skkn một vài kinh nghiệm về cách tiếp cận một thi phẩm mới thpt đoàn kết

1

MỘT VÀI KINH NGHIỆM
VỀ CÁCH TIẾP CẬN MỘT THI PHẨM MỚI
I. Lí do chọn đề tài:
- Tiếp nhận và cảm thụ văn học là điều vô cùng quan trọng và cần
thiết của người học văn, dạy văn.
- Mỗi một tác phẩm văn học giống như một tòa tháp nhiều tầng, bậc
còn ẩn chứa nhiều bí mật. Đến với các tác phẩm văn học, người đọc,
người học và người dạy văn như một nhà thám hiểm khát khao chinh
phục, kiếm tìm những báu vật còn khuất chìm bên trong thế giới ngôn
từ.
- Vì thế, tiếp nhận văn học nhìn chung không hề đơn giản, với thơ ca
lại càng khó hơn.“Thơ là mở ra một cái gì mà trước câu thơ đó trước
nhà thơ đó, vẫn như là còn bị phong kín”( Nguyễn Tuân). Ngôn ngữ
thơ ca là ngôn ngữ hình tượng, gợi cho người đọc nhiều suy nghĩ, liên
tưởng khác nhau. Điều quan trọng là người đọc phải gọi ra được
những cảm xúc, suy nghĩ, ước mong của người viết được thể hiện một
cách kín đáo, ý vị trong tác phẩm của mình.
- Có thể nói, làm thế nào để tiếp nhận thơ ca một cách sâu sắc, đúng
đắn mãi là nỗi day dứt, niềm trăn trở của những người yêu thơ. Và
sáng kiến kinh nghiệm này cũng xuất phát chính từ điều đó.
- Thanh Thảo là một nhà thơ trưởng thành từ trong cuộc kháng chiến
chống Mĩ. Ông đã nổi tiếng với các tập thơ viết về chiến tranh như
Dấu chân qua trảng cỏ, Những người đi tới biển….
- Sau năm 1975, ông là một trong những nhà thơ có nhiều tìm tòi
khám phá để đem đến cho thơ ca cách biểu hiện mới mẻ, độc đáo. Bài
thơ Đàn ghi ta của Lor-ca là một thi phẩm tiêu biểu cho phong cách
nghệ thuật của Thanh Thảo sau năm 1975.
- Điều mới mẻ và bất ngờ trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn
12 lần này là bên cạnh những bài thơ đã trở thành kinh điển của những

nhà thơ viết trong thời chống Pháp, chống Mĩ, đã vô cùng quen thuộc
gần gũi với người dạy, người học văn bao thế hệ lại có những bài thơ
viết sau 1975 với một lối viết , lối cảm rất mới mẻ và hiện đại.
2
- Bên cạnh Việt Bắc của Tố Hữu, Tây Tiến của Quang Dũng, Mặt
đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm là Đò Lèn của Nguyễn Duy
và đặc biệt là Đàn ghi ta của Lor- ca của Thanh Thảo.
- Bài thơ như một đoá hoa có vẻ đẹp và hương thơm rất lạ khiến
không ít người học và người dạy văn có chút ngỡ ngàng, hoang mang.
- Được tiếp xúc với nhiều đồng nghiệp giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở
nhiều trường trong tỉnh, tôi đã được nghe nhiều ý kiến băn khoăn,
những câu hỏi thắc mắc xung quanh việc tiếp cận, tìm hiểu bài thơ
này. Đã từng giảng dạy nhiều bài thơ quen thuộc, cách hiểu, cách cảm
những thi phẩm ấy dường như đã trở thành một đường mòn, nay phải
làm việc với một bài thơ mới đã thấy là khó thế mà bài thơ mới ấy lại
không hề dễ cảm nhận thì những băn khoăn, thắc mắc thậm chí cả sự
hoang mang là điều dễ hiểu.
- Bản thân tôi cũng không tránh khỏi tâm trạng ấy khi mới tiếp cận
bài thơ. Qua thực tế giảng dạy của bản thân, qua những ý kiến trao đổi
của các đồng nghiệp gần xa, qua việc đọc những bài viết về tác giả tác
phẩm và những bài viết, những lời tâm sự của chính Thanh Thảo, tôi
thấy mình phần nào đã cảm nhận được bài thơ.
- Viết sáng kiến này, tôi chỉ có mong muốn thật giản dị là chia sẻ với
đồng nghiệp cách hiểu, cách cảm, cách tiếp cận tác phẩm này không
ngoài mục đích nâng cao chất lượng việc dạy và học văn trong nhà
trường THPT.
II Tổ chức thực hiện đề tài:
1. Cơ sở lí luận:
- Qua thực tế giảng dạy môn văn ở trường, tôi nhận thấy một thực
trạng : học sinh thích học thơ hơn văn xuôi. Nhưng khi làm bài ( nếu

