Đề tài giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua môn Ngữ văn

Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
I - Phần mở đầu
I.1. Lý do chọn đề tài:

Năm học 2009- 2010 với chủ đề: Năm học đổi mới quản lý và nâng cao
chất lợng giáo dục. Với nhiệm vụ trọng tâm của toàn ngành là tiếp tục thực
hiện các cuộc vận động: Học tập và làm theo tấm gơng đạo đức Hồ Chí
Minh; Nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo
dục; Mỗi thầy cô giáo là một tấm gơng đạo đức tự học và sáng tạo; Xây
dựng trờng học thân thiện học sinh tích cực. Phòng giáo dục và Đào tạo
Huyện Đông Triều cũng phát động phong trào thi đua: Xây dựng trờng học
thân thiện học sinh tích cực trong toàn ngành nhằm nâng cao chất lợng giáo
dục đặc biệt là giáo dục đạo đức, nhân cách và kỹ năng cho học sinh.
Hơn nữa trong sự nghiệp đổi mới đất nớc, Đảng và nhà nớc ta cũng đánh
giá cao về giáo dục và đào tạo. Nghị quyết trung ơng II khóa VIII có nêu quan
điểm: Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu và Con ngời đợc coi là
mục tiêu, là động lực quan trọng trong sự nghiệp phát triển của toàn xà hội.
Sinh thời Hồ Chí Minh cũng đà khẳng định Muốn xây dựng chủ nghĩa xà hội,
trớc hết cần có những con ngời xà hội chủ nghĩa theo Bác thì việc Bồi dỡng
thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết.
Chính vì thế Bác nói Vì lợi ích mời năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm
thì phải trồng ngời. Trong lĩch vực giáo dục Bác cũng yêu cầu phải chú trọng
đủ các mặt: Đạo đức cách mạng, giác ngộ xà hội chủ nghĩa, văn hóa kỹ thuật
lao động và sản xuất, đào tạo thế hệ trẻ thành ngời thừa kế xây dựng xà hội chủ
nghĩa vừa hồng vừa chuyên. Nh vậy, đạo đức và tài năng là cả hai nội dung
không thể thiếu đợc đối với nhiệm vụ bồi dỡng giáo dục trong đó đạo đức là
gốc.
Ngời nói: Dạy cũng nh học phải biết chú trọng cả tài lẫn đức. Điều 23Luật giáo dục cũng đà nêu rõ:
Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về
đạo đức, trí tuệ, thể chất thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân
cách con ngời Việt Nam xà hội chủ nghĩa.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

1


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
Vậy mà thực tế mấy năm trở lại đây tình trạng xuống cấp trong đạo ®øc, lèi
sèng cđa mét bé phËn häc sinh, sinh viªn (lớp ngời đang giữ vai trò là chủ nhân
tơng lai của thế kỷ XXI) lại đang diễn ra ngày càng nghiêm trọng và cha có
những dấu hiệu về một sự thay đổi theo hớng tích cực. Vấn đề này đà đợc cảnh
báo từ lâu và gần đây lại đợc d luận quan tâm thông qua các phơng tiện thông
tin đại chúng. Trong văn kiện hội nghị lần thứ IX Ban chấp hành TW khóa X
cũng đà đánh giá một trong những mặt hạn chế yếu kém trong lĩnh vực giáo dục
nh sau: Trong sự nghiệp giáo dục toàn diện dạy làm ngời và dạy nghề là yếu
kém nhất, giáo dục về lý tởng sống, phẩm chất đạo đức yếu. Học sinh thiếu hiểu
biết về truyền thống văn hóa, lịch sử dân tộc của Đảng về quyền lợi nghĩa vụ
công dân, chất lợng giáo dục còn buông lỏng, nhất là giáo dục đạo đức lối sống
của học sinh, sinh viên có nhiều biểu hiện rất đáng lo ngại.
Qua đó ta thấy rằng vấn đề xuống cấp trong đạo đức của học sinh, sinh viên
đà đến lúc báo động. Nói nh tiến sĩ tâm lý học Vũ Kim Thanh: Nếu không có
sự quan tâm đúng mức chúng ta sẽ mất cả một thế hệ. Nh vậy việc giáo dục
đạo đức cho học sinh trong giai đoạn hiện nay là một vấn đề Nóng không chỉ
của ngành giáo dục mà còn là của toàn xà hội.
Bản thân tôi là một giáo viên đang trực tiếp làm công việc Trồng ngời tôi
không thể thờ ¬ tríc mét vÊn ®Ị mang tÝnh x· héi nh vậy. Chính vì thế năm học
2009- 2010 này tôi tiếp tục đi sâu vào nghiên cứu đề tài:
Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
Một vấn đề không phải là mới trong mục tiêu, phơng pháp giáo dục nhng
nó cũng không bao giờ cũ đối với mỗi ngời giáo viên dạy văn.

I.2. Mục đích nghiên cứu đề tài:

Nghiên cứu đề tài này là tôi muốn nắm đợc thực trạng của công tác giáo
dục tình cảm đạo đức học sinh trong nhà trờng nói chung. Đề xuất một số biện
pháp phối hợp giáo dục tình cảm đạo đức học sinh trong việc giảng dạy bộ môn
Ngữ Văn ở cấp THCS một cách có hiệu quả giúp thế hệ trẻ các em trở thành
những ngời công dân có ích trong thế kỷ XXI, đáp ứng đợc mục tiêu của ngành
giáo dục nói chung và bộ môn Ngữ văn nói riêng.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trêng THCS Trµng An

2


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
Nghiên cứu đề tài này là tôi mong muốn sẽ cùng với các bạn đồng nghiệp
cùng nhau đa ra những giải pháp thiết thực góp phần nhỏ bé của mình vào việc
giáo dục tình cảm đạo đức cho học sinh ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trờng.
I.3. Thời gian và địa điểm thực hiện đề tài:

- Thời gian: 2 năm (Từ tháng 09/2008 đến tháng 04/2010)
- Đối tợng thực nghiệm là chơng trình ngữ văn lớp 8, 9
- Địa điểm thực nghiệm: Học sinh Lớp 8A, 9A- Trờng THCS Tràng An.
I.4. Đóng góp mới về phần lý luận và thực tiễn:

I.4.1. Về lý luận:
Thông qua nội dung bài viết này tôi muốn đóng góp thêm với các bạn đồng
nghiệp dạy bộ môn Ngữ văn lớp 8, 9 nói riêng và bộ môn Ngữ văn cấp THCS
nói chung về thực trạng vấn đề giáo dục đạo đức học sinh trong tình trạng hiện
nay. Một vấn đề mà toàn xà hội đang quan tâm và đề cập đến rất nhiều những

vấn đề về phạm trù đạo đức, vấn đề giáo dục đạo đức trong trờng học và giáo
dục tình cảm đạo đức cho học sinh thông qua bộ môn văn hóa.
I.4.2. Về thực tiễn:
Trờng THCS Tràng An nằm trên địa bàn vùng nông thôn, là một xà thuần
nông. Vì điều kiện cuộc sống nên thờng thì gia đình phó mặc việc giáo dục con
em họ cho nhà trờng. Trong mấy năm gần đây hành vi đạo đức của học sinh
trong trờng đà có những biểu hiện không tốt. Hiện tợng học sinh vô lễ với thầy
cô giáo hoặc gây gổ đánh nhau, phá hoại cơ sở vật chất của nhà trờng có dấu
hiệu gia tăng. Đi sâu vào chuyên đề giáo dục đạo đức học sinh thông qua giảng
dạy bộ môn mình phụ trách là tôi muốn đa ra một số biện pháp mà bản thân tôi
đà làm, trờng THCS Tràng An đà làm để đóng góp một phần nhỏ bé của mình
vào việc thực hiện mục tiêu của ngành giáo dục là đào tạo các em trở thành con
ngời toàn diện. Qua việc thực hiện đề tài này tôi nhận thấy có nhiều kết quả khả
quan, vấn đề đạo đức của học sinh trờng THCS Tràng An có những biến chuyển
rõ rệt. Tôi thiết nghĩ nếu giáo viên chúng ta ai cũng có nhận thức đúng đắn và
kết hợp một cách có hiệu quả trong các môn học của mình và các hoạt động
trong nhà trờng thì hiệu quả giáo dục đạo đức học sinh của trờng THCS Tràng
An chắc chắn sẽ tốt hơn rất nhiều.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Trµng An

