Đổi mới dạy học lịch sử địa phương ở trường trung học cơ sở tỉnh hà giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

NGUYỄN MINH NGUYỆT

ĐỔI MỚI DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG
Ở TRƯỜNG THCS TỈNH HÀ GIANG

Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn lịch sử
Mã số: 62.14.01.11

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Hà Nội - 2015
1


Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Sư
phạm Hà Nội

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trịnh Đình Tùng
TS Nguyễn Thị Bích
1.
2.

Phản biện 1: PGS.TS Đỗ Hồng Thái
Phản biện 2: PGS.TS Nguyễn Đình lê
Phản biện 3: TS Nguyễn Văn Ninh
(Theo Quyết định thành lập Hội đồng chấm luận án tiến sĩ cấp
Trường số
/ QĐ-ĐHSPHN, ngày tháng năm 2016

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường
họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi 8 giờ 30 ngày 26
tháng 5 năm 2016

Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội
2


hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bước sang thế kỷ XXI, nhân loại đang đứng trước những chuyển
biến mạnh mẽ của xu thế toàn cầu hóa ở hầu hết các lĩnh vực của đời
sống. Bài học thành công từ nhiều quốc gia có nền giáo dục tiên tiến cho
thấy chất lượng giáo dục luôn gắn với chất lượng nguồn nhân lực và sự
phát triển kinh tế, ổn định xã hội và ở mỗi giai đoạn lịch sử nhất định.
Vì thế, đổi mới giáo dục hiện nay là yêu cầu cấp thiết, mang tính toàn
cầu.
Văn kiện Đại hội XI của Đảng đã khẳng định: “Phát triển giáo
dục là quốc sách hàng đầu. Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục
Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa
và hội nhập quốc tế”. Cùng với các môn khoa học khác trong nhà
trường phổ thông, bộ môn Lịch sử (trong đó có LSĐP) có vai trò vị trí
quan trọng trong giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực trong tương lai,
đáp ứng yêu cầu thực tiễn xã hội. Việc đổi mới dạy học LSĐP ở phổ
thông hiện nay góp phần quan trọng trong đổi mới dạy học bộ môn lịch sử.
Hiện nay, tại các tỉnh miền núi nước ta, trong đó có Hà Giang, vấn
đề dạy học lịch sử địa phương ở trường phổ thông còn bộc lộ nhiều bất
cập, khó khăn. Do chưa có tài liệu đầy đủ và thống nhất, giáo viên các
trường phổ thông thường tự nghiên cứu, biên soạn giáo án dựa trên

những tài liệu sưu tầm từ nhiều nguồn khác nhau. Những hạn chế về
năng lực biên soạn tài liệu dạy học LSĐP của nhiều giáo viên đã tác
động lớn tới hiệu quả dạy học bộ môn.
Nhiệm vụ giáo dục lịch sử, đặc biệt là LSĐP tỉnh Hà Giang cần
gắn liền với giáo dục thế hệ trẻ hiểu về lịch sử quê hương, biết trân
trọng những giá trị truyền thống và rút ra những bài học trong cuộc sống
hôm nay; gắn với thực hiện mục tiêu chiến lược quốc gia về bảo vệ biên
cương Tổ quốc; với nhiệm vụ quốc tế về bảo tồn và phát huy giá trị di
sản văn hóa truyền thống trên Công viên địa chất Toàn cầu Cao nguyên
đá Đồng Văn trong giai đoạn hiện nay và những năm tiếp theo, đây là
nhiệm vụ rất cấp thiết và mang ý nghĩa thực tiễn sâu sắc.
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn về đổi mới dạy học bộ môn lịch sử
ở nhà trường phổ thông, trên cơ sở các công trình nghiên cứu về lịch sử
Hà Giang, thực tiễn giảng dạy LSĐP ở trường phổ thông nói chung và
trường THCS tỉnh Hà Giang nói riêng, chúng tôi chọn vấn đề "Đổi mới
dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang" làm luận án Tiến sỹ
3


chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học Lịch sử
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình đổi mới dạy học
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
2.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài: chỉ tập trung vào đổi mới dạy
học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang, cụ thể:
- Nghiên cứu lý luận về đổi mới dạy học lịch sử ở trường phổ
thông nói chung, từ đó đi sâu vào nghiên cứu vấn đề đổi mới dạy học
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang về : Mục tiêu, chương trình, nội
dung, hình thức và phương pháp dạy học (PPDH).
- Điều tra thực tiễn tại một số trường THCS tỉnh Hà Giang trên 03

vùng ̣ : Vùng 1 (TP, thị trấn), vùng 2 (nông thôn), vùng 3 (vùng sâu,
vùng xa) của tỉnh Hà Giang.
- Thực nghiệm sư phạm từng phần và toàn phần trong một số
trường THCS trên 03 vùng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới dạy học
LSĐP ở trường phổ thông, đề tài tập trung đề xuất định hướng đổi mới
về chương trình, mục tiêu và các biện pháp đổi mới nội dung, hình thức
và PPDH LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
3.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết những nhiệm
vụ sau:
- Tìm hiểu lí luận về đổi mới dạy học, đổi mới dạy học Bộ môn
lịch sử nói chung và LSĐP nói riêng.
- Khảo sát, điều tra thực tiễn việc dạy - học LSĐP ở một số địa
phương trong nước và trong nhà trường THCS tỉnh Hà Giang, làm nền
tảng cho việc giải quyết vấn đề mà đề tài đặt ra.
- Tìm hiểu chương trình, nội dung SGK lịch sử phổ thông; phân
phối chương trình LSĐP ở một số địa phương trong nước và ở trường
THCS tỉnh Hà Giang. Qua đó đề xuất định hướng đổi mới chương trình,
mục tiêu và biện pháp đổi mới nội dung, hình thức và PPDH LSĐP ở
trường THCS tỉnh Hà Giang.
- Thực nghiệm sư phạm từng phần và toàn phần những biện pháp
sư phạm đề xuất; rút ra kết luận, khuyến nghị.
4. Cơ sở phương pháp luận và PP nghiên cứu
4.1. Cơ sở phương pháp luận
Dựa trên cơ sở lí luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ
Chí Minh, các quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước ta về giáo
4

dục và giáo dục lịch sử.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
* Nghiên cứu lý thuyết
Phân tích, tổng hợp các công trình nghiên cứu về Tâm lý học,
Giáo dục học, Giáo dục lịch sử và lịch sử có liên quan tới đề tài.
Nghiên cứu nội dung chương trình Bộ môn lịch sử ở trường phổ
thông, xác định thời lượng dành cho LSĐP ở trường THCS; xác định
mục tiêu, nghiên cứu tư liệu, xây dựng nội dung dạy học LSĐP; từ đó đề
xuất hình thức, biện pháp sư phạm nhằm đổi mới dạy học LSĐP ở
trường THCS tỉnh Hà Giang
* Nghiên cứu thực tiễn
Điều tra thực tiễn việc dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà
Giang thông qua phiếu điều tra, dự giờ, quan sát, phân tích phiếu điều
tra, phỏng vấn trực tiếp, hội thảo khoa học (GV, HS, cán bộ quản lý giáo
dục), nhằm làm rõ bức tranh toàn cảnh về thực trạng dạy học LSĐP ở
trường THCS tỉnh Hà Giang
* Thực nghiệm sư phạm từng phần và toàn phần ở một số trường
THCS tỉnh Hà Giang nhằm khẳng định tính khả thi của các biện pháp sư
phạm đề xuất trong luận án
* Sử dụng phương pháp thống kê toán học và các thành tựu của
công nghệ thông tin trong phân tích, xử lý kết quả thực nghiệm.
5. Giả thuyết khoa học
Chúng tôi cho rằng, nếu vấn đề đổi mới dạy học LSĐP ở trường
THCS tỉnh Hà Giang được thực hiện một cách hệ thống, đồng bộ, từ
mục tiêu, chương trình, nội dung, hình thức và PPDH, sẽ từng bước giải
quyết những bất cập, hạn chế trong dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh
Hà Giang, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Bộ môn lịch sử trong
nhà trường THCS tỉnh Hà Giang.

