áp dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học môn toán lớp 12

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM




ĐẶNG THỊ HOÀI THU






ÁP DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC
TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 12



LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC







THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM




ĐẶNG THỊ HOÀI THU




ÁP DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT
DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC
MÔN TOÁN LỚP 12

Chuyên ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học Toán
Mã số: 60.14.01.11


LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC


Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. VŨ THỊ THÁI



THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

i
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết
quả nghiên cứu là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình
nào khác.

Tác giả luận văn



Đặng Thị Hoài Thu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ii
LỜI CẢM ƠN
Với tấm lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn cô giáo hƣớng dẫn
khoa học PGS.TS.Vũ Thị Thái đã tận tình hƣớng dẫn, hết lòng giúp đỡ em trong
suốt quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
Tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong Tổ bộ môn
Phƣơng pháp giảng dạy môn Toán Trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên,
Đại học Sƣ phạm Hà Nội; Ban giám hiệu, Ban Chủ nhiệm khoa Toán, Ban
Chủ nhiệm khoa Sau Đại học Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái
Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập,
thực hiện và hoàn thành luận văn.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lạng Sơn,
Lãnh đạo trƣờng trung học phổ thông Việt Bắc cũng nhƣ toàn thể các đồng

nghiệp trong trƣờng THPT Việt Bắc đã quan tâm và tạo điều kiện thuận lợi
cho tác giả thực hiện đúng kế hoạch học tập và nghiên cứu.
Tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, các học viên trong lớp Cao học
Toán Khóa 19 và các bạn đồng nghiệp xa gần về sự động viên, khích lệ cũng
nhƣ trao đổi về chuyên môn trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn
thiện luận văn.
Tác giả luận văn



ĐẶNG THỊ HOÀI THU


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iii
MỤC LỤC

Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục từ, cụm từ viết tắt trong luận văn v
Danh mục các bảng vi
Danh mục các biểu đồ, sơ đồ vii
MỞ ĐẦU 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 2
4. Giả thuyết khoa học 3
5. Đối tƣợng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu 3

6. Phạm vi nghiên cứu 3
7. Phƣơng pháp nghiên cứu 3
8. Cấu trúc của luận văn 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 5
1.1. Nhu cầu và định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học 5
1.1.1. Nhu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học 5
1.1.2. Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng THPT 6
1.2. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực 13
1.3. Một số kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh 15
1.3.1. Mô hình quan điểm dạy học - phƣơng pháp dạy học - kĩ thuật dạy học 15
1.3.2. Kĩ thuật dạy học tích cực 16
1.4. Thực tiễn áp dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Toán ở
trƣờng THPT 24
1.5. Chƣơng trình sá ch giá o khoa và thực trạng dạy học Toán 12 THPT 29
1.5.1. Chƣơng trình sách giáo khoa Toán 12 29
1.5.2. Thực trạng dạy học Toán 12 THPT 30
Kết luận chƣơng 1 32

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iv
Chƣơng 2. XÂY DỰNG MỘT SỐ GIÁO ÁN DẠY HỌC MÔN TOÁN
CÓ ÁP DỤNG KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC 33
2.1. Một số định hƣớng khi tổ chức áp dụng các kĩ thuật dạy học tích cực 33
2.1.1. Bám sát mục tiêu dạy học và chuẩn kiến thức 33
2.1.2. Lựa chọn các kĩ thuật dạy phải học đảm bảo tính tiên tiến, phát huy 33
2.1.3. Bảo đảm tính khả thi và hiệu quả của phƣơng án đề xuất 33
2.2. Một số tiêu chí lựa chọn những kĩ thuật dạy học có thể áp dụng trong
tiết học 33
2.3. Một số kĩ thuật dạy học tích cực áp dụng vào soạn giáo án 34

2.3.1. Kĩ thuật khăn phủ bàn 34
2.3.2. Sơ đồ tƣ duy 36
2.3.3. Kĩ thuật “KWL” 41
2.3.4. Kĩ thuật mảnh ghép 44
2.4. Thiết kế một số bài soạn 48
Kết luận chƣơng 2 64
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 65
3.1. Mục đích thực nghiệm 65
3.2. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm 65
3.3. Kế hoạch và nội dung thực nghiệm sƣ phạm 66
3.3.1. Kế hoạch và đối tƣợng thực nghiệm 66
3.3.2. Nội dung thực nghiệm 68
3.4. Tiế n hà nh thƣ̣ c nghiệ m 70
3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm 71
3.5.1. Cơ sở để đánh giá kết quả thực nghiệ m sƣ phạm 71
3.5.2. Kế t quả củ a thực nghiệ m sƣ phạm 75
3.6. Những kế t luậ n ban đầ u rú t ra đƣợc từ kế t quả thực nghiệ m sƣ phạm 76
Kết luận chƣơng 3 76
KẾT LUẬN 77
TÀI LIỆU THAM KHẢO 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

v
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT
Chữ viết tắt, ký hiệu
Ý nghĩa chữ viết tắt, ký hiệu
01

