nghiên cứu sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới tại một số xã thuộc huyện đông triều, tỉnh quảng ninh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu





ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM


ĐỖ THỊ HỒNG NHUNG

NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA CỦA NGƢỜI DÂN
TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI
MỘT SỐ XÃ THUỘC HUYỆN ĐÔNG TRIỀU,
TỈNH QUẢNG NINH




LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN








Thái Nguyên - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu



ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM


ĐỖ THỊ HỒNG NHUNG

NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA CỦA NGƢỜI DÂN
TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI
MỘT SỐ XÃ THUỘC HUYỆN ĐÔNG TRIỀU,
TỈNH QUẢNG NINH

Ngành : Phát triển nông thôn
Mã số ngành: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN


Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Dƣơng Văn Sơn




Thái Nguyên - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

i
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ học hàm, học vị nào.
Tôi xin cam đoan: Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã
được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã đều được chỉ rõ
nguồn gốc.


Thái Nguyên, ngày 15 tháng 12 năm 2014
Tác giả luận văn




Đỗ Thị Hồng Nhung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ii
LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được
sự giúp đỡ nhiệt tình của các cơ quan, các tổ chức và các cá nhân. Tôi xin bày
tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện giúp
đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu luận văn này.
Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông
lâm Thái Nguyên, Phòng Quản lý và đào tạo sau đại học của nhà trường cùng

các thầy cô giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình
học tập.
Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn thầy
giáo, PGS.TS. Dương Văn Sơn, người đã trực tiếp chỉ bảo, hướng dẫn khoa học
và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các đồng chí lãnh đạo huyện Đông
Triều; Ban quản lý xây dựng nông thôn mới huyện; Phòng Nông nghiệp và
Phát triển nông thôn huyện, cùng các phòng, ban, ngành khác của huyện; lãnh
đạo các xã Kim Sơn, Đức Chính, Hưng Đạo thuộc huyện Đông Triều đã giúp
đỡ tôi về thông tin, số liệu trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu luận văn.
Do thời gian nghiên cứu có hạn, luận văn của tôi không thể tránh khỏi
những sơ suất, thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các thầy cô
giáo cùng toàn thể bạn đọc.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 15 tháng 12 năm 2014
Tác giả



Đỗ Thị Hồng Nhung


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

iii
MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT vii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT vii
DANH MỤC CÁC BẢNG viii
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 3
2.1. Mục tiêu chung 3
2.2. Mục tiêu cụ thể 3
3
3
3
4. Bố cục luận văn 4
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 5
1.1. Cơ sở lý luận 5
1.1.1. Khái niệm về nông thôn, phát triển nông thôn và mô hình nông thôn
mới 5
1.1.2. Sự cần thiết của chương trình xây dựng nông thôn mới 8
1.1.3. Căn cứ pháp lý xây dựng nông thôn mới 11
1.1.4. Tiêu chí xây dựng nông thôn mới 12
1.1.5. Những nguyên tắc xây dựng nông thôn mới theo Chương trình
mục tiêu quốc gia 15
1.1.6. Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới
16

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

iv
1.2. Cơ sở thực tiễn 21
1.2.1. Tình hình xây dựng nông thôn mới một số nước điển hình trên thế
giới 21

1.2.2. Tình hình xây dựng mô hình nông thôn mới ở Việt Nam 26
1.2.3. Tình hình xây dựng mô hình nông thôn mới ở tỉnh Quảng Ninh . 28
1.2.4. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu 32
Chƣơng 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 40
2.1. Đối tượng, địa điểm và phạm vi nghiên cứu 40
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu 40
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu 40
2.1.3. Phạm vi nghiên cứu 40
2.2. Nội dung nghiên cứu 41
2.2.1. Nhận thức của người dân trong việc xây dựng nông thôn mới 41
2.2.2. Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn
mới ở địa bàn nghiên cứu 41
2.2.3. Kết quả đạt được và một số tác động bước đầu của nông thôn mới
đối với địa phương 41
2.2.4. Một số thuận lợi và khó khăn của người dân trong việc tham gia
xây dựng mô hình nông thôn mới 42
2.2.5. Một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và tăng cường sự tham gia
của người dân trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn nghiên cứu 42
2.3. Phương pháp nghiên cứu 42
2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin 42
2.3.2. Phương pháp xử lý thông tin 45
2.3.3. Phương pháp phân tích 45
2.3.4. Hệ thống chỉ tiêu phân tích 46
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 48
3.1. Nhận thức của người dân trong việc xây dựng nông thôn mới 48
3.1.1. Hiểu biết của người dân về nông thôn mới 48