6. Đóng góp của luận án
- Tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới dạy học
LSĐP nói chung và vấn đề đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh
Hà Giang
- Làm phong phú thêm lý luận về đổi mới dạy học Bộ môn lịch sử
nói nói chung, đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang nói
riêng
- Phác hoạ bức tranh toàn cảnh về thực trạng dạy học LSĐP ở
trường THCS tỉnh Hà Giang
- Biên soạn các bài học LSĐP dùng trong nhà trường THCS tỉnh
Hà Giang
- Đề xuất một số biện pháp đổi mới hình thức tổ chức, PPDH
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
5


7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Nghiên cứu đề tài có ý nghĩa quan trọng về lí luận và thực tiễn.
- Về lí luận: Góp phần làm phong phú thêm lí luận về đổi mới dạy
học nói chung và đổi mới dạy học LSĐP nói riêng ở trường THCS tỉnh
Hà Giang.
- Về thực tiễn:
Những đóng góp của luận án sẽ góp phần nâng cao nhận thức về
tầm quan trọng của LSĐP trong dạy học lịch sử đối với các cấp quản lý
giáo dục các nhà trường, GV và HS ở trường THCS tỉnh Hà Giang. Từ
đó, giúp giáo viên THCS tỉnh Hà Giang biết vận dụng những vấn đề của
LSĐP vào đổi mới dạy học lịch sử ở trường THCS tỉnh Hà Giang Luận
án có thể là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học, nghiên
cứu sinh chuyên ngành lý luận và PPDH lịch sử.
8. Cấu trúc của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận
án được chia làm 4 chương
Chương 1: Tổng quan
Chương 2: Vấn đề đổi mới dạy học học LSĐP ở trường phổ thông
- Lí luận và thực tiễn.
Chương 3: Đổi mới chương trình, nội dung và hình thức tổ chức
dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
Chương 4. Đổi mới phương pháp dạy học LSĐP ở trường THCS
tỉnh Hà Giang. Thực nghiệm sư phạm
Chương 1
TỔNG QUAN
Trong lĩnh vực giáo dục lịch sử nói chung, LSĐP (LSĐP) nói
riêng, vấn đề đổi mới đã được các nhà tâm lý học, giáo dục học, giáo
dục lịch sử trong và ngoài nước đề cập đến ở nhiều góc độ, cách tiếp cận
khác nhau:
1.1. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài của các
tác giả nước ngoài
1.1.1. Tài liệu giáo dục học, tâm lý học
Ở Liên Xô (trước đây), các nhà giáo dục và tâm lý học đã tiếp cận
vấn đề đổi mới nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở nhiều góc độ khác
nhau:
Bàn về PPDH và vấn đề đổi mới PPDH ở trường phổ thông, các
tác giả Đaniôp.M.A, Xcatkin. M.N;M.Aleecxêep, N.V Savin ,
I.F.Kharlamop , T.A.Ilina đã phân tích những dấu hiệu biểu đạt tính tích
6


cực của người học; tiếp cận việc đổi mới dạy học thông qua phát triển
năng lực nhận thức cho HS gắn với mối quan hệ tâm lý học - lý luận dạy
học - logic học.

Unesco - Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp
Quốc đã xuất bản nhiều ấn phẩm về phát triển giáo dục, đặc biệt đối với
các quốc gia đang phát triển. Các tài liệu "Phát triển mô hình giảng dạy
trong đào tạo giáo viên" (bản tiếng Anh), "Những cơ hội cho sự đổi mới
giáo dục trong và sau xung đột" của tác giả Susan Nicolai" (bản tiếng
Anh), đã cho thấy những kinh nghiệm đổi mới giáo dục: đó chính là việc
xác định mục tiêu giáo dục, vai trò người thầy trong phát huy hiệu quả
giáo dục.
Bộ sách "Đổi mới phương pháp dạy học" của tổ chức ASCD (Association for Supervision and Curriculum Development) Hoa
Kì (NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2011) đã cho chúng ta thêm
những phương thức tiếp cận mới về đổi mới PPDH
1.1.2. Tài liệu giáo dục lịch sử
Ở Liên Xô (trước đây), Ở Nga và châu Âu (hiện nay), rất chú
trọng vấn đề đổi mới dạy học lịch sử trong nhà trường phổ thông. Các
cuốn sách về PPDH lịch sử đã tiếp cận nhiều góc nhìn về đổi mới dạy
học bộ môn, là sự chia sẻ những cách nhìn trong dạy học lịch sử thời
hiện đại, thể hiện ở sự trân trọng các ý tưởng từ người học, tầm quan
trọng của thực hành, hiệu quả của phương pháp dạy học lịch sử, tính
chuyên nghiệp trong đổi mới trong dạy học…
1.1.3. Tài liệu về dạy học LSĐP
Liên Xô (trước đây) và Nước Nga (ngày nay) : Từ đầu thế kỷ
XVIII, các nhà nghiên cứu LSĐP đã cho ra đời những công trình nghiên
cứu có giá trị. Từ thời nước Nga Xô Viết cho tới ngày nay, giáo dục
LSĐP rất được coi trọng trong giáo dục cộng đồng và giáo dục trường
học.
Tại Mỹ, nghiên cứu LSĐP rất được coi trọng. Từ những năm
1980, LSĐP đã được đưa vào chương trình dạy học lịch sử và xã hội
học ở tất cả các cấp học. Hiện nay, các nhà nghiên cứu, giáo dục đã lập
nên những trang web riêng về LSĐP (AASLH - The American
Association for State and Local History), ở đó có thể truy cập rất nhiều

nguồn tài nguyên phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy LSĐP.
Tại Anh, đầu thế kỷ XX, LSĐP là nội dung được khuyến khích
trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Hiện nay, nguồn tài liệu phục vụ
nghiên cứu và giảng dạy LSĐP ở Anh rất phong phú, đa dạng. cuốn
“Giảng dạy LSĐP” của tác giả W.B.Stephen, bản tiếng anh (W.B.Stephen
7


(1977), “Teaching local history”, Manchester University Press), được sử
dụng như một tài liệu tham khảo rất có giá trị trong lĩnh vực dạy học
LSĐP trong nhà trường sư phạm và phổ thông tại nước Anh. …
Ở Pháp, hệ thống trường học thường sử dụng nội dung giáo dục
địa phương như một phương tiện hữu ích trong việc giáo dục truyền
thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Nhiều diễn đàn trao đổi phương pháp dạy
học LSĐP được các GV lập nên khẳng định vị trí của giáo dục lịch sử
trong việc thúc đẩy xã hội phát triển.
Các hội nghị sử học Quốc tế đã bàn đến việc nghiên cứu và giảng
dạy LSĐP như hội nghị tại Cộng hòa Dân chủ Đức (năm 1979), hội nghị
tại Rumani (năm 1980). Khuyến nghị của Nghị viện Châu Âu số 1283,
ngày 22-1-1996 đã nhấn mạnh việc mở rộng nội dung của các chương
trình lịch sử và coi“LSĐP cũng như LSDT phải được giảng dạy, cũng
như lịch sử các tộc người thiểu số”... Những vấn đề về LSĐP cũng được
đề cập tại các hội nghị quốc tế.
Ở Trung Quốc, Vu Hữu Tây trong giáo trình “Giáo học pháp lịch
sử” xuất bản ở Bắc Kinh năm 1988 và tái bản năm 2009, 2011, cho
rằng: "LSĐP là nguồn tài nguyên quan trọng trong giảng dạy lịch sử. Vì
thế, việc dạy học lịch sử cần bắt đầu từ LSĐP”.
1.2. Công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài của các tác
giả trong nước
1.2.1. Tài liệu tâm lý học, giáo dục học

