĐP. Ở
chương này, chúng tôi tập trung vào hai biện pháp là Sử dụng tài liệu về di sản văn hóa địa
phương vào bài học LSĐP và Trải nghiệm di sản trong dạy học LSĐP tỉnh Phú Thọ.
4.2.3.1. Sử dụng tài liệu về di sản văn hóa trong dạy học LSĐP
Việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa trong dạy học LSĐP có thể tiến hành trong
bất kỳ điều kiện, hoàn cảnh cơ sở vật chất như thế nào, nó hoàn toàn phù hợp với mọi đối
tượng giáo viên và học sinh ở các trường THPT ở Phú Thọ. Để lựa chọn tài liệu về di sản
văn hóa trong dạy học LSĐP, GV có thể thực hiện theo các bước: lựa chọn những di sản cần
giới thiệu trong nội dung bài học LSĐP; tìm kiếm tài liệu về di sản; thiết kế hoạt động sử
dụng di sản trong dạy học. Về phía HS, GV có thể tổ chức cho HS sưu tầm tư liệu về di sản;
phỏng vấn nhân chứng về di sản; giới thiệu về di sản. Sử dụng tài liệu về di sản văn hóa
trong dạy học LSĐP ở bảo tàng, di tích ngoài khai thác tài liệu văn bản như trên lớp, thì ưu
thế nổi bật trong hình thức tổ chức dạy học tại bảo tàng, di tích là HS được được tiếp cận
với di sản vật thể một cách trực tiếp qua các tài liệu hiện vật tại bảo tàng, di tích. Cho nên,
việc lựa chọn hình thức tổ chức dạy học tại bảo tàng, di tích lịch sử - văn hóa bản thân nó đã
mang ý nghĩa của phương pháp sử dụng di sản văn hóa trong dạy học LSĐP ở trường
THPT.
4.2.3.2. Thực hành trải nghiệm di sản trong dạy học lịch sử địa phương
Trải nghiệm di sản là để cho HS thực sự thử nghiệm, được thực hiện, đặt mình trong
di sản đó, ví như học và múa xoan, được làm lễ thắp hương tưởng niệm vua Hùng, được

đóng vai nhân vật lễ hội, được tham gia nghi thức hay trò chơi trong lễ hội Trải nghiệm di
sản tốt nhất là được thực hiện trong không gian văn hóa của di sản, trong điều kiện khác, có
thể thực hành thông qua thử nghiệm, luyện tập, trò chơi Giáo dục di sản trong dạy học
LSĐP là một cách tiếp cận mới, gây hứng thú đối với cả GV và HS, ở địa điểm lớp học và
tại thực địa. Kết quả bài kiểm tra kiến thức khi TNSP chúng tôi thu được như sau:
Bảng 4.3. Tổng hợp kết quả TNSP dạy học di sản trong dạy học LSĐP
Lớp Sĩ số Điểm

X

3 4 5 6 7 8 9 10
ĐC 134 0,0 5 16 38 51 22 2 0,0,
6,56
100% 0,0 3,73 11,9 28,45 38,1 16,42 1,4 0,0
TN 137 0,0 1 15 21 56 34 10 0,0
7,0
100% 0,0 0,72 10,95 15,33 40,9 24,8 7,3 0,0
Bảng 4.3 cho ta thấy điểm trung bình cộng của nhóm ĐC là 6,56; thấp hơn so với
điểm trung bình cộng của nhóm TN (7,0). Tỉ lệ diểm dưới trung bình của nhóm ĐC là
3,73%, còn tỉ lệ này giảm đáng kể ở nhóm TN (0,72%). Trong khi đó, tỉ lệ điểm giỏi ở
nhóm TN là 32,1%, tăng hơn so với tỉ lệ này ở nhóm ĐC ( 7,82%). Về mặt kiến thức, không
có sự chênh lệch quá lớn, nhưng về kĩ năng, và thái độ thì chúng tôi nhận thấy: HS trong
nhóm TN có kĩ năng sưu tầm, thuyết trình, rất tự tin khi ứng xử; hứng thú với nội dung về di
[Type text] Page 20