3


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
II. Phần nội dung:
II.1. Chơng I: Tỉng quan cđa vÊn ®Ị:

Chóng ta vÉn biÕt r»ng đạo đức là một hình thái xà hội bao gồm những
nguyên tắc và chuẩn mực xà hội, nhờ đó con ngời tự giác điều chỉnh hành vi

cho phù hợp với lợi ích hạnh phúc của mình, sự tiến bộ của x· héi trong mèi
quan hƯ con ngêi víi con ngêi, con ngời với tự nhiên. Giáo dục đạo đức là quá
trình tác động có mục đích, có kế hoạch đến học sinh nhằm giúp nhân cách mỗi
học sinh đợc phát triển đúng đắn, giúp học sinh có những hành vi ứng xử đúng
mực trong các mối quan hệ của cá nhân với xà hội. Trong tất cả các mặt giáo
dục thì giáo dục đạo đức giữ một vị trí hết sức quan trọng vì Hồ Chủ Tịch cũng
đà nêu Dạy cũng nh học phải biết chú trọng cả tài lẫn đức, đức là đạo đức
cách mạng đó là cái gốc rất quan trọng, nếu không có đạo đức cách mạng thì
có tài cũng vô dụng.
Nh vậy vấn đề thứ nhất tôi đặt ra trong đề tài này là: giáo viên phải nhận
thức rõ trong nhà trờng THCS giáo dục đạo đức là mặt giáo dục phải đợc đặc
biệt coi trọng vì nếu công tác này đợc coi trọng thì chất lợng toàn diện sẽ đợc
nâng lên vì đạo đức có mối quan hệ mật thiết với các mặt giáo dục khác, mà để
thực hiện những yêu cầu về nội dung giáo dục đạo đức cho học sinh thì vai trò
của tập thể s phạm lại giữ một vị trí quan trọng và có tính quyết định.
Thế nhng điều quan trọng là giáo dục nh thế nào bởi vì giáo dục đạo đức
không chỉ là việc truyền thụ khái niệm tri thức đạo đức mà quan trọng hơn là
kết quả giáo dục phải đợc thể hiện thành tình cảm, niềm tin, hành động thực tế
của học sinh. Giáo dục đạo đức nó là cả một quá trình lâu dài phức tạp đòi hỏi
phải có công phu kiên trì liên tục. Muốn làm đợc điều này ngời giáo viên dạy
văn phải nắm đợc đặc trng của bộ môn mình phụ trách. Ai cũng biết rằng môn
Ngữ văn có vị trí đặc biệt ngoài việc giúp các em bớc đầu có năng lực cảm thụ
các giá trị chân, thiện, mỹ trong nghệ thuật, năng lực sử dụng Tiếng Việt nh
một công cụ để t duy và giao tiếp thì việc bồi dỡng tâm hồn, tình cảm cho học
sinh góp phần hình thành ở học sinh biết thơng yêu, quý trọng gia đình, bạn bè,
có lòng yêu quê hơng đất nớc, lòng nhân ái bao dung, tinh thần tôn trọng lẽ
phải, sự công bằng, lòng căm ghét cái xấu, cái ác. Mà điều này ngời giáo viên
văn lại có cơ hội hơn các bộ môn khoa học khác.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trêng THCS Trµng An

4


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
Chính vì vậy, trong đề tài này tôi muốn đa ra một số thực nghiệm về vấn đề
kết hợp giáo dục tình cảm đạo đức cho học sinh thông qua:
- Giờ đọc hiểu văn bản
- Giờ tập làm văn
- Hoạt động ngoại khóa văn học
II.2. Chơng II: Nội dung vấn đề nghiên cứu:

Đạo đức là một hiện tợng xà hội, là sản phẩm quan hệ giữa con ngời với con
ngời, giữa cá nhân con ngời với tập thể, với cộng đồng xà hội. Đạo đức là yếu tố
cơ bản của nhân cách, là nền tảng của bản chất con ngời. Để vơn tới sự hoàn
thiện trớc hết con ngời phải vơn lên về đạo đức. Vậy mà trong xà hội hiện nay
lại còn không ít những hiện tợng tiêu cực, những hành vi xấu thiếu nhân cách
đà và đang từng bớc làm tổn hại đạo đức truyền thống của thế hệ trẻ chúng ta.
Vì vậy việc giáo dục đạo đức học sinh thông qua các môn học trong nhà trờng
là hết sức cần thiết và cấp bách. Ngời giáo viên lên lớp ngoài nhiệm vụ là hớng
dẫn các em tiếp nhận kiến thức văn hóa mà còn phải hình thành cho các em
những khái niệm về nhân cách đạo đức. Vì xa nay trong việc đào tạo con ngời,
văn chơng vẫn đợc sử dụng nh một công cụ đắc hiệu. Không ai có thể phủ nhận
tầm quan trọng của văn chơng trong việc xây dựng và giữ gìn đạo đức xà hội,
đúng nh vai trò xà hội- nhân văn của nó. Nếu nói ngời giáo viên là những kỹ s
tâm hồn thì điều đó đúng nhất đối với các thầy cô giáo dạy văn. Vì văn học
chính là bộ môn dễ gây xúc động vui buồn, tác động nhiều nhất đến thế giới nội
tâm của con ngời. Hơn nữa việc bồi đắp tâm hồn dân tộc cho thế hệ trẻ lại càng
cần thiết trong xu thế hội nhập thế giới hiện nay để họ không tự đánh mất mình
mà phát huy đầy đủ năng lực nội sinh của dân tộc trong sự nghiệp công nghiệp

hóa, hiện đại hóa đất nớc.
Tuy vậy trên thực tế giảng dạy, nhiều giáo viên còn coi nhẹ điều này mà họ
cho rằng dạy đạo đức trong nhà trờng là việc của giáo viên chủ nhiệm và giáo
viên giảng dạy bộ môn giáo dục công dân. Trong mục tiêu bài dạy có mục giáo
dục tình cảm, thái độ cho học sinh thế nhng khi lên lớp giáo viên lại chỉ lo làm
sao truyền thụ đợc hết đợc đầy đủ kiến thức sách giáo khoa là tốt lắm rồi, mà
không chú ý đến việc giáo dục tình cảm thái độ cho học sinh. Nói về sự xuống
cấp của đạo đức học sinh có nhiều nguyên nhân, gia đình thì chỉ quan tâm đến
việc con học đợc mấy điểm chứ đâu có quan tâm đến việc con chơi thế nào?

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

5


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
chơi với ai? còn nhà trờng thì chú trọng nhiều đến dạy kiến thức hơn là dạy đạo
đức. Chính vì vậy mới dẫn đến tình trạng học sinh thiếu tinh thần ý thức trong
học tập, lêi häc c¸c giê häc nãi tù do, nãi leo cô giáo, về nói dối cha mẹ. Kỹ
năng ứng xử trong giao tiếp hạn chế, tình trạng học sinh nói trống không với
thầy cô, với bố mẹ không phải là ít. Trong cuộc sống thì tỏ ra ích kỷ, không biết
quan tâm chia sẻ với những ngời xung quanh, ham chơi đua đòi...
Nh vậy để nâng cao chất lợng giáo dục toàn diện thì ngời giáo viên phải có
những nhận thức đúng đắn và đa vấn đề giáo dục đạo đức vào trong giảng dạy
của mình. Đó là nội dung mà tôi muốn đặt ra trong bài viết này.
* Nội dung và biện pháp thực hiện:
Môn Văn là một môn có tầm quan trọng đặc biệt trong nhà trờng, thế nhng
dạy văn không giống nh bất kỳ môn học nào khác. Giáo viên dạy Lịch sử thì
quan tâm đến sự kiện, giáo viên Địa lý quan tâm đến các yếu tố tự nhiên và xÃ
hội, dạy Toán chú ý đến các con số lạnh lùng. Dạy văn không chỉ cần đến kiến