được lựa chọn) các em đều chọn làm văn xuôi. Vì sao?
- Vì văn xuôi dễ làm bài hơn, chỉ cần nhớ cốt truyện, nắm được những
ý cơ bản các em có thể được điểm trung bình. Còn khi làm thơ, đòi hỏi
các em phải có sự cảm nhận văn chương, thơ ca sâu sắc. Nếu không
các em dễ sa vào cảm tính khi phân tích. Vì vậy,chọn đề về thơ
thường là những em học sinh giỏi, yêu thích môn văn, và thơ ca.
3
- Văn chương vốn mang tính đa nghĩa, thơ ca cũng vậy. Nói như
người xưa “ Ý tại ngôn ngoại”.Ý nghĩa bài thơ không đơn thuần nằm
trên câu chữ, mà ẩn chứa sau đó nhiều tầng nhiều lớp.
- Thơ thuộc thể loại trữ tình, qua mỗi bài thơ người đọc cảm nhận
được tâm trạng của chủ thể trữ tình. Cảm xúc con người thì rất phong
phú, phức tạp.
Do đó khi tiếp xúc một bài thơ để cảm nhận hết những gì mà nhà thơ
chuyển tải không phải là điều dễ dàng.
- Đối với những bài thơ thông thường, người đọc còn dễ dàng tiếp
nhận. Nhưng đối với một số bài thơ đặc biệt : một nhà thơ viết về một
nhà thơ, điều này quả là khó khăn trong vấn đề tiếp nhận. Bài thơ ‘
Đàn ghita của Lorca” là bài thơ như thế.
Ban đầu khi tiếp nhận bài thơ và truyền thụ cho học sinh , tôi đã gặp
không ít khó khăn. Tuy nhiên sau vài năm, tôi đã có một số tìm tòi, cải
tiến trong tiết dạy. Vì thế, tiết học nhẹ nhàng, sinh động hơn. Học sinh
phần nào hiểu được những gì giáo viên chuyển tải.
Từ thực tiễn trên, tôi viết sáng kiến kinh nghiệm này
2. Nội dung:
2.1 Cơ sở tiếp nhận bài thơ
a.Nghệ thuật thơ tượng trưng, siêu thực:
*Trào lưu tượng trưng, siêu thực :
Xuất hiện vào những năm 20 của thế kỷ XX, với những tên tuổi:
A.Brơtông, P.Êluya, L.Aragông…

- Về thi pháp: “lối viết tự động”, thoát li mọi liên hệ với thực tại…
- Về cấu trúc , phong cách: thoát khỏi mọi qui cách, lề lối gò bó, câu
thơ không vần, không dấu chấm câu.
- Về cảm xúc: không giành cho cái “tôi” địa vị độc tôn, mà bội phân,
thậm chí lũy thừa nó để trở thành cái “tôi đa ngã” và đẩy nó đi xa hơn
trong sự khám phá một cái “tôi chưa biết”.
- Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca được Thanh Thảo viết năm 1979 và
nằm trong tập thơ Khối vuông ru bích xuất bản năm 1985. Nhan đề
tập thơ phần nào đã hé mở cho người đọc về quan niệm của Thanh
Thảo về thơ hiện đại.
- Hẳn chúng ta đều đã ngắm nhìn và thích thú trước những khối
vuông ru bích nhiều sắc màu. Mỗi lần đưa tay để xoay các mặt của
khối vuông ru bích, ta lại có những mặt ru bích mới với những sắc
4
màu mới. Thật là khó để đưa tất cả những ô vuông cùng màu về một
mặt. Có nghĩa là cấu trúc ru bích là cấu trúc không cố định, nó biến
đổi, linh hoạt sau mỗi lần xoay.
- Mượn cấu trúc ru bích , Thanh Thảo muốn đưa ra một định nghĩa
mới về cấu trúc của thơ. Đó là cấu trúc mở giúp người đọc giải phóng
được trí tưởng tượng và cảm xúc. Mỗi người tiếp nhận sẽ là một người
đồng sáng tạo đem đến cho bài thơ một diện mạo mới.
- Muốn làm được điều đó, người viết phải sáng tạo được một thế giới
hình ảnh thơ tượng trưng. Những hình ảnh này không hoàn toàn mô
phỏng, miêu tả đối tượng được bàn đến giống hệt như trong hiện thực
mà nó giống như những gợi ý để người đọc tưởng tượng về đối tượng
theo cách cảm nhận của mình. Dù không thể tuỳ tiện hiểu thế nào
cũng được nhưng chắc chắn là có nhiều cách hiểu từ một hình ảnh thơ.
Soi ngắm ở mỗi góc độ khác nhau, hỉnh ảnh ấy lại toả sáng một vẻ
đẹp. Sự kì diệu là ở đó và khó khăn cũng là ở đó.
b. Người nghệ sĩ Tây Ban Nha- Lor-ca:

- Muốn đến được với thi phẩm này, trước hết người dạy cũng như
người học phải có sự hiểu biết nhất định về Lor- ca.
- Ông sinh năm 1899 và mất năm 1936. Nhắc đến Lor-ca là nhắc đến
một người nghệ sĩ lớn cả về âm nhạc và thi ca đồng thời cũng nhắc
đến một người chiến sĩ kiên cường trong đấu tranh chống lại chế độ
phát xít Phrăng cô ở Tây Ban Nha đầu thế kỉ 20.
- Ông từng được mệnh danh là “con sơn ca của xứ sở bò tót”, là
người nghệ sĩ dân gian luôn đồng hành cùng cây đàn ghi ta- một nhạc
cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha.
- Ông luôn có mặt trong những lễ hội văn hoá truyền thống để cất lên
tiếng hát, tiếng đàn đầy khát vọng sống, khát vọng tự do và tình yêu
đời thiết tha. Người nghệ sĩ lãng du ấy tồn tại trên đời như một cơn
gió luôn khao khát bay xa.
- Ông là một trong những người nghệ sĩ đi tiên phong trong việc đổi
mới, cách tân nghệ thuật ở Tây Ban Nha.
- Tuy nhiên, Lor-ca là cái gai nhọn, sắc trong mắt chính quyền phát
xít. Ngày 19 tháng 8 năm 1936, ông bị chính quyền phát xít giết hại và
vứt xác xuống giếng. Sự kiện ấy khiến cả đất nước Tây Ban Nha đau
đớn, bàng hoàng và bừng tỉnh như sau một cơn chấn địa kinh hoàng.
5
Giới nghệ sĩ chân chính mất đi một người bạn lớn, một khối sáng tạo
tuyệt vời, người dân Tây Ban Nha và những trái tim yêu chuộng hoà
bình trên thế giới mất đi một điểm tựa tinh thần trên con đường tranh
đấu. Nhưng sự mất đi của Lor- ca chỉ giản đơn là sự mất mát về thể
xác, ông vẫn luôn có một chỗ đứng, một sức sống bất diệt trong muôn
triệu trái tim trên thế giới. Ông là một biểu tượng vĩnh hằng về người
nghệ sĩ, chiến sĩ chiến đấu đến cùng cho cái đẹp, cho tự do.
“ Tên tuổi của Lorca từ đó trở thành biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp
các nhà văn hóa Tây Ban Nha và thế giới chiến đấu chống chủ
nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân

loại”( SGK văn học tập 1)
c. Mạch nguồn cảm hứng của thi phẩm:
- Người nghệ sĩ vốn đa sầu, đa cảm và dễ đồng bệnh tương lân.
- Xưa Bạch Cư Dị đã từng thổn thức, lệ rơi “chan chứa hơn người”
trước tiếng đàn và cuộc đời chìm nổi của người gảy đàn tì bà trên bến
Tầm Dương.
Nguyến Du đã từng “ Thổn thức bên song mảnh giấy tàn” khi đọc
phần di cảo như thấm đầy máu và nước mắt của Tiểu Thanh
- Ngày nay Thanh Thảo lại đồng cảm, xót xa và ngưỡng mộ trước số
phận đau thương, trước tài năng và sức sống bất diệt của Lor- ca, một
người nghệ sĩ cách biệt với Thanh Thảo về thời gian, không gian và
thế hệ: người kia mất năm 1936 thì người này ra đời cũng vào năm ấy;
người kia ở Tây Ban Nha thì người này ở Việt Nam; người này ở trần
gian thì người kia đã đi về cõi vô cùng.
- Niềm đồng cảm của Bạch Cư Dị hoá thành viên ngọc thơ mang tên
Tì bà hành, niềm đau của Nguyễn Du hoá thành giọt châu vĩnh cửu có
tên gọi Độc Tiểu Thanh kí .
Và đây là khúc tưởng niệm trác tuyệt Đàn ghi ta của Lor-ca được vút
lên từ trái tim đầy rung cảm, xót đau và ngưỡng vọng của Thanh
Thảo.
- Tất cả gặp nhau ở niềm đồng cảm của người nghệ sĩ với người nghệ
sĩ. Họ thương cho người cũng như một cách để thương mình vậy.
“Lor-ca là một nhà thơ mà tôi hết sức ngưỡng mộ. Cả về thi ca lẫn
cuộc đời và cái chết đều gây cho tôi nhiều xúc cảm và ấn tượng.
Chính những hình ảnh và nhạc điệu trong nhiều bài thơ, Lor-ca đã
6
dẫn dắt tôi khi viết bài thơ mà tôi coi như một khúc tưởng niệm
ông.”( Thanh Thảo)
d. Thế giới hình ảnh thơ trong thi phẩm:
Nói đến thế giới hình ảnh thơ trong bài thơ này đương nhiên là nói

đến những hình ảnh thơ siêu thực. Nó mới lạ, độc đáo và có sức hấp
dẫn lạ lùng. Nói là mới lạ không có nghĩa là xa lạ như rơi xuống từ cõi
hoang tưởng. Nếu ai đã từng đọc thơ của Lor-ca sẽ thấy nó gần gũi với
Lor-ca, với xứ sở, với văn hoá Tây Ban Nha. Đó là đàn ghi ta, vầng
trăng, yên ngựa, áo choàng đỏ, lá bùa, cô gái Di-gan….Thế giới
hình ảnh này là điểm tựa chính để khám phá vẻ đẹp của bài thơ, đặc
biệt là hình ảnh đàn ghi ta và vầng trăng.
* Hình ảnh tiếng đàn ghi ta:
- Không phải ngẫu nhiên mà đàn ghi ta còn có tên gọi là Tây Ban
Cầm. Cây đàn này như một biểu tượng muôn đời cho văn hoá, cho đất
nước Tây Ban Nha bởi đất nước này, xứ sở này là nơi ra đời của nó.
- Những âm thanh của đàn ghi ta phát ra từ thùng gỗ có khả năng biến
hoá linh hoạt rất phù hợp để diễn tả thế giới tâm hồn phong phú và
khoáng đạt của con người Tây Ban Nha. Ai đã từng nghe nhạc phẩm
Vũ khúc Tây Ban Nha qua diễn tấu của đàn ghi ta sẽ không khỏi rung
động, xao xuyến. Có lúc, bản đàn khiến lòng ta lặng đi bởi giai điệu,
tiết tấu, âm thanh chậm, buồn, trầm lắng, nhưng có khi lòng ta lại rộn
ràng, náo nức bởi một thế giới âm thanh dồn dập, cuồng say.
- Sinh thời, Lor- ca là một người nghệ sĩ lãng du, luôn gắn bó với cây
đàn ghi ta như hình với bóng. Yêu đàn ghi ta tới mức, trong bài thơ “
Ghi nhớ”, ông đã
từng viết: “Khi tôi chết, hãy chôn tôi với cây đàn”.
- Vì lẽ thế, đàn ghi ta còn là biểu tượng cho tình yêu nghệ thuật, tình
yêu đất nước, yêu văn hoá dân tộc của Lor-ca. Thanh Thảo đã chọn
hình ảnh tuyệt vời này, lấy nó làm linh hồn để khắc hoạ hình tượng
Lor-ca, một nghệ sĩ có số phận đau thương nhưng có vẻ đẹp tâm hồn
và sức sống kì diệu.
- Đàn ghi ta xuất hiện xuyên suốt từ đầu đến cuối tác phẩm như một
sinh thể có dáng hình, màu sắc, có số phận, có cả máu và cái chết đẹp
lấp lánh, huyền hoặc đến ám ảnh.