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

v

3.1.2. Người dân đánh giá về sự cần thiết của xây dựng nông thôn mới 50
3.1.3. Mức độ tự nguyện và lý do người dân tham gia xây dựng nông thôn
mới 51
3.2. Sự tham gia của người dân trong xây dựng mô hình nông thôn mới ở
địa bàn nghiên cứu 54
3.2.1. Sự tham gia của người dân trong công tác thông tin, tuyên truyền
về xây dựng nông thôn mới 54
3.2.2. Sự tham gia của người dân trong thảo luận chiến lược, lập kế
hoạch và công tác quy hoạch phát triển nông thôn mới 57
3.2.3. Sự tham gia của người dân trong các mô hình sản xuất, tập huấn
khoa học - kỹ thuật 63
3.2.4. Sự tham gia của người dân trong công tác huy động nguồn lực xây
dựng nông thôn mới 65
3.2.5. Sự tham gia của người dân trong công tác giám sát xây dựng nông
thôn mới 71
3.2.6. Sự tham gia của người dân trong việc quản lý và sử dụng tài sản
hình thành trong quá trình xây dựng mô hình nông thôn mới 72
3.3. Kết quả đạt được và một số tác động bước đầu của nông thôn mới đến
địa phương 74
3.3.1. Kết quả đạt được sau khi xây dựng nông thôn mới 74
3.3.2. Những tác động bước đầu của xây dựng nông thôn mới đến địa
phương 86
3.4. Một số thuận lợi và khó khăn của người dân trong việc tham gia xây
dựng mô hình nông thôn mới 87
3.4.1. Thuận lợi 87
3.4.2. Khó khăn 88
3.5. Một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và tăng cường sự tham gia
của người dân trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn nghiên cứu 89
3.5.1. Định hướng nâng cao vai trò cho người dân 90

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

vi
3.5.2. Giải pháp về nâng cao năng lực, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ
lãnh đạo địa phương và cán bộ phát triển nông thôn trong xây dựng nông
thôn mới 91
3.5.3. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền, tập huấn đào tạo,
nâng cao nhận thức cho người dân 92
3.5.4. Giải pháp về chính sách 93
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO 100


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

vii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BNN
:
Bộ Nông nghiệp
BCĐ
:
Ban chỉ đạo
BNNPTNT
:
Bộ Nông nghiệp phát triển nông thôn
BQL
:
Ban quản lý

CS
:
Chính sách
CNH
:
Công nghiệp hóa
HĐH
:
Hiện đại hóa
HU
:
Huyện ủy
KN
:
Khuyến nông
MH
:
Mô hình
NQ
:
Nghị quyết
NXB
:
Nhà xuất bản
QĐ
:
Quyết định
SX - KD
:
Sản xuất - kinh doanh

PTNT
:
Phát triển nông thôn
TW
:
Trung ương
TTg
:
Thủ tướng
TT
:
Thông tư
THCS
:
Trung học cơ sở
THPT
:
Trung học phổ thông
UBND
:
Ủy ban nhân dân
VH - TT - DL
:
Văn hóa - Thể thao - Du lịch


Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

viii
DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Sự hiểu biết và trao đổi thông tin về xây dựng nông thôn mới 49
Bảng 3.2. Đánh giá của người dân về sự cần thiết của xây dựng nông thôn mới 51
xây dựng nông
thôn mới 52
Bảng 3.4. Lý do người dân tham gia xây dựng nông thôn mới 53
Bảng 3.5. Hình thức tuyên truyền xây dựng nông thôn mới 55
Bảng 3.6. Sự tham gia của người dân trong thảo luận chiến lược phát triển,
việc lập kế hoạch và công tác quy hoạch xây dựng nông thôn mới . 58
Bảng 3.7. Sự tham gia đóng góp ý kiến của người dân 60
Bảng 3.8. Sự tham gia của người dân trong việc quyết định lựa chọn các
giải pháp, xác định các vấn đề ưu tiên của địa phương 62
Bảng 3.9. Người dân tham gia tập huấn, ứng dụng kỹ thuật trong sản xuất 64
Bảng 3.10. Người dân tham gia hiến đất xây dựng các công trình công cộng 66
Bảng 3.11. Người dân đóng kinh phí xây dựng các công trình nông thôn 67
Bảng 3.13. Người dân tham gia giám sát xây dựng nông thôn mới 71
Bảng 3.14. Người dân tham gia quản lý tài sản hình thành trong 73
Bảng 3.15. Hiện trạng quy hoạch của địa bàn nghiên cứu năm 2013 75
Bảng 3.16. Hiện trạng đường giao thông của địa bàn nghiên cứu năm 2013 76
Bảng 3.17: Hiện trạng về thủy lợi, điện và trường học tại địa bàn nghiên
cứu năm 2013 77
Bảng 3.18. Hiện trạng về cơ sở vật chất văn hóa, chợ nông thôn, bưu điện
và nhà ở dân cư 79
Bảng 3.20. Thực trạng về văn hóa - xã hội - môi trường so với 83
tiêu chí xây dựng nông thôn mới 83
Bảng 3.21: Tình hình về hệ thống chính trị, an ninh trật tự xã hội 85
Kết quả thể hiện cụ thể qua bảng dưới đây: 86
Bảng 3.22. Một số chỉ tiêu đánh giá sự tăng trưởng kinh tế của địa bàn
nghiên cứu 84