sản, nhất là do chính các em tìm hiểu và trình bày. Đặc biệt, sự thay đổi thái độ, hành vi của
HS trong giờ học LSĐP tại di tích, bảo tàng hay trải nghiệm di sản được biểu hiện rất rõ nét.
4.3. Thực nghiệm sư phạm toàn phần
4.3.1. Mục đích tiến hành TNSP
Thực nghiệm sư phạm (TNSP) được tiến hành nhằm mục đích kiểm tra giả thuyết

khoa học của đề tài: nếu các phương pháp chúng tôi đề xuất được áp dụng vào dạy học
LSĐP thì hiệu quả dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ sẽ được nâng cao trên
cả ba mặt kiến thức, kĩ năng và giáo dục tư tưởng, tình cảm cho HS. TNSP còn nhằm kiểm
tra và đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các phương pháp dạy học LSĐP thông qua thiết
kế các hoạt động dạy học.
4.3.2. Đối tượng và địa bàn tiến hành TNSP
Bài học LSĐP được quy định số tiết ít trong năm học là một khó khăn khi tiến hành
TNSP. Tuy vậy, chúng tôi đã cố gắng để TNSP ở nhiều trường THPT khác nhau trên địa
bàn tỉnh Phú Thọ trong ba năm học 2010-2011, 2011-2012, 2012-2013. Chúng tôi đã lựa
chọn một số trường có tính chất đại diện cho các vùng địa hình của tỉnh: đồng bằng, trung
du, miền núi; trong đó, gồm cả các trường công lập và dân lập, tư thục trên địa bàn tỉnh. Để
đảm bảo tính khách quan khi tiến hành TNSP, chúng tôi lựa chọn lớp ĐC tương đương với
lớp TN về số lượng HS, trình độ, năng lực và điều kiện vật chất phục vụ dạy học.
4.3.3. Nội dung và phương pháp tiến hành TNSP
* Nội dung TNSP
Chúng tôi đã lựa chọn nội dung và thiết kế bài học LSĐP tỉnh Phú Thọ ở trường
THPT theo chương trình quy định, bao gồm một bài LSĐP lớp 10, một bài LSĐP lớp 11 và
hai bài LSĐP lớp 12.
* Phương pháp TNSP
Trong phạm vi Luận án, chúng tôi giới thiệu quá trình TNSP toàn phần bài 1 “Phú
Thọ - miền đất của di sản văn hóa” ở trên lớp và bài 2. “Truyền thống yêu quê hương, đất
nước, đấu tranh chống giặc ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ” tại bảo tàng Hùng
Vương.
4.3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm
* Phương pháp đánh giá TNSP
Chúng tôi tiến hành đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các phương pháp đã đề
xuất trên mặt định tính và định lượng. Sau mỗi tiết thực nghiệm, chúng tôi đều có trao đổi,
phỏng vấn với GV và HS, kết hợp với kết quả quan sát và bài kiểm tra để đánh giá và rút ra
kết luận.
- Tổng hợp ý kiến đánh giá của GV, HS, các cá nhân và cơ quan phối hợp

Trong quá trình nghiên cứu thực tiễn và TNSP tại các trường THPT tỉnh Phú Thọ,
chúng tôi có gặp gỡ, trao đổi và ghi nhận nhiều ý kiến đóng góp từ các thầy cô giáo, các HS,
các cá nhân quan tâm đến đề tài.
Các ý kiến khác đều thống nhất với nhau về tính khả thi và hiệu quả của các phương
pháp mà chúng tôi đề xuất. Để có những đánh giá chính xác hơn, chúng tôi căn cứ vào kết
quả TNSP được phản ảnh qua bài kiểm tra của HS.
[Type text] Page 21