Chúng tôi điểm qua những nghiên cứu có thể vận dụng trọng đổi
mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang như sau:
Nghiên cứu về giáo dục học của nhiều tác giả đã bàn hình thức dạy
học cần thay đổi để nâng cao chất lượng dạy học, tiếp cận việc đổi mới
PPDH : dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm…
Tiếp thu và vận dụng những công trình nghiên cứu của các nhà
giáo dục học, tâm lý học trong nước về đổi mới dạy học với nhiều
hướng tiếp cận khác nhau, chúng tôi nhận thấy những biểu hiện của
phạm trù đổi mới : sự hiệu quả, tính tích cực, sự tự học, sự sáng tạo và
thay đổi.
1.2.2. Tài liệu Giáo dục lịch sử (trong đó có LSĐP):
* Trong lĩnh vực Giáo dục lịch sử:
Đã có nhiều công trình nghiên cứu từ năm 1966 đến nay, mang
giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc đối với quá trình đổi mới dạy học Bộ
môn lịch sử hiện nay.
Các giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” của xuất bản từ năm
1966, 1976, 1980, 1992, 2002, 2009, 2010 đã đặt cơ sở nền tảng những
8


vấn đề có tính chất lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học lịch sử
với tư cách là một khoa học; đi sâu phân tích những yêu cầu cơ bản đối
với một giờ học lịch sử; bài học nội khoá và cách thức tiến hành bài lịch
sử nội khoá ở trường phổ thông; các biện pháp nâng cao hiệu quả bài
học lịch sử ở trường phổ thông, đặc biệt nhấn mạnh tới vai trò của người
thầy trong đổi mới. Hội thảo “Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở
trường phổ thông” (các năm 1999, 2006, 2008, 2012); Các luận văn thạc
sĩ, luận án tiến sĩ được bộ môn phương pháp DHLS ở một số trường Đại
học Sư phạm, đặc biệt là Đại học sư phạm Hà Nội thực hiện hàng năm
đều nghiên cứu những vấn đề làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy

học bộ môn.
Nhìn chung, các nhà nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam ở
những mức độ nhất định đã tiếp cận tới vấn đề đổi mới dạy học, đổi mới
trong dạy học Bộ môn lịch sử, đề xuất một số giải pháp nâng cao chất
lượng dạy học lịch sử hiện nay. Đây là những nguồn tư liệu quý, có ý
nghĩa với tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án.
* Tài liệu LSĐP
Đã có nhiều công trình nghiên cứu về LSĐP. Trong giáo trình
"Phương pháp dạy học lịch sử" của các tác giả Phan Ngọc Liên, Trần
Văn Trị, xuất bản các năm 1976, 1980, 1992, 1998, 2002, nhấn mạnh
đến việc cần phải gắn công tác học tập bộ môn lịch sử trong nhà trường
với thực tiễn xã hội.
Giáo trình LSĐP, sách chuyên khảo về PPDH Bộ môn lịch sử khi
bàn tới các biện pháp sư phạm trong DH bộ môn thường quan tâm tới
việc dạy học sử cần gắn với thực tiễn, chú trọng mối liên hệ giữa LSDT
với LSĐP trong DHLS. Dự án Việt Bỉ về “Nâng cao chất lượng đào tạo
bồi dưỡng GV Tiểu học và THCS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”
với cuốn "Tài liệu hướng dẫn địa phương biên soạn tài liệu nội dung
địa phương môn lịch sử" (2012) đã chỉ rõ những vấn đề lý luận về biên
soạn và dạy học LSĐP và tài liệu minh họa.
Các bài viết trên các tạp chí nghiên cứu, các công trình thạc sỹ và
tiến sỹ cũng đề cập đến những khía cạnh của đổi mới dạy học LSĐP đều
khẳng định tính cấp thiết phải đưa nguồn tài liệu LSĐP vào giảng dạy
trong nhà trường. Hầu hết các tỉnh trong cả nước đã biên soạn LSĐP và
đưa vào giảng dạy trong trường học. Ở Hà Giang, đã có nhiều công trình
nghiên cứu về LSĐP như: "Lịch sử Đảng bộ tỉnh Hà Giang" được tái bản
nhiều lần; "Văn hoá truyền thống các dân tộc Hà Giang" năm 1994; "Hà
Giang thời tiền sử" năm 2000, "Hà Giang 110 năm" năm 2001, "Những
sự kiện lịch sử tiêu biểu tỉnh Hà Giang" năm 2000...
9

Những nguồn tài liệu trên rất hữu ích, nếu GV biết cách khai thác,
đưa vào giảng dạy LSĐP. Tuy nhiên, tình trạng thiếu thống nhất về nội
dung dạy học LSĐP giữa các cấp học, đã diễn ra ở Hà Giang từ rất lâu.
Vì vậy, chất lượng dạy học LSĐP còn nhiều hạn chế, giáo viên chậm
đổi mới, các giờ học nội khóa được thực hiện một cách hình thức, các
hoạt động ngoại khóa LSĐP thì rất hiếm, nếu có cũng chưa đúng nghĩa
là hoạt động ngoại khóa LSĐP.
1.3. Những vấn đề luận án kế thừa và cần tiếp tục giải quyết
Trên cơ sở kế thừa những thành tựu của các nhà khoa học, chúng
tôi xác định những vấn đề chưa được giải quyết để đặt ra mục tiêu cần
thực hiện những nội dung nghiên cứu trong luận án:
1. Tiếp thu kết quả nghiên cứu đã đạt được và từng bước nâng cao
cơ sở lí luận của việc đổi mới dạy học LSĐP trong nhà trường phổ
thông.
2. Tập trung làm rõ thực trạng dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh
Hà Giang:
3. Đề xuất các biện pháp đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS
tỉnh Hà Giang
*
*
*
Những nghiên cứu của các chuyên gia Tâm lý học, giáo dục học trên
thế giới cũng như trong nước giúp chúng tôi có cách nhìn vấn đề đổi mới
giáo dục sâu sắc hơn, cụ thể và khoa học, để vận dụng vào luận án.
Việc dạy học LSĐP ở nước ta đã được cụ thể hóa trong chủ
trương, chính sách của Đảng và nhà nước, Hướng dẫn thực hiện chương
trình giáo dục phổ thông trong các năm học của Bộ Giáo dục và Đào
tạo. Vấn đề đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang nhằm

kế thừa và phát triển những cơ sở lý thuyết về đổi mới dạy học gắn với
thực tiễn địa phương; thể hiện ở việc đổi mới : về mục tiêu, chương
trình, nội dung, phương pháp dạy học LSĐP; góp phần đổi mới dạy học
Bộ môn lịch sử hiện nay.
Cuối cùng, cho đến thời điểm thực hiện luận án, ở Việt Nam
chúng tôi chưa thấy có một công trình nghiên cứu lịch sử mang tính
chuyên sâu và có hệ thống về “Đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS
tỉnh Hà Giang”
Luận án vừa là sự kế thừa những thành tựu nghiên cứu của các học
giả, các nhà nghiên cứu đi trước, vừa là sự cố gắng của bản thân tác giả
luận án trong việc nghiên cứu, góp phần làm rõ vấn đề: “Đổi mới dạy
học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang”.
10


Chương 2
VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG
Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
2.1. Cơ sở lý luận
2.1.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài
2.1.1.1. Quan niệm về LSĐP
a. Địa phương: Tựu chung lại, có thể hiểu "Địa phương" là khái
niệm nhằm chỉ không gian địa lý của các vùng miền địa phương khác
nhau, có ranh giới nhất định, là bộ phận cấu thành đất nước. Khái niệm
"địa phương" còn được hiểu là những yếu tố thuộc phạm trù văn hóa,
gắn với con người, chỉ các lĩnh vực liên quan tới đời sống của con người
ở mỗi địa phương: đơn vị hành chính, các lĩnh vực chuyên ngành, đời
sống văn hóa tộc người tại các khu vực, vùng miền khác nhau.
b. LSĐP: Có nhiều định nghĩa khác nhau từ các nhà giáo dục
lịch sử nước ngoài và trong nước : Rogers với “Phương pháp tiếp cận