thức là đủ mà thêm vào đó là cảm xúc, tình cảm sự rung động của con tim, cái
xuất thần của tâm hồn, cần đến cái không khí văn, chất văn trong lớp học trong
mỗi cá nhân thầy và trò. Trong bài viết này tôi chỉ xin nêu nội dung và biện
pháp thực hiện trong ba hoạt động của quá trình dạy học môn Ngữ Văn.
Thứ nhất: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua giờ đọc- hiểu
văn bản
Theo các nhà tâm lý học thì lứa tuổi học sinh cơ sở là lứa tuổi nằm trong
những năm tháng mà con ngời đang mở ra cho mình những cảm xúc và hứng
thú mới mẻ. Đây là lứa tuổi giàu cảm xúc nhất trong một đời ngời. Thế giới nội
tâm và quan hệ xà hội xung quanh của lứa tuổi này rất phức tạp về hành vi. Các
em còn mang tính trẻ con nhng ý thức lại cho mình là ngời lớn. Các em thờng
mâu thuẫn giữa hành động bên ngoài và nội tâm bên trong. Các em đà có hứng
thú và cảm xúc mới mẻ, phơng pháp hiếu động, các em ngồi học không yên,
hay nói chuyện riêng, thiếu tập trung trong giờ học. Để ổn định do làn sóng này
là điều rất khó. Nhng chính cái hiếu động cảm xúc ấy bản thân nó lại bao hàm
một năng lực sáng tạo to lớn, cụ thể là năng khiếu sáng tạo biểu hiện rõ trong
văn học. Các em dễ dàng đồng cảm với nhân vật, nhập cuộc sống với tác giả,
lứa tuổi các em đà xuất hiện một chuyển biến đáng kể về năng lực cảm thụ văn
học. Sự đánh giá nhìn nhận của các em đà có ý thức. Dựa vào đặc

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

6


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
điểm tâm lý này mà ngời giáo viên văn phải biết tạo hứng thú học, học sinh có
thích học bộ môn thì mới nói đến chuyện bồi dỡng cho các em tình cảm, thái độ
sau giờ học đợc. Vì thế trong giờ hiểu văn bản bớc đầu tiên tôi muốn tạo hứng
thú cho giờ học văn bằng cách dẫn dắt vào bài một cách hấp dẫn. Vào bài mới

là tạo tâm thế ban đầu, tạo không khí cho một giờ học văn, học sinh có cảm
giác tò mò muốn khám phá trớc khi đến với một tác phẩm văn học. Việc làm
này có thể có giáo viên còn coi nhẹ, vào giờ văn sau khâu kiểm tra bài cũ, giáo
viên bị ức chế do học sinh không học bài, không soạn bài rồi thầy cô quát mắng
học sinh. Sau đó vào bài mới bằng một nhan đề trên bảng, nh vậy thì làm sao
tâm hồn các em có thể rung động với cái hay, cái đẹp của văn chơng. Cho nên
khâu kiểm tra bài cũ trong môn văn cũng nên nhẹ nhàng, thoải mái không nên
lạm dụng, ôm đồm bắt học sinh phải trả lời những câu hỏi quá khó hoặc quá
vụn vặt. Lời giới thiệu bài nhẹ nhàng, hấp dẫn của giáo viên ngay từ giây phút
đầu tiên đà đa các em vào không khí văn chơng.
Ví dụ: Dạy bài Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải- Ngữ văn 9 tập II. Tôi
vào bài nh sau:
Mùa xuân- khoảnh khắc thiên nhiên tơi đẹp khởi đầu một năm. Mùa
xuân đà từng là đề tài khơi nguồn cảm xúc biết bao thi nhân, chúng ta đÃ
từng đợc chiêm ngỡng một bức tranh xuân tuyệt đẹp qua ngôn ngữ thơ ca
của thi hào Nguyễn Du, xuân của đất trời- xuân của lòng ngời. Mỗi ngời có
một cảm xúc riêng khi mùa xuân về. Vậy nhà thơ Thanh Hải đà cảm nhận
nh thế nào về mùa xuân qua nhan đề Mùa xuân nho nhỏ ấy. Hôm nay cô
cùng các em sẽ tìm hiểu...
Hay khi dạy bài Mây và sóng tôi giới thiệu nh sau:
Tình cảm gia đình và đặc biệt là tình mẫu tử có lẽ là một trong những
tình cảm thiêng liêng nhất và đó cũng là nguồn thi cảm không bao giờ cũ,
không bao giờ vơi cạn của các nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ. Giờ học hôm nay
các em sẽ đợc tìm hiểu nguồn cảm xúc thiêng liêng đó qua một tác phẩm văn
học nớc ngoài... .
Không những thế trong giờ đọc hiểu văn bản ngời giáo viên biết kết hợp
khéo léo với việc giáo dục tình cảm học sinh qua phơng pháp đọc sáng tạo. Bởi
đọc là một trong những hình thức hoạt động nhận thức của con ngời. Nó phản

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

7


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
ánh năng lực t duy bằng ngôn ngữ và thông qua ngôn ngữ. Riêng đối với văn
học, đọc phản ánh những tình cảm, những ý chí, những ớc vọng, những động
lực của tâm hồn và cùng với tiếng lòng của nhà văn thể hiện trong tác phẩm.
Đọc là tiếng đồng vọng của con ngời trớc thời đại và lịch sử. Đọc nó giống nh
một hoạt động tinh thần, một hoạt động nhận thức. Đọc cũng giúp con ngời có
ý thức khám phá những giá trị chân, thiện, mỹ.
Chính vì thế dạy văn không thể không hớng dẫn học sinh đọc văn phải hớng dẫn các em đọc chuẩn văn bản có nghĩa là phải đọc đúng, đọc rõ, đọc diễn
cảm, đọc hay, đọc nh là một sự tự biểu hiện, nh là sự tự cảm nhận nên khi đọc
phải hớng dẫn các em dựa trên đặc điểm thể loại của văn bản, tính cách của
nhân vật, phong cách của tác giả để điều chỉnh giọng đọc cho phù hợp. Ngời
giáo viên văn phải coi phơng pháp đọc sáng tạo là phơng pháp đặc biệt đối với
môn văn mà trong đó đọc diễn cảm chỉ là một phần của đọc sáng tạo. Giáo viên
phải biết vận dụng phơng pháp này trong suốt giờ học cho đến khi bài học kết
thúc, chứ không phải chỉ là đọc gây không khí đầu giờ học nh một số ngời thờng nghĩ.
Tóm lại đọc là một hoạt động quan trọng hàng đầu cho sự cảm nhận và
hiểu biết, trong hoạt động đọc thì phần đọc mẫu của giáo viên vô cùng quan
trọng trong một giờ dạy văn. Cô giáo có giọng đọc truyền cảm, hấp dẫn tự
nhiên sẽ làm cho học sinh chú ý, háo hức theo dõi. Vì đối với nghệ thuật của
văn chơng, sự tồn tại của âm thanh ng«n tõ v« cïng quan träng. VÝ dơ khi dạy
một bài thơ trữ tình nếu giáo viên luyện cho học sinh đọc ngân vang lên bằng
âm điệu tiết tấu, bằng cái vỏ âm thanh của ngôn từ thì sẽ góp phần tạo nên
những rung động sâu xa, những cảm xúc thẩm mỹ trong tâm hồn học sinh. Nh
vậy là chúng ta đà góp phần giáo dục, giáo dỡng tâm hồn, tình cảm học sinh
qua giờ văn học.
Nhìn chung thì việc dạy học văn ở trờng phổ thông có hai mơc ®Ých chÝnh.