- Tổng hợp và đánh giá kết quả TNSP
Chúng tôi đã thu thập kết quả TNSP qua bài kiểm tra kiến thức sau mỗi giờ học.
Dựa vào phương pháp đánh giá tác động nghiên cứu, số liệu được xử lý theo công thức
thống kê xác xuất, chúng tôi tính các tham số Mode, giá trị trung bình, độ lệch chuẩn
(S), tham số đo đọ chụm của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng (
X
) và giá trị
khảo sát (t) giữa các lớp ĐC và TN.(xem các bảng 4.4; 4.5;)
Chúng tôi cũng thể hiện tần số điểm (xem bảng 4.6 và 4.7) tại các giá trị điểm số
thông qua biểu đồ (xem biểu đồ 4.8a và 4.8b)
Để kiểm chứng một cách khoa học về giá trị của các biện pháp TNSP, chúng tôi
dựa vào tham số trung bình cộng
X
và phương sai (S) đã tính (bảng 4.1 và 4.2) để tìm
giá trị t. Trên cơ sở biết giá trị t, chúng tôi sử dụng bảng phân phối Student với α =0,05
(nghĩa là trong 100 trường hợp thì 5 trường hợp không ý nghĩa) và độ lệch chuẩn tự do k
= 2n -2 để tìm tα giới hạn. (xem bảng 4.9a và 4,9b). Căn cứ vào lý thuyết xác suất thống
kê, so sánh giá trị t luôn lớn hơn tα; điều đó cho thấy, t t α thì sự khác biệt giữa
X
ĐC
và
X

TN
là có ý nghĩa, nghĩa là các phương pháp được áp dụng có tác động lên kết quả.
Như vậy, căn cứ vào các tham số rút ra từ kết quả TNSP, chúng tôi khẳng định, các
phương pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú
Thọ là có ý nghĩa và khả thi.
***
Chúng tôi hệ thống lại những đề xuất nâng cao chất lượng dạy học LSĐP về biên
soạn nội dung và lựa chọn hình thức tổ chức, phương pháp dạy học trong sơ đồ sau:




















Tính hiệu quả và khả thi của các đề xuất trên đã được kiểm chứng qua TNSP. Tùy
thuộc vào điều kiện riêng của trường và đối tượng HS, GV lựa chọn, vận dụng phương pháp

phù hợp.

D
ạ
y h
ọ
c LSĐP
ở

trư
ờ
ng THPT t
ỉ
nh Phú Th
ọ

Ho
ạ
t đ
ộ
ng ngo
ạ
i khóa v
ề

LSĐP

Bài h
ọ
c LSĐP n

ộ
i khóa

Hình th
ứ
c TCDH

Phương pháp
N
ộ
i dung

Đọc sách
Nói
chuyện LS
Bài 1. Phú Thọ - Miền đất của di sản
văn hóa


S
ử

d
ụ
ng di s
ả
n văn hóa trong d
ạ
y h
ọ

c
LSĐP
V
ậ
n d
ụ
ng d
ạ
y h
ọ
c theo h
ợ
p đ
ồ
ng

V
ậ
n d
ụ
ng d
ạ
y h
ọ
c theo d
ự

án

Tiến hành bài học LSĐP trên lớp

Bài 2. Truyền thống yêu quê hương,
đất nước, đấu tranh chống giặc ngoại
xâm của nhân dân Phú Thọ

Dạ hội LS
Bài 3. Tỉnh Phú Thọ trong thời kì
đổi mới (từ 1986 đến nay)
Tham quan
(địa phương)
Trải
nghiệm di
s
ả
n

Bài 4. Tìm hiểu lịch sử nơi em sinh
s
ố
ng

Hình 4.8 . Sơ đồ tổng hợp các đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học LSĐP
ở trường THPT tỉnh Phú Thọ

T
ổ

ch
ứ
c d
ạ

y h
ọ
c LSĐP
ở

ngoài
l
ớ
p

B
ả
o
tàng

Phòng truy
ề
n
th
ố
ng

Di tích

[Type text] Page 22


KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Vấn đề chất lượng dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng những năm gần đây
được Đảng, Nhà nước và xã hội rất quan tâm. Trong các môn học ở trường phổ thông, môn