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ix
DANH MỤC CÁC HÌNH


Hình 3.1. Đánh giá của người dân về sự cần thiết của xây dựng nông
thôn mới 51
ựng nông
thôn mới 52
Hình 3.3. Lý do người dân tham gia xây dựng nông thôn mới 53
Hình 3.4. Hình thức tuyên truyền xây dựng nông thôn mới 56
Hình 3.5. Sự tham gia của người dân trong thảo luận chiến lược phát
triển, việc lập kế hoạch và công tác quy hoạch xây dựng nông
thôn mới 59
Hình 3.6. Sự tham gia đóng góp ý kiến của người dân 61
Hình 3.7. Sự tham gia của người dân trong việc quyết định lựa chọn các
giải pháp, xác định các vấn đề ưu tiên của địa phương 62
Hình 3.8. Người dân tham gia quản lý tài sản hình thành trong quá trình
xây dựng nông thôn mới 73

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
5
, n

.
Nông nghiệp, nông thôn, nông dân đã trở thành vấn đề có tầm chiến lược đặc
biệt quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, góp phần quan trọng
thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, là cơ sở ổn định chính trị và an ninh quốc
phòng; là yếu tố quan trọng đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước
trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủ
nghĩa; nhưng trước hết phải xuất phát từ lợi ích của nông dân, phát huy sự
tham gia của người dân, trở thành chỗ dựa chính trị vững chắc của Đảng và
Nhà nước, tạo điều kiện thuận lợi giúp nông dân nâng cao trình độ mọi mặt,
có đời sống vật chất và tinh thần ngày càng cao. Phát triển nông nghiệp, nông
thôn nhằm chủ động giải quyết các vấn đề về đời sống và đáp ứng các nhu
cầu của nông dân, đặc biệt là tạo điều kiện giúp đỡ để họ có thể tự giải quyết
được vấn đề của mình.
Những năm qua, nhiều chương trình, dự án nhằm phát triển nông thôn đã
được thực hiện như Dự án ngành cơ sở hạ tầng nông thôn, Chương trình mục
tiêu quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, Chương trình 135
hay Chương trình mục tiêu quốc gia xóa đói giảm nghèo và việc làm,… Tuy
nhiên những chương trình, dự án này mới chỉ giải quyết được những vấn đề
riêng rẽ hoặc chỉ nhằm mục tiêu xóa đói giảm nghèo, phát triển cho những vùng
nghèo, vùng đặc biệt khó khăn. Trong giai đoạn vừa qua, Chính phủ Việt Nam

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

2
đang thực hiện chủ trương tăng cường việc phân cấp và trao quyền cho các địa
phương, bước đầu đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, việc
triển khai thực hiện ở cơ sở (nhất là ở cấp xã và cộng đồng thôn, bản) hiện còn
chậm do bị ràng buộc bởi các cơ chế, chính sách và năng lực của đội ngũ cán bộ
cơ sở còn hạn chế trong việc phát triển nông thôn văn minh, hiện đại [2].
Xây dựng nông thôn mới trong từng thời kỳ là vấn đề luôn được sự quan

tâm của Đảng và Nhà nước ta. Từ năm 2001 - 2006 cả nước đã triển khai Đề
án thí điểm “Xây dựng mô hình nông thôn mới cấp xã theo hướng công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa” do Ban kinh tế Trung ương và Bộ
Nông nghiệp và PTNT chỉ đạo ở trên 200 làng điểm ở các địa phương với
hướng tiếp cận từ cộng đồng. Chương trình đã được thực hiện thắng lợi, tạo
bước đột phá trong phát triển nông nghiệp nông thôn, nâng cao chất lượng
cuộc sống cho người dân. Cùng với đó, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng
Ninh đã tiến hành thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới theo chủ
trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, với mục tiêu đến năm 2014,
huyện Đông Triều cơ bản hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới. Sau gần
ba năm triển khai xây dựng, huyện Đông Triều đã đạt được nhiều kết quả
tích cực, tăng cường được niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và
Nhà nước, thúc đẩy được sự tham gia của người dân vào xây dựng và phát
triển nông thôn.
Tuy nhiên, trên thực tế nhiều nơi nhận thức của người dân về xây dựng
nông thôn mới còn nhiều hạn chế, chưa phát huy được sự tham gia của người
dân trong xây dựng và phát triển nông thôn. Vấn đề tăng cường sự tham gia
của người dân thực hiện chủ yếu thông qua một số mô hình phát triển nông
thôn mới vẫn chưa được cụ thể hoá một cách chi tiết, chưa mô phỏng nó
thành phương pháp để thực hiện có tính đồng bộ, thống nhất, phù hợp với tình
hình thực tế.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