+ Thø nhÊt: Nh»m gióp häc sinh lÜnh hội kiến thức văn chơng nh tất cả các
môn học khác.
+ Thứ hai: Nhằm giúp học sinh cảm thụ tác phẩm văn chơng tạo điều kiện
giáo dục những phẩm chất tốt đẹp cho các em. Giúp các em hiểu một cách sâu
sắc những giá trị phong phú của văn chơng quá khứ và hiện tại.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

8


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
Chính vì vậy mà vấn đề thứ ba là phải kết hợp giáo dục tình cảm, thái độ cho
học sinh thông qua hoạt động tìm hiểu văn bản. Nói đến văn chơng là nói đến
cái đẹp, cái đẹp của văn chơng không chỉ thể hiện ở mặt ngôn từ mà nó còn
chìm sâu vào những tầng lớp của văn bản, của thế giới hình tợng. Chính vì vậy
ngời giáo viên dạy văn phải biết gợi mở ra những điều bí ẩn đằng sau những câu
chữ lặng yên trên trang giấy để chúng lên tiếng đối thoại với từng học sinh. Ngời giáo viên phải làm sao cho học sinh cảm thụ cái đẹp văn chơng và cái chất
văn ấy thấm dần, thấm sâu vào cuộc đời học sinh để các em cùng phô diễn cái
đẹp ấy trên những bài văn viết và trong lời nói thờng ngày. Muốn làm đợc điều
này ngời giáo viên phải biết thiết kế trong trang giáo án của mình một hệ thống
câu hỏi phù hợp. Hệ thống câu hỏi trong một bài học văn rất đa dạng và phong
phú, nhng có thể quy thành 2 loại nh sau:
- Các câu hỏi nhằm tìm hiểu tác phẩm có tính chất nghiên cứu văn học
- Các câu hỏi nhằm khơi ngợi hoạt động tự bộc lộ và đồng sáng tạo của học
sinh.
Sử dụng hệ thống câu hỏi phát huy tính tích cực sáng tạo của học trò để
đúng đặc trng phơng pháp bộ môn khiến cho ngời học văn thật nhẹ nhàng thoải
mái làm lay động tâm hồn học trò cũng là góp phần giáo dục đạo đức cho các
em. Bởi vì đối với bộ môn Ngữ văn thì ngời thầy không chỉ truyền thụ kiến

thức, kỹ năng văn học đúng hớng, đúng cách trong suy diễn, phỏng đoán hay áp
đặt trong giáo dục t tởng, tình cảm mà còn đạt đến mục đích cao cả nhất là dạy
văn để dạy ngời. Tôi lấy ví dụ: Khi dạy bài Đức tính giản dị của Bác Hồ-Ngữ
văn 7 hay Phong cách Hồ Chí Minh- Ngữ văn lớp 9, giáo viên đâu có phải
cung cÊp cho häc sinh kiÕn thøc thÕ nµo lµ sèng giản dị mà từ hệ thống câu hỏi
tìm hiểu bằng những từ ngữ câu văn giàu hình ảnh, điểm vài lời nhận xét, so
sánh ý nhị, ngời giáo viên dẫn dắt các em vào thăm nơi ăn, chốn ở của Ngời nh
vào một bảo tàng vừa bình dị vừa thiêng liêng. Từ chiếc nhà sàn vẻn vẹn vài
phòng với những đồ đạc đơn sơ vừa để ăn ngủ vừa để họp bộ chính trị bàn về
vấn đề sinh tử của triệu con ngời. Từ những bộ quần áo bà ba nâu đến đôi dép
lốp thô sơ. Một vị Chủ tịch nớc nhng chỉ ăn, chỉ hởng thụ những món nh cá
kho, rau luộc, cà ghém, cháo hoanhững sản vật vừa thân quen vừa tinh túy
của đất Việt tự ngàn năm chắt lọc, thức ăn giản dị mà thân thơng đậm hơng sắc
quê nhà. Từ cuộc sống giản đơn của vị lÃnh tụ mà bồi dỡng cho các em

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

9


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
niềm yêu kính tự hào để các em hiểu sâu hơn về những biểu hiện của đức tính
giản dị và nh vậy trong các em sẽ hình thành ý thức tự nguyện học tập theo tấm
gơng Hồ Chí Minh và các em sẽ tin rằng tấm gơng về nhân cách Việt Nam sẽ
muôn đời tỏa sáng. Nh vậy ngời giáo viên văn không chỉ củng cố cho các em
kiến thức của bài Giáo dục công dân mà còn bồi dỡng cho các em t tởng tình
cảm, đạo đức của con ngời.
Hoặc khi dạy bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt (Ngữ văn 9- tập I). Từ hình
ảnh cái Bếp lửa bình thờng giản dị và phổ biến trong mọi gia đình Việt Nam.
Nhng nó cũng thật thiêng liêng kỳ diệu vì nó lại luôn gắn liền với Bà- Ngời

nhóm lửa, giữ lửa, ngời tạo nên tuổi ấu thơ của cháu. Bếp lửa trở thành một
mảnh tâm hồn, một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của ngời
cháu ở nơi xa. Bằng một hệ thống ngôn từ, nghệ thuật ẩn dụ đặc sắc, ngời giáo
viên văn đà phả vào tâm hồn học sinh tình cảm đẹp đẽ và thấm đẫm của bà đối
với cháu và cháu đối với Bà trong lúc hiện thực xà hội còn có những hiện tợng
tiêu cực: Con chửi lại cha, cháu cÃi lại bà thì vấn đề gắn với giáo dục đạo đức
học sinh qua giờ Ngữ văn là rất cần thiết, làm sao để qua một giờ học văn giáo
viên góp phần tích cực thực hiện mục tiêu đào tạo của trờng phổ thông cơ sở là
bồi dỡng t tởng, tình cảm, xây dựng nhân cách con ngời mới cho học sinh, giáo
dục cho các em tình yêu quê hơng đất nớc và tinh thần quốc tế vô sản, t tởng
làm chủ tập thể, thái độ lao động XHCN và những đức tính tốt đẹp khác nh lòng
nhân ái, tinh thần dũng cảm, ý thức chủ động sáng tạo trong cuộc sống. Bằng
giọng thơ hay, bằng câu hỏi gợi sự nhận xét tinh túy về cách nhìn, cách nghe và
sự gợi cảm, làm thế nào để các em có thể tự hình dung đợc trong tâm trí mình
cả thiên nhiên và cuộc sống có thực có mơ, gần hay xa, xa hay nay để cho tâm
hồn đợc mở rộng hơn, say sa hơn và chính nhờ đó mà biết yêu thích, sống hồn
nhiên và rung động hơn. Các em có thể cảm nhận đợc cả mùi hơng ổi chín nồng
nàn ở chốn thôn quê, gần gũi và quen thuộc đang phả vào làn gió se se lạnh đầu
mùa hay một làn sơng mỏng manh duyên dáng đang giăng mắc nhẹ nhàng nơi
đầu thôn ngõ xóm trong bài thơ Sang thu của Hữu Thỉnh- Văn 9. Từ chỗ các
em đợc chiêm ngỡng một khúc giao mùa nhẹ nhàng thơ mộng mà cũng thầm thì
triết lý. Các em sẽ thấy đợc vẻ đẹp của thiên nhiên thật là hấp dẫn, nếu con ngời
ta biết rung động trớc vẻ đẹp của nó.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Trµng An

10


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn

Có thể nói sau khi học xong một bài thơ Mùa xuân nho nhỏ hay Sang
thu có những em học sinh biết dậy sớm để ngắm một cảnh bình minh đẹp,
quan sát một giọt sơng long lanh, mét tia n¾ng hay l¾ng nghe mét tiÕng chim
hót, biết yêu thơng ông bà, cha mẹ, anh chị em, quê hơng, làng xóm...thì chính
những em đó đà tiếp thu bài giảng có hiệu quả.
Tôi lấy ví dụ về một bài giảng cụ thể nh sau:
Bài 30: Văn bản- Bố của Xi Mông
Trích: Guy Đơ- Môpaxăng
A. Mục tiêu cần đạt:

1. Kiến thức:
- Giúp học sinh hiểu đợc Môpa xăng đà miêu tả sắc nét diễn biến tâm trạng
của ba nhân vật chính trong văn bản.
2. Kỹ năng:
- Rèn kỹ năng phân tích nhân vật qua diễn biến tâm trạng theo mạch cốt
truyện.
3. Thái độ:
- Giáo dục học sinh lòng yêu thơng bè bạn và mở rộng ra đó là tình yêu thơng con ngời.
B. Chuẩn bị:

- Của thầy: Chân dung của tác giả Môpa xăng, máy chiếu
- Của trò: Đọc và nghiên cứu trớc văn bản, trả lời câu hỏi gợi ý SGK
C. Phơng pháp:

- Đàm thoại, phân tích, giảng bình
- Tổ chức hoạt động cá nhân- nhóm
D. Tiến trình giờ dạy:

I. ổn định tổ chức:
II. Kiểm tra bài cũ:

? Nhân vật Rô- Bin- Xơn hiện lên qua lời tự thuật nh thế nào? Qua đoạn
trích bộ lộ phẩm chất gì của nhân vật?
* Yêu cầu: Rô- Bin- Xơn sống một cuộc sống khác thờng thiếu thốn và khắc
nghiệt một mình nơi đảo hoang trong thời gian dài. Anh đà tự chế tạo ra