LSĐP”, W.B.Stephen trong “Dạy học LSĐP”, IAAMSS với “Dạy học
lịch sử ở trường trung học cơ sở” (IAAMSS (1975); tác giả Nguyễn
Cảnh Minh định nghĩa: “LSĐP là lịch sử của các địa phương, chẳng
hạn lịch sử của làng xã, huyện, tỉnh, vùng, miền. LSĐP còn bao hàm
cả lịch sử của các đơn vị sản xuất, chiến đấu, các cơ quan, xí nghiệp .
Như vậy, khái niệm LSĐP như vậy rất phong phú và đa dạng cả về nội
dung và thể loại.
2.1.1.2. Đổi mới dạy học LSĐP
a. Thế nào là đổi mới? Tiếp cận từ điển Oxford, Wikipedia, từ điển
tiếng Việt của Trung tâm ngôn ngữ Hà Nội... với những khái niệm về đổi
mới. Từ đó, chúng tôi cho rằng, nội hàm của khái niệm đổi mới bao gồm
hai đặc trưng: 1. Sự thay đổi/ 2. Có tiến bộ nhiều hơn cái trước đó
b. Đổi mới dạy học
Theo cách hiểu như trên về “Đổi mới”, chúng ta đã sử dụng khái
niệm đổi mới ở nhiều góc độ, nhiều khía cạnh khác nhau trong giáo dục:
Để làm rõ hơn vấn đề “Đổi mới dạy học”, chúng tôi đã tiếp cận
một số tài liệu giáo dục của nước ngoài từ newschools.org bàn về vấn đề
đổi mới giáo dục. Các bài viết của các nhà khoa học tới từ các trường đại
học ở Mỹ cùng chung quan điểm về đổi mới dạy học. Theo đó, vấn đề
đổi mới dạy học được các nhà nghiên cứu giáo dục tiếp cận dựa trên 4
dấu hiệu: Sự thay đổi, sự phát triển, sự mới lạ và sự cải thiện.
Các tài liệu giáo dục trong nước bàn về đổi mới dạy học :
Thứ nhất, phạm trù "đổi mới dạy học" xưa và nay trong các tài liệu
11


giáo dục; thứ hai, cần phân biệt giữa "Mới" và "Cũ" như thế nào? Tiếp
cận qua 2 góc nhìn về đổi mới trong kiểm tra, đánh giá và .đổi mới
phương tiện dạy học hiện nay
Từ những phân tích trên, chúng tôi xin đưa ra cách hiểu về đổi mới

dạy học trong tình hình hiện nay như sau:
Một là, đổi mới không có nghĩa là loại bỏ hoàn toàn cái cũ, cái
truyền thống
Hai là, đổi mới mang tính sáng tạo và phát triển trên cơ sở cái cũ
Ba là, đổi mới phải có hiệu quả, có chất lượng, bởi mục tiêu của
đổi mới dạy học là để mang lại một hiệu quả, chất lượng dạy học nhất
định. Đổi mới mà không hiệu quả thì không gọi là mới.
Như vậy, đổi mới là một phạm trù vừa mang tính kế thừa, vừa
mang tính sáng tạo và phát triển.
c. Đổi mới dạy học LSĐP
Xét về tổng thể quan niệm đổi mới dạy học hiện nay, cần bắt đầu
từ triết lý, mục tiêu giáo dục: dạy học nhằm phát triển năng lực người
học, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Từ đó xác định đổi mới chương trình,
nội dung, phương pháp, hình thức dạy học và hình thức kiểm tra đánh
giá quá trình dạy học.
2.1.2. Các văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về đổi mới giáo dục
Vấn đề đổi mới giáo dục hiện nay ở nước ta được cụ thể hóa
thông qua các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ; Luật
giáo dục 2005; Nghị quyết Trung ương 8 - Khóa XI của Đảng về đổi
mới căn bản Giáo dục và Đào tạo sau 2015. Đặc biệt, đối với việc phát
triển giáo dục vùng đông đồng bào dân tộc thiểu số, vùng khó khăn,...Vì
thế, việc đổi mới dạy học LSĐP là phù hợp với yêu cầu thực tiễn đặt ra
trong dạy học hiện nay
2.1.3. Đặc điểm tri thức LSĐP
Tri thức lịch sử nói chung ở trường phổ thông có những đặc điểm
nổi bật: tính quá khứ, tính không lặp lại, tính cụ thể, tính hệ thống và sự
thống nhất giữa “sử” và “luận”. LSĐP còn có những đặc điểm riêng như
tính cụ thể, tính thực tiễn địa phương. Vì vậy, đặc điểm tri thức LSĐP
thiên về dạng "ẩn", hình thành qua trải nghiệm thực tiễn nhiều hơn là tri
thức lịch sử nói chung.

2.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới dạy học LSĐP ở trường
THCS tỉnh Hà Giang
a. Vai trò: LSĐP có vai trò, vị trí quan trọng trong việc nâng cao
chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông. LSĐP và LSDT có một
mối quan hệ biện chứng không thể tách rời, nằm trong cặp phạm trù "cái
12


chung và cái riêng". Dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang đóng
vai trò quan trọng trong giáo dục ý thức và tinh thần dân tộc, bảo vệ và
xây dựng biên cương phía Bắc của Tổ quốc.
b. Ý nghĩa
- Tri thức lịch sử Hà Giang luôn gắn liền với tiến trình phát triển
của LSDT và lịch sử thế giới từ thời nguyên thủy đến nay. Việc dạy học
LSĐP tạo nên sự thống nhất, gắn kết, hoàn thiện mục tiêu giáo dục bộ
môn: LSTG, LSDT, LSĐP.
- Quá trình dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang hình
thành cho học sinh nhiều kỹ năng cần thiết, giúp hoàn thiện nhân cách
và phát triển năng lực bản thân người học. Dạy học lịch sử đặc biệt là
LSĐP luôn có ưu thế trong giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, góp phần nâng
cao chất lượng, thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục bộ môn lịch sử
trong giai đoạn hiện nay.
2.2. Thực tiễn dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
2.2.1. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh THCS miền núi
Hà Giang
Hà Giang là tỉnh miền núi với 19 dân tộc cùng sinh sống. Học sinh ở
trường THCS ở độ tuổi từ 11 đến 15. Cùng lứa tuổi, nhưng đặc điểm tâm lí
và hoạt động nhận thức của HS từng vùng miền, dân tộc có khác. HS miền
núi có đặc điểm tâm lý, hoạt động nhận thức mang những sắc thái riêng biệt,
chịu sự chi phối bởi điều kiện sống và phong tục tập quán dân tộc. Nghiên

cứu về những đặc điểm này sẽ giúp chúng tôi lựa chọn phương thức tiếp cận
trong đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang phù hợp với đối
tượng HS và đạt hiệu quả tốt nhất.
2.2.2. Điều tra khảo sát
2.2.2.1. Địa điểm, thời gian
Chúng tôi tiến hành khảo sát, điều tra một số trường THCS trên địa
bàn tỉnh Hà Giang theo 3 vùng. Kết quả thu được giúp chúng tôi hiểu rõ về
thực trạng dạy học LSĐP và việc xác định mục tiêu đổi mới dạy học LSĐP ở
trường THCS tỉnh Hà Giang.
2.2.2.2. Đối tượng, qui mô khảo sát : GV giảng dạy lịch sử, học
sinh THCS trên địa bàn tỉnh Hà Giang. Chúng tôi tiến hành khảo sát, điều tra
trên bình diện toàn tỉnh Hà Giang, chia làm 03 vùng. Tổng số GV khảo sát là
: 99, tổng số HS khảo sát là : 1320.
13


2.2.2.3. Kế hoạch và nội dung điều tra, khảo sát
- Soạn phiếu điều tra, khảo sát GV, HS, tiếp xúc, phỏng vấn và phát
phiếu điều tra, khảo sát.
- Tiếp cận chương trình dạy học bộ môn lịch sử của Sở GD & ĐT Hà
Giang và một số tỉnh thành trong cả nước trong các năm học (2008 - 2009,
2009 - 2010, 2010 - 2011); xác định các nhóm tiêu chí về nội dung khảo sát
thể hiện trong phiếu điều tra, khảo sát GV và HS
2.2.2.4. Kết quả điều tra, khảo sát
* Về phân phối chương trình dạy học LSĐP
Còn nhiều bất cập, hạn chế: kết quả khảo sát trong 3 năm học (2008 2009, 2009 - 2010, 2010 - 2011) về phần LSĐP:
(1). Chưa chú ý tới tính thống nhất, mối liên hệ LSĐP - LSDT - LSTG,
thể hiện ở sự phân bố chủ đề tiết học ở cả 4 lớp: 6, 7, 8, 9.
(2). Chủ đề dạy học trùng lặp ở lớp 7 và lớp 9 (Đảng bộ và ND các dân
tộc Hà Giang trong công cuộc đổi mới đất nước).