3
Xuất phát từ những yêu cầu về phát triển nông thôn mới và tình hình
trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu sự tham gia của người
dân trong xây dựng nông thôn mới tại một số xã thuộc huyện Đông Triều,
tỉnh Quảng Ninh”.
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn
mới, từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu để tăng cường sự tham gia của họ
nhằm góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững trên địa bàn huyện Đông
Triều, tỉnh Quảng Ninh.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Đánh giá được nhận thức, hiểu biết, suy nghĩ của người dân và thực
trạng sự tham gia của họ trong xây dựng nông thôn mới tại địa bàn nghiên cứu.
- Đánh giá kết quả đạt được và một số tác động bước đầu của nông thôn
mới đối với địa phương.
- Đề xuất một số giải pháp nâng cao nhận thức và tăng cường sự tham
gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới.


- Nâng cao kiến thức, kỹ năng và rút kinh nghiệm thực tế phục vụ cho
công tác sau này.
- Vận dụng và phát huy được các kiến thức đã học tập và nghiên cứu.
-
tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới.
n
-
, tỉnh Quảng Ninh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

4
-
xây dựng nông thôn mới,
của người dân vào xây dựng nông thôn mới nói riêng và phát triển nông thôn
nói chung.

-
chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Đông Triều, tỉnh
Quảng Ninh.
4. Bố cục luận văn
Ngoài 2 phần Mở đầu và Kết luận, Luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Chương 2: Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

5
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU

1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Khái niệm về nông thôn, phát triển nông thôn và mô hình nông thôn mới
1.1.1.1. Nông thôn
Nông thôn được coi như là khu vực địa lý nơi đó sinh kế cộng đồng gắn
bó, có quan hệ trực tiếp đến khai thác, sử dụng, bảo vệ môi trường và tài
nguyên thiên nhiên cho hoạt động sản xuất nông nghiệp.
Hiện nay có rất nhiều quan điểm khác nhau về nông thôn do đó cũng có
nhiều khái niệm khác nhau về nông thôn.
Khi khái niệm về nông thôn người ta thường so sánh nông thôn với
thành thị. Có quan điểm cho rằng khi xem xét nông thôn dùng chỉ tiêu mật độ
dân số, số lượng dân cư ở nông thôn thấp hơn so với thành thị. Ý kiến khác
lại cho rằng, dựa vào chỉ tiêu trình độ phát triển cơ sở hạ tầng, có nghĩa là
vùng nông thôn có cơ sở hạ tầng không phát triển bằng thành thị. Một quan
điểm khác lại cho rằng, vùng nông thôn là vùng có dân cư làm nông nghiệp là
chủ yếu, tức là nguồn sinh kế chính của dân cư nông thôn trong vùng là từ

hoạt động sản xuất nông nghiệp [5].
Những ý kiến này chỉ đúng trong từng khía cạnh cụ thể và từng nước
nhất định, phụ thuộc vào trình độ phát triển, cơ cấu kinh tế, cơ cấu áp dụng
cho từng nền kinh tế. Như vậy, khái niệm nông thôn chỉ có tính chất tương
đối, nó có thể thay đổi theo thời gian và theo tiến trình phát triển kinh tế - xã
hội của các quốc gia trên thế giới. Trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam
chúng ta có thể hiểu:
“Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều
nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa -

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

6
xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng
của các tổ chức khác” [8].
Còn theo một số tác giả: Nông thôn là một phần lãnh thổ không thuộc nội
thành, nội thị của các thành phố, thị xã, thị trấn, được quản lý bởi cấp quản lý
hành chính cơ sở là UBND xã.
1.1.1.2. Phát triển nông thôn
Khác với phát triển và phát triển kinh tế, phát triển nông thôn là chỉ sự
phát triển ở khu vực nông thôn; có thể hiểu rằng phát triển nông thôn chỉ sự
phát triển kinh tế - xã hội trên phạm vi hẹp hơn phát triển và phát triển kinh
tế. Sau đây là một số quan điểm về phát triển nông thôn [5]:
- Phát triển nông thôn là một quá trình tất yếu cải thiện một cách bền
vững về kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng
sống của dân cư nông thôn.
- Phát triển nông thôn là những thay đổi cần thiết ở vùng nông thôn. Tuy
nhiên, những gì coi là cần thì lại khác nhau ở từng nước, từng vùng, từng địa
phương; theo quan điểm thông thường, bản chất của phát triển là tăng trưởng
và hiện đại hoá mang lại cho người nghèo chút lợi nho nhỏ.