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

11


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
những trang phục và trang bị những kỳ cục (dẫn chứng) trông anh giống nh một
vị chúa đảo-> bộc lộ một con ngời có nghị lực, sống lạc quan trong mọi hoàn
cảnh.
III. Bài mới:
Tục ngữ Việt Nam có câu: Con có cha nh nhà có nóc. Cái nóc của ngôi
nhà sẽ che chắn cho suốt cuộc đời mỗi đứa con. Nhng nếu vì một lý do nào đó
mà đứa con mất đi Lá chắn của mình thì chúng sẽ ra sao? Đoạn trích Bố của
Xi- Mông mà hôm nay chúng ta học sẽ giúp cho các em hiểu hơn về tình ngời,
tình đời trong cuộc sống của mỗi con ngời.
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Hoạt động 1:

Nội dung bài giảng
I. Giới thiệu tác giả- tác phẩm:

Giáo viên trực quan chân dung tác giả trên
máy chiếu
?HÃy nêu tóm tắt những hiểu biết của em về
tác giả Môpa xăng

Giáo viên giới thiệu thêm: (Môpa xăng là
một nhà văn hiện thực vĩ đại của nớc pháp
thế kỷ XIX. Ông sinh trong một gia đình quý
tộc sa sút. Từ bé đà phải sống trong một bi
kịch gia đình, năm 11 tuổi trở đi chỉ đợc
sống với mẹ, lớn lên học luật, khi chiến tranh
Pháp- Phổ ông nhập ngũ và làm việc ở bộ
Hải quân, Bộ Giáo dục. Trên dới 30 tuổi ông
mới viết văn nhng sự nghiệp văn chơng của
ông rất đồ sộ với nhiều tác phẩm nổi tiếng.
Cuộc đời ông có nhiều bất hạnh. Ông mắc
bệnh tâm thần và chết đau đơn trong nhà thơng điên vào ngày 06/7/1893).
? Nêu xuất xứ của đoạn trích học?
Yêu cầu: Đọc giọng kể chuyện phân biệt lời

1. Tác giả:
- Guy đơ Môpa Xăng (18501893)
Là nhà văn hiện thực pháp, sáng
tác với số lợng lớn, phản ánh sâu
sắc xà hội Pháp cuối thế kỷ
XIX.

2. Tác phẩm:

kể tả, lời đối thoại giữa các nhân vật.
- Văn bản trích trong truyện
Gọi 2 học sinh đọc=> nhận xét
ngắn cùng tên
? Qua việc đọc văn bản kết hợp với lời giới 3. Đọc, hiểu chú thích:

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Trµng An

12


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
thiệu trong SGK. Một em hÃy tóm tắt lại nội a. Đọc, tóm tắt
dung đoạn trích?

b. Chú thích SGK

(Xi- Mông là con trai của chị B lăng sốt, khi
đó nó khoảng 7- 8 tuổi lần đầu tiêu đến trờng
bị bạn bè chế giễu là không có bố. Nó rât
buồn và đau khổ, nó ra bờ sông định nhảy
xuống sông cho chết đuối. Gặp bác Phi- líp,
bác đa nó về nhà và hứa sẽ cho nó một ông
bố. Sáng hôm sau đến trờng nó hÃnh diện
khoe với bạn bè bố nó tên là Phi- líp).
? Em hiểu thế nào là lầm lỡ?
? Từ ác ý đợc hiểu nh thế nào?

c. Từ khó: SGK

? Văn bản thuộc thể loại nào? đoạn trích đợc II. Phân tích văn bản:
viết theo phơng thức biểu đạt nào?
1. Kết cấu bố cục:
- Tự sự, miêu tả, biểu cảm

- Thể loại: Truyện ngắn

? Truyện đợc kể theo ngôi kể nào? có tác
dụng gì trong việc biểu đạt nội dung?
- Ngôi kể thứ ba=> ngêi kĨ dÊu m×nh=> kĨ
tù do nh×n thÊy hÕt đợc những gì diễn ra với
nhân vật.
? Truyện có những nhân vật nào?
Xi- Mông, B lăng sốt, Phi líp=> nhân vật
chính. Vậy sự việc gì đà diễn ra xoay quanh
3 nhân vật này?
? Dựa vào diễn biến của truyện với tiêu đề
SGK hớng dẫn, em phân đoạn nh thế nào cho
hợp lý?

- Bố cục: 4 đoạn

- Trực quan bảng phụ
1. Từ đầu-> khóc hoài: Nỗi tuyệt vọng của
Xi- Mông
2. Tiếp-> một ông bố: Xi- Mông gặp bác
Phi- líp

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

13


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
3. Tiếp-> rất nhanh: Bác Phi- líp đa XiMông về nhà.
4. Còn lại: Câu chuyện ở trờng sáng hôm

sau.
? Các em có nhận xét gì về trình tự bố cục
này?
- Hợp lý, theo trình tự thời gian và diễn biến
truyện.
Giáo viên: Đoạn trích có 3 nhân vật chính
nhng sự việc lại đợc bắt đầu từ nhân vật nào? 2. Phân tích:
? Em hiểu gì về nhân vật Xi- Mông qua lời a. Nhân vật Xi- Mông:
giới thiệu?
Con trai của chị B lăng sốt
XiMông

7- 8 tuổi hơi xanh, sạch sẽ
nhút nhát

Bị Mông đi ra bờ có bố
? Lý do vì sao Xi- bắt nạt vì không sông một
mình?
Giáo viên: Xi- Mông ra bờ sông và sự việc gì
đà diễn ra với em ở bờ sông-> quan sát kênh
chữ SGK.
? Qua đoạn 1 em hiểu Xi- Mông ra bờ sông
trong một tâm trạng nh thế nào?
- Buồn đau khổ

* Tâm trạng của em khi ở bờ

? Em hiểu vì sao Xi- Mông đau khổ?

sông:

- Vì em không có bố
? Nỗi đau ấy đà đợc nhà văn khắc họa nh thế
nào qua ý nghĩ? Tâm trạng và cách nói năng
của em?
- ý nghĩa: Muốn chết
- Hành động: Bỏ nhà ra bờ sông
? Thế nhng tại sao khi ra bờ sông em lại từ

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

14


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
bỏ ý định tự tử?
- Cảnh tợng ở bờ sông rất đẹp và hấp dẫn em
? Cảnh tợng đó đợc nhà văn miêu tả nh thế
nào?
Trời ấm dễ chịu
Mặt trời êm đềm
Nước lấp lánh

=> Thiên nhiên
đẹp hấp dẫn

? Cảnh tợng ở bờ sông đà tác động nh thế
nào đến tâm trạng của Xi- Mông?
Thấy khoan khoái
- Từ chỗ muốn chết

dễ chịu
Thèm được ngủ
? Đặc biệt chi tiết Xi- Mông đuổi bắt chú
nhái rồi bật cời một mình nhớ tới trò chơi
cho ta thấy Xi- Mông là một đứa bé nh thế
nào?
- Rất trẻ con, ngây thơ, yêu thiên nhiên yêu
cuộc sống khóc đấy cời đấy hồn nhiên đáng
yêu.
? Thế nhng tại sao khi nghĩ về nhà về mẹ thì
em lại thấy buồn và lại khóc?
- Nỗi đau đớn lại trỗi dậy trong em
? HÃy tìm những chi tiết miêu tả tâm trạng
đau đớn của em?
- Khóc, ngời rung lên, những cơn nức nở dồn
dập xốn xang-> khóc hoài, nói đứt quÃng.
? Qua tất cả những từ ngữ miêu tả đó thể
hiện tâm trạng của Xi- Mông lúc đó nh thế
nào?