- Ban đầu nó xuất hiện bằng âm thanh nhưng âm thanh lại là một hình
khối biết phập phồng, tuy mong manh, mơ hồ như một hơi thở nhưng
7
sống động và gợi cảm. Đó là những tiếng đàn bọt nước. Tiếng đàn ấy
nghe sao mà miên man, sao mà da diết, mà buồn đến thế. Nó như
những nỗi niềm tan vỡ, tiếp nối khôn nguôi. Nó giống như một dự
cảm về một cuộc đời ngắn ngủi, mong manh. Đó là định mệnh nghiệt
ngã của Lor-ca chăng?
- Ở phần giữa của thi phẩm, tiếng đàn ghi ta như oà vỡ trong tâm
tưởng của người nghệ sĩ khi Lor-ca đang bị điệu về bãi bắn, đang đến
gần với cái chết. Tâm hồn Lor-ca trào dâng những xúc cảm mãnh liệt.
Tất cả những cảm xúc ấy tìm đến với thế giới của tiếng đàn muôn sắc
điệu để bộc lộ.
+ Đây là “tiếng ghi ta nâu” đánh thức một miền kí ức về người con
gái đã đem lòng yêu một chàng nghệ sĩ lãng du giống như gửi lòng
mình cho gió, cho mây.
+ Đây là “tiếng ghi ta lá xanh” tràn đầy nhựa sống, như tiếng gọi của
cuộc đời đang tha thiết níu giữ một con người biết yêu cái đẹp.
+ Và đây là“tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghi ta ròng ròng
máu chảy “trước sự vùi dập, đập nát, huỷ hoại phũ phàng của thế lực
tàn bạo.
Qua nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, tiếng đàn ghi ta đâu chỉ
còn giản đơn là âm thanh mà nó đã hoá thành màu sắc: xanh, nâu;
thành hình khối: tròn; thành chuyển động: ròng ròng, vỡ tan; thành
thân thể và cái chết: máu chảy.
Sức mạnh của nghệ thuật thơ siêu thực được dồn chứa trong hình ảnh
và ngôn từ quả là kì diệu. Một tiếng đàn mà ôm trọn bao điều không
dễ nói. ở tiếng đàn kia có một con người, một số phận đau thương và
có thêm một trái tim đồng cảm đang dồn dập đập những nhịp đau.
- Cách miêu tả tiếng đàn trong thơ Thanh Thảo có sự tương đồng với

Nguyễn Du khi miêu tả tiếng đàn Thúy Kiều:
“ Một cung gió thảm mưa sầu
Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay”
- Hình ảnh tiếng đàn còn được thể hiện qua chuỗi âm thanh li-la li-la
li-la ở đầu và cuối tác phẩm khiến cho bài thơ có kết cấu của bản giao
hưởng.
Nếu chuỗi âm thanh li-la li-la li-la ở phần đầu như những nốt dạo đầu
nhẹ nhàng có tác dụng tái hiện hình ảnh một người nghệ sĩ lãng du,
nếu điệp từ tiếng ghi ta dồn dập ở phần giữa giống như đoạn cao trào
diễn tả giây phút bi phẫn nhất trong cuộc đời của Lor-ca thì chuỗi âm
8
thanh li-la li-la li-la ở phần cuối tác phẩm là những nốt nhạc cuối
cùng ngân vang viên miễn như sức sống bất diệt của Lor-ca.
-Và đây nữa là hình ảnh chiếc ghi ta màu bạc khi lor-ca đi về cõi siêu
sinh. Màu nâu muôn thủơ của thùng gỗ ghi ta bỗng hoá thành con
thuyền thơ lấp lánh, toả sáng, cùng người nghệ sĩ yêu đàn đi vào bất
tử. Đàn còn chỉ là đàn nữa không hay đã đã hoá thành linh hồn, thành
số phận?
* Hình ảnh vầng trăng:
- Vầng trăng cũng là một hình ảnh thơ quen thuộc trong thế giới nghệ
thuật của Lor-ca. Trong bài thơ này, Thanh Thảo cũng biến trăng
thành một hình ảnh đầy ám ảnh.
- Ban đầu, trăng xuất hiện qua cái nhìn của người nghệ sĩ khi đang
ngồi trên yên ngựa, phiêu du về miền đơn độc. Nghệ sĩ và trăng! Cặp
tri kỉ ấy như thể được sinh ra để thuộc về nhau, để tìm đến nhau mà
tôn lên giá trị cho nhau vậy.
- Ta đã từng bắt gặp cặp tri kỉ ấy trong nhiều thi phẩm. Trong bài thơ
Ngắm trăng của Hồ Chí Minh, ta đã được chứng kiến một cuộc hạnh
ngộ rất lạ, rất nghịch cảnh nhưng cũng rất thơ:
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ

Trăng nhòm khe của ngắm nhà thơ
-Trong bài thơ này, trăng xuất hiện hai lần và mỗi lần mỗi vẻ.
+ Lần đầu trăng xuất hiện là một vầng trăng chếnh choáng. Hai tiếng
chếnh choáng khiến vầng trăng có một trạng huống thật đặc biệt.
Trăng như chao đảo, chênh chao, như ngất ngây, say đắm bởi tiếng
đàn bọt nước miên man của người nghệ sĩ hay trăng được ngắm nhìn
qua tâm trạng say đắm, ngất ngây của một tâm hồn nghệ sĩ yêu vẻ đẹp
rạng ngời, lung linh, lấp lánh của thiên nhiên và của thơ ca? Cả hai ý
nghĩa ấy chăng?
+ Khi Lor-ca đã đi về cõi chết, vầng trăng một lần nữa lại xuất hiện
nhưng buồn hơn, đẹp hơn và cũng ám ảnh, lay động lòng người hơn:
Giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng
Nếu trong thơ của Hồ Chí Minh, vầng trăng như thấu hiểu một tâm
hồn yêu cái đẹp sau song sắt nhà tù để tìm đến chia sẻ và tìm tiếng nói
tri âm thì ở đây trăng như khóc thương cho người nghệ sĩ, cho cái đẹp
bị vùi dập, bị huỷ hoại một cách phũ phàng nơi đáy giếng. Bóng trăng
in xuống đáy nước mà ngỡ giọt châu của vũ trụ, của thiên nhiên nhỏ
9
xuống muôn năm để xót đau, thương tiếc một số phận oan khuất. Còn
lời tôn vinh, ngợi ca nào hơn thế đối với một người nghệ sĩ?
- Không những thế, tác giả mượn hình ảnh vầng trăng- biểu tượng cho
qui luật vĩnh hằng của tự nhiên- phải chăng muốn khẳng định sự bất tử
của Lorca?
Vầng trăng trên bầu trời rộng lớn kia đêm đêm soi mình xuống đáy
giếng- như lời thơ- tiếng đàn của Lorca sống mãi trong lòng nhân dân
Tây Ban Nha- nhân dân thế giới!
- Bên cạnh hình ảnh đàn ghi ta và vầng trăng còn nhiều hình ảnh thơ
tượng trưng trong bài thơ này gợi nhiều xúc cảm cho người đọc về
hình tượng Lor-ca. Nhưng nói bao giờ cho hết những lớp ý nghĩa của

những hình ảnh thơ tượng trưng kì diệu trong thi phẩm này. Hãy để lại
những hình ảnh ấy để mỗi chúng ta tự cảm nhận bằng xúc cảm và
tưởng tượng của riêng mình. Theo tôi thì nên như thế.
2.2Thiết kế giáo án:
Trên cơ sở tiếp nhận bài thơ như thế, tôi mạo muội giới thiệu một
bài soạn của tôi, rất mong nhận được sự đồng cảm và chia sẻ.
A. Mức độ cần đạt:
- Hiểu được vẻ đẹp của hình tượng Lor – ca qua cách cảm nhận và
tái hiện độc đáo của Thanh Thảo.
- Nắm bắt được những nét đặc sắc trong kiểu tư duy thơ mới mẻ,
hiện đại của tác giả.
B. Trọng tâm kiến thức kĩ năng:
1. Kiến thức:
- Hình tượng đẹp đẽ, cao cả của nhà thơ – chiến sĩ Lor – ca.
- Hình thức biểu đạt mang phong cách thơ hiện đại của Thanh Thảo.
2. Kĩ năng:
- Đọc hiểu một tác phẩm thơ trữ tình, bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ.
- Làm quen với cách biểu đạt mang đậm dấu ấn của trường phái siêu
thực
HOẠT ĐỘNG GIÁO VIÊN-
HỌC SINH
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
10
Tìm hiểu vài nét về tác giả.
Gv cho hs đọc phần tiểu dẫn trong
sgk:
+ Nêu những nét chính về nhà
thơ Thanh Thảo. Kể tên một số
tập thơ tiêu biểu của ông?
+ Nêu những đặc điểm thơ Thanh