(3). Việc bố trí tiết LSĐP sau bài ôn tập và làm bài tập lịch sử cho thấy
nội dung LSĐP ít được coi trọng ngay trong chương trình qui định.
(4). Số tiết LSĐP bố trí còn thiếu so với qui định
(5). Chương trình chưa chú ý tới hình thức tổ chức ngoại khóa LSĐP
* Kết quả điều tra GV
Thứ nhất, nhận thức của GV về vai trò của LSĐP và vấn đề đổi mới
dạy học bộ môn lịch sử ở trường THCS hiện nay: Các GV đều xác định rõ
vai trò quan trọng, ý nghĩa của việc dạy học LSĐP trong DHLS ở trường
THCS
Thứ hai, điều kiện và mức độ thực hiện việc dạy học LSĐP của GV
Thứ ba, những điều kiện cần thiết để đổi mới dạy học LSĐP ở trường
THCS tỉnh Hà Giang: Xắp xếp lại phân phối chương trình dạy học, phần
dành cho LSĐP; biên soạn bài học LSĐP; đổi mới hình thức, PPDH, kiểm
tra đánh giá LSĐP.
* Kết quả điều tra học sinh
- Kết quả trả lời phiếu điều tra: Hiểu biết mơ hồ về LSĐP, mong
muốn được học LSĐP…
2.2.3. Đánh giá thực trạng dạy học LSĐP hiện nay trong các
trường THCS tỉnh Hà Giang
14


2.2.3.1. Về ưu điểm
Sở GD&ĐT Hà Giang đã thực hiện triển khai đưa LSĐP vào
chương trình dạy học lịch sử ở trường THCS trong các năm học 2008 –
2009, 2009 - 2010
Hầu hết GV trong các trường THCS tỉnh Hà Giang đều nhận thức
được tầm quan trọng của LSĐP trong dạy học lịch sử ở trường THCS. Một
số ít GV đã tự tìm tòi, biên soạn bài học LSĐP, gắn kết những vấn đề LSDT
với LSĐP. Học sinh ở trường THCS tỉnh Hà Giang rất mong muốn được

hiểu biết về lịch sử quê hương. Nguồn tư liệu biên soạn LSĐP phong phú,
phù hợp hợp yêu cầu dạy học LSĐP.
2.2.3.2. Những hạn chế: Phân phối chương trình bất hợp lý; chưa
có tài liệu LSĐP được biên soạn dưới dạng SGK; chưa có một tài liệu
thống nhất cho các cấp học THCS và THPT; đồ dùng trực quan phục vụ
cho giảng dạy và học tập còn thiếu; chưa chú ý tới sự đa dạng hoá các
hình thức tổ chức dạy học LSĐP ; chưa tổ chức được những buổi học nội
khoá ngoài lớp học, tổ chức hoạt động ngoại khóa LSĐP …
2.2.3.3. Nguyên nhân
* Khách quan: Tâm lý và quan niệm về mặt xã hội về “môn phụ”
và “môn chính”; LSĐP chưa được đặt đúng vị trí, chức năng trong dạy
học lịch sử ở trường phổ thông nói chung và ở trường phổ thông tỉnh Hà
Giang nói riêng; những thói quen và hủ tục ở nhiều vùng dân tộc thiểu
số ảnh hưởng tới chất lượng dạy học…
* Chủ quan: Các cấp quản lý, GV dạy học lịch sử đa số chưa nhận
thức đúng đắn về đổi mới dạy học bộ môn, đặc biệt là việc dạy học
LSĐP ở trường phổ thông; năng lực của một số GV còn hạn chế ...
2.2.4. Định hướng đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh
HG
2.2.4.1. Định hướng đổi mới mục tiêu, chương trình dạy học LSĐP
MỤC TIÊU
Kiến
Kiến tạo những tri thức cơ bản, cụ thể của lịch sử mỗi địa
thức phương trên cơ sở củng cố, phát triển, so sánh, nhận thức và
vận dụng những vấn đề của LSDT và lịch sử thế giới.
Hình thành và phát triển kỹ năng cho người học thông qua
Kỹ việc tổ chức các hoạt động nhận thức LSĐP. Trong đó, quan
năng trọng nhất là kỹ năng tự học, thực hành, tư duy và lập luận
trong vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống…
15

Thái Thông qua tổ chức các hoạt động học tập LSĐP, hình thành
độ
ở học sinh tư tưởng, tình cảm; lập trường, phẩm chất nhân
cách sống đúng đắn, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và
cộng đồng …
2.2.4.2. Định hướng đổi mới nội dung dạy học LSĐP
Thứ nhất, nội dung dạy học LSĐP cần được biên soạn sinh động,
câu văn trong sáng, bao gồm kênh hình và kênh chữ, phù hợp với đối
tượng HS…
Thứ hai, đưa những nội dung về lịch sử văn hoá địa phương
Thứ ba, xây dựng hệ thống câu hỏi trong tài liệu LSĐP gắn với
những vấn đề HS đang tiếp xúc hoặc đối mặt trong thực tiễn
Thứ tư, cần có nội dung thực hành, giúp người học có thói quen học
và vận dụng thực hành bộ môn.
Thứ năm, nội dung dạy học LSĐP cần thống nhất ở các cấp học:
Tiểu học, THCS, THPT …
Thứ sáu, nội dung dạy học LSĐP có thể được biên soạn theo đơn vị
"bài học", "tiết học". Ngoài ra, mô hình biên soạn nội dung theo modul
có thể phù hợp với hình thức tổ chức các hoạt động ngoại khóa.
2.2.4.3. Định hướng đổi mới hình thức tổ chức và PPDH LSĐP
Thứ nhất, cần chọn hình thức tổ chức, PPDH có khả năng cao nhất
đối với việc thực hiện mục tiêu dạy học; thứ hai, lựa chọn các PPDH
phù hợp với nội dung học tập: thứ ba, lựa chọn PPDH cần chú ý đến
đặc điểm tâm lý và năng lực nhận thức của học sinh; thứ tư, cần lựa
chọn hình thức tổ chức, PPDH phù hợp với điều kiện dạy học
Chương 3
ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH, NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨCTỔ
CHỨC DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG

Ở TRƯỜNG THCS TỈNH HÀ GIANG
3.1. Đổi mới chương trình LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà
Giang
3.1.1. Khái quát về chương trình dạy học LSĐP từ sau cách
mạng tháng Tám đến nay
Có thể khái quát sự thay đổi về thời lượng tiết học LSĐP trong
một số năm học theo biểu sau:
Năm 1974 - 1978 1980 - 1999 - 20072008 - 2009 2010 học
1975 - 1979 1981
2000
2008
2009
2010
2011
Lớp/ - L5: 01 - L5: 02 - L6: 03 - L6: 02 - L6: 01 - L6: 01 - L6: 01 - L6: 01
16


Số tiết - L6: 02 - L6: 04 - L7: 03 - L7: 06 - L7: 03 - L7: 03 - L7: 03 - L7: 03
LSĐP - L7: 02 - L7: 03- L8: 03 - L8: 03 - L8: 01 - L8: 01 - L8: 01 - L8: 01
- L9: 02 - L9: 02 - L9: 02 - L9: 02
Tổng
05
09
09
11
07
07
07
07