- Nỗi khổ đau tinh thần không
? Vì sao có thể nói nỗi đau không có bố là thể giải thoát đến nỗi tuyệt
nỗi đau tinh thần lớn nhất của Xi- Mông?
vọng.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

15

Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
- Chỉ vì bị chế giễu không có bố-> muốn
chết
- Thiên nhiên đẹp hấp dẫn-> nghĩ không có
bố-> nức nở
- Thể hiện ở nỗi khát khao, ở những cơn nức
nở cùng với những câu nói đứt quÃng của
em.
- Giáo viên bình: Thế mới biết tình cảm gia
đình là thiêng liêng bất diệt nếu em bé trong
bài Mây và sóng của TaGo sẵn sàng từ
chối mọi sự cám dỗ của thiên nhiên để đợc ở
nhà với mẹ còn Xi- Mông thì dù thiên nhiên
có đẹp đẽ hấp dẫn đến đâu, dù em có phải
chịu sự đau đớn về thể xác em không nguôi
ngoai đợc nỗi đau không có bố. Đúng là chỉ
khi nào ta bị thiếu ®i mét thø g× ®ã th× ta míi
thÊy nã q giá vô cùng.
? Các em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu
tả của tác giả? (thảo luận nhóm)
- Miêu tả chi tiết tâm trạng của nhân vật qua
cảnh tợng thiên nhiên, qua những tiếng nức
nở của nhân vật.
? Theo em thì cách miêu tả này có phù hợp
với tâm lý trẻ thơ không? vì sao?
- Trẻ em ngây thơ, tình cảm hời hợt dễ quên,
buồn chỉ biết khóc.
? Vì sao tác giả Môpa xăng lại hiểu rõ nỗi
đau đớn của Xi- Mông đến nh vậy? (thảo
luận nhóm).

- Tác giả thơng yêu đồng cảm với nhân vật
? Qua nỗi đau của Xi- Mông tác giả muốn
nhắc nhở chúng ta điều gì?

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Trµng An

16


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
- Không nên đùa cợt trên nỗi đau của ngời
khác
? Nếu em đợc là một ngời bạn của Xi- Mông
thì em sẽ làm gì cho bạn ấy?
? Nếu trong lớp hoặc trong trờng ta có một
bạn rơi vào hoàn cảnh nh Xi- Mông thì em sẽ
xử xự với bạn nh thế nào?
Thế còn cậu bé Xi- Mông trong câu chuyện,
trong lúc em phải chịu về nỗi đau tinh thần,
trong lúc em đang tuyệt vọng nh vậy liệu có
ai giải thoát cho em không? và tâm trạng của
Xi- Mông sẽ nh thế nào nếu nh em có một
ông bố?
- Một em đọc tiếp Bỗng một bàn tay-> bỏ
đi rất nhanh
? Sự việc gì đà xảy ra với Xi- Mông trong lúc
em đang đau đớn và tuyệt vọng?
- Gặp bác Phi- líp
? Xi- Mông tỏ thái độ nh thế nào khi em gặp
bác Phi- líp ở bờ sông?

- Trả lời mắt đẫm lệ- nghẹn ngào

* Tâm trạng của Xi- Mông khi

? Em hiểu thế nào là đẫm lệ?

gặp bác Phi- líp:

? Câu trả lời nghẹn ngào trong tiếng khóc cố
kìm nén chứng tỏ tâm trạng Xi- Mông nh thế
nào?
? Xi- Mông đà nói với bác Phi- líp nh thế
nào? câu nói đó thể hiện điều gì?
- Khát khao cã bè
? Khi b¸c Phi- lÝp nhËn lêi sÏ làm bố của em
thì thái độ của Xi- Mông nh thế nào?
- Xi- Mông khẳng định chắc nịch: Bác là bố
cháu-> Xi- Mông hết buồn-> vui sung sớng

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

17


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
? Thái độ của em nh thế nào trớc những sự
trêu chọc của các bạn ở trờng?
- Quát vào mặt chúng nh ném một hòn đá
- Không trả lời gì hết
? Những hành động đó chứng tỏ Xi- Mông

có thái độ nh thế nào?
- HÃnh diƯn, tù hµo cã mét ngêi bè
? Em cã nhËn xét gì về tâm trạng về tinh thần
của Xi- Mông khi có bác Phi- líp nhận làm
bố?
- Học sinh nghiên cứu đoạn 3
? Chị Blăng sốt đợc giới thiệu nh thế nào?
- Ngời phụ nữ xinh đẹp nhất vùng
? Theo em chị Blăng sốt có phải là ngời phụ

Tâm trạng hạnh phúc niềm vui
pha chút hÃnh diện khi em có
bố.

nữ xấu không? Vì sao em khẳng định nh b. Nhân vật B lăng sốt:
vậy?
- Đứng nghiêm nghị nh muốn cấm đàn ông
- Ôm con hôn lấy hôn để
? Khi nghe con hỏi tâm trạng của chị nh thế
nào? HÃy tìm những chi tiết mà nhà văn
miêu tả?
- Ngời đàn bà hổ thẹn lặng ngắt, quằn quại
dựa vào tờng hai tay ôm ngực, im lặng, tái tê
thổn thức không ra tiếng-> sống đứng đắn,
nghiêm túc đành chấp nhận hoàn cảnh sống
hiện tại, gửi tình thơng yêu vào bé Xi- Mông.
? Việc miêu tả qua vài nét về hình ảnh của
chị, qua cái nhìn của Phi líp và diễn tả tâm
trạng của chị, ta hiểu chị là ngời phụ nữ nh
thế nào?

- Học sinh nghiên cứu đoạn 2, 3
? Tác giả tả chân dung bác thợ rèn Phi- líp

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

18


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
nh thế nào? Em có nhận xét gì về bác?

Chị là ngời phụ nữ đức hạnh bị
- Phi- líp là một ngời lao động lơng thiện, lừa dối.
yêu nghề khỏe mạnh, nhân hậu, yêu trẻ.
? Vì sao bác lại an ủi và đa Xi- Mông về c. Nhân vật bác Phi- líp:
nhà?
- Bác nhận ra sự đau khổ của Xi- Mông,
thông cảm với nỗi bất hạnh của em.
? Tại sao bác lại trở nên rụt rè ấp úng khi nói
với chị Blăng sốt?
- Bác là ngời đàn ông đứng đắn biết tự trọng
và tôn trọng ngời khác, lúc đầu có ý định đùa
cợt-> nể trọng-> lời lẽ trở nên trang trọng.
? Tại sao bác nhanh chóng nhận lời làm bố
của Xi- Mông?
- Thơng cảm, yêu quý Xi- Mông
- Cảm mến chị Blăng sốt
- Muốn bù đắp sự mất mát cho Xi- Mông
? Chi tiết Bác nhấc bổng Xi- Mông lên hôn
em nói lên tâm trạng của Bác lúc đó nh thế

nào?
- Sự xúc động đột ngột của bác về quyết định
của chính mình có phần ngợng ngùng xấu
hổ.
? Qua những việc mà bác đà làm cho Xi- Mông
chứng tỏ bác là con ngời nh thế nào?

- Nhân hậu giàu tình yêu thơng con ngời
? Qua văn bản tác giả muốn nhắn nhủ ta điều
gì? (lòng cảm thơng và tình yêu con ngời, bè
bạn nhất là ®èi víi nh÷ng ngêi nghÌo khỉ,
- Mét ngêi lao ®éng khỏe mạnh
? Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả lơng thiện có trái tim nhân hậu.
bất hạnh).

diễn biến tâm trạng của nhân vật? (3 nhân

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

19


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
vật).

III. Tổng kết:

(Thể hiện tâm trạng, phẩm chất nhân vật qua 1. Nội dung:
tả ngoại hình cử chỉ, lời nói phù hợp lứa tuổi - Truyện nhắc nhở chúng ta về
lòng yêu thơng con ngời, thông

hoàn cảnh).
cảm với nỗi đau của ngời khác.
- Một em đọc ghi nhớ- SGK 144
2. Nghệ Thuật: Miêu tả tâm
trạng nh©n vËt
3. Ghi nhí: SGK- T144
IV. Cđng cè:
- Mét em đọc lại văn bản
V. Hớng dẫn về nhà:
- Tập phân tích 3 nhân vật
- Ôn tập lại toàn bộ truyện
E. Rút kinh nghiệm:
.....................................................................................................................................