Thảo?
Tìm hiểu vài nét về tác phẩm “
Đàn ghi ta của Lor-ca”:
+ Thể thơ? Xuất xứ? ( Gv cung
cấp cho hs những kiến thức cơ
bản về chủ nghĩa tượng trưng,
siêu thực và ảnh hưởng của nó. )
Gọi học sinh đọc phần chú thích
về đàn ghi ta, và người nghệ sĩ
Lorca trong SGK
Gọi học sinh nêu ý nghĩa lời đề
từ?
“bao giờ tôi chết
hãy chôn tôi với cây đàn
trong cát
bao giờ tôi chết
I. Giới thiệu chung:
1. Tác giả:
- Thanh Thảo tên thật là Hồ
Thành Công.
- Quê quán: Quảng Ngãi
- Là một nhà thơ trưởng thành từ
cuộc kháng chiến chống Mĩ.
- Là người nỗ lực trong việc đổi
mới thơ ca, luôn tìm tòi cách biểu
dật mới, đi sâu vào cái tôi nội cảm
- Năm 2001 được tặng giải thưởng
nhà nước về văn học nghệ thuật.
- Các tác phẩm tiêu biểu: SGK
2. Tác phẩm:

a. Xuất xứ:
Nằm trong tập thơ Khối vuông
ru bích – NXB Tác phẩm mới
năm 1985.
b. Nhan đề và lời đề từ:
* Nhan đề:
- Đàn ghi ta: Là một nhạc cụ
truyền thống tạo nên nét đặc sắc
văn hoá của đất nước Tây Ban
Nha.
- Lor-ca:
+ Một nghệ sĩ Tây Ban Nha có
khát vọng cách tân nghệ thuật
+ Một chiến sĩ kiên cường chống
lại chính quyền phát xít Phrăngcô.
+ Một số phận bi thảm
* Lời đề từ:
“Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây
đàn”
+ Giống như một lời di chúc sớm
thể hiện tình yêu nghệ thuật, tình
yêu xứ sở của Lor-ca
+ Giống như một lời nhắn nhủ các
11
giữa những hàng cam
và đám bạc hà
bao giờ tôi chết
xin hãy chôn tôi
trong chiếc chong chóng gió
bao giờ tôi chết “

Ghi nhớ ( P.G.Lorca
- Tìm hiểu hình tượng Lor-ca.
- Cho hs đọc 6 câu đầu
- Tìm những hình ảnh tượng
trưng và ý nghĩa của nó:
- Những hình ảnh nào gợi đến
Lor-ca và đất nước TBN, quê
hương ông?
- Nghệ thuật?
+ Hình ảnh : “ Áo choàng đỏ gắt”
gợi cho em điều gì?
+ Vầng trăng yên ngựa, hát
nghêu ngao, gợi cho em suy
nghĩ gì về Lor-ca?
→ Hình ảnh Lor-ca hiện lên như
thế nào?
thế hệ nghệ sĩ sau hãy biết vượt
lên nghệ thuật của ông để đưa thơ
ca tới một tầm cao mới.
* Cảm hứng sáng tác:
“Lor-ca là một nhà thơ mà tôi hết
sức ngưỡng mộ. Cả về thi ca lẫn
cuộc đời và cái chết đều gây cho
tôi nhiều xúc cảm và ấn tượng.
Chính những hình ảnh và nhạc
điệu trong nhiều bài thơ, Lor-ca
đã dẫn dắt tôi khi viết bài thơ mà
tôi coi như một khúc tưởng niệm
ông.”
II. Đọc hiểu văn bản:

A. Nội dung:
1. Hình ảnh Lorca:
- Không gian mở đầu bài thơ là
những h/ả biểu tượng đặc trưng
của văn hóa xứ sở TBN- với
những trận đấu bò tót phóng
khoáng, cuồng nhiệt, mãnh liệt
(6c)
- Nổi bật trên không gian ấy là
hình ảnh L- người ca sĩ dân gian
đơn độc lang thang hát nghêu
ngao+ tiếng đàn+ bọt nước+ vầng
trăng trên yên ngựa mỏi mòn
- “ áo choàng đỏ gắt:
+ Không gian văn hóa + Không
gian chính trị
+ Đấu trường chú bò tót- đấu sĩ
+ Khát vọng tự do- chế độ độc tài
+ Khát vọng cách tân nghệ thuật-
12
- Tìm hiểu hình ảnh Lor-ca bị sát
hại ở 12 câu tiếp theo.
- Gv tổ chức cho hs thảo luận:
( trình chiếu nd câu hỏi )
+ Chế độ độc tài hoảng sợ sức
mạnh phản kháng của Lor-ca, vội
giết chết người chiến sĩ của tự do.
Hình ảnh nào nói lên điều đó?
+ Màu “ áo choàng đỏ gắt” và “
áo choàng bê bết đỏ” nói lên được

