Khu vực mậu dịch tự do ASEAN trung quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của việt nam

Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Lời nói đầu
Trong những năm 1990, tốc độ toàn cầu hoá và khu vực hoá kinh tế đã
nhanh chóng trở thành một hiện tượng gây ra sự lo ngại rộng rãi trong nền kinh tế
thế giới. Đây là những đặc điểm quan trọng nhất của sự phát triển của xã hội loài
người trong thế kỷ 20, một xu hướng không thể đảo ngược vào thế kỷ 21. Những
đặc điểm này dẫn tới những mối quan hệ gần gũi hơn giữa tất cả các nước và khu
vực cũng như sự phụ thuộc lẫn nhau và cạnh tranh lớn hơn trên quy mô toàn cầu.
Vì vậy, liệu một nước có thể duy trì được tăng trưởng kinh tế liên tục và lành mạnh
hay không được quyết định bởi việc nước này có thể đối phó lại với xu hướng phát
triển kinh tế thế giới đúng lúc và điều chỉnh hướng phát triển của mình.
Trong bối cảnh sự phụ thuộc kinh tế lẫn nhau ngày càng sâu sắc ở tầm khu
vực và toàn cầu và việc các nước ASEAN đã gần thực hiện xong Khu vực mậu
dịch tự do ASEAN (AFTA), câu hỏi đặt ra là liệu ASEAN sẽ đi theo định hướng
hội nhập khu vực nào sau AFTA. Trong khi đó, mối quan hệ hợp tác kinh tế
ASEAN - Trung Quốc ngày càng phát triển, việc Trung Quốc gia nhập WTO,
những gần gũi về địa lý và văn hoá giữa ASEAN và Trung Quốc, thì sự lựa chọn
thiết lập một Khu vực mậu dịch tự do giữa ASEAN và Trung Quốc – ACFTA
(ASEAN – China Free Trade Area) có thể là một câu trả lời về một trong những
định hướng hợp tác phát triển kinh tế tiếp theo của ASEAN.
Thật vậy, ASEAN và Trung Quốc là những nước đang phát triển và đang ở
những giai đoạn phát triển kinh tế khác nhau song cùng đang phải đối mặt với
những cơ hội và thách thức trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Việc
thành lập một hiệp định thương mại tự do và tăng cường quan hệ song phương là
một quyết định sáng suốt của hai bên trong quá trình theo đuổi những cơ hội phát
triển mới. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu tăng trưởng chậm lại và nhiều năm suy
thoái của cường quốc kinh tế khu vực Nhật Bản, Khu vực mậu dịch tự do ASEAN
- Trung Quốc sẽ đặc biệt có lợi đối với tiềm năng tăng trưởng kinh tế của hai bên.
Hơn nữa, điều này sẽ tạo ra một cơ chế quan trọng nhằm bảo đảm sự ổn định kinh
tế ở khu vực và cho phép ASEAN và Trung Quốc có tiếng nói lớn hơn trong các
vấn đề thương mại quốc tế. Bên cạnh những cơ hội đó, việc thiết lập Khu vực mậu

dịch tự do ASEAN - Trung Quốc trong vòng 10 năm tới chắc chắn sẽ tạo ra nhiều
thách thức lớn đối với các nước tham gia, đặc biệt đối với các thành viên mới của
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 1
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
ASEAN trong đó có Việt Nam. Chính vì vậy, việc nghiên cứu những cơ hội và
thách thức của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc là một trong những
vấn đề có tính thời sự và có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh hiện nay để có thể
giúp các nước thành viên, nhất là Việt Nam, có thể chuẩn bị đầy đủ để tham gia có
hiệu quả vào Khu vực mậu dịch tự do này.
Do vậy, em mạnh dạn chọn đề tài "Khu vực mậu dịch tự do ASEAN -
Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam” với mong
muốn đề tài này sẽ góp phần làm sáng tỏ những mảng sáng tối của bức tranh kinh
tế các nước ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng trong bối cảnh một khu vực
mậu dịch tự do được thiết lập giữa ASEAN và Trung Quốc, từ đó giúp Việt Nam
hội nhập thành công vào khu vực này.
Khoá luận sử dụng kết hợp một số phương pháp nghiên cứu bao gồm
phương pháp lý luận biện chứng, phương pháp nghiên cứu tài liệu, có sự tổng hợp,
phân tích và so sánh, nhằm làm sáng tỏ vấn đề cần nghiên cứu.
Bố cục của khoá luận, ngoài Lời nói đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham
khảo và Phụ lục, bao gồm 3 chương chính:
Chương 1 phân tích những nhân tố thúc đẩy sự ra đời của Khu vực mậu dịch
tự do ASEAN - Trung Quốc và tóm tắt quá trình hình thành khu vực này, đồng
thời khái quát hoá những nội dung cơ bản nhất của Hiệp định khung về hợp tác
kinh tế toàn diện ASEAN - Trung Quốc (FAACCEC).
Chương 2 đi sâu phân tích những cơ hội và thách thức nói chung của Khu
vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc đối với các nước thành viên.
Chương 3 là chương cuối cùng, tập trung vào những tác động của Khu vực
mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc đối với Việt Nam, từ đó đưa ra một số kiến
nghị để thúc đẩy sự hội nhập của Việt Nam vào Khu vực mậu dịch tự do này.
Dựa trên cơ sở nghiên cứu tài liệu và tiến hành tổng hợp, phân tích, so sánh,

khoá luận đã có những cố gắng nhất định nhằm đưa ra một cái nhìn tổng quan về
những cơ hội và thách thức đối với các nước thành viên, đặc biệt là đối với Việt
Nam, một khi Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc được thành lập, từ
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 2
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
đó đưa ra một số đề xuất để tăng cường sự hội nhập của Việt Nam vào Khu vực
mậu dịch tự do này.
Tuy vậy, do tính mới mẻ của đề tài cũng như những hạn chế về thời gian,
kiến thức và tài liệu nghiên cứu, khoá luận không thể tránh khỏi những thiếu sót.
Em rất mong nhận được ý kiến đóng góp của của các thầy cô và các bạn. Qua đây,
em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cô giáo, Tiến sĩ Vũ Thị Kim Oanh, đã hướng
dẫn và chỉ bảo tận tình cho em trong suốt thời gian thực hiện khoá luận. Em cũng
xin gửi lời cảm ơn đến các cô, chú và anh, chị đang công tác tại Vụ hợp tác kinh tế
đa phương (Bộ Ngoại giao), Trung tâm thông tin Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Trung
tâm thông tin tư liệu thuộc Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM),
và Trung tâm nghiên cứu Trung Quốc đã giúp đỡ em hoàn thành khoá luận này.
Hà nội, tháng 12/ 2003
Sinh viên
Đinh Thị Việt Thu
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 3
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Chương 1: Quá trình hình thành khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung
Quốc (ACFTA)
1.1. Những nhân tố thúc đẩy sự hình thành ACFTA
1.1.1. Sự phát triển mạnh mẽ của các khu vực mậu dịch tự do (FTA)
trên toàn cầu
Nền kinh tế thế giới đã trải qua sự biến đổi chưa từng thấy trong nửa cuối
những năm 1990. Đặc biệt, các hoạt động của các tập đoàn đã được toàn cầu hoá
mạnh mẽ thông qua đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), sự sáp nhập và mua lại
(M&As) xuyên biên giới và thông qua các kênh giao dịch quốc tế khác nhau. Cùng