Lịch sử đang được xã hội xem xét và đánh giá chất lượng dạy học còn hạn chế. Việc nâng
cao chất lượng dạy học lịch sử là một yêu cầu cấp thiết đối với việc giáo dục toàn diện học
sinh và giữ đúng vai trò môn học, trước khi có thể nâng tầm vị thế môn Lịch sử ở trường
phổ thông. Với tư cách là một bộ phận của môn Lịch sử, kiến thức LSĐP không có trong
nội dung kiểm tra, đánh giá chất lượng bộ môn, nên việc dạy học LSĐP càng hạn chế so với
mục tiêu và vai trò của nó trong nhà trường. Qua quá trình thực hiện luận án “Nâng cao
chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ”, chúng tôi rút ra một
số kết luận.
1. Việc dạy học LSĐP ở trường phổ thông góp phần làm phong phú thêm tri thức
lịch sử cho học sinh, giúp học sinh không những hiểu biết được lịch sử quê hương mình mà
còn mở rộng, hiểu sâu hơn lịch sử dân tộc. Thông qua việc tiếp xúc với nhiều tài liệu hiện
vật lịch sử của địa phương mình các em sẽ được trang bị kiến thức về cuộc sống lao động,
truyền thống của nhân dân địa phương nên có tác dụng lớn trong việc giáo dục tình yêu quê
hương, tạo cho học sinh nhận thức được mối liên hệ giữa LSĐP với LSDT. Dạy học LSĐP
còn góp phần giúp HS phát triển năng lực bộ môn và vận dụng các kĩ năng từ trong nhà
trường vào đời sống hiện thực.
2. Trên thực tế, việc dạy học LSĐP ở nhiều nơi chưa được quan tâm tương xứng với
vai trò của nó trong nhà trường, vì vậy, việc nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở các
trường THPT là cần thiết. Đổi mới dạy học LSĐP để nâng cao chất lượng dạy học cần thực
hiện về nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp dạy học một cách đồng bộ.
Về nội dung LSĐP: kiến thức địa phương được lựa chọn dạy học ở trường THPT
cần đảm bảo khoa học và hấp dẫn HS. Nội dung dạy học LSĐP không chỉ minh họa, cụ thể
hóa kiến thức LSDT ở địa phương, mà còn thể hiện sinh động những vấn đề của cuộc sống
xung quanh HS, thể hiện những nét đặc sắc, tiêu biểu của nơi HS sinh ra và lớn lên trong
mối quan hệ với các vùng khác trong địa phương. Xác định kiến thức địa phương toàn diện,
chú trọng kiến thức văn hóa, kinh tế, hình thành nên bản sắc văn hóa địa phương, giúp HS
hội nhập mà không mất đi bản sắc quê hương.
Về hình thức tổ chức dạy học LSĐP cần đa dạng, đáp ứng nhu cầu và hứng thú học
tập của HS, chú trọng đổi mới dạy học, hướng tới phát huy tính tích cực và năng lực thực
hành bộ môn của HS trong học tập, nhất là hình thành năng lực tự học suốt đời. Dạy học

LSĐP cần tăng cường tiến hành ở bảo tàng, nhà truyền thống, tại các di tích lịch sử văn hóa,
tạo điều kiện cho HS được mở rộng không gian học tập, được trải nghiệm LSĐP, góp phần
gìn giữ và phát huy các giá trị di sản văn hóa của nhân dân Phú Thọ, đóng góp cho văn hóa
dân tộc và văn hóa nhân loại. Bên cạnh bài học nội khóa, các hoạt động ngoại khóa về
LSĐP cũng là hình thức góp phần nâng cao chất lượng dạy học LSĐP.
Về phương pháp dạy học LSĐP phải thay đổi mạnh mẽ. Với đặc trưng của kiến thức
LSĐP, việc vận dụng những phương pháp có ưu thế tăng tính thực hành, gắn lí luận với
[Type text] Page 23