BPT
Bất phƣơng trình
02
BTVN
Bài tập về nhà
03
CNTT
Công nghệ thông tin
04
DH
Dạy học
05
ĐK
Điều kiện
06
ĐS
Đáp số
07
ĐVĐ
Đặt vấn đề
08
GV
Giáo viên
09
GQVĐ
Giải quyết vấn đề
11
HĐ
Hoạt động
12

HĐTP
Hoạt động thành phần
13
HS
Học sinh
14
KTDH
Kĩ thuật dạy học
15
PH & GQVĐ
Phát hiện và giải quyết vấn đề
16
PP
Phƣơng pháp
17
PPDH
Phƣơng pháp dạy học
18
PPGD
Phƣơng pháp giáo dục
19
PT
Phƣơng trình
20
PTTQ
Phƣơng trình tổng quát
21
QĐDH
Quan điểm dạy học
22

SGK
Sách giáo khoa
23
THPT
Trung học phổ thông
24
VTCP
Vectơ chỉ phƣơng
25
VTPT
Vectơ pháp tuyến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

vi
DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Bảng so sánh PPDH hiện đại và PPDH truyền thống 10
Bảng 1.2: Một số hình thức dạy học tích cực 15
Bảng 1.3: Kết quả sử dụng PPDH 27
Bảng 3.1: Kết quả thi học kỳ I môn Toán ở lớp 12C2 và 12C1 trƣờng
THPT Việt Bắc Lạng Sơn năm học 2012 - 2013 67
Bảng 3.2: Kết quả bài kiểm tra môn Toán ở lớp 12C2 và 12C1trƣờng
THPT Việt Bắc Lạng Sơn năm học 2012 - 2013 71


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ phần trăm kết quả thi học kì I môn Toán của học sinh hai
lớp 12C2 và 12C1 trƣờng THPT Việt Bắc 68
Biểu đồ 3.2: Tỷ lệ phần trăm kết quả thi thực nghiệm môn Toán của học sinh
hai lớp 12C2 và 12C1 trƣờng THPT Việt Bắc. 72
Sơ đồ 2.1: Kĩ thuật “Khăn phủ bàn” 35
Sơ đồ 2.2: “Phƣơng pháp giải PT mũ” 39
Sơ đồ 2.3: “Chƣơng III: Nguyên hàm-tích phân” - Giải tích 12 40
Sơ đồ 2.4: Kĩ thuật “Mảnh ghép” 45
Sơ đồ 2.5: “Chƣơng II: Hàm số lũy thừa, hàm số mũ và hàm số lôgarit” -
Giải tích 12 51
Sơ đồ 2.6: Các dạng lập phƣơng trình mặt phẳng - Hình học 12 58
Sơ đồ 2.7: “Chƣơng IV: số phức” - Giải tích 12 61


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong đƣờng lối xây dựng và phát triển đất nƣớc, Đảng và nhà nƣớc ta
rất quan tâm đến sự nghiệp giáo dục, coi “Giáo dục - Đào tạo là quốc sách
hàng đầu”. Trong đó con ngƣời luôn đƣợc coi là nhân tố quan trọng nhất “vừa
là động lực, vừa là mục tiêu’’ cho sự phát triển bền vững của xã hội.
Toàn cầu hóa và quốc tế hóa là đặc điểm quan trọng, chi phối mọi hoạt
động kinh tế xã hội hiện nay và đang định hình lại nền giáo dục nƣớc nhà.
Công cuộc hiện đại hoá đất nƣớc và hội nhập quốc tế đòi hỏi giáo dục cần đào
tạo ra một đội ngũ có năng lực hành động, sáng tạo, tự lực, trách nhiệm trong
công việc và năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.