với cuộc cách mạng công nghệ thông tin, luật chơi mới về cạnh tranh đã được thiết
lập ở các lĩnh vực như kiểm soát quản lý, quản lý công nghệ, nội địa hoá và mối
quan hệ giữa các hãng, tìm kiếm các nguồn lực bên ngoài và sử dụng các chính
sách thương mại quốc tế.
Mục đích và nội dung của các thoả thuận thương mại ưu đãi (PTA) cũng đã
thay đổi mạnh mẽ. Trong quá trình hình thành khu vực mậu dịch tự do Bắc Mỹ
(NAFTA) và Liên minh Châu Âu (EU) vào nửa đầu những năm 1990, cuộc thảo
luận kinh tế về những quan điểm thuận và chống PTA phần lớn chỉ giới hạn ở
những đánh giá mang tính lý thuyết và chiêm nghiệm về sức sáng tạo thương mại
của J. Viner [1] và các tác động méo mó của thương mại. Tuy nhiên, không khí
xung quanh ý tưởng chủ nghĩa khu vực đã thay đổi mạnh mẽ vào nửa cuối những
năm 1990.
Một đối tác tích cực là EU. Sau khi hoàn thành sự hội nhập sâu sắc giữa các
nước thành viên, EU bắt đầu đàm phán một loạt khu vực mậu dịch tự do (FTA –
Free Trade Area) với một số thành viên của Hội đồng thương mại tự do Châu Âu
(EFTA), với các nước Đông Âu và các nước ven Địa Trung Hải. Các đối tác tích
cực khác là những nước tương đối nhỏ bao gồm Mehico, Chile và Singapore.
Những nước này đã đàm phán và ký kết một số FTA với cả những nước trong khu
vực cũng như những nước cách xa về địa lý. Bị kích thích bởi các bước phát triển
này, trong suốt những năm 80, Mỹ đã tích cực theo đuổi khả năng thành lập khu
vực mậu dịch tự do với các nước khác ở khu vực Châu á - Thái Bình Dương. Bước
đi đầu tiên của nước này là việc đưa ra đề nghị thành lập khu vực mậu dịch tự do
với Australia. Năm 1987, Mike Mansfield - đại sứ Mỹ tại Nhật Bản đã đưa ra đề
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 4
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
nghị nghiên cứu khả năng thành lập Khu vực mậu dịch tự do Mỹ – Nhật Bản. Năm
1989, báo cáo cuối cùng về “Sáng kiến ASEAN – Mỹ” đã được cùng nghiên cứu
và đưa ra kêu gọi thành lập khu vực mậu dịch tự do giữa ASEAN và Mỹ. Gần đây
hơn, năm 1997, Mỹ đã đưa ra đề nghị thành lập khu vực mậu dịch tự do P5 (Pacific
5 – nhóm 5 nước ở Thái Bình Dương, bao gồm Australia, Chile, New Zealand,

Singapore và Mỹ). Sang đến năm 2002, quá trình thành lập các khu vực mậu dịch
tự do đã được Mỹ đẩy mạnh. Ngoài những FTA với Mehico, Canada, Jordan và
Israel, trong năm 2003, Mỹ đã ký FTA với Singapore, Chile và các hiệp định
khung về thương mại và đầu tư với Thái Lan, Philippines và Indonesia. Đầu tháng
6/ 2003, Mỹ cũng bắt đầu thương thảo để ký FTA với Liên hiệp quan thuế miền
nam châu Phi (gồm các nước Nam Phi, Boswana, Lesotho, Namibia và
Swaziland). Ngoài ra, Mỹ cũng đang xem xét khả năng ký kết FTA với Colombia
và Bahrain (xem bảng 1).
Bảng 1: Các khu mậu dịch tự do lớn của 1 số nước
Các khu mậu dịch tự do đã ký kết
Singapore Mehico Chile Mỹ EC/ EU *
New Zealand,
Nhật Bản,
EFTA
Mỹ và Canada
(NAFTA), EU,
EFTA, Chile,
Israel, Các nước
thuộc khối tam
giác phía bắc
(El Salvador,
Honduras,
Nicaragoa),
Dominica,
Nicaragoa,
Costa Rica,
Bolivia, G3.
Canada,
Mehico,
Trung Mỹ (Costa

Rica, El Salvador,
Honduras,
Guatamela,
Nicaragoa),
Venezuela,
Columbia,
Equdor,
MERCOSUR,
Peru, Bolivia
Canada và
Mehico
(NAFTA),
Israel, Jordan
Malta, Cyprus,
Andora, Thổ Nhĩ
Kỳ, Thuỵ Sỹ,
Liechtenstein,
Ireland, Norway,
Séc, Hungary, Ba
Lan, Slovak,
Rumania, Bulgaria,
Lithuania, Estonia,
Latvia, Faeroes,
Slovenia, Mehico,
Chile, Palestine,
Tunisia, Israel,
Jordan
Các khu mậu dịch tự do đang đàm phán hay có kế hoạch bắt
đầu đàm phán
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 5

Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Mỹ, Mehico,
Canada,
Australia
Singapore Mỹ, EU, EFTA,
Hàn Quốc, Panama,
Cuba, MERCOSUR
Chile, FTAA,
Singapore
MERCOSUR,
Các nước khối
Andean (Bolivia,
Columbia, Peru,
Venezuela)
Các khu mậu dịch tự do đang ở giai đoạn đề xuất
Chile, EU, Hàn
Quốc, Pacific 5
Nhật, New
Zealand
Nhật, Singapore,
Pacific 5
Pacific 5
Nguồn: Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI), 2001,
/>Theo Sách trắng về thương mại quốc tế của JETRO (Tổ chức xúc tiến
thương mại Nhật Bản), cho đến tháng 5/ 2003 đã có khoảng 250 hiệp định mậu
dịch tự do (FTA) song phương và khu vực đã được thông báo cho GATT/ WTO,
trong đó có 130 hiệp định được thông báo sau tháng 1/ 1995. Khoảng trên 170
FTA đang có hiệu lực và 70 FTA khác đã có hiệu lực mặc dù chưa được thông báo
cho WTO. Dự kiến đến cuối năm 2005, sẽ có 300 hiệp định mậu dịch tự do song
phương và khu vực có hiệu lực [2]. Chính tổng giám đốc WTO Sapuchai

Panitchpakdhi cũng phải thừa nhận xu thế đàm phán hiệp định mậu dịch tự do song
phương và khu vực đã trở nên phổ biến, và nghi ngại rằng xu thế này có thể phá vỡ
các hoạt động đa phương trong khuôn khổ WTO [3].
ở khu vực Đông á, tính đến tháng 12/ 2002 chỉ có 4 khu vực như vậy được
ký kết (tham khảo Phụ lục 1), nhưng điều cần nói là xu hướng này mới chỉ xuất
hiện ở Đông á từ năm 1999. Vào cuối năm 1998, Hàn Quốc đã đề nghị Nhật Bản
nghiên cứu khả năng thành lập khu vực mậu dịch tự do giữa hai nước. Tháng 9/
1999, Singapore đã nhất trí với New Zealand về việc bắt đầu đàm phán thành lập
khu vực mậu dịch tự do, nước này cũng đưa ra đề nghị tương tự đối với các nước
Chile, Mehico và Hàn Quốc. Tháng 10 năm đó, Singapore đã đưa ra đề nghị thiết
lập quan hệ giữa Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) với Hiệp định quan hệ
kinh tế gần gũi hơn giữa Australia và New Zealand (CER). Tháng 11 năm đó,
Singapore bắt đầu đàm phán với Chile và tháng 12, nước này đề nghị đi đến một
hiệp định với Nhật Bản.
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 6
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Chỉ đến năm 1999 và 2000, các cuộc đàm phán và nghiên cứu ở cấp chính
phủ mới thật sự có được động lực, và đi tiên phong là Singapore khi nước này đưa
ra sáng kiến đàm phán và nghiên cứu về khu vực mậu dịch tự do với một loạt các
nước khác trong khu vực. Khái niệm về khu vực mậu dịch tự do đại Đông á
(EAFTA) đã được đưa ra thảo luận tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN + 3 tổ chức
vào tháng 12/ 2000 và các nước đã đi đến nhất trí thành lập một nhóm nghiên cứu
về vấn đề này. Năm 2001, Singapore và New Zealand đã đạt được thoả thuận và đó
là khu vực mậu dịch tự do đầu tiên ở Đông á phù hợp với Điều 24 của Hiệp định
chung về thuế quan và mậu dịch (GATT). Tháng 11 năm đó, ASEAN và Trung
Quốc đã đi đến thoả thuận về nguyên tắc đối với việc thành lập 1 khu vực mậu
dịch tự do giữa các nước ASEAN và Trung Quốc trong vòng 10 năm.
Lý do khiến cho hàng loạt FTA nói trên được ký kết là bởi lẽ thực tế đã
cho thấy, ở một mức độ nhất định, nguồn lợi mà FTA mang lại cho các quốc
gia là rất lớn:

Thứ nhất, về phạm vi điều chỉnh, các FTA gần như bao gồm toàn bộ các lĩnh
vực trong quan hệ kinh tế thương mại giữa các thành viên: không chỉ thương mại
hàng hoá, thương mại dịch vụ, các biện pháp đầu tư liên quan đến thương mại, …
mà cả các vấn đề khác như du lịch, thương mại điện tử, doanh nghiệp vừa và nhỏ,
phát thanh truyền hình … (tham khảo Phụ lục 2). Với phạm vi bao quát rộng như
vậy, FTA sẽ đem lại nhiều lợi ích như mở rộng thị trường xuất khẩu, tạo công ăn
việc làm, xúc tiến đầu tư và chuyển giao công nghệ, tăng cường đàm phán đối với
một nước thứ ba. Hơn thế nữa, tự do thương mại thông qua FTA sẽ càng làm tăng
sức cạnh tranh của các nhà xuất khẩu và các tổ chức thương mại của các nước
thành viên, tạo điều kiện cho họ dễ dàng thành công trong các vòng đàm phán đa
phương. Với ý nghĩa như vậy, FTA chính là cánh cửa để một nước hội nhập
thương mại với thế giới, khởi đầu cho quá trình tự do hoá cạnh tranh, từ đó các
nước có nhiều cơ hội để lựa chọn đối tác thích hợp.
Thứ hai, mức độ điều chỉnh của các FTA sâu rộng hơn rất nhiều so với
WTO, với những ưu đãi cao nhất, tạo điều kiện thuận lợi tiến tới tự do hoá tối đa
và triệt tiêu hoàn toàn những trở ngại đối với thương mại hàng hoá, dịch vụ, đầu
tư, đặc biệt là vấn đề triệt tiêu thuế suất nhập khẩu xuống 0% và các ưu đãi mở cửa
thị trường đầu tư. Ngoài ra, bản chất của các FTA không chỉ đơn thuần là việc tự
do hoá thương mại, mà còn bao gồm cả việc hợp tác trong tất cả các lĩnh vực ngoài
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 7
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
thương mại, ví dụ: hợp tác trong lĩnh vực phát triển nguồn nhân lực, hợp tác trong
việc phát triển công nghệ thông tin, đơn giản hoá thủ tục hải quan, xúc tiến thương
mại và đầu tư, hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, … Nói cách khác, do hầu hết
các FTA, đặc biệt là những FTA mới được ký kết gần đây, đã đa dạng hoá nội
dung bên cạnh nội dung loại bỏ thuế quan và tự do hoá khu vực dịch vụ nên mỗi
khi con đường đa phương bị tắc nghẽn hay cản trở, các nước liền tìm đến những
dàn xếp song phương hay khu vực.
Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là các FTA luôn đi ngược lại với tiến
trình của các vòng đàm phán đa phương, bởi cho đến nay vẫn chưa có nghiên cứu

nào chứng minh được các Khu vực mậu dịch tự do hỗ trợ hay ngăn cản tự do hoá
thương mại trên phạm vi toàn cầu. Nhưng có thể thấy thành viên của hai khối mậu
dịch tự do lớn nhất là EU và NAFTA đều là thành viên của WTO mà nguyên tắc
cơ bản của tổ chức này là tối huệ quốc (không phân biệt đối xử) được nêu rõ ở điều
khoản I, nên khả năng các FTA ngăn cản tiến trình tự do hoá toàn cầu là khó xảy
ra.
Thật vậy, tuy GATT và WTO đề cao nguyên tắc không phân biệt đối xử
trong ngoại thương nhưng vẫn có những điều khoản cụ thể cho phép các thành viên
tham gia FTA, với điều kiện phải thông báo về những FTA đó. Điều 24 của GATT
quy định về việc thành lập và hoạt động của FTA và liên hiệp thuế quan đối với
trao đổi hàng hoá. Điều 5 của GATS (Hiệp định chung về thương mại và dịch vụ)
cho phép lập các FTA về trao đổi dịch vụ. Ngoài ra còn có một điều khoản đặc biệt
cho phép ký kết FTA về trao đổi hàng hoá giữa các thành viên là nước đang phát
triển. Các quy định này có thể không bắt buộc trong các vụ giải quyết tranh chấp
nhưng có tác dụng như là nguyên tắc ứng xử ở một chừng mực nào đó. Tuy nhiên,
còn vượt xa phạm vi của những điều khoản này là việc không tồn tại bất kỳ một
quy định chính sách nào khác được quốc tế thừa nhận. Vì thế, các thoả thuận khu
vực có thể chứa đựng hầu hết các vấn đề vượt xa thương mại hàng hoá và dịch vụ.
Nói cách khác, ở một mức độ nhất định, các FTA có tính bổ sung cho WTO trong
việc tự do hoá thương mại. Chính vì vậy, giới học giả Nhật cho rằng các FTA nên
theo mô hình WTO – cộng, nghĩa là bao gồm nhiều lĩnh vực hơn và mức độ sâu
rộng hơn. Tại Hội nghị thách thức và cơ hội đối với việc hợp tác khu vực APEC
ngày 16/ 5/ 2003 tại Tokyo (Nhật Bản), Đại sứ Singapore tại Nhật Bản cũng nêu
rõ: “Tự do hoá thương mại theo WTO không có được nhiều bước tiến trong những
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 8
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
năm gần đây do WTO có quá nhiều thành viên. Trong bối cảnh như vậy, các hiệp
định tự do khu vực và song phương sẽ là cơ chế bổ sung tốt cho tiến trình đa
phương” [3]. Như vậy, FTA là cách tiếp cận tốt thứ nhì đối với tự do hoá mậu dịch
nhưng là giải pháp khả thi nhất trong một thế giới đa dạng. Tuy nhiên, FTA chỉ trở

thành những viên đá lát đường cho toàn cầu hoá khi nó phải đảm bảo rằng ảnh
hưởng do thương mại tăng lên (trade creation) lớn hơn ảnh hưởng do thương mại
giảm đi (trade diversion) [1]. Đến khi đó, FTA sẽ có thể trở thành một đòn bẩy
thúc đẩy chủ nghĩa đa phương và tự do thương mại toàn cầu và cuối cùng, chủ
nghĩa khu vực mới sẽ đi vào liên kết kinh tế theo chiều sâu.
Một điểm lợi nữa của FTA là trong quá trình hình thành mạng lưới các FTA,
mối liên hệ với đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và cải cách kinh tế trong nước đã
đặc biệt được chú trọng. Các FTA được xem như là các công cụ chính sách để giới
hạn hay thúc đẩy cải cách trong nước cũng như thu hút FDI hơn là trông chờ có
được các tác động trực tiếp to lớn của giảm thuế quan. Trên thực tế, Mehico đã
được hưởng những tác động tích cực rõ ràng của NAFTA đối với cả việc thu hút
FDI và việc giới hạn cải cách cơ cấu trong nước. Các nước Đông Âu đã cố gắng
giới hạn quá trình chuyển đổi mạnh mẽ các hệ thống kinh tế của họ và một số nước
trong số họ đã rất thành công trong việc thu hút FDI.
Thêm vào nữa, các nước đã bắt đầu cảm nhận được rằng cái giá của việc
không phải là thành viên của bất kỳ thoả thuận khu vực nào là có thật. Giá ở đây
gồm sự mất đi thế đàm phán trong các cuộc đàm phán đa phương, bỏ lỡ các cơ hội
hưởng lợi từ bên ngoài và sự chậm trễ nói chung trong việc sử dụng hiệu quả làn
sóng toàn cầu hoá. Mehico, Chile và Singapore muốn rằng họ trở thành trung tâm
mạng lưới FTA và hưởng lợi ích của sự kết nối. Một nước trung tâm có các lợi thế
tiềm năng đối với các nước khác ở đầu bên kia trong việc hình thành các luồng
thương mại và mạng lưới sản xuất thông qua FDI. Một tài sản quan trọng của các
thoả thuận FTA trong bối cảnh này là một nước (ví dụ Mehico) có thể ký kết một
FTA mới (ví dụ với EU) mà không cần thay đổi bất cứ thoả thuận FTA cũ nào (ví
dụ NAFTA).
Nói tóm lại, chính do những lợi điểm kể trên mà việc mở rộng liên kết, thiết
lập các Khu vực mậu dịch tự do đã trở thành hướng đi được các nước chú trọng
nhằm khai thác tốt nhất lợi thế so sánh của từng quốc gia, tạo ra sân chơi hấp dẫn
đầy tiềm năng đáp ứng lợi ích của tất cả các bên có liên quan.
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 9

Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Tuy vậy, các FTA cũng đặt ra 1 số vấn đề đáng quan tâm:
Thứ nhất, các chính phủ hiện theo đuổi FTA như là 1 công cụ trong chính
sách thương mại gồm nhiều tầng nấc đan xen nhau, gồm cả song phương, khu vực
và đa phương. Đối với từng chính phủ, chính sách này đòi hỏi rất nhiều nguồn lực,
kể cả con người và vật chất, do đó có thể trở thành gánh nặng, nhất là đối với các
nước đang phát triển; còn đối với WTO, quá nhiều FTA mà không có sự điều phối
thoả đáng thì điều này có thể đe dọa sẽ làm đổ vỡ tiến trình Doha. Chính vì vậy,
Tổng giám đốc WTO, Tiến sĩ Sapuchai Panitchpakdhi, đã phải thừa nhận rằng:
“FTA là con dao hai lưỡi và là nguyên nhân làm chậm tiến trình toàn cầu hoá” [4].
Thứ hai, hầu như tất cả các FTA hình thành trong thời gian gần đây đều có
nội dung toàn diện, không chỉ giải quyết các rào cản tại biên giới quốc gia như các
FTA truyền thống mà còn bao trùm các lĩnh vực dịch vụ và sở hữu trí tuệ, đặc biệt
cả đầu tư và thương mại điện tử, … là những lĩnh vực chưa có quy định quốc tế
chung. Câu hỏi đặt ra là liệu các cam kết mang tính ràng buộc trong những lĩnh
vực mới đó có thật sự phù hợp và thuận lợi, hay trên thực tế chúng lại đặt ra những
rào cản mới cho các nước bên ngoài và tác động tiêu cực đến tiến trình đàm phán
đa phương về các lĩnh vực này. Ngoài ra, còn phải kể đến những vấn đề truyền
thống đặt ra cho FTA nói chung, nhất là về khả năng tác động giảm bớt thương mại
của các nước không tham gia FTA.
Thứ ba, nhiều nước tham gia FTA dường như chỉ nhằm mục đích tự vệ để
tránh bị gạt ra ngoài, chứ hoàn toàn không theo 1 chiến lược bài bản, khiến tình
hình FTA nói chung trên thế giới ngày càng phức tạp, đặc biệt tại Đông á. Nhật
Bản và Malaysia cách đây không lâu còn rất bàng quan, giờ đã trở thành những
nước ráo riết tìm kiếm FTA song phương, chủ yếu vì lo ngại các nước khác có
FTA sẽ chiếm mất thị trường truyền thống của họ.
Thứ tư, mặc dù các FTA song phương nhìn chung đều mang tính mở cửa
hơn so với WTO, song vẫn không giải quyết được những lĩnh vực hoặc những
ngành hàng nhạy cảm của từng nước. Nông – lâm – ngư nghiệp của Nhật Bản là 1
thí dụ rõ rệt nhất. Nhật Bản đã chọn Singapore làm đối tác đàm phán FTA đầu tiên

vì quốc đảo Đông Nam á này hầu như không xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp,
vậy mà xuất khẩu cá vàng (gold fish) của Singapore vẫn là một vấn đề lớn trong
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 10
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
tiến trình đàm phán giữa 2 nước. Liên quan đến vấn đề này, cũng cần chỉ ra rằng vì
các FTA song phương thường được thiết kế sao cho phù hợp với điều kiện cụ thể
của hai nước liên quan, cho nên chúng rất khó có thể mở cho các nước khác cùng
tham gia, trừ khi là phải xây dựng một hiệp định mới.
Thứ năm, liên quan đến thương mại hàng hoá là lĩnh vực quan trọng nhất
song hầu hết các FTA quy định về xuất xứ trong các hiệp định thường rất khác
nhau. Nếu một nước tham gia nhiều FTA song phương, mà quy tắc xuất xứ của
một loại hàng hoá nào đó lại khác nhau trong từng hiệp định, thì doanh nghiệp xuất
khẩu mặt hàng đó chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn; về phía chính phủ, cơ quan hải
quan cũng sẽ vất vả.
Nói tóm lại, lợi ích của các FTA, ngay cả trong ngắn hạn, luôn gắn liền với
thương mại và đầu tư. Do đó, chừng nào lượng việc làm do đầu tư nước ngoài tạo
ra còn bù được cho những mất mát của các ngành công nghiệp không cạnh tranh
được với hàng nhập khẩu thì tham gia FTA vẫn có thể có ích cho toàn xã hội.
1.1.2. Sức mạnh kinh tế mới của Trung Quốc và sự hấp dẫn của khu
vực kinh tế năng động ASEAN.
Đây cũng là một trong những nhân tố quan trọng thúc đẩy sự hình thành của
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc. Tăng trưởng kinh tế đã từng là
thành tích đầy ấn tượng của Trung Quốc và phần lớn các nước ASEAN trong 3
thập kỷ vừa qua. Cả Trung Quốc và ASEAN đều theo đuổi chiến lược tăng trưởng
hướng về xuất khẩu và đã đạt được các tỷ lệ tăng trưởng cao hơn nhiều tỷ lệ trung
bình của thế giới.
Kể từ khi mở cửa ra bên ngoài, tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đạt hơn
10% hàng năm. Vào những năm 90, Trung Quốc tăng trưởng ở mức cao nhất trên
thế giới. Tổng tiết kiệm nội địa và tổng đầu tư trong thập kỷ cuối đạt lần lượt hơn
40% và 34% GDP. Thành tích trong khu vực đối ngoại cũng rất gây ấn tượng, xuất

khẩu tăng ở mức trung bình hàng năm hơn 15%, dự trữ quốc tế của Trung Quốc
năm 1997 đạt hơn mức nhập khẩu tương đương của 12 tháng. Vốn nước ngoài chủ
yếu là đầu tư trực tiếp nước ngoài, đã tăng 275 lần trong giai đoạn từ năm 1983
đến 1986 [5]. Thâm hụt ngân sách và tỷ lệ lạm phát khá cao trong nửa đầu những
năm 90 do sự thịnh vượng kinh tế, đã dần hạ xuống từ năm 1996. Các yếu tố vĩ mô
cơ bản (xem bảng 2), cùng với việc không quy đổi của đồng tiền đã lý giải tại sao
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 11
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Trung Quốc không bị tác động trực tiếp của khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực
năm 1997 giống như các nước châu á khác.
Bảng 2: Một vài chỉ số kinh tế vĩ mô của Trung Quốc
Đơn vị: %
Tỷ lệ
tăng
trưởng
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998*
GDP thực 3.84 9.19 14.24 13.49 12.66 10.55 9.54 8.80 7.80
Lạm phát 3.06 3.54 6.34 14.60 24.20 16.90 8.30 2.80 -0.90
Xuất khẩu19.20 14.36 18.07 8.76 35.56 24.91 17.93 20.91
Nhập khẩu-13.28 18.47 28.32 34.06 10.38 15.52 19.52 3.73
*: cho đến tháng 11/ 1998
Nguồn: J.Lim, “Tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc và hệ luỵ của nó đối với
ASEAN” – Báo cáo nghiên cứu của Hệ thống các trung tâm nghiên cứu APEC của
Philippines (PASCN), 2001.
Từ bảng trên có thể thấy tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc tăng khá
đều qua các năm, bình quân đạt 7 – 8%/ năm, đặc biệt vào năm 1997 – 1998, trong
khi các nước Châu á đang điêu đứng vì khủng hoảng thì Trung Quốc vẫn duy trì
được tốc độ tăng trưởng cao và ổn định. Xuất khẩu và nhập khẩu đều có sự tăng
trưởng theo hướng cán cân thương mại ngày càng nghiêng về phía xuất khẩu. Cùng
với sự tăng trưởng cao của GDP và ngoại thương, tốc độ lạm phát cũng được điều