3.1.2. Những yêu cầu về xây dựng chương trình LSĐP ở
trường THCS tỉnh Hà Giang
Theo tinh thần của Nghị quyết số 29 - NQ/TƯ (tháng 10/2013) về
đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, góp phần đổi mới giáo
dục bộ môn lịch sử hiện nay. Cụ thể:
a. Chương trình đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay
b. Phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức và nhu cầu của người học
c. Thích ứng với điều kiện của từng địa phương, nhà trường
d. Thực hiện yêu cầu cấp thiết trong đổi mới dạy học bộ môn lịch
sử hiện nay
3.1.3. Đổi mới chương trình LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà
Giang
a. Bố cục chương trình LSĐP ở trường phổ thông tỉnh Hà Giang
Một là, ở cấp tiểu học và THPT:
- Ở cấp tiểu học, chương trình có thể bao gồm 02 nội dung: Các
chủ đề kể chuyện LSĐP về sự kiện lịch sử, các vị anh hùng, các danh
nhân văn hóa địa phương; tích hợp nội dung LSĐP trong các môn học tự
nhiên xã hội, đạo đức, văn học…
- Ở cấp THPT: Chương trình xây dựng theo chuyên đề chuyên sâu
với các lĩnh vực : Lịch sử truyền thống cách mạng, văn hóa truyền thống
các dân tộc, văn hóa khảo cổ, lịch sử kinh tế - xã hội địa phương
Hai là, ở cấp THCS: Chương trình xây dựng gồm các bài học biên
soạn theo tiến trình LSDT&LSTG, các chủ đề văn hóa truyền thống địa
phương.
b. Đổi mới chương trình LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
- Bố trí các tiết học LSĐP cho phù hợp và khoa học
- Nâng cao nhận thức cho GV và HS
- Điều chỉnh lại phân phối chương trình Bộ môn lịch sử ở trường
THCS

- Các tiết học LSĐP được xếp trước phần ôn tập, làm bài tập lịch
sử, đưa nội dung LSĐP vào các chủ đề, khắc sâu kiến thức cho HS.
Cụ thể bố cục chương trình chi tiết tại phần phụ lục ( 5 )
3.2. Đổi mới nội dung dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà
Giang
3.2.1. Những yêu cầu chung khi tiến hành biên soạn bài học
17


LSĐP: Trước khi bắt tay vào biên soạn bài học LSĐP, người biên soạn
cần nắm được những yêu cầu chung cơ bản khi biên soạn bài học LSĐP:
Yêu cầu về đảm bảo về tính tư tưởng, tính khoa học và tính thực tiễn;
yêu cầu về lựa chọn tài liệu, xắp xếp bố cục bài học LSĐP; yêu cầu về
khôi phục lại bức tranh quá khứ LSĐP sinh động, chính xác; yêu cầu về
giải quyết mối quan hệ chung và riêng của LSDT và LSĐP; yêu cầu về đảm
bảo chặt chẽ giữa các khâu biên soạn LSĐP
3.2.2. Đổi mới nội dung dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà
Giang
Từ quá trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn, tuân thủ những yêu
cầu chung của việc biên soạn nội dung LSĐP, chúng tôi biên soạn các
bài học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang tương ứng với tiến trình
LSDT, bao gồm các nội dung như sau:
Lịch sử Hà Giang (THCS)
Lớp
LSDT (THCS)
Hà Giang thời nguyên thủy đến đầu thế kỉ X (1
6 tiết)
Bài đọc thêm: Trống đồng Lô lô ở Hà Giang
Bài 1: Hà Giang trong các quốc gia phong kiến
độc lập (Từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX) (1 tiết)

Bài 2: Các di tích lịch sử - văn hóa Hà Giang
7 Bài 3: Truyền thống và bản sắc văn hóa Hà
Giang (1 tiết)
8 Hà Giang trong những năm cuối thế kỉ
XIX – đầu thế kỉ XX (1 tiết)
Bài đọc thêm:
1. Nghĩa quân Sùng Mí Chảng
2. Lũng Hòa quê tôi khi chưa có Đảng
Bài 1: Nhân dân Hà Giang trong cuộc đấu tranh
giành chính quyền ( 1930 – 1945) (1 tiết)
Bài 2: Hà Giang từ sau cách mạng tháng Tám
9 năm 1945 đến nay (1 tiết)
Bài đọc thêm:
1. Bác Hồ với các dân tộc Hà Giang
2. Người anh hùng trên Cao nguyên đá

Lịch sử từ nguồn gốc
đến thế kỷ X
- Lịch sử từ thế kỉ X
đến giữa thế kỉ XIX
- Lịch sử văn hóa
truyền thống Việt
Nam thời phong kiến
Lịch sử Việt Nam giai
đoạn nửa cuối thế kỉ
XIX – đầu thế kỉ XX
Lịch sử Việt Nam từ
sau chiến tranh thế
giới thứ nhất đến nay

3.3. Đổi mới hình thức tổ chức dạy học LSĐP ở trường THCS
tỉnh Hà Giang
3.3.1. Tiến hành bài học nội khóa LSĐP
3.3.1.1. Tiến hành bài học nội khóa LSĐP trên lớp
Một là, tổ chức lớp học linh động và định hướng hoạt động nhận
thức của học sinh trước khi nghiên cứu kiến thức mới
18


Hai là, vận dụng cấu trúc bài học theo kiểu dạy học nêu vấn đề khi
tổ chức cho HS nghiên cứu kiến thức mới
Ba là, Hướng dẫn cho học sinh tiếp tục hoàn thiện ở nhà
3.3.1.2. Tăng cường tiến hành bài học nội khóa LSĐP ngoài lớp
học: Có thể tiến hành các loại bài học LSĐP chủ yếu ngoài lớp học như
sau: Một là, tiến hành bài học tại địa điểm di tích lịch sử, địa danh nơi
diễn ra sự kiện, biến cố lịch sử mỗi địa phương.
Hai là, tiến hành bài học tại các điểm di sản văn hóa cộng đồng.
Ba là, tiến hành bài học tại nhà bảo tàng, phòng truyền thống.
3.3.2. Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa về LSĐP
phù hợp với điều kiện địa phương
3.3.2.1. Nội dung của hoạt động ngoại khóa LSĐP ở trường
THCS: Do hoạt động ngoại khoá mang tính chất tự nguyện, nên khi xây
dựng nội dung, GV có thể tiếp cận theo 2 hướng chính sau đây:
- Việc xác định chủ đề, nội dung cần làm phong phú, sâu sắc
những kiến thức lịch sử mà học sinh đã thu thập trong bài nội khóa,
nhất là những vấn đề cơ bản của chương trình LSĐP
- Các chủ đề ngoại khóa LSĐP thường gắn với yêu cầu thực tiễn
và công tác công ích xã hội trong mỗi thời kỹ nhất định của địa phương.
3.3.2.2. Các hình thức tổ chức ngoại khóa LSĐP: Đọc sách,
kể chuyện và nói chuyện lịch sử, dạ hội lịch sử, đổi mới hình thức tham

quan trải nghiệm
*
*
*
CHƯƠNG 4
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LSĐP Ở TRƯỜNG THCS
TỈNH HÀ GIANG. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
4.1. Những yêu cầu chung khi vận dụng phương pháp dạy học
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
Để việc lựa chọn PPDH LSĐP có hiệu quả, theo hướng phát triển
năng lực HS, người GV cần đảm bảo những yêu cầu : Vận dụng những
PPDH có khả năng cao nhất đối với việc thực hiện mục tiêu dạy học
LSĐP; vận dụng những PPDH đảm bảo “tính vừa sức” và phù hợp với
HS THCS miền núi Hà Giang; vận dụng PPDH cần chú ý đến hứng thú,
thói quen của học sinh, kinh nghiệm sư phạm của giáo viên; vận dụng
những PPDH phù hợp với hình thức và phương tiện dạy học LSĐP; vận
dụng PPDH phù hợp với điều kiện đặc thù địa phương Hà Giang
4.2. Đổi mới PPDH LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
4.2.1. Đổi mới PPDH truyền thống
19


4.2.1.1. Đổi mới phương pháp dùng lời qua việc sử dụng ngôn ngữ
biểu cảm: Căn cứ vào đặc trưng kiến thức LSĐP, môi trường, điều kiện
dạy học, GV có thể linh hoạt trong vận dụng đổi mới PPDH truyền
thống LSĐP qua việc sử dụng ngôn ngữ biểu cảm như sau:
- Sử dụng ngôn ngữ biểu cảm trong thông báo sự kiện lịch sử
- Sử dụng ngôn ngữ biểu cảm trong miêu tả sự vật, hiện tượng,
nhân vật LSĐP
- Sử dụng ngôn ngữ biểu cảm trong tường thuật sự kiện LSĐP