--------------------------------------------------------Hay tôi lấy ví dụ khác: Sau khi hớng dẫn các em đọc thêm văn bản Con
Cò- Ngữ Văn 9- tập II, tôi có cho một bài tập về nhà với yêu cầu nh sau:
Viết đoạn văn nêu cảm nhận của em về hai câu thơ đợc đúc rót nh mét quy
lt:
Con dï lín vÉn lµ con cđa mẹ
Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.
Em Thu Hằng học sinh lớp 9B đà cảm nhận nh sau:
Mỗi đứa trẻ dù đà khôn lớn trởng thành, vững vàng trong cuộc sống
vẫn luôn là đứa con bé bỏng cần sự ôm ấp che chở từ tình yêu thơng ấm áp
của ngời mẹ. Để trên mỗi bớc đờng đời khi vấp ng· hä cã thĨ trë vỊ víi vßng
tay mĐ bao dung, tìm lại mối giao hòa và điểm tựa vững chắc nơi suối
nguồn tình cảm...Dù con đà lớn khôn nhng mẹ lúc nào cũng là chiếc bóng
âm thầm bên đời con trên vạn ngả, bởi con là tất cả vui buồn của lòng mẹ
yêu thơng. Vậy nên:

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

20


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời lòng mẹ vẫn thơng con.
Hay một dẫn chứng khác: Sau khi học xong bài thơ Mây và sóng của nhà
thơ Ta-Go (Ngữ văn 9- tập II) tôi ra một bài tập về nhà nh sau:
Em suy nghÜ g× vỊ t×nh mÉu tư sau khi häc xong bài thơ Mây và sóng. HÃy
bày tỏ suy nghĩ đó của em bằng 1 đoạn văn.
Thật bất ngờ em Thái Hà học sinh lớp 9C lại cho cả lớp nghe một bài thơ
viết về mẹ nh sau:

Nếu mẹ là...
Nếu mẹ bỗng hóa thành vầng trăng
Thì con xin đợc làm suối mát
Suối chan hòa trong ánh trăng bát ngát
Con ngoan hiền trong tình mẹ bao la.
Nếu mẹ bỗng biến thành vầng dơng
Thì con xin đợc làm cây cỏ
Cây không thể thiếu mặt trời đỏ
Cũng nh con không thể thiếu Ngời.
Nếu mẹ bỗng tan thành cơn gió
Con sẽ làm đồng ruộng xanh t¬i
Giã m¬n man ngän lóa vui cêi
Hai mĐ con ta cùng ca hát.
Nhng mẹ ơi! Mẹ đừng làm gì nữa
Con chỉ muốn mẹ là mẹ thôi
Mẹ của con chỉ có một trên đời

Con sống mÃi trong tình thơng của mẹ.
Nghe em Hà đọc bài thơ này tôi thiết nghĩ nếu gọi đây là một bài thơ theo
đúng một tác phẩm nghệ thuật thì hẳn còn khiếm khuyết nhng tôi nhận thấy đợc

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trêng THCS Trµng An

21


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
giá trị to lớn của nó là ở chỗ bài Ngữ văn mà cô giảng trên lớp chắc chắn đÃ
thấm dần vào tâm hồn trẻ thơ của các em.
Hoặc tôi lấy một ví dụ khi làm đề văn: HÃy kể về một ngời thân yêu cđa
em” mét em häc sinh líp 6 ®· kĨ vỊ ngời bố của mình nh sau: Hôm đó, đà 7
giờ tối rồi, cả nhà em đợi mÃi mà không thấy bố em đi củi về. Em buồn và lo
cho bố lắm, không biết vì sao mà hôm nay bố em lại đi rừng về muộn nh vậy.
Em chờ mÃirồi bố em cũng về, trên chiếc xe đạp cũ kỹ bố em thồ hai bó củi
rất to và nặng. Nhìn quần áo bố bẩn lấm lem, mặt ớt đẫm mồ hôi, em thấy thơng bố quá. Chỉ vì lo lấy tiền cho chúng em ăn học mà ngày nào bố em cũng
phải đi rừng nh thế. Em vội chạy vào nhà rãt cho bè em mét cèc níc vèi nguéi
mêi bè uèng råi lÊy chiÕc qu¹t nan qu¹t cho bè. Sau khi nghe bè kĨ em míi biÕt
h«m nay bè vỊ muộn là do cái xe đạp của bố bị bục săm. Những dòng nớc mắt
của em cứ chảy dài, em thơng bố nhiều lắm.
Lời văn bộ bạch chân thành của em học sinh đó khiến lòng tôi bồi hồi xúc
động. Tình thơng yêu ngời cha của một em học sinh vùng nông thôn còn nhiều
khó khăn thiếu thốn nó là nh vậy đấy. Có phải đâu là một cốc nớc chanh đá mát
lạnh hay một làn gió mát của chiếc quạt điện mà đó chỉ là một cốc nớc vối
nguội trong một chiếc bình sứ ta vẫn thờng gặp ở những vùng nông thôn dân
dÃlời kể rất thật của em đà bộc lộ đ ợc lòng yêu thơng mẹ cha, biết cảm thông
với nỗi vất vả của cha mẹ. Phải chăng chính tình thơng yêu cha mẹ đà khơi
nguồn cảm xúc để các em có thể cho ra đời những đoạn văn, bài thơ mộc mạc,

chân thành đến nh vậy.
Thứ hai: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh qua giờ tập làm văn
Thực tế cho thấy không ít học sinh hiện nay rất yếu kém về văn hóa giao
tiếp, nhiều đồng chí giáo viên đà từng phàn nàn về chuyện học sinh nói leo một
cách hồn nhiên hay ngang nhiªn nãi chun riªng trong giê häc, råi chun häc
sinh nói tục, chửi thề, xng hô không đúng trong giao tiếp. Đặc biệt điểm yếu dễ
nhận ra của học sinh phổ thông ở vùng nông thôn là rất rụt rè, lúng túng trong
giao tiếp do tâm lý e ngại hoặc khi đứng trớc tập thể không biết nói nh
thế nào. Bớc vào một môi trờng văn hóa là nhà trờng nhng đa số học sinh vẫn
mang theo tâm lý và lối ứng xử hồn nhiên thờng ngày. Tôi thiết nghĩ là ngời
làm công tác giáo dục đặc biệt là giáo viên Ngữ Văn cần chú trọng giáo dục văn

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

22


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
hóa, giao tiếp ứng xử cho học sinh. Chính vì vậy tôi đặc biệt chú ý uốn nắn cho
các em từ cách trả lời phải nói thành câu, tránh cách nói cộc lốc. Đặc biệt trong
các giờ luyện nói trong chơng trình, giáo viên thờng lóng tóng trong kh©u tỉ
chøc, cã khi giê lun nãi lại trở thành giờ luyện viết đoạn văn. Thực tế tâm lý
chung của giáo viên Ngữ văn là ngại dạy các giờ luyện nói. Nguyên nhân cơ
bản là do học sinh cha có kỹ năng nói trớc tập thể hoặc học sinh không có sự
chuẩn bị chu đáo về nội dung trớc ở nhà lên lớp thờng giáo viên khó lòng thực
hiện thành công. Để nâng cao chất lợng giờ luyện nói ngời giáo viên phải có sự
phân công nội dung cụ thể để các em hình dung đợc mình sẽ nói cái gì (đề tài
giao tiếp) nói với ai (xác định đối tợng giao tiếp), nói trong hoàn cảnh nào (xác
định hoàn cảnh giao tiếp), nói để làm gì (mục đích giao tiếp), nói nh thế nào
(cách thức giao tiếp).

Nói tóm lại ngời giáo viên cần sáng tạo các hình thức hoạt động sao cho
sinh động hấp dẫn, để học sinh chủ động hoạt động và bộc lộ có tác dụng giáo
dục nhẹ nhàng mà sâu sắc. Các đề tập làm văn trên lớp hay cho về nhà, giáo
viên cũng cần hớng cho các em vào những chủ đề có ý nghĩa giáo dục nh: Vấn
đề bảo vệ môi trờng hay phòng chống các tệ nạn xà hội, kể lại dịp tham gia
lễ hội ở địa phơng em, giới thiệu một danh lam thắng cảnh ở địa phơng. Với
những đề bài tập làm văn nh vậy sẽ tạo điều kiện cho các em bộ lộ đợc nhận
thức và bày tỏ thái độ tình cảm của mình về trách nhiệm của cá nhân đối với
cộng đồng. Tình cảm đối với quê hơng và trách nhiệm của bản thân các em trớc
vấn đề toàn xà hội quan tâm.
Thứ ba: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh qua hoạt động ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa là hình thức hoạt động (ngoại) tiết học là một nhiệm
vụ bổ trợ rất cần thiết. Hoạt động ngoại khóa có vai trò vô cùng quan trọng đối
với hoạt động ngoài giờ. Ví dụ các Câu lạc bộ sáng tác ngâm thơ, diễn kịch
hoặc su tầm nếu giáo viên tổ chức tốt sẽ kích thích lòng ham mê văn học. Hay
những buổi ngoại khóa về tác phẩm hoặc gặp gỡ nhà văn, giúp cho học sinh
thấy đợc cuộc sống văn chơng thật gần gũi, ngoại khóa sẽ bổ trợ cho nội khóa,
khắc sâu thêm kiến thức nội khóa.
Đối với trờng THCS Tràng An thờng phối hợp với tổ văn để tổ chức các buổi
ngoại khóa trong năm nh: Nhân dịp ngày quốc phòng toàn dân 22/12 tôi tổ chức
ngoại khóa về Hình ảnh anh bộ đội qua thơ ca.
Thông qua buổi ngoại khóa có thể bồi dỡng cho các em lý tởng cách mạng,
niềm tự hào vỊ phÈm chÊt cao ®Đp cđa anh bé ®éi cơ Hồ qua các thời kỳ cách
mạng.