- Phát triển nông thôn là một chiến lược nhằm phát triển đời sống kinh tế
và xã hội của một nhóm người riêng biệt, người nghèo ở nông thôn. Nó đòi hỏi
phải mở rộng các lợi ích của sự phát triển đến với những người nghèo nhất
trong những người nghèo nhất, trong những người đang tìm kế sinh nhai ở các
vùng nông thôn. Nhóm này gồm những tiểu nông, tá điền và những người
không có đất.
- Phát triển nông thôn bền vững là sự phát triển kinh tế - xã hội nông thôn
với tốc độ cao, là quá trình làm tăng mức sống của người dân nông thôn. Phát
triển nông thôn phù hợp với nhu cầu của con người, đảm bảo sự tồn tại bền vững
và sự tiến bộ lâu dài trong nông thôn. Sự phát triển đó dựa trên việc sử dụng hiệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

7
quả tài nguyên thiên nhiên mà vẫn bảo đảm giữ gìn môi trường sinh thái nông
thôn. Phát triển nông thôn đáp ứng nhu cầu xã hội hiện nay nhưng không làm
cạn kiệt tài nguyên, không để lại hậu quả cho thế hệ tương lai.
Từ các quan điểm trên có thể hiểu: Phát triển nông thôn là một quá trình
nhằm cải thiện và nâng cao đời sống của người dân nông thôn một cách bền
vững về kinh tế - xã hội, văn hoá, môi trường và ổn định chính trị. Quá trình
này, trước hết là do nỗ lực từ chính người dân nông thôn và có sự hỗ trợ tích
cực của Nhà nước và các tổ chức khác [8].
1.1.1.3. Mô hình nông thôn mới
Mô hình nông thôn mới gần đây không còn là tên gọi mới đối với nước ta.
Mô hình phát triển nông thôn mới đã góp phần quan trọng trong việc phát triển
và cải thiện nông thôn nước ta. Tuy nhiên để đáp ứng nhu cầu về đời sống vật
chất và tinh thần ngày càng cao của người dân nông thôn, yêu cầu phát triển
nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hợp tác hóa, dân chủ hóa
theo tinh thần Nghị quyết 06-NQ/TW ngày 10/11/1998 của Bộ Chính trị và Chỉ
thị số 49/2001/CT-BNN/CS ngày 27/4/2001 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và

Phát triển nông thôn về việc “Xây dựng mô hình phát triển nông thôn mới”,
nhằm định hướng rõ trong chỉ đạo thực hiện. Việc xây dựng mô hình phát triển
nông thôn mới là một quá trình chuyển đổi căn bản chiến lược phát triển kinh
tế - xã hội Việt Nam từ hướng cung sang hướng vào nhu cầu thị trường và xã
hội. Đồng thời đảm bảo sự tham gia tối đa của người dân vào quá trình phát
triển theo phương châm “dân biết, dân bàn, dân đóng góp, dân làm, dân kiểm
tra, dân quản lý và dân hưởng lợi”. Đây là cơ sở để phát huy nội lực, hướng
vào xây dựng tính bền vững cho việc phát triển [1].
Xây dựng mô hình nông thôn mới là một chính sách về một mô hình phát
triển cả về nông nghiệp và nông thôn, nên vừa mang tính tổng hợp, bao quát
nhiều lĩnh vực, vừa đi sâu giải quyết nhiều vấn đề cụ thể, đồng thời giải quyết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

8
các mối quan hệ với các chính sách khác, các lĩnh vực khác trong sự tính toán,
cân đối mang tính tổng thể, khắc phục tình trạng rời rạc, hoặc duy ý chí.
Theo các nhà nghiên cứu thì mô hình nông thôn mới là những kiểu mẫu
cộng đồng theo tiêu chí mới, tiếp thu những thành tựu khoa học kỹ thuật hiện
đại mà vẫn giữ được nét đặc trưng, tinh hoa văn hóa của người dân. Nhìn
chung mô hình nông thôn mới theo hướng CNH - HĐH, hợp tác hóa, dân chủ
hóa và văn minh hóa.
Mô hình nông thôn mới là tập hợp các hoạt động qua lại để cụ thể hoá
các chương trình phát triển nông thôn; mô hình nhằm bố trí sử dụng các
nguồn lực khan hiếm về tài chính, nhân lực, phương tiện, vật tư thiết bị để
tạo ra các sản phẩm hay dịch vụ trong một thời gian xác định và thỏa mãn
các mục tiêu về kinh tế, xã hội và môi trường cho sự phát triển bền vững ở
nông thôn.
Mô hình nông thôn mới được quy định bởi các tính chất: đáp ứng yêu
cầu phát triển, đổi mới về tổ chức, vận hành và cảnh quan môi trường, đạt

hiệu quả cao nhất trên tất cả các mặt về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, tiến
bộ hơn so với mô hình cũ, chứa đựng các đặc điểm chung, có thể phổ biến và
vận dụng trên cả nước [5].
Từ các quan điểm trên có thể hiểu: “Mô hình nông thôn mới là tổng thể
những đặc điểm, cấu trúc tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí
mới, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông thôn trong điều kiện hiện nay, là
kiểu nông thôn được xây dựng so với mô hình nông thôn cũ (truyền thống, đã
có) ở tính tiên tiến về mọi mặt”.
1.1.2. Sự cần thiết của chương trình xây dựng nông thôn mới
Trong quá trình phát triển, một số nước trước đây chỉ chú ý phát triển
các đô thị các khu công nghiệp hiện đại mà ít chú ý đến phát triển nông thôn.
Đó là một số nước như: Braxin, Mêhicô, Ân Độ, Angiêri, Ăngôla,… Tình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