4.2.1.2. Tăng cường sử dụng phương tiện trực quan trong
dạy học bài nội khoá LSĐP
a. Xây dựng và sử dụng lược đồ để khai thác nội dung bài học
LSĐP
Lược đồ LSĐP được chúng tôi thiết kế ở 2 dạng chính: Lược đồ
tĩnh và lược đồ động.
- Lược đồ tĩnh: Lược đồ được xắp xếp tại các bài học LSĐP
dưới dạng SGK. Để thuận lợi cho GV và HS, chúng tôi sử dụng một
số phần mềm tin học để thiết kế, xây dựng lược đồ cho nội dung bài
học LSĐP
- Lược đồ động: Chúng tôi sử dụng phần mềm Powerpoin, hướng
dẫn GV xây dựng lược đồ động LSĐP.
b. Sử dụng hình ảnh lịch sử để khắc sâu kiến thức bài học
LSĐP: Chúng tôi đã khai thác một số ví dụ về sử dụng hình ảnh lịch
sử tại tiết 32, bài 1, LSĐP lớp 6, mục I.1. Những dấu tích của người
nguyên thuỷ trên đất Hà Giang.
c. Sử dụng sơ đồ, bảng biểu điện tử để khắc sâu kiến thức, tăng cường
năng lực thực hành cho HS : Sử dụng bảng niên biểu, bảng so sánh, giúp
các em khái quát nội dung sau mỗi phần, mỗi bài, mỗi giai đoạn lịch
sử....Hình thức này phù hợp với phương pháp thực hành, thảo luận
nhóm, so sánh sự khác nhau, củng cố bài học, ôn tập tổng kết nội
dung.... ví dụ : bài 1, mục 1 (LSĐP lớp 9): “Những cơ sở cách mạng đầu
tiên ở Hà Giang”…
4.2.1.3. Khai thác các sự kiện, hiện tượng nhằm giáo dục ý
thức chủ quyền biên giới trong các bài học LSĐP
LSĐP có ưu thế trong việc giáo dục ý thức chủ quyền biên giới,
bởi những đặc trưng về mục tiêu giáo dục của LSĐP. GV cần lồng ghép,
đưa những câu chuyện lịch sử về những năm tháng xảy ra cuộc chiến
tranh xâm lược biên giới phía Bắc không chỉ góp phần làm sâu sắc hơn
những sự kiện LSDT về chiến tranh, mà còn giúp HS có nhận thực thấu

đáo hơn những bài học của chiến tranh, giá trị của hoà bình. Từ đó, giáo
20


dục cho các em có văn hoá sống đẹp, hoà hảo đối với nhân dân vùng
biên giới, song không ngừng nêu cao tinh thần cảnh giác…
4.2.2. Áp dụng một số PPDH tích cực
4.2.2.1. Xây dựng tình huống có vấn đề, hướng dẫn HS phát
hiện và giải quyết vấn đề: Trong dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà
Giang, có thể xác định tình huống có vấn đề theo các hướng như sau:
Một là, xây dựng các tình huống có vấn đề từ những kiến thức cơ
bản trong bài học nhằm định hướng HS hiểu rõ bản chất sự kiện lịch sử.
Hai là, xây dựng tình huống từ kiến thức bài học LSĐP gắn với
tình huống trong thực tiễn.
4.2.2.2. Tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học LSĐP
Trên cơ sở lý thuyết về tích hợp, thực tiễn dạy học bộ môn và điều
kiện dạy học ở trường THCS tỉnh Hà Giang, chúng tôi cho rằng, có thể
vận dụng tích hợp liên môn.
a. Tích hợp kiến thức văn học dân gian trong dạy học LSĐP
Việc sử dụng VHDG trong dạy học LSĐP sẽ giúp học sinh nhận
thức, hiểu sâu sắc sự kiện lịch sử, củng cố và phát triển kiến thức LSĐP,
phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập. GV cần phải chú ý tới
đối tượng nhận thức; mục đích sử dụng tài liệu; phương pháp tích hợp,
tính khoa học và tính tư tưởng của VHDG.
b. Tích hợp kiến thức địa lý địa phương trong dạy học LSĐP
Có nhiều biện pháp tích hợp kiến thức địa lý địa phương trong dạy
học LSĐP : Sử dụng bản đồ và kiến thức địa lí, sử dụng kiến thức địa lí
để dạy học LSĐP tại thực địa…Sau đây, chúng tôi trình bày ví dụ cụ thể
về sử dụng bản đồ và kiến thức địa lí trong dạy học LSĐP: Sử dụng bản
đồ, sử dụng kiến thức địa lí giúp học sinh khắc sâu kiến thức, lí giải sự

kiện LSĐP
c. Tích hợp di sản địa phương : Vấn đề tích hợp kiến thức di sản
vào dạy học LSĐP trên lớp, có thể phân thành các dạng khác nhau:
Thứ nhất: Tích hợp kiến thức di sản đã có trong chương trình và
tài liệu LSĐP gắn với địa phương nơi trường đóng; thứ hai: Tích hợp
kiến thức di sản không có trong chương trình và tài liệu LSĐP
4.3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học LSĐP.
Từ thực tiễn đặt ra vấn đề cần sớm đổi mới kiểm tra đánh giá trong
dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang, chúng tôi tập trung vào
một số biện pháp đổi mới : Đưa LSĐP vào phần kiểm tra đánh giá môn
lịch sử; thực hiện đa dạng hóa các hình thức và phương pháp kiểm tra
đánh giá, nhằm phát triển năng lực HS một cách toàn diện.
4.4. Thực nghiệm toàn phần
21


4.4.1. Mục đích thực nghiệm
Kiểm nghiệm, bổ sung, làm phong phú nhận thức về lí luận và
thực tiễn. Qua đó, khẳng định tính khả thi của việc đổi mới dạy học
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
4.4.2. Đối tượng, địa bàn, phương pháp, nội dung thực nghiệm
4.4.2.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm
- Đối tượng thực nghiệm: HS các lớp 7 và 9 của năm học 2013 –
2014, 2014 – 2015; Có những tiêu chuẩn để chọn giáo viên dạy thực
nghiệm và đối chứng
- Về địa bàn thực nghiệm: Chúng tôi lựa chọn 03 trường THCS ở 3
vùng khác nhau trên địa bàn tỉnh Hà Giang để tiến hành thực nghiệm.
Trọng tâm TNSP là bài học nội khóa LSĐP ở trên lớp.
4.4.3. Kết quả thực nghiệm
4.4.3.1. Về định tính

Chúng tôi sử dụng phiếu hỏi thông tin và quan sát trực tiếp với 3
nhóm nội dung: a. Quan sát TN 1, TN 2 và ĐC; b. Hỏi thông tin sau TN
1, TN 2 và ĐC (thông qua phiếu và phỏng vấn trực tiếp).
4.4.3.2. Về định lượng
Kết quả thực nghiệm được
phản ánh cụ thể qua các bài kiểm tra.
Qua thống kê, chúng tôi thu được kết
quả của từng bài và tổng hợp theo
từng trường (Phụ lục). Kết quả biểu
thị thông qua biểu đồ 4.1:
Tổng hợp chung như sau:
Loại Yếu kém (0-4) Trung bình (5-6) Khá (7-8) Giỏi (9-10)
điểm
41
244
231
31
Như vậy, mức độ chênh lệch về kết quả nhận thức giữa các nhóm
TN và ĐC đã được thể hiện rõ.
* Mô tả dữ liệu
Kết quả điểm kiểm tra sau tác động được thể hiện trong bảng số
liệu dưới đây: Bảng 1. Mô tả dữ liệu TNSP
STT
Đại lượng
Lớp
Lớp
Lớp đối
thực nghiệm 1 thực nghiệm 2
chứng
1

Mode
7-8
5-6
5-6
2
Trung vị
7-8
5-6
5-6
3
Giá trị TB
7,15
6.39
5,38
4 Độ lệch chuẩn
1,35
1.44
1,79
22


* So sánh dữ liệu liên tục
Căn cứ vào bảng mô tả dữ liệu TNSP trên, có thể thấy chênh lệch giá
trị TB điểm số giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng khá lớn. Giá trị
chênh lệch này được thể hiện trong bảng dưới đây:
Bảng 2. So sánh giá trị trung bình điểm số của lớp thực nghiệm
và lớp đối chứng
Lớp thực nghiệm
Lớp đối chứng
Chênh lệch