tiết khá hiệu quả, giảm dần qua các năm, cho thấy chính sách quản lý vĩ mô của
Trung Quốc rất tốt. Tính chung trong cả giai đoạn kể từ khi bắt đầu thực hiện chính
sách cải cách và mở cửa vào năm 1978 đến năm 2001, tốc độ tăng trưởng GDP
bình quân của Trung Quốc là 9.3%/ năm, và tăng trưởng thương mại đạt 15%/
năm. Nói cách khác, trong 23 năm qua, GDP và ngoại thương của Trung Quốc đã
tăng tương ứng 8 và 25 lần [6]. Dự trữ ngoại tệ năm 2001 vượt 250 tỷ USD, đứng
thứ hai trên thế giới. Cơ cấu ngành nghề biến đổi nhanh: tỷ trọng nông nghiệp chỉ
còn 15% trong GDP, dịch vụ đã lên tới 33.6%; dự trữ lương thực, dầu thô tăng
đáng kể [7]. Hiện nay, Trung Quốc đã trở thành nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới tính
theo tỷ giá hối đoái chính thức, và lớn thứ 2 nếu tính theo sức mua [6]. Nhờ kinh tế
tăng trưởng nhanh, Trung Quốc đã giảm mạnh được số người sống dưới ngưỡng
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 12
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
nghèo đói. Đồng thời, Trung Quốc đã không chỉ phát triển được nền kinh tế của
mình mà còn có nhiều đóng góp đối với các nền kinh tế Châu á. Ví dụ, trong cuộc
khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu á 1997, Trung Quốc đã không phá giá đồng
NDT và do vậy đã giúp các nước bị ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tránh được
tình trạng phá giá để cạnh tranh, phần nào giúp các nước nhanh chóng phục hồi sau
khủng hoảng.
Bước sang năm 2002, một năm sau khi Trung Quốc chính thức gia nhập
WTO, mặc dù bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều nhân tố bất lợi cho sự phát triển
nhưng nền kinh tế Trung Quốc vẫn có một năm đầy sức sống với những thay đổi
tích cực của đầu tư, tiêu dùng và xuất khẩu (xem biểu đồ 1).
Biểu đồ 1: Tốc độ tăng trưởng các chỉ số kinh tế vĩ mô của Trung Quốc năm
2002
Đơn vị: %
Nguồn: Cục Thống kê Trung Quốc (NBS) [8].
Từ biểu đồ trên có thể thấy, mức tăng trưởng kinh tế Trung Quốc năm 2002
đạt 8%, cao hơn so với mức dự báo đầu năm là 7% và mức tăng 7.3% của năm
2001. Đặc điểm của sự tăng trưởng kinh tế Trung Quốc năm 2002 là mức tăng

trưởng GDP theo quý khá đều đặn: quý I tăng 7.6%; quý II tăng 8%; quý III tăng
8.1%. Tổng GDP trong cả năm đạt 10,000 tỷ NDT, tương đương 1,248 tỷ USD [8].
Cùng với sự tăng trưởng của GDP, kim ngạch ngoại thương của Trung Quốc
năm 2002 cũng tăng gấp khoảng 30 lần so với cách đây 24 năm, khi nước này bắt
đầu cải cách và mở cửa. Năm 1978, kim ngạch ngoại thương của Trung Quốc đạt
20.6 tỷ USD, đứng thứ 32 trong danh sách ngoại thương toàn cầu. Năm 2001, với
509.8 tỷ USD, Trung Quốc trở thành nước buôn bán lớn thứ 6 trên thế giới. Sau
một năm gia nhập WTO, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc năm 2002 tăng
22.3% so với năm trước, đạt 325.57 tỷ USD, lần đầu tiên vượt ngưỡng 300 tỷ
USD. Tổng kim ngạch ngoại thương năm 2002 đạt 620.79 tỷ USD, tăng 17.6%,
xếp hàng thứ 5 thế giới; trong đó thặng dư mậu dịch là 30.35 tỷ USD, tăng 34.6 %,
mức cao nhất trong 4 năm qua [9].
Thu hút vốn FDI tăng bình quân 14.2%/ năm, liên tục 9 năm liền đứng hàng
đầu các nước đang phát triển, đã có 400 trên tổng số 500 công ty hàng đầu thế giới
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 13
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
đặt cơ sở tại Trung Quốc [7]. Trong những năm 1980, FDI vào Trung Quốc chỉ là
2 – 3 tỷ USD/ năm. FDI chỉ bắt đầu tăng mạnh từ những năm 1992 – 1993, Trung
Quốc trở thành nước tiếp nhận FDI lớn nhất trong số các nước đang phát triển
(tham khảo Phụ lục 3). Năm 2002, đầu tư trực tiếp nước ngoài tăng 8.7%, lần đầu
tiên vượt Mỹ, đạt mức kỷ lục 52.7 tỷ USD, Trung Quốc trở thành nước tiếp nhận
đầu tư trực tiếp nước ngoài nhiều nhất thế giới. Tính trung bình cả giai đoạn, Trung
Quốc thu hút khoảng 45 tỷ USD vốn/ năm, đứng đầu trong các nước đang phát
triển và đứng thứ hai thế giới, chỉ sau Mỹ [6].
Sự tăng trưởng liên tục của xuất khẩu và đầu tư trực tiếp nước ngoài đã đem
lại cho Trung Quốc một nguồn dự trữ ngoại tệ dồi dào. Tính đến cuối năm 2002,
dự trữ ngoại hối của Trung Quốc đạt 274 tỷ USD, tương đương tổng giá trị nhập
khẩu của cả nước trong 10 tháng, tăng xấp xỉ 30% so với mức 212.1 tỷ USD vào
cuối năm 2001 [8]. Tính trung bình trong thời gian 5 năm (1997 – 2002), dự trữ
ngoại tệ của Trung Quốc đã tăng 104.7%, từ 139.9 tỷ USD lên tới 286.4 tỷ USD,

đưa nước này trở thành nước có mức dự trữ ngoại tệ lớn thứ hai trên thế giới, sau
Nhật Bản [10]. Nguồn dữ trữ ngoại tệ lớn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với
một quốc gia đang phát triển như Trung Quốc, nhất là trong thời điểm hiện nay,
khi tỷ giá hối đoái của đồng NDT trên thị trường thế giới rất thấp và không thể
chuyển đổi thành vàng được.
Bên cạnh đó, nợ nước ngoài của Trung Quốc tiếp tục giảm. Tính đến cuối
tháng 6/ 2002, số dư nợ đứng ở mức 160 tỷ USD. Số tiền gửi tiết kiệm của cư dân
vào cuối tháng 10/ 2002 đạt 9,200 tỷ NDT (tương đương 1,100 tỷ USD). Tiền gửi
của cư dân tăng do thu nhập tăng nhanh: mức GDP bình quân theo đầu người của
Trung Quốc tăng từ 787 USD năm 1999 lên 853 USD năm 2000 và đạt 961 USD
năm 2002 (tăng 6%) [8].
Cùng với Trung Quốc, các nước ASEAN cũng bắt đầu thực hiện việc nới
lỏng chính sách và các biện pháp tự do hoá trong những năm 1990. ASEAN là tổ
chức đầu tiên tại Đông á thực hiện các FTA khu vực, đầu tiên là dưới hình thức
PTA rồi sau đó là khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) để đáp lại các thách
thức của các thị trường đang được toàn cầu hoá nhanh chóng. Tuy khá toàn diện
hơn so với PTA, song bản chất tự nguyện của AFTA tiếp tục gạt ra ngoài những
khu vực nhạy cảm về chính trị như nông nghiệp và ô tô. Không có bước tiến hay
mục tiêu cụ thể nào được đề ra để đạt được ranh giới thời gian 15 năm của AFTA.
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 14
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
So với những FTA khu vực khác, như thoả thuận dày hơn 1000 trang của NAFTA,
AFTA chỉ có 15 trang. Một số những người chỉ trích ban đầu hoài nghi chủ trương
“Nhất trí trước, đàm phán sau” (AFTA – Agree first, Talk after) sẽ có hiệu quả; chỉ
có ít người hy vọng vào thành công của AFTA.
Tuy nhiên, trong thập kỷ qua, AFTA đã chứng tỏ rằng, tuy khởi đầu uể oải,
song nó đã có thể và sẵn sàng thích nghi với nền kinh tế thế giới đang thay đổi liên
tục cũng như những tình huống nội bộ. AFTA trước tiên đã thay đổi tốc độ sau hai
diễn biến quan trọng bên ngoài: việc ký kết Thoả thuận chung về thuế quan và các
vòng đàm phán mậu dịch Uragoay năm 1993 và Tuyên bố Bogor năm 1994 về cam