Đổi mới phƣơng pháp dạy học là một nhiệm vụ quan trọng nhằm nâng
cao chất lƣợng giáo dục, và đào tạo ra những con ngƣời phát triển toàn diện đáp
ứng nhu cầu phát triển kinh tế hiện nay. Điều 28.2 của Luật Giáo dục có nêu:
“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ
động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện
kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại
niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh’’.
Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng phổ thông trong
giai đoạn hiện nay là dạy học theo “phương pháp dạy học tích cực” nhằm
giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo, rèn luyện thói
quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào
các tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn, tạo niềm tin, niềm
vui hứng thú trong học tập. Làm cho “Học” là quá trình ngƣời học tìm tòi
khám phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lí thông tin để chiếm lĩnh tri
thức, tự hình thành phẩm chất và năng lực cho bản thân.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2
Theo Nguyễn Văn Cƣờng và Bernd Meier [dự án phát triển THPT - Hà
Nội 2010] [6], Các kĩ thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của PPDH, là
những biện pháp, cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong các tình
huống, hoạt động nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Kĩ thuật dạy
học có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát huy sự tham gia tích cực của HS vào quá
trình dạy học, kích thích tƣ duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của HS.
Để đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học, việc vận dụng
các kĩ thuật dạy học nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh đang
đƣợc nhiều giáo viên nghiên cứu và vận dụng vào thực tiễn dạy học trong
trƣờng phổ thông nƣớc ta.

Bên cạnh đó sách giáo khoa 12 mới đƣợc xây dựng theo quan điểm
hiện đại, thực tiễn và có nhiều chủ đề có thể vận dụng các kĩ thuật dạy học
tích cực vào việc dạy và học.
Trên cơ sở lí luận và thực tiễn đã nêu, chúng tôi đã chọn đề tài: “Áp
dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học môn Toán lớp 12”
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về phƣơng pháp dạy học tích cực
và khả năng vận dụng các kĩ thuật dạy học tích cực vào dạy học ở trƣờng THPT,
xây dựng kế hoạch vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học môn Toán
lớp 12 nhằm nâng cao hiệu quả, chất lƣợng học tập của học sinh THPT.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với những mục đích trên thì nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn là:
- Tìm hiểu cơ sở lý luận về PPDH tích cực - kĩ thuật dạy học tích cực.
- Phân tích chƣơng trình Toán lớp 12
- Đề xuất vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Toán 12
nhằm cung cấp kiến thức và rèn luyện kĩ năng học toán cho học sinh THPT.
- Triển khai dạy thử nghiệm một số giáo án đã xây dựng tại trƣờng
THPT Việt Bắc Lạng Sơn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3
4. Giả thuyết khoa học
Nếu biết khai thác, áp dụng tốt những kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy
học thì sẽ tạo đƣợc hứng thú học tập, phát huy tính tích cực, sáng tạo và rèn luyện
đƣợc kĩ năng tự học cho học sinh góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học.
5. Đối tƣợng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu
5.1. Khách thể nghiên cứu: Các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực.
5.2. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình áp dụng kĩ thuật dạy học tích cực vào
dạy học Toán 12.

6. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu việc áp dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học môn
Toán 12 theo chƣơng trình và SGK dành cho ban cơ bản.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Nghiên cứu lý luận
- Nghiên cứu các văn bản, tài liệu có liên quan tới đổi mới phƣơng
pháp dạy học, các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực.
- Nghiên cứu nội dung, chƣơng trình SGK Toán 12, các sách tham khảo
khác và các tài liệu có liên quan đến đề tài.
7.2. Điều tra, quan sát
- Quan sát điều tra về thực trạng sử dụng các kĩ thuật dạy học ở một số
trƣờng THPT tỉnh Lạng Sơn. Dự giờ, tổng kết rút kinh nghiệm.
- Tham khảo ý kiến đồng nghiệp, học sinh về việc áp dụng kĩ thuật dạy
học tích cực vào dạy học Toán 12.
7.3. Thực nghiệm sư phạm
- Dạy thử nghiệm một số tiết trên lớp trong đó có sử dụng một số kĩ
thuật đã đề xuất trong luận văn nhằm đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả
của đề tài.
- Dùng phiếu điều tra đánh giá tính hiệu quả của đề tài thông qua ý kiến
đánh giá của giáo viên, phiếu trƣng cầu ý kiến của học sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4
7.4. Thống kê toán học
Dùng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý số liệu trƣớc và sau khi
thực nghiệm sƣ phạm.
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung chính của
luận văn gồm ba chƣơng:

Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn.
Chƣơng 2. Xây dựng một số giáo án dạy học môn Toán 12 có áp dụng
kĩ thuật dạy học tích cực.
Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm









Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Nhu cầu và định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học
1.1.1. Nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học
Hiện nay, với sự phát triển nhƣ vũ bão của công nghệ thông tin, kiến
thức không còn là tài sản riêng của trƣờng học. Học sinh có thể tiếp nhận
thông tin từ nhiều kênh, nguồn khác nhau. Các nguồn thông tin phong phú đa
chiều mà ngƣời học có thể tiếp nhận đã đặt giáo dục trƣớc yêu cầu cấp bách là
cần phải đổi mới cách dạy và cách học. Vấn đề đặt ra với nhà trƣờng là làm
thế nào để học sinh có thể làm chủ, tự lực chiếm lĩnh kiến thức, tích cực, chủ
động, sáng tạo, có kĩ năng giải quyết những vấn đề nảy sinh trong cuộc sống.
Đó thực sự là những thách thức lớn đối với ngành giáo dục nói chung, nhà
trƣờng, giáo viên nói riêng. Giáo viên không chỉ là ngƣời mang kiến thức đến
cho học sinh mà cần dạy cho học sinh cách tìm kiếm, chiếm lĩnh kiến thức để

đảm bảo cho việc tự học suốt đời.
Bên cạnh đó, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh
hội nhập quốc tế, đòi hỏi đất nƣớc cần có nguồn nhân lực có trình độ học vấn
rộng, có thể thực hiện đƣợc nhiều nhiệm vụ và chuyên môn hóa nhằm đảm
bảo chất lƣợng. Nhƣ vậy ngành giáo dục phải không ngừng đổi mới trong đó
cần quan tâm đến đổi mới phƣơng pháp dạy học để đào tạo nguồn nhân lực
đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.
Ngoài ra, những nghiên cứu đƣợc thực hiện ở nhiều quốc gia trong một
phần tƣ thế kỉ qua chứng minh rằng mỗi học sinh đều có một cách học theo sở
thích riêng hay còn gọi là phong cách học. Có học sinh thích học theo cách
nghiên cứu tài liệu, phân tích dựa trên lý thuyết, có học sinh thích học qua trải
nghiệm, khám phá, làm thử, có học sinh thích học qua thực hành áp dụng, có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6
học sinh thích học qua quan sát. Nếu nhƣ dạy học không quan tâm đến đặc
điểm của ngƣời học, giáo viên truyền thụ một chiều, dạy kiến thức mang tính
thông báo đồng loạt thì sẽ hạn chế khả năng tiếp thu của ngƣời học.
Suất phát từ những nhu cầu trên, đổi mới phƣơng pháp là yêu cầu tất
yếu của giáo viên nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục, đào tạo ra nguồn nhân
lực chủ động, tích cực, sáng tạo cho xã hội.
1.1.2. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT
Luật Giáo dục năm 2005 nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới phƣơng
pháp dạy và học theo hƣớng tích cực. Trong việc đổi mới phƣơng pháp dạy và
học theo hƣớng tích cực thì phƣơng pháp học của học sinh là mối quan tâm
hàng đầu.
Theo [7, Tr.15-16], để thiết kế và tổ chức dạy học hiệu quả, giáo viên
cần suy nghĩ đến các vấn đề sau:
- Đâu là mối quan tâm hàng đầu của ngƣời học ?