cuộc sống, gắn nhà trường với xã hội làm cho LSĐP trở nên sống động; phát huy tính tích
cực của HS, tạo ra hứng thú, nâng cao năng lực thực hành bộ môn cho HS là cần thiết.
Để nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, chúng tôi
kiến nghị một số điểm như sau:
Thứ nhất, muốn nâng cao chất lượng dạy học lịch sử nói chung và dạy học LSĐP ở
trường THPT tỉnh Phú Thọ nói riêng, trước hết phải nâng cao chất lượng giáo viên lịch sử
và nhận thức về tầm quan trọng của việc dạy học LSĐP cho đội ngũ quản lý chuyên môn
lịch sử các cấp của ngành giáo dục trong tỉnh. Với quan niệm dạy học là khoa học và nghệ
thuật, người giáo viên lịch sử phải là người nghiên cứu chuyên môn và là “kỹ sư tâm hồn”,
chứ không phải là “cỗ máy” truyền thụ kiến thức. Một giáo viên lịch sử ở trường THPT tỉnh
Phú Thọ mà không hiểu về quá trình hình thành và phát triển của địa phương, không nghiên
cứu và say mê văn hóa địa phương, không tự hào, không trân trọng di sản của địa phương,
không thể truyền cho HS ngọn lửa yêu quê hương, đất nước trong bài học LSĐP. Quá trình
được đào tạo ở trường đại học chỉ là bước khởi đầu cho quá trình tự đào tạo của mỗi GV
trong suốt cuộc đời. Muốn có HS tích cực, độc lập, sáng tạo trong tư duy và có năng lực tự
học suốt đời cần có những GV tích cực, sáng tạo và tự đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn trong
nghề. Để phát huy được khả năng sáng tạo của GV, đội ngũ quản lý chuyên môn cũng phải
đổi mới trong tư duy quản lý, quan tâm và ứng xử với LSĐP tỉnh Phú Thọ đúng với vị thế
của một nội dung học tập có ý nghĩa gìn giữ, bảo lưu và phát huy các giá trị truyền thống,
bản sắc, tâm hồn và cốt cách người Phú Thọ trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Để thực
hiện điều này, ngoài sự tự giác, chủ động nâng cao năng lực chuyên môn của mỗi cá nhân,

đòi hỏi có sự chỉ đạo trong công tác quản lý chuyên môn của Sở Giáo dục và đào tạo.
Thứ hai, Ban giám hiệu các trường THPT tỉnh Phú Thọ khuyến khích giáo viên tổ
chức các hình thức dạy học đa dạng, phong phú, mở những đợt sưu tầm và trưng bày các tài
liệu, hiện vật, sản phẩm tìm hiểu về LSĐP, lịch sử trường học của GV và HS, từ đó, thành
lập “Tủ sách địa phương” ở thư viện trường; thông qua các bài học nội khóa và ngoại khóa
về LSĐP tăng cường tính thực tiễn gắn nhà trường với những đặc điểm và mục tiêu kinh tế-
xã hội của địa phương; kết hợp giáo dục nhà trường – gia đình – xã hội trong phát triển toàn
diện học sinh.
Thứ ba, Sở Giáo dục và đào tạo tỉnh Phú Thọ nên quan tâm hơn nữa tới công tác dạy
học LSĐP ở trường THPT, cụ thể như:
Một là, sớm tổ chức biên soạn tài liệu dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ
theo các chủ đề. Nội dung 4 bài do luận án đề xuất có thể đưa vào sử dụng khi chưa có tài
liệu chính thức do Sở Giáo dục và đào tạo biên soạn và phát hành.
Hai là, cho phép GV tự chủ trong dạy học LSĐP về lựa chọn thời điểm, hình thức,
địa điểm tiến hành bài học LSĐP. Ví như, bài 1 “Phú Thọ - miền đất của di sản văn hóa”
dạy học ở lớp 10, có trường dạy vào thời điểm diễn ra hoạt động chuẩn bị lễ hội đền Hùng,
nhưng GV ở địa phương khác có thể tiến hành vào thời điểm lễ hội của nhân dân địa
phương, có thể tiến hành dạy học trên lớp, cũng có thể dạy tại di tích.

Ba là, tập huấn GV về nội dung và phương pháp dạy học LSĐP, mở diễn đàn “Dạy
học lịch sử địa phương” trên website của Sở Giáo dục và đào tạo tỉnh Phú Thọ; khuyến
khích GV biên soạn các chủ đề LSĐP phù hợp với địa bàn trường đóng, tăng cường giao