kết tự do hoá thương mại và đầu tư của các nước thành viên APEC, lần lượt vào
năm 2010 và 2020, cho các nền kinh tế phát triển và đang phát triển. ASEAN đã
đẩy nhanh mục tiêu thành lập AFTA từ ngày 1/ 1/ 2005 sang ngày 1/ 1/ 2003. Sự
thay đổi tiếp theo là sau cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ năm 1997. Bất chấp
những động cơ chính trị mạnh mẽ đòi đảo ngược tiến trình tự do hoá, năm 1998, tổ
chức đang phải vất vả để đối phó với hậu khủng hoảng về kinh tế này vẫn thông
qua một loạt biện pháp táo bạo, trong đó có thoả thuận của 6 nước đầu tiên ký
AFTA đẩy sớm lên một năm nhiều khoản cắt giảm thuế quan trước đó đã được
hoạch định vào năm 2003. Hơn nữa, 5 nước ASEAN gồm Indonesia, Malaysia,
Philippines, Singapore và Thái Lan cùng ký kết Hiệp định công nghệ thông tin
(ITA) và vì thế có kế hoạch giảm thuế MFN đối với một số mặt hàng có sự tăng
trưởng nhanh nhất trong tổng thương mại của họ. Như vậy, bức thông điệp của
ASEAN gửi tới thế giới đầy quyết tâm và rõ ràng: họ muốn thương mại tự do cả
trong hoàn cảnh thuận lợi và khó khăn.
Sự quyết tâm đó của ASEAN đã đem lại những kết quả đáng kể. Mức thuế
quan trung bình giữa các nước ASEAN được giảm từ 111.4% năm 1993 xuống còn
3.2% năm 1998 [11]. Tổng số vốn đầu tư nước ngoài ASEAN thu hút trong giai
đoạn này đạt 132 tỷ USD. Đầu tư nước ngoài vào ASEAN năm 2000 đã tăng 30%
so với năm 1999, từ 21.8 tỷ USD lên 28.4 tỷ USD [12] (tham khảo thêm Phụ lục
3).
Cùng với triển vọng về đầu tư bước đầu được cải thiện, thương mại của
ASEAN năm 2000 cũng tăng 19.9% với tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 423.6 tỷ
USD so với 353.3 tỷ USD của năm 1999; tổng kim ngạch nhập khẩu tăng 22.8%,
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 15
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
đạt 360.1 tỷ USD so với 293.1 tỷ USD của năm 1999 (xem bảng 3). Xuất khẩu
trong nội bộ ASEAN tăng 27%, đạt 97.8 tỷ USD năm 2000 [11].
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 16
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Bảng 3: Tổng giá trị ngoại thương của ASEAN (1999 – 2000)

Đơn vị: triệu USD
Nước (*)
Xuất khẩu Nhập khẩu
1999 2000
Sự thay đổi
1999 2000
Sự thay đổi
Giá trị % Giá trị %
Bruney 2,240.7
2,169
.1
-71.
6 -3.2 1,720.4
1,067.
6
-652.
8 -37.9
Indonesia 48,665.5
62,124
.0
13,458.
5 27.7 24,003.3
33,514.
8
9,511.
5 39.6
Malaysia 84,287.9
98,154
.5
13,866.

6 16.5 63,677.8
79,647.
5
15,969.
7 25.1
Myanmar 738.0
1,193
.8
455.
8 61.8 1,883.0
2,219.
4
336.
4 17.9
Philippines35,036.9
38,078
.2
3,041.
3 8.7 30,742.5
31,387.
4
644.
9 2.1
Singapore
114,625.
1
138,352
.5
23,727.
4 20.7

110,998.
0
134,680.
1
23,682.
1 21.3
Thái Lan 56,110.9
69,254
.1
13,143.
2 23.4
48,318
.0
61,905.
8
13,587.
8 28.1
Việt Nam 11,541.0
14,308
.0
2,767.
0 24.0
11,742
.0
15,635.
0
3,893.
0 33.2
Tổng
353,346.

0
423,634
.0
70,288.
0 19.9
293,085
.0
360,057.
6
66,972.
6 22.9
(*): Thiếu số liệu của Campuchia và Lào
Nguồn: Hội nghị lần thứ 15 của Hội đồng AFTA về Khu vực mậu dịch tự do
ASEAN, tháng 9/ 2001 (bản tiếng anh), Ban thư ký ASEAN (www.aseansec.org).
Mặc dù năm 2000 thương mại của ASEAN tăng trưởng rất khả quan so với
thời kỳ khủng hoảng năm 1997 song bước sang năm 2001, do ảnh hưởng của
khủng hoảng kinh tế ở Mỹ và EU cũng như sự suy thoái của cường quốc kinh tế
khu vực Nhật Bản, xuất khẩu của ASEAN năm 2001 giảm xuống còn 366.8 tỷ
USD [13].
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 17
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Năm 2002, mặc dù kinh tế thế giới phục hồi chậm chạp nhưng các nền kinh
tế ASEAN vẫn đạt mức tăng trưởng khá cao. Theo đánh giá của Ngân hàng phát
triển Châu á (ADB) và Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), tăng trưởng kinh tế của toàn khu
vực Đông Nam á là 4.1%, tăng khoảng 2 lần so với mức tăng 2% của năm 2001 và
gần đạt mức tăng 4.6% của năm 2000 [8] (xem biểu đồ 2).
Cùng với sự tăng trưởng của GDP, năm 2002, tổng kim ngạch xuất khẩu của
các nước ASEAN cũng tăng 2.9%, đạt trên 381 tỷ USD và tổng kim ngạch nhập
khẩu tăng 2.5%, đạt trên 325 tỷ USD. Riêng quý I/ 2003, tổng xuất khẩu tăng gần
15.7% so với cùng kỳ năm 2002, đạt 86.76 tỷ USD [14].

Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 18
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Biểu đồ 2: Tốc độ tăng trưởng kinh tế năm 2002 của các nước ASEAN
Đơn vị: %
Nguồn: ADB; IMF World Economic Outlook, 2002.
Thương mại nội khối ASEAN cũng có xu hướng tăng. Tuy xuất khẩu nội
khối trong 3 quý đầu năm 2002 giảm 1.5% và nhập khẩu nội khối tăng 3% [13]
song sự tăng trưởng mạnh của thương mại nội khối trong quý 4 đã làm thay đổi cả
diện mạo của ngoại thương ASEAN năm 2002. Xuất khẩu nội khối trong cả năm
tăng 2.2%, đạt 86.34 triệu USD và nhập khẩu nội khối tăng 8.1%, đạt 73.12 triệu
USD [14].
Trong các đối tác thương mại của ASEAN, Mỹ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc
(bao gồm cả Hồng Kông) và Hàn Quốc là các thị trường xuất khẩu lớn nhất của
ASEAN. Về nhập khẩu thì Nhật Bản là nước nhập nhiều nhất từ ASEAN, sau đó
đến Mỹ, EU, Trung Quốc (bao gồm cả Hồng Kông) và Hàn Quốc. Trong 3 quý đầu
năm 2002, xuất khẩu của ASEAN sang Mỹ, EU và Nhật Bản giảm đi trong khi
xuất khẩu sang Trung Quốc và Hàn Quốc lại tăng lên rất cao, lần lượt là 18.7% và
3.3% [13], cho thấy vai trò của Trung Quốc nói riêng và Đông á nói chung đối với
ngoại thương của ASEAN ngày càng được nâng cao.
1.1.3. Những thành tựu hợp tác giữa ASEAN và Trung Quốc
1.1.3.1. Hợp tác về thương mại:
Trung Quốc coi việc củng cố quan hệ hợp tác thương mại và kinh tế là một
kênh quan trọng cho việc duy trì hoà bình và an ninh trong khu vực. Do vậy, Trung
Quốc đã và đang tích cực tham gia vào tất cả các hình thức hợp tác kinh tế khu vực
và nỗ lực nhằm mở những hướng hợp tác khu vực mới với các nước ASEAN. Gần
đây, ASEAN và Trung Quốc đã dành được tiến bộ đáng kể trong việc thực hiện
các chương trình hợp tác trên các lĩnh vực khác nhau, đặc biệt là thương mại quốc
tế, một động lực to lớn đối với sự phát triển kinh tế của cả hai bên.
Bảng 4: Thương mại song phương giữa ASEAN và Trung Quốc
Đơn vị: Tỷ USD

Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 19
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Năm
Tổng
kim
ngạch
thương
mại
Xuất
khẩu
của
Trung
Quốc
sang
ASEAN
Nhập
khẩu
của
Trung
Quốc
từ
ASEAN
Tốc độ tăng trưởng (%)
Thị phần
của
ASEAN
trong
thương mại
của Trung
Quốc

Thị phần
của
Trung
Quốc
trong
thương
mại của
ASEAN
Tổng
Kim
ngạch
thương
mại
Xuất
khẩu
sang
ASEA
N
Nhập
khẩu
từ
ASEA
N
1991 7.96 4.14 3.82 19.6 10.6 29.3 5.8 2.1
1992 8.47 4.26 4.21 6.4 3.0 9.9
1993 10.68 4.68 6.00 2.1 9.8 42.5
1994 13.21 6.38 6.83 23.5 36.2 13.6
1995 18.44 9.04 9.40 39.4 41.6 37.4
1996 20.40 9.70 10.70 4.6 -0.5 9.8
1997 24.36 12.03 12.33 19.4 24.0 15.2

1998 23.48 10.92 12.56 -6.2 -13.6 1.2
1999 27.04 12.17 14.87 14.9 11.1 18.2
2000 39.52 17.34 22.19 46.2 42.5 49.2 8.3 3.9
2001 41.61 18.39 23.22 5.3 6.0 4.7
Nguồn: Tổng cục Hải quan Trung Quốc [16].
Bảng 4 cho thấy bình quân hàng năm từ năm 1995 đến nay, kim ngạch ngoại
thương của Trung Quốc và ASEAN tăng 15%/ năm. Khối ASEAN đã trở thành đối
tác thương mại lớn thứ 5 của Trung Quốc (sau Nhật Bản, Mỹ, EU và Hàn Quốc)
(tham khảo thêm Phụ lục 4) và Trung Quốc đã trở thành thị trường lớn thứ 6 của
khối ASEAN [15]. Vào năm 2000, thương mại giữa ASEAN và Trung Quốc đạt
con số kỷ lục là 39.5 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng là 45,3%.
Sang năm 2001, trong bối cảnh kinh tế thế giới tăng trưởng chậm, thương
mại giữa hai bên vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng. Thương mại song phương
tăng 5.3%, đạt 41.6 tỷ USD; trong đó xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN
tăng từ 4.1 tỷ USD năm 1991 tới 18.4 tỷ USD năm 2001 và nhập khẩu của Trung
Quốc từ ASEAN tăng từ 3.8 tỷ USD lên 23.2 tỷ USD trong cùng thời gian đó [16]
(tham khảo thêm Phụ lục 5). Cùng với sự tăng trưởng của kim ngạch thương mại
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 20
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
song phương, cơ cấu thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN đã được cải thiện
từng bước với tỷ trọng các sản phẩm mới và công nghệ cao tăng dần. Năm 2001,
Trung Quốc đã xuất khẩu 4.7 tỷ USD sản phẩm công nghệ cao sang ASEAN và
nhập 797 triệu USD sản phẩm công nghệ cao từ ASEAN [15].
Năm 2002, theo thống kê của Hải quan Trung Quốc, tổng kim ngạch xuất
nhập khẩu giữa Trung Quốc với ASEAN đã đạt 54.77 tỷ USD, tăng 31.7% so với
năm 2001, chiếm 8.8 % tổng kim ngạch ngoại thương của Trung Quốc (tỷ lệ này
năm 1991 chỉ đạt 5.85%) [17]. Cũng trong năm này, Trung Quốc đã tuyên bố thi
hành Kế hoạch giảm nợ cho Châu á, theo đó sẽ giảm hoặc xoá nợ cho 6 nước Châu
á, trong đó có Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam. Điều này là minh chứng rõ
ràng cho cơ sở và tiềm năng của sự hợp tác trong tương lai.

Trong 6 tháng đầu năm 2003, theo số liệu thống kê của Bộ thương mại
Trung Quốc (MOC) công bố ngày 17/ 8/ 2003, kim ngạch buôn bán giữa ASEAN
và Trung Quốc đạt 34.24 tỷ USD, tăng 45.3% so với cùng kỳ năm ngoái; trong đó
xuất khẩu từ ASEAN sang Trung Quốc đạt 20.47 tỷ USD, tăng 55.5% và xuất khẩu
của Trung Quốc sang ASEAN đạt 13.77 tỷ USD, tăng 32.4%. Cũng theo dự kiến
của MOC, kim ngạch buôn bán ASEAN - Trung Quốc cả năm nay sẽ đạt hơn 70 tỷ
USD [18].
1.1.3.2. Hợp tác về đầu tư:
i. Đầu tư của ASEAN vào Trung Quốc:
Biểu đồ 3: Đầu tư của ASEAN vào Trung Quốc giai đoạn 1991 – 2001
Đơn vị: Tỷ USD
Nguồn: Bộ Ngoại thương và Hợp tác kinh tế Trung Quốc (MOFTEC) [16].
Từ biểu đồ 3 có thể thấy ASEAN là một nguồn quan trọng cung cấp FDI cho
Trung Quốc. Từ năm 1991 đến 2000, đầu tư của ASEAN vào Trung Quốc tăng
trung bình 28%/ năm. Năm 1991, đầu tư của ASEAN ở Trung Quốc chỉ là 90 triệu
USD trong khi con số này đạt 4.2 tỷ USD năm 1998. Do cuộc khủng hoảng kinh
tế, đầu tư của ASEAN ở Trung Quốc giảm xuống 3.3 tỷ USD và 2.8 tỷ USD vào
năm 1999 và 2000 [16].
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 21
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Nhờ vào sự phục hồi kinh tế, đầu tư của ASEAN ở Trung Quốc ngày một
tăng. Theo số liệu của Bộ Ngoại thương và Hợp tác kinh tế Trung Quốc
(MOFTEC), vào cuối năm 2001, tổng đầu tư của ASEAN vào Trung Quốc bao
gồm 17.972 dự án với giá trị cam kết là 53.5 tỷ USD (chiếm 7.2% tổng FDI vào
Trung Quốc), và giá trị giải ngân là 26.2 tỷ USD (6.1% tổng FDI của Trung Quốc)
[16] (tham khảo Phụ lục 6). Tính đến cuối năm 2002, các nước ASEAN đã có
19,731 dự án đầu tư tại Trung Quốc với tổng giá trị 58.09 tỷ USD [18].
Bảng 5: Đầu tư của từng nước ASEAN vào Trung Quốc
(tính đến cuối năm 2000)
Nước Số dự án Giá trị cam kết

(triệu USD)
Giá trị thực hiện
(triệu USD)
Singapore 9,122 35,381 16,992
Malaysia 2,031 4,936 2,203
Indonesia 760 1,591 837
Thái Lan 2,880 4,971 1,994
Philippine 1,369 2,564 1,029
Việt Nam 373 375 86
Myanma 146 194 34
Campuchia 24 22 7
Bruney 14 36 4
Lào 14 25 5
FDI từ ASEAN
(đến hết năm
2000)
16,733 50,095 23,191
FDI từ ASEAN
(đến hết năm
2001)
17,972 53,468 26,175
Tổng FDI vào
Trung
Quốc (đến hết
2001)
390,02
5
745,391 395,223
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 22
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam

Nguồn: Bộ Ngoại thương và Hợp tác kinh tế Trung Quốc (MOFTEC) [16].
Bảng trên cho thấy trong số các nước ASEAN, Singapore là nước đầu tư vào
Trung Quốc lớn nhất, chiếm tới gần 65% tổng FDI của cả ASEAN vào Trung
Quốc với số vốn FDI đạt 16.9 tỉ USD đến hết năm 2000, sau đó là Malaysia và
Thái Lan nhưng số FDI của hai nước này vào Trung Quốc kém hơn nhiều so với
Singapore. Các nước ASEAN còn lại có kim ngạch đầu tư vào Trung Quốc còn
nhỏ, đặc biệt là đầu tư của Campuchia, Myanmar, Lào,Việt Nam và Brunei hầu
như không đáng kể.
Theo Bộ Thương mại Trung Quốc (MOC), trong thời gian từ đầu năm 2003
đến nay, một số nước thành viên ASEAN như Singapore, Malaysia, Thái Lan,
Indonesia và Philippines đã đầu tư vào 982 dự án ở Trung Quốc với tổng giá trị
cam kết là 2.82 tỷ USD [18].
ii. Đầu tư của Trung Quốc vào ASEAN:
Về phía Trung Quốc, mặc dù đầu tư của Trung Quốc vào ASEAN vẫn ở
mức thấp, chỉ đạt 135.8 tỷ USD năm 1999, chiếm gần 1% tổng FDI tại ASEAN
(xem biểu đồ 4), nhưng đầu tư của Trung Quốc vào ASEAN trong những năm gần
đây đã tăng nhanh với tốc độ trung bình 60%/ năm [19].
Biểu đồ 4: Tỷ lệ FDI từ Trung Quốc trong tổng FDI vào ASEAN
Đơn vị: %
Nguồn: Statistics of Foreign Direct Investment in ASEAN (Extended Data Set);
ASEAN Secretariat; World Investment Report 2001.
Theo số liệu của Bộ Ngoại thương và Hợp tác kinh tế Trung Quốc
(MOFTEC), tổng đầu tư của Trung Quốc vào ASEAN vào cuối năm 2001 bao gồm
740 dự án trị giá 1.1 tỷ USD [16] và tính đến tháng 9/ 2002, Trung Quốc đã đầu tư
vào 769 dự án ở các nước ASEAN với tổng giá trị 690 triệu USD [17]. Trong thời
gian 6 tháng đầu năm 2003, Trung Quốc đã đầu tư vào 822 dự án của các nước
ASEAN với tổng giá trị cam kết là 1.37 tỷ USD [18].
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 23
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
Trong số các nước ASEAN, nước tiếp nhận đầu tư nhiều nhất từ Trung

Quốc là Thái Lan (87.980 triệu USD), sau đó đến Campuchia, Singapore và
Indonesia (xem bảng 6). Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam, Lào và Philippines
còn rất thấp so với các nước trong khu vực, đặc biệt là Philippines với 14.600 triệu
USD; tuy vậy, nếu so với tổng FDI vào mỗi nước thì FDI của Trung Quốc lại
chiếm tỷ trọng khá cao.
Bảng 6: Đầu tư của Trung Quốc vào từng nước ASEAN
(Tính đến cuối năm 2000)
Đơn vị: triệu USD
Nước Số dự án Tổng đầu tư Đầu tư từ
Trung Quốc
Tổng 692 892.800 458.660
Việt Nam 41 48.770 31.000
Lào 15 44.040 29.370
Campuchia 50 110.830 85.000
Myanmar 30 146.380 48.580
Thái Lan 219 201.050 87.980
Malaysia 92 69.340 33.900
Singapore 161 78.350 68.620
Indonesia 50 159.070 59.620
Philippines 34 34.980 14.600
Nguồn: Bộ Ngoại thương và Hợp tác kinh tế Trung Quốc (MOFTEC) [16].
Theo đà phát triển của kinh tế, cùng với việc nâng cao năng lực kinh doanh
của của các doanh nghiệp và sự hỗ trợ về tài chính tiền tệ và chính sách của nhà
nước Trung Quốc, sẽ ngày càng có nhiều doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư ra bên
ngoài. Theo dự tính của Uỷ ban phát triển mậu dịch Liên hợp quốc (UNCTAD),
các doanh nghiệp Trung Quốc đã trở thành một trong những nhà đầu tư nước ngoài
lớn nhất trong các nước đang phát triển. Các nước ASEAN với vị trí địa lý láng
giềng, với lịch sử và văn hoá gần gũi với Trung Quốc, chắc chắn sẽ trở thành một
trong những khu vực chủ yếu đón nhận đầu tư từ các doanh nghiệp Trung Quốc.
1.1.3.3. Hợp tác Tiểu vùng Mekong

ASEAN và Trung Quốc đã và đang hợp tác chặt chẽ trong các chương trình
và dự án phát triển Mekong trong các khuôn khổ khác nhau như phát triển tiểu
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 24
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc và một số giải pháp thúc đẩy hội nhập của Việt Nam
vùng Mekong mở rộng (GMS), Hợp tác phát triển lưu vực Mekong ASEAN
(AMBDC) và Uỷ hội sông Mekong (MRC), trong đó phát triển tiểu vùng Mekong
mở rộng là nội dung hợp tác then chốt giữa Trung Quốc và ASEAN nhằm giúp các
bên đối tác khai thác những tiềm năng kinh tế đa dạng của mình và phát triển kinh
tế - xã hội trên cơ sở bình đẳng, tin tưởng lẫn nhau và cùng có lợi .
Trong 10 năm vừa qua, hợp tác kinh tế Tiểu vùng Mekong đã đạt được
nhiều kết quả quan trọng. Đã có gần 100 [15] dự án về cơ sở hạ tầng được thực thi
trong các lĩnh vực then chốt như giao thông, năng lượng, viễn thông, môi trường,
du lịch, phát triển nhân lực, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thúc đẩy phát triển th-
ương mại và đầu tư.
Năm 2001, tại hội nghị bộ trưởng lần thứ 10, các nước Tiểu vùng Mekong
đã thông qua chiến lược khung cho 10 năm tới của Chương trình hợp tác kinh tế
Tiểu vùng Mekong. Các nhà lãnh đạo hợp tác kinh tế Tiểu vùng Mekong cũng đã
xác nhận lại kế hoạch hành động chiến lược bao gồm 11 chương trình chính trong
các lĩnh vực như các hành lang giao thông chính, các mạng lưới viễn thông, các
mạng lưới điện, đầu tư, thương mại và du lịch.
Tháng 11 năm 2002 đã diễn ra cuộc họp thượng đỉnh đầu tiên về việc tiếp
tục phát triển hợp tác Tiểu vùng Mekong. Tại cuộc họp này, Trung Quốc đã trình
bày báo cáo về việc tham gia của Trung Quốc vào việc phát triển lưu vực sông
Mekong, trong đó nêu khái quát các kế hoạch và dự án chủ yếu khai thác bồn địa
Mekong của Trung Quốc. Hợp tác tiểu vùng Mekong được đẩy mạnh sẽ có lợi cho
các nước hữu quan phát huy ưu thế riêng, thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển nhanh,
có lợi cho tiến trình nhất thể hoá và rút ngắn khoảng cách giữa các nước ASEAN,
thúc đẩy kinh tế Đông á tăng trưởng liên tục.
1.1.3.4. Hợp tác tài chính tiền tệ:
Sau khủng hoảng tài chính Châu á năm 1997, các nước trong khu vực đã

đánh giá rất cao vai trò của hợp tác tài chính tiền tệ. Trong khuôn khổ 10 + 3
(ASEAN + Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc), Trung Quốc và các nước
ASEAN đã tiến hành hàng loạt các biện pháp cụ thể để tăng cường hợp tác.
Trung Quốc đã tích cực thực hiện Sáng kiến Chiang - Mai và ký kết các hiệp
định song biên về hoán đổi tiền với Thái Lan và Malaysia. Từ năm 2001, Chính
Đinh Thị Việt Thu - Anh 8, K38C, Đại học Ngoại Thương - 25