- Học sinh nên học nhƣ thế nào thì hiệu quả?
- Điều gì tạo nên động cơ thúc đẩy học sinh học tích cực ?
Nhƣ vậy, vấn đề quan trọng không chỉ là “Học sinh nên biết gì” mà
thêm vào đó là “Điều gì sảy ra với học sinh” khi các em tham gia vào quá
trình học tập. Giáo viên cần quan tâm đến quá trình học tập, đến việc xây
dựng kiến thức của ngƣời học. Khi lấy ngƣời học làm trung tâm, giáo viên
cần xác định thế nào là quá trình học tập hiệu quả nhất. Trên cơ sở đó, giáo
viên điều chỉnh các hoạt động dạy và học sao cho phù hợp với năng lực, sở
thích và nhu cầu của ngƣời học. Điều này đòi hỏi giáo viên có một cách nhìn
nhận mới, cách suy nghĩ mới về công việc, về mối quan hệ của giáo viên với
học sinh và các vấn đề liên quan.
Tuy nhiên đổi mới phƣơng pháp dạy học không có nghĩa là gạt bỏ các
phƣơng pháp truyền thống mà phải kế thừa có chọn lọc, vận dụng một cách hiệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7
quả các phƣơng pháp dạy học truyền thống kết hợp với các phƣơng pháp giáo
dục không truyền thống và khai thác có hiệu quả phƣơng tiện kĩ thuật hỗ trợ dạy
học. Ngoài ra khi đổi mới PPDH cần thực hiện theo các định hƣớng sau:
 Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh
Trong phƣơng pháp tổ chức, ngƣời học - đối tƣợng của hoạt động “dạy”,
đồng thời là chủ thể của hoạt động “học” - đƣợc cuốn hút vào các hoạt động
học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những
điều mình chƣa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã đƣợc
giáo viên sắp đặt. Đƣợc đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, ngƣời
học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo
cách suy nghĩ của mình , từ đó HS vƣ̀ a nắm đƣợc kiến thức kĩ năng mới , vừa
nắm đƣợc phƣơng pháp “làm ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những
khuôn mẫu sẵn có; đƣợc bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo.

Dạy theo hƣớng này, giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức
mà còn hƣớng dẫn hành động. Nội dung và phƣơng pháp dạy học phải giúp
cho từng học sinh biết hành động và tích cực tham gia các chƣơng trình hành
động của cộng đồng.
 Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học
Phƣơng pháp tích cực xem việc rèn luyện phƣơng pháp học tập cho học
sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một
mục tiêu dạy học.
Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh với sự bùng nổ thông tin ,
khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển nhƣ vũ bão thì không thể nhồi nhét
vào đầu óc trẻ khối lƣợng kiến thức ngày cà ng nhiều . Phải quan tâm dạy cho
trẻ phƣơng pháp học ngay từ cấp tiểu học và càng lên cấp học cao hơn càng
phải đƣợc chú trọng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8
Trong các phƣơng pháp học thì cốt lõi là phƣơng pháp tự học. Nếu rèn
luyện cho ngƣời học có đƣợc phƣơng pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học
thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con ngƣời,
kết quả học tập sẽ đƣợc nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay ngƣời ta nhấn
mạnh mặt hoạt động học trong quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến
từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay
trong trƣờng phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả
trong tiết học có sự hƣớng dẫn của giáo viên.
 Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác
Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tƣ duy của học sinh không
thể đồng đều tuyệt đối thì khi áp dụng phƣơng pháp tích cực buộc phải chấp
nhận sự phân hoá về cƣờng độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là
khi bài học đƣợc thiết kế thành một chuỗi công việc độc lập.

Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều
đƣợc hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi
trƣờng giao tiếp thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá
nhân trên con đƣờng chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh
luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân đƣợc bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ,
qua đó ngƣời học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng đƣợc
vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của thầy giáo.
 Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò
Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận
định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều
kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy.
Trƣớc đây giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh. Trong phƣơng
pháp tích cực, giáo viên phải hƣớng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh
giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9
kiện thuận lợi để học sinh đƣợc tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng
và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong
cuộc sống mà nhà trƣờng phải trang bị cho học sinh.
Theo hƣớng phát triển các phƣơng pháp tích cực để đào tạo những con
ngƣời năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra, đánh
giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng đã
học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết
những tình huống thực tế.
Với sự trợ giúp của các thiết bị kĩ thuật, kiểm tra đánh giá sẽ không còn
là một công việc nặng nhọc đối với giáo viên, mà lại cho nhiều thông tin kịp
thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy, chỉ đạo hoạt động học.
Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn

đóng vai trò đơn thuần là ngƣời truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành
ngƣời thiết kế, tổ chức, hƣớng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ
để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu
kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chƣơng trình. Trên lớp, HS hoạt
động là chính, GV có thể nhàn nhã hơn nhƣng trƣớc đó, khi soạn giáo án, giáo
viên đã phải đầu tƣ công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ
động mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là ngƣời gợi mở, xúc tác,
động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận
sôi nổi của học sinh. GV phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sƣ
phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hƣớng dẫn các hoạt động của HS nhiều
khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của GV. Có thể so sánh đặc trƣng của dạy
học không tích cực với dạy học tích cực nhƣ sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10
Bảng 1.1: Bảng so sánh PPDH hiện đại và PPDH truyền thống
SO SÁNH
PPDH
TRUYỀN THỐNG
PPDH HIỆN ĐẠI
QUAN
NIỆM
Dạy là quá trình thông báo,
chuyển tải hết nội dung qui
định trong chƣơng trình.
Học là quá trình tiếp nhận, lĩnh
hội, trên cơ sở đó hình thành
kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, tƣ
tƣởng, thái độ, tình cảm.