9
hình đó đã làm cho khoảng cách về kinh tế và xã hội, giữa đô thị và nông thôn
ngày càng lớn, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội của đất
nước, làm tăng thêm sự mất cân đối giữa nông nghiệp và công nghiệp, giữa
sản xuất và tiêu dùng, tạo nên mâu thuẫn trong nội bộ của cơ cấu kinh tế.
Cùng lúc đó một số nước và vùng lãnh thổ khác ở Châu Á tốc độ tăng
trưởng khá nhanh như: Đài Loan, Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Malaixia
đã quan tâm phát triển nông thôn ngay từ đầu thời kì công nghiệp hoá, coi
nông nghiệp nông thôn là bộ phận quan trọng của nền kinh t
à vì lợi ích
chung của đất nước.
Ngày nay việc phát triển nông thôn không còn là việc riêng của các nước
đang phát triển mà còn sự quan tâm của cộng đồng thế giới. Việt Nam là một
nước đi lên từ một nền nông nghiệp lạc hậu, nông thôn lại càng có vai trò hết
sức quan trọng trong việc phát triển đất nước. Nông thôn là nơi sản xuất

lương thực, thực phẩm cho nhu cầu cơ bản của nhân dân, cung cấp nông sản
nguyên liệu cho công nghiệp và xuất khẩu.
- Nông thôn là nơi cung cấp nguồn nhân lực dồi dào cho xã hội, chiếm
trên 70,3% lao động xã hội. Trong quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá,
nông nghiệp chuyển dần sang làm công nghiệp, dịch vụ, chuyển dần lao động
nông thôn vào các khu đô thị và các khu chế xuất công nghiệp.
- Nông thôn chiếm 69,4% dân số cả nước. Đó là thị trường rộng lớn tiêu
thụ sản phẩm công nghiệp và dịch vụ, nông thôn phát triển cho phép nâng cao
đời sống và thu nhập của dân cư, tạo ra điều kiện mở rộng thị trường để phát
triển sản xuất trong cả nước.
- Ở nông thôn Việt Nam có trên 50 dân tộc khác nhau sinh sống bao gồm
nhiều thành phần, nhiều tầng lớp có các tôn giáo và tín ngưỡng khác nhau, là
nền tảng quan trọng để đảm bảo ổn định tình hình kinh tế - xã hội của đất
nước, để tăng cường sự đoàn kết của cộng đồng các dân tộc.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

10
- Nông thôn nằm trên địa bàn rộng lớn của đất nước, có điều kiện tự
nhiên kinh tế - xã hội khác nhau. Đó là tiềm lực to lớn về tài nguyên đất đai,
khoáng sản để phát triển bền vững đất nước .
Mặt khác, do kết cấu hạ tầng nông thôn (điện, đường, trường, trạm, chợ,
thủy lợi) còn nhiều yếu kém, vừa thiếu, vừa không đồng bộ; nhiều hạng mục
công trình đã xuống cấp, tỷ lệ giao thông nông thôn được cứng hóa thấp, giao
thông nội đồng ít được quan tâm đầu tư, hệ thống thủy lợi cần được đầu tư
nâng cấp; chất lượng lưới điện nông thôn chưa thực sự được an toàn; cơ sở về
giáo dục, y tế, văn hóa còn rất hạn chế, mạng lưới chợ nông thôn chưa được
đầu tư đồng bộ, trụ sở xã nhiều nơi xuống cấp. Mặt bằng để xây dựng cơ sở
hạ tầng nông thôn đạt chuẩn quốc gia rất khó khăn, dân cư phân bố rải rác,
kinh tế hộ kém phát triển.