TN 1
7,15
1,77
5,38
TN 2
6,39
1,01
Chênh lệch
0,76
Giá trị chênh lệch giữa TN 1 và TN 2 là 0,76 cho thấy sự khác biệt về
điểm số giữa lớp thực nghiệm 1. Tuy nhiên, để khẳng định chênh lệch
này là kết quả của tác động hay do nguyên nhân ngẫu nhiên khác, chúng
tôi kiểm tra giá trị P của phép kiểm chứng T-test độc lập đối với lớp
thực nghiệm và đối chứng.
Bảng 3. Giá trị P của phép kiểm chứng T-test
Lớp thực Lớp đối
Giá trị P
Đánh giá P
nghiệm 1
chứng
Giá trị TB
7,15
5,38
4.4988*10^-23
p<0,05
Lớp thực Lớp đối
Giá trị P
Đánh giá P
nghiệm 2
chứng

Giá trị TB
6.39
5,38
2.8195*10^-9
p<0,05
Kết quả trên cho thấy giá trị P là giá trị có ý nghĩa. Kết quả trên
không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên, chênh lệch trung bình của điểm
số là kết quả của tác động sư phạm đã thực hiện.
Để đánh giá hiệu quả của thực nghiệm sư phạm, phải đánh giá
mức độ ảnh hưởng của chúng (dựa vào giá trị ES). Mức độ ảnh hưởng
của tác động trong nghiên cứu này được thể hiện tại bảng 4 và 5
Bảng 4, 5. Mức độ ảnh hưởng của tác động
Lớp thực nghiệm 1
Lớp đối chứng
Giátrị TB
7,15
5,38
Độlệchchuẩn
1,34
1,79
ES
0,99
Lớp thực nghiệm 2
Lớp đối chứng
Giátrị TB
6,39
5,38
Độlệchchuẩn
1,44
1,79

ES
0,56
Mức độ ảnh hưởng ES được đánh giá theo bảng tiêu chí Cohen
23


Bảng 6. Bảng tiêu chí Cohen
Giá trị ES
Ảnh hưởng
>1,00
Rất lớn
0,8 - 1,00
Lớn
0,50 - 0,79
TB
0,20 - 0,489
Nhỏ
<0,20
Rất nhỏ
Như vậy, từ kết quả TNTP cho thấy, những biện pháp sư phạm
chúng tôi đề xuất là hoàn toàn khả thi, giả thuyết khoa học của luận án
đã được chứng minh. Từ kết quả thực nghiệm này, chúng tôi đã thực
hiện Hội thảo khoa học cấp ngành và cấp tỉnh; từ đó, nhân rộng mô hình
vào thực tiễn các trường THCS trên địa bàn tỉnh Hà Giang.
*
*
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
LSĐP là bộ phận không thể tách rời của LSDT và LSTG. Trong
quá trình toàn ngành giáo dục cả nước nói chung và lĩnh vực giáo dục
lịch sử nói riêng tập trung giải quyết vấn đề cấp thiết trong việc tìm con

đường phát triển giáo dục đất nước, thoát khỏi tình trạng khủng hoảng
như hiện nay, thì bài toán về đổi mới giáo dục được đặt ra. Bên cạnh
mẫu số chung cho “Đổi mới giáo dục”, mỗi chuyên ngành, bộ môn đều
cần có hướng tiếp cận riêng, phù hợp với yêu cầu thực tiễn, gắn với tính
đặc thù môn học, ngành học, địa phương, đối tượng và nhu cầu học tập
cá nhân, xã hội…
Nguyên lý “học đi đôi với hành”, “giáo dục gắn với thực tiễn” và
việc đổi mới dạy học lịch sử cần bắt nguồn từ đổi mới dạy học LSĐP
chính là một trong những hướng tiếp cận của luận án, mang lại những
hiệu quả nhất định trong đổi mới. Quá trình nghiên cứu lâu dài với những
lộ trình cụ thể, luận án đã giải quyết được một số nội dung vấn đề mang
tính cấp thiết hiện nay về đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà
Giang. Chúng tôi tập trung tóm lược những vấn đề của luận án nghiên
cứu đạt được tại phần kết luận và khuyến nghị ở những nội dung sau:
1. Kết luận
Thông qua quá trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn, bước đầu đổi
mới nội dung, hình thức và PPDH LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
gắn với hiệu quả thực tiễn, chúng tôi có một số kết luận sau:
1.1. Về mặt lý luận, việc nghiên cứu, dạy học lịch sử địa phương ở
trường phổ thông có vai trò, vị trí, tầm quan trọng đặc biệt, góp phần
nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử, giáo dục truyền thống tốt
đẹp cho học sinh từ thực tiễn địa phương. Vì thế, vấn đề đổi mới dạy
24


học lịch sử địa phương cần được chú trọng và tiến hành thường xuyên,
mang tính hệ thống. Trong đó, nút thắt của sự đổi mới có thể được xem
xét với những biểu hiện bước đầu từ sự đổi mới trong nhận thức về dạy
học LSĐP, đổi mới với những biểu hiện về hiệu quả dạy học, sự phát
triển năng lực của bản thân người học gắn với yêu cầu của thực tiễn

cuộc sống. Trong đó, vai trò người GV dạy học lịch sử là rất qua trọng
trong quyết định thành công của đổi mới.
1.2. Thực tiễn: Việc dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
tồn tại nhiều khó khăn, hạn chế, mang tính đặc thù miền núi, nhiều HS
người dân tộc thiểu số…Những hạn chế bắt đầu từ nhận thức về “môn
chính, môn phụ”, thiếu tài liệu dạy học, chương trình không thống nhất
giữa các cấp học; năng lực GV còn hạn chế trong biên soạn tài liệu dạy
học LSĐP, các tiết học LSĐP chưa được chú trọng đúng mức, thiếu mối
liên kết giữa LSDT và LSĐP…Việc này đặt ra yêu cầu cấp thiết cần có
sự đổi mới trong dạy học LSĐP. Cụ thể là sự định hướng trong đổi mới
mục tiêu, chương trình, nội dung, hình thức và PPDH LSĐP được xác
định phù hợp với địa phương và thực hiện trong luận án.
1.3. Vấn đề đổi mới nội dung dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh
Hà Giang được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý luận và phân tích thực
tiễn, nghiên cứu, biên soạn bài học LSĐP tương ứng với số tiết qui định
theo phân phối chương trình; kết hợp giữa kênh hình, kênh chữ, hệ
thống câu hỏi, lược đồ, bài đọc thêm. Bộ tài liệu được ấn bản khoa học,
đáp ứng yêu cầu cấp thiết trong đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS
tỉnh Hà Giang.
1.4. Nhằm thực hiện đổi mới hình thức dạy học LSĐP hiệu quả,
GV cần kết hợp đổi mới bài học nội khoá và ngoại khoá phù hợp với
điều kiện thực tiễn. Đối với bài học nội khoá, chúng tôi chú trọng trong
vận dụng cấu trúc loại bài nghiên cứu kiến thức mới một cách linh hoạt,
mềm dẻo; đổi với bài học nội khoá ngoài lớp, chúng tôi đề xuất 3 loại
hình chủ yếu : tiến hành bài học tại các điểm di sản văn hóa cộng đồng;
bài học tại di tích lịch sử, văn hoá; bài học tại nhà bảo tàng và phòng
truyền thống. Trong đó, tiến hành bài học LSĐP tại di sản văn hóa cộng
đồng là hình thức dạy học dễ thực hiện, cần được khuyến khích, phát
huy thường xuyên hơn. Ngoài ra, hoạt động ngoại khoá LSĐP cần được
chú trọng thường xuyên gắn với hình thức giáo dục môi trường và giáo

dục di sản.
1.5. Trong đổi mới PPDH LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang,
bước đầu đề xuất đổi mới PPDH truyền thống và áp dụng một số PPDH
tích cực đã mang lại những tín hiệu khả quan, phù hợp với đối tượng HS
25