Dạy là quá trình tổ chức,
điều khiển, thiết kế các hoạt
động nhận thức học tập.
Học là quá trình kiến tạo.
Học sinh đƣợc tìm tòi, phát
hiện, khám phá, luyện tập,
khai thác, bảo lƣu và xử lí
thông tin, trên cơ sở đó tự
hình thành hiểu biết, năng
lực, phẩm chất.
BẢN CHẤT
DẠY HỌC
Dạy học hƣớng tập trung và o
giáo viên: giáo viên là trung
tâm, đóng vai trò quyết định.
Quan tâm nhiều đến dạy học
cái gì, truyền thụ nhƣ̃ ng tì nh
huố ng nào.
Dạy học hƣớng tập trung và o
học sinh : học sinh là trung
tâm. GV tổ chức và điều
khiển các hoạt động. Quan
tâm đến cách học, khai thác
động lực của học tập, gắn với
nhu cầu, lợi ích HS.
MỤC TIÊU
DẠY HỌC
Coi trọng cung cấp kiến thức,
hình thành kĩ năng, kĩ xảo.
Học để đối phó với thi cử.

Kiến thức sau khi thi xong
thƣờng mau chóng quên, ít
đƣợc sử dụng đến.
Coi trọng hình thành các
năng lực hoạt động: độc lập,
sáng tạo, hợp tác.
Học để đáp ứng những yêu
cầu của cuộc sống hiện đại
và tƣơng lai.
Các tri thức lĩnh hội đƣợc trở
thành sản phẩm văn hóa cần
thiết và bổ ích cho bản thân
và sự phát triển xã hội.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11
SO SÁNH
PPDH
TRUYỀN THỐNG
PPDH HIỆN ĐẠI
NỘI DUNG
DẠY HỌC
Chủ yếu từ nộ i dung sách
giáo khoa và từ sự lựa câu
hỏi của GV.
Từ nhiều nguồn khác nhau:
sách giáo khoa, sách giáo
viên, các tài liệu khoa học
phù hợp, thí nghiệm, bảo

tàng, thực tế… gắn với:
- Vốn hiểu biết, kinh nghiệm
và nhu cầu của học sinh.
- Tình huống thực tế, bối cảnh
và môi trƣờng địa phƣơng.
- Những vấn đề học sinh
quan tâm.
PHƢƠNG
PHÁP DẠY
HỌC
Giảng giải, minh họa, truyền
thụ kiến thức một chiều.
Các phƣơng pháp tìm tòi,
khám phá, phát hiện và giải
quyết vấn đề.
Phát huy tính tự giác, tích
cực, tự lực của học sinh; tác
động đến tình cảm, niềm vui,
hứng thú học tập.
HÌNH
THỨC TỔ
CHỨC
DẠY HỌC
Đơn vị cấu trúc là lớp học
truyền thống.
GV điều khiển lớp học tuỳ
theo kinh nghiệm, nghiệp vụ
sƣ phạm.
Cơ động, linh hoạt: Học ở
lớp, ở phòng thí nghiệm, ở

hiện trƣờng, trong thực tế…
học cá nhân, học đôi bạn,
học theo nhóm, cả lớp đối
diện với GV.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12
SO SÁNH
PPDH
TRUYỀN THỐNG
PPDH HIỆN ĐẠI
PHƢƠNG
TIỆN DẠY
HỌC
Phấn, bảng đen, sách giáo
khoa. Kênh truyền tin chủ yếu
là lời nói.
Phấn, bảng đen, sách giáo
khoa. Phát huy nhiều kênh
truyền tin: nói, hình, với sự
hỗ trợ của các phƣơng tiện kĩ
thuật hiện đại, radio, tivi,
máy tính, máy chiếu…
KIỂM
TRA,
ĐÁNH GIÁ
Đánh giá theo nội dung dạy
học, yêu cầu chính là tài liệu
kiến thức.