Do sản xuất nông nghiệp manh mún, nhỏ lẻ, bảo quản chế biến còn hạn
chế, chưa gắn chế biến với thị trường tiêu thụ sản phẩm; chất lượng nông sản
chưa đủ sức cạnh tranh trên thị trường. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, ứng dụng
khoa học công nghệ trong nông nghiệp còn chậm, tỷ trọng chăn nuôi trong
nông nghiệp còn thấp; cơ giới hóa chưa đồng bộ.
Do thu nhập của nông dân thấp; số lượng doanh nghiệp đầu tư vào nông
nghiệp, nông thôn còn ít; sự liên kết giữa người sản xuất và các thành phần
kinh tế khác ở khu vực nông thôn chưa chặt chẽ. Kinh tế hộ, kinh tế trang trại,
hợp tác xã còn nhiều yếu kém. Tỷ lệ lao động nông nghiệp còn cao, cơ hội có
việc làm mới ở địa phương không nhiều, tỷ lệ lao động nông lâm nghiệp qua
đào tạo thấp; tỷ lệ hộ nghèo còn cao.
Do đời sống tinh thần của nhân dân còn hạn chế, nhiều nét văn hóa
truyền thống đang có nguy cơ mai một (tiếng nói, phong tục, trang phục,…);
nhà ở dân cư nông thôn vẫn còn nhiều nhà tạm, dột nát. Hiện nay, kinh tế - xã
hội khu vực nông thôn chủ yếu phát triển tự phát, chưa theo quy hoạch.
Do yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, cần
ba yếu tố chính: đất đai, vốn và lao động kỹ thuật. Qua việc xây dựng nông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

11
thôn mới sẽ triển khai quy hoạch tổng thể, đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng
yêu cầu công nghiệp hóa.
Tuy nhiên, mục tiêu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công
nghiệp. Vì vậy, một nước công nghiệp không thể để nông nghiệp, nông thôn
lạc hậu, nông dân nghèo khổ, việc phát triển nông thôn là hết sức cần thiết
cho nước ta hiện nay [10].
1.1.3. Căn cứ pháp lý xây dựng nông thôn mới
- Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X đã đề ra nhiệm vụ:
“Thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới. Xây dựng các làng, xã, ấp,

bản có cuộc sống no đủ, văn minh môi trường lành mạnh” [7].
- Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 05/8/2008 của Ban chấp hành Trung
ương Đảng (khóa X) “Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn”.
Nghị quyết 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X)
đã đề ra chủ trương xây dựng nông thôn mới vừa phát triển kinh tế xã hội,
nâng cao đời sống của nhân dân nói chung, phát triển nông nghiệp, nông thôn,
nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cư dân sống nông thôn nói riêng,
đồng thời nhằm khắc phục những mặt yếu kém trên.
Nghị quyết đã xác định rõ mục tiêu: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu
hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản
xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị
theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; dân
trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông
thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường” [6]. Về mục tiêu cụ thể,
đến năm 2015: 20% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới (theo 19 tiêu chí được
Thủ tướng Chính phủ cụ thể hóa tại quyết định số 491/QĐ-TTg ngày
16/4/2009) trên tổng số 9.121 xã hiện nay; 100% số xã có quy hoạch nông thôn
mới được duyệt; 100% cán bộ có cơ sở được đào tạo, tập huấn về kiến thức xây
dựng nông thôn mới; thu nhập bình quân cư dân nông thôn bằng 2,5 lần so với
hiện nay; tỷ lệ nghèo còn dưới 3%.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

12
Nội dung chính của xây dựng nông thôn mới được xác định là: (1) Quy
hoạch xây dựng nông thôn mới; (2) Phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội; (3)
Chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập; (4) Giảm nghèo
và an sinh xã hội; (5) Đổi mới và phát triển các hình thức tổ chức sản xuất
có hiệu quả ở nông thôn; (6) Phát triển giáo dục - đào tạo ở nông thôn; (7)
Phát triển y tế, chăm sóc sức khỏe của cư dân nông thôn; (8) Xây dựng đời

sống văn hóa, thông tin và truyền thông nông thôn; (9) Cấp nước sạch và vệ
sinh môi trường nông thôn; (10) Nâng cao chất lượng tổ chức Đảng, chính
quyền, đoàn thể chính trị - xã hội trên địa bàn; (11) Giữ vững an ninh, trật tự
xã hội nông thôn.
- Quyết định 491/QĐ-TTg ngày 16/04/2009 của Thủ tướng Chính phủ về
việc ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới và Thông tư số
54/2009/TT-BNNPTNT, ngày 21/8/2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển
nông thôn hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới [11].
- Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 02/02/2010 của Thủ tướng Chính phủ
phê duyệt chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai
đoạn 2010 - 2020.
- Quyết định 193/QĐ-TTg ngày 02/02/2010 của Thủ tướng Chính phủ
phê duyệt chương trình rà soát xây dựng nông thôn mới.
- Kế hoạch số 435/KH-BCDDNTM ngày 20/9/2010 của Ban chỉ đạo Trung
ương chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới về triển khai
chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020.
1.1.4. Tiêu chí xây dựng nông thôn mới
Nhóm I: Quy hoạch và thực hiện quy hoạch bao gồm: Quy hoạch sử
dụng đất và hạ tầng thiết yếu cho phát triển sản xuất nông nghiệp, hàng hóa,
công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ. Quy hoạch và phát triển hạ tầng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