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

23

Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
Nhân dịp ngày quốc tế phụ nữ 8/3 tôi tổ chức ngoại khóa về Hình tợng ngời phụ nữ trong văn học. Nhân dịp ngày sinh nhật Bác 19/5 tôi thờng tổ chức
buổi ngoại khóa Chất tình trong thơ Bác, qua buổi ngoại khóa văn học tôi
giúp các em hiểu hơn những nét đẹp trong phẩm chất của Ngời. Giáo dục các
em lòng kính yêu Bác và tinh thần quyết tâm làm theo lời Bác dạy. Góp phần
không nhỏ vào việc giáo dục các em hởng ứng cuộc vận động học tập và làm
theo tấm gơng đạo đức Hồ Chí Minh.
Tôi nhận thấy với những buổi ngoại khóa nh thế này vừa thu hút đợc đông
đảo học sinh tham gia, lôi cuốn các em đến trờng góp phần vào việc xây dựng
trờng học thân thiện. Đặc biệt hơn sau khi đọc những bài viết thu hoạch của các
em mới thấy đợc, tổ chức đợc các hoạt động ngoài giờ đặc biệt là bộ môn
Văn sẽ có kết quả rất lớn trong việc bồi đắp t tởng tình cảm, thái độ, nhân cách
đạo đức cho các em học sinh. Tổ chức hoạt động ngoại khóa Văn học không chỉ
bổ trợ đợc kiến thức văn chơng mà còn bồi đắp cho các em t tởng tình cảm tốt
đẹp của con ngời mới.
Trờng THCS Tràng An cũng đà tổ chức nhiều hoạt động ngoài giờ bổ ích
nh tổ chức chơng trình giao lu văn nghệ Nối vòng tay lớn kết hợp với trung
tâm ngời tàn tật tỉnh Quảng Ninh, tổ chức buổi giao lu với chủ đề Những trái
tim không tật nguyền để giáo dục học sinh lòng nhân ái yêu thơng những con
ngời bất hạnh. Qua những buổi giao lu này chúng tôi đà thu đợc kết quả rất lớn.
Trong năm học qua trờng chúng tôi còn phối hợp với tổng cục đờng sắt Việt
Nam tổ chức cho các em học sinh trong toàn trờng thảo luận về vấn đề an toàn
giao thông đờng sắt. Chính vì làm đợc nh vậy mà mấy năm gầy đây không có
hiện tợng học sinh vi phạm hành lang an toàn giao thông đờng sắt.
Nói tóm lại thì nhiệm vụ đặt ra cho việc phát triển toàn diện nhân cách của
học sinh trong nhà trờng hiện nay là bằng mọi cách tăng cờng tác dụng giáo
dục qua việc dạy học văn chơng. Theo tôi thì việc thực hiện giáo dục bằng nghệ
thuật ngôn từ, tức là bằng văn chơng sẽ có tác dụng mạnh mẽ hơn bất kỳ cách
giáo dục cỡng bức nào. Những lời giáo huấn hoặc sự trừng phạt đáng sợ cha hẳn
đà làm cho con ngời trở nên tốt hơn, mà chính sự hấp dẫn của cái đẹp, sự xúc

động bởi cái cao thợng, sự nhạo báng những cái nhỏ nhen thấp hèn, sự cảm
nhận về sức mạnh sáng tạo của con ngời và những khoái cảm về nghệ thuật lại
có tác dụng tích cực đối với việc giáo dục con ngời. Chúng ta
giáo dục đạo đức cho học sinh không chỉ qua bộ môn giáo dục công dân mà
qua tất cả các môn học. Giáo viên giảng dạy ở tất cả các bộ môn đều phải tham
gia dạy ngời để góp phần hình thành giá trị đạo đức tình cảm, phơng pháp

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

24


Đề tài: Giáo dục tình cảm đạo đức học sinh thông qua bộ môn Ngữ Văn
ứng xử của học sinh đối với cộng đồng. Giáo dục đạo đức chính là góp phần
xây dựng nhân cách lành mạnh với sức đề kháng cái xấu trong xà hội.
Ngoài những hoạt động trong bộ môn văn học thì tôi còn nhận thấy rằng trớc thực trạng đạo đức xuống cấp của học sinh nói chung và tình hình có chiều
hớng giảm sút về đạo đức của học sinh Tràng An nói riêng thì việc giáo dục đạo
đức cho học sinh là một đòi hỏi cấp bách không phải của riêng trờng Tràng An
mà là của toàn xà hội nhng để giáo dục đạo đức cho các em có hiệu quả thì yếu
tố tập thể giữ vai trò hết sức quan trọng. Công tác giáo dục đạo đức cho học
sinh chỉ đạt kết quả tốt khi nó có sự tác động đồng thời của các lực lợng giáo
dục: Nhà trờng, gia đình và xà hội. Bởi con ngời sinh ra và lớn lên trong môi trờng gia đình và xà hội. Đó là nơi diễn ra quá trình giáo dục con ngời. Tất nhiên
là ở từng môi trờng đều có nội dung và phơng pháp giáo dục khác nhau. Đặc
biệt gia đình giữ một vị trí đặc biệt đối với sự hình thành và phát triển nhân
cách con ngời ngay từ tuổi ấu thơ. Qua lời ru của mẹ, tình thơng yêu, tấm gơng
và lời khuyên bảo của ông bà, cha mẹ, anh chị. Gia đình
là một hệ thống bảo trợ tốt nhất cho mỗi cá nhân bảo đảm an toàn cho tuổi trẻ
phát triển và là môi trờng để đợc chăm sóc an ủi, động viên. Nhân cách lối sống
của học sinh đợc hình thành, nuôi dỡng từ cái nôi gia đình. Cổ ngữ có câu ở
nhà phải thói, gia đờng khỏi lo nghĩa là nếu đứa trẻ ngoan, tốt ở trong gia đình

thì sẽ Miễn dịch đợc với cái sống ngoài đời. Gia đình còn là một trong những
cội nguồn tạo ra giá trị đạo lý, nhân cách văn hóa con ngời, là trờng học đầu
tiên, là nơi hình thành và phát triển các giá trị đạo lý bản sắc con ngời. Nếu sau
khi học xong bài học về lòng nhân ái học sinh về nhà định cho một bà ăn xin
nắm gạo hay mấy nghìn tiền lẻ thì bị mẹ phản đối, thậm chí các em còn thấy
cha mẹ mình còn thiếu tôn trọng yêu thơng ông bà thì liệu bài học của thầy
cô đối với những em học sinh ấy liệu có còn đáng tin không?. Do đó phải coi
trọng vai trò giáo dục dạy dỗ của gia đình. Còn nhà trờng có chức năng chuyên
trách về giáo dục, là nơi thanh niên đợc học hỏi những kiến thức văn hãa, khoa
häc kü tht th«ng qua sù híng dÉn cđa giáo viên và các công cụ nh chơng
trình sách giáo khoa và thiết bị dạy học.
Cho nên ngời làm công tác giáo dục phải nhận thức đúng đắn Giáo dục là
sự nghiệp của quần chúng. Kết quả giáo dục còn tùy thuộc vào sự tham gia
tích cực của các ngành, các cấp, các lực lợng xà hội.
Trách nhiệm giáo dục đạo đức cho học sinh là nhiệm vụ của mọi thành viên
trong nhà trờng. Giáo dục đạo đức là một quá trình thờng xuyên liên tục diễn ra
ở mọi lúc, mọi nơi. Một giờ dạy trên lớp không chỉ đơn thuần là truyền thụ kiến

Giáo viên thực hiện : Bùi Thị Dung- Trờng THCS Tràng An

25