Đánh giá sau khi học, sau
khi kết thúc một modun kiến
thức.
Đánh giá thông qua điểm số
Hình thức kiểm tra là tự luận.
Đánh giá theo nội dung và mục
tiêu, đánh giá tƣ duy, năng lực
học tập của học sinh.
Đánh giá ngay trong khi học
và cả sau khi học một modun
kiến thức.
Kết hợp tự luận và trắc
nghiệm khách quan.
SOẠN
GIÁO ÁN
Tập trung vào HĐ của GV
HĐ dạy → HĐ học
Tập trung vào HĐ của HS
HĐ dạy  HĐ học
HĐ học  HĐ học
Phƣơng hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học môn Toán ở trƣờng phổ
thông hiện nay là:
- Phát triển tƣ duy và rèn luyện các hoạt động trí tuệ.
- Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
- Sử dụng đa phƣơng tiện để giải quyết vấn đề, minh họa cho học sinh
tìm tòi từ tình huống, nghiên cứu, phát hiện vấn đề …
- Bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, phƣơng pháp đọc sách.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

13
- Đổi mới phƣơng pháp đánh giá, kết hợp đánh giá của thầy, với tự
đánh giá của trò.
- Tăng cƣờng học tập cá thể phối hợp với học tập tƣơng tác: Hoạt động
theo nhóm…
- Tăng cƣờng các hoạt động hỗ trợ: Tự học, chuyên đề, hội thảo, báo
cáo thực hành.
- Rèn luyện phong cách hòa nhập với cộng đồng.
Nhìn chung tƣ tƣởng chủ đạo của phƣơng pháp đổi mới là: tập trung
vào các hoạt động của trò; trò tự nghiên cứu, tìm tòi, khám phá; tăng cƣờng
giao lƣu trao đổi giữa trò và trò.
Các định hƣớng này phù hợp với quan điểm tâm lý học cho rằng hoạt
động có ảnh hƣởng trực tiếp tới sự hình thành và phát triển nhân cách, phù hợp
với luận điểm cơ bản của giáo dục học Macxit: Con ngƣời phát triển trong
hoạt động và học tập diễn ra trong hoạt động.
Đồng thời, khi thực hiện đổi mới PPDH cần phải tham khảo có chọn
lọc kinh nghiệm của thế giới, đặc biệt là phải bám sát các hƣớng đổi mới của
họ. Chẳng hạn nhƣ thực hiện các phƣơng pháp đổi mới dạy học sau:
+ Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề.
+ Dạy học hợp tác.
+ Dạy học sử dụng phiếu học tập.
+ Dạy học theo tƣ tƣởng của lý thuyết kiến tạo.
+ Dạy học với sự trợ giúp của máy tính điện tử nói riêng và dạy học có
tính áp dụng các thành tựu của công nghệ thông tin nói chung.
1.2. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực
- DH phát hiện và GQVĐ là kiểu DH mà ở đó thầy giáo tạo ra những
tình huống gợi vấn đề, điều khiển HS phát hiện vấn đề, HĐ tích cực, tự giác,
chủ động, sáng tạo để GQVĐ, thông qua đó kiến tạo tri thức, rèn luyện kĩ
năng và đạt đƣợc các mục tiêu học tập khác.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14
- Dạy học hợp tác là kiểu dạy học mà ở đó giáo viên tổ chức cho học
sinh hoạt động trong những nhóm nhỏ để học sinh cùng thực hiện một nhiệm
vụ nhất định. Trong nhóm, dƣới sự chỉ đạo của nhóm trƣởng, học sinh kết hợp
giữa làm việc cá nhân, làm việc theo cặp, chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác
cùng nhau để giải quyết nhiệm vụ đƣợc giao.
- Phƣơng pháp dạy học khám phá đƣợc hiểu là phƣơng pháp dạy học
trong đó dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên, thông qua các hoạt động học sinh
khám phá ra một tri thức nào đấy trong chƣơng trình môn học.
Theo phƣơng pháp này học sinh tự có những tri thức kĩ năng mới, chứ
không phải là thụ động tiếp thu những tri, kĩ năng do thầy truyền thụ cho.
- Học theo hợp đồng là một hoạt động học tập trong đó mỗi học sinh
đƣợc giao một hợp đồng trọn gói bao gồm các nhiệm vụ/bài tập bắt buộc và
tự chọn khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. Học sinh chủ động
và độc lập quyết định về thời gian cho mỗi nhiệm vụ/ bài tập và thứ tự thực
hiện các nhiệm vụ/ bài tập đó theo khả năng của mình.
- Học theo dự án là hoạt động học tập nhằm tạo cơ hội cho học sinh
tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập, và áp dụng một cách sáng tạo
vào thực tế cuộc sống.
Học theo dự án cho phép HS phát triển tƣ duy logic; gắn lý thuyết với
thực tiễn cuộc sống; tăng cƣờng giao tiếp; tạo ra mối liên hệ giữa các môn
học, liên trƣờng, liên quốc gia…
HS chuẩn bị kế hoạch HĐ, khung thời gian và phân công nhiệm vụ cho
dự án của mình
HS thu thập dữ liệu (thƣ viện, internet, cộng đồng) và xử lý dữ liệu,
viết báo cáo, chuẩn bị trình bày và truyền đạt kết qủa
Ví dụ một số hình thức tổ chức dạy học tích cực:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15
Bảng 1.2: Một số hình thức dạy học tích cực
Các hình thức dạy học trên lớp
Các hình thức dạy học ngoài giờ lên lớp
Giờ lý thuyết tích hợp
Làm việc nhóm
Làm việc nhóm
Thực hiện dự án
Thực hành thí nghiệm
Tƣ vấn
Thảo luận
Tự học, tự nghiên cứu
…
Tham quan, điều tra