13
kinh tế - xã hội - môi trường theo chuẩn mới. Quy hoạch và phát triển các khu
dân cư mới và chỉnh trang các khu dân cư hiện có theo hướng văn minh, bảo
tồn được bản sắc văn hóa tốt đẹp.
Đơn vị cơ bản của mô hình nông thôn mới là làng - xã thực sự là một
cộng đồng, trong đó quản lý của Nhà nước không can thiệp sâu vào đời sống
nông thôn trên tinh thần tôn trọng tính tự quản của người dân thông qua

hương ước, lệ làng (không trái với pháp luật của Nhà nước). Quản lý của Nhà
nước và tự quản của người dân được kết hợp hài hòa; các giá trị truyền thống
làng xã được phát huy tối đa, tạo ra bầu không khí tâm lý xã hội tích cực, đảm
bảo trạng thái cân bằng trong đời sống kinh tế - xã hội ở nông thôn, giữ vững
an ninh trật tự xã hội,… nhằm hình thành môi trường thuận lợi cho sự phát
triển kinh tế nông thôn.
Nhóm II: gồm tiêu chí thứ 2 đến tiêu chí thứ 9 là các nhóm tiêu chí hạ
tầng kinh tế - xã hội: Giao thông, thủy lợi, ứng dụng tiến bộ khoa học công
nghệ, thực hiện cơ giới hóa nông nghiệp, trường học; cơ sở vật chất văn hóa;
chợ nông thôn, bưu điện nhà ở dân cư.
Đáp ứng yêu cầu thị trường hóa, đô thị hóa, công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, chuẩn bị những điều kiện vật chất và tinh thần giúp nông dân làm ăn sinh
sống và trở nên thịnh vượng ngay trên mảnh đất mà họ đã gắn bó lâu đời.
Trước hết, cần tạo cho người dân có điều kiện để chuyển đổi lối sống canh tác
tự cung tự cấp, thuần nông (cổ truyền) sang sản xuất hàng hóa, dịch vụ, du
lịch, để họ “ly nông bất ly lương”.
Nhóm III: gồm tiêu chí thứ 10 đến tiêu chí thứ 13 là nhóm tiêu chí kinh
tế và tổ chức sản xuất: Thu nhập, hộ nghèo, cơ cấu lao động; hình thức tổ
chức sản xuất.
Phải có khả năng khai thác hợp lý và nuôi dưỡng các nguồn lực, đạt tăng
trưởng kinh tế cao và bền vững; môi trường sinh thái được giữ gìn; tiềm năng
du lịch được khai thác; làng truyền thống, làng nghề tiểu thủ công nghiệp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

14
được khôi phục; ứng dụng công nghệ cao về quản lý, về sinh học,…cơ cấu
kinh tế nông thôn phát triển hài hòa, hội nhập địa phương, vùng, cả nước và
quốc tế.
Nhóm IV: gồm tiêu chí thứ 14 đến tiêu chí thứ 17 là nhóm tiêu chí văn

hóa - xã hội - môi trường: giáo dục, y tế; văn hóa; môi trường.
Dân chủ nông thôn mở rộng và đi vào thực chất. Các chủ thể nông thôn
(lao động nông thôn, chủ trang trại, hộ nông dân, các tổ chức phi chính phủ,
nhà nước, tư nhân,…) có khả năng, điều kiện và trình độ để tham gia tích cực
vào các quá trình và ra quyết định về chính sách phát triển nông thôn; thông
tin minh bạch, thông suốt và hiệu quả giữa các tác nhân có liên quan; phân
phối công bằng. Người nông dân thực sự “được tự do và quyết định trên
luống cày và thửa ruộng của mình”, lựa chọn phương án sản xuất kinh doanh
làm giàu cho mình, cho quê hương theo đúng chủ trương đường lối của Đảng
và chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Nhóm V: gồm tiêu chí 18 và tiêu chí 19 là chính trị, an ninh trật tự xã
hội. Nông dân, nông thôn và có văn hóa phát triển, dân trí được nâng lên, sức
lao động được giải phóng, nhiệt tình cách mạng được phát huy. Đó chính là
sức mạnh nội sinh của làng xã trong công cuộc xây dựng nông thôn mới.
Người nông dân có cuộc sống ổn định, giàu có, trình độ văn hóa, khoa học kỹ
thuật và tay nghề cao, lối sống văn minh hiện đại nhưng vẫn giữ được những
giá trị văn hóa, bản sắc truyền thống, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng,
tham gia tích cực mọi phong trào chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh
quốc phòng, đối ngoại,… nhằm vừa tự hoàn thiện bản thân, nâng cao chất
lượng cuộc sống của mình, vừa góp phần xây dựng quê hương giàu đẹp [11].
được khôi phục; ứng dụng công nghệ cao về quản lý, về sinh học,…cơ
cấu kinh tế nông thôn phát triển hài hòa, hội nhập địa phương, vùng, cả nước
và quốc tế.