1.3. Một số kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh
1.3.1. Mô hình quan điểm dạy học - phương pháp dạy học - kĩ thuật dạy học
Phƣơng pháp dạy học có thể đƣợc chia theo ba cấp độ: cấp độ vĩ mô
(Quan điểm dạy học), cấp độ trung gian (Phƣơng pháp dạy học cụ thể), cấp độ
vi mô (Kĩ thuật dạy học). [7, tr. 45]
- Quan điểm dạy học (QĐDH) là những định hƣớng mang tính chiến
lƣợc, cƣơng lĩnh, là mô hình lý thuyết của phƣơng pháp dạy học (có thể hiểu
QĐDH tƣơng đƣơng với các trào lƣu sƣ phạm). Ví dụ: dạy học nghiên cứu,
dạy học theo tình huống, dạy học khám phá, dạy học định hƣớng học sinh.
[7, tr. 45]
- Phƣơng pháp dạy học (PPDH) là những cách thức, con đƣờng dẫn đến
mục tiêu của bài học. Ví dụ: phát hiện và giải quyết vấn đề, khám phá, dự án.

- Kĩ thuật dạy học (KTDH) là những cách thức hành động của GV và HS
trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy
học.Ví dụ: kĩ thuật bể cá, kĩ thuật 3 lần 3, kĩ thuật tia chớp. [7, tr. 45]
Tuy nhiên, việc phân định chỉ mang tính tƣơng đối. Sự phân biệt giữa
QĐDH và PPDH, PPDH và KTDH nhiều khi không thật rõ ràng. Mối quan hệ
giữa QĐDH, PPDH và KTDH có thể đƣợc thể hiện ở sơ đồ sau.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16
MÔ HÌNH BA BÌNH DIỆN CỦA PPDH
Quan điểm DH – PPDH - Kỹ thuật DH (Bernd MEIER)
Bình diện vi mô
Bình diện vĩ mô
PP vĩ mô
PP Cụ thể
PP vi mô
QUAN
ĐIỂM DẠY
HỌC
Bình diện trung gian

Mô hình ba bình diện của phương pháp dạy học
1.3.2. Kĩ thuật dạy học tích cực
Các KTDH là những đơn vị nhỏ nhất của PPDH. Có những KTDH
chung, có những kĩ thuật đặc thù của từng PPDH, ví dụ kĩ thuật đặt câu hỏi
trong đàm thoại…
Các KTDH tích cực là những kĩ thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt trong
việc phát huy sự tham gia tích cực của HS vào quá trình dạy học, kích thích tƣ
duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của HS.

Ngày nay ngƣời ta chú trọng phát triển và sử dụng các KTDH phát huy
tính tích cực, sáng tạo của ngƣời học nhƣ:
1.3.2.1. Kĩ thuật động não
Động não tức là đứng trƣớc một sự vật, một hiện tƣợng cá nhân suy
nghĩ để sáng tạo ra những nhận xét, ý tƣởng mới không theo lối mòn kinh
nghiệm hoặc tìm ra tối đa những yếu tố liên quan đến sự vật, hiện tƣợng đó.