điều gì?
+ Hình ảnh Lor-ca “bị điệu về bãi
bắn” lại đi liền với tiếng đàn. Vậy
tiếng đàn được miêu tả như thế
nào? Nó biểu hiện điều gì?
+ Nghệ thuật miêu tả tiếng đàn
của tác giả có gì mới mẽ, hiện
đại?
+ Khát vọng tự do c/s- thế lực tàn
bạo bọn phát xít
+Tiếng hát vô tư yêu đời người
nghệ sĩ-hiện thực phũ phàng đến
kinh hoàng
+ Tình yêu cuộc sống, cái đẹp-
Hành động dã man tàn bạo phát
xít
+ Tiếng hát-L; áo choàng bê
chết
+ Sự kiện thảm khốc tạo nên cú
Nền nghệ thuật già nua lạc hậu
- L đơn độc lẻ loi / đấu tranh thể
hiện khát vọng
Dù thế nào tiếng đàn ghi ta vẫn
ngân vang không dứt để ca ngợi
đất nước TBN xinh đẹp, những
con người đấu tranh cho tự do,
khát vọng đổi mới nghệ thuật
2.Cái chết bi phẫn:
- TBN thời L còn là đất nước sục
sôi của những cuộc đấu tranh

chính trị. Ghita của L cất lên lời
ca tranh đấu:
“ ghi ta bần bật khóc
không thể nào dập tắt”
- T/g đã dựng lên bầu không gian
kinh hoàng khi diễn tả giây phút L
bị bọn phát xít sát hại-cái chết bất
ngời dù luôn bị ám ảnh
- Cái chết L được tác giá dùng
nhiều biện pháp nghệ thuật để
diễn tả:
+ Nghệ thuật tương phản:
+ Dùng ẩn dụ:
13
sốc dây chuyền được diễn tả theo
lối tượng trưng lien tục chuyển
đổi cảm giác- Nó được thể hiện
qua hệ thống ât vỡ ra thành màu
sắc, hình khối, dòng máu chảy
* Nhận xét:
Cái chết L đọng lại nhiều suy
nghĩ: Bọn px không thể sống được
trong bầu kk tự do nên đã giết
chết L- dập tắt khát vọng tự do
của nd TBN. Cái chết L gây sự
căm phẫn, niềm thương cảm của
ndtg. L trở thành ngọn cờ tập hợp
các nhà văn hóa Tây Ban Nha và
thế giới chiến đấu chống chủ
nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa

dân tộc và văn minh nhân loại”…
Tình cảm mà Thanh Thảo dành
cho Lor-ca qua di chúc của ông?
- Cho hs tìm hiểu tại sao Thanh
Thảo lại viết:“ Không ai chôn cất
tiếng đàn - tiếng đàn như cỏ mọc
hoang”?
( L chết nt thiếu vắng người dẫn
đường trở thành thứ cỏ mọc
hoang)
( L biết rằng một lúc nào đó nt
của ông sẽ ngăn cản sự sang tạo
của người đi sau nên dặn lại cần
phải chon nt của ông. Rất tiếc vì
quá ngưỡng mộ L người ta đã k
biết vượt qua ông)
+ So sánh chuyển đổi cảm giác
- Những câu thơ diễn tả tột cùng
cảm giác đau đớn uất nghẹn/ sự
tàn bạo
- Điệp khúc dồn dập- lột tả được
sự bàng hoàng căm phẫn trong
bản ghita bi tráng
- Màu nâu đất, xanh lá>< gay gắt
màu đỏ ròng ròng máu
- Cảm giác vỡ òa đau đớn uất
nghẹn trong “ tiếng vỡ tan”
3. Sư xót thương và suy tư:
* Khổ thơ: “ Không ai ”
-Thể hiện sự xót thương của tác

giả trước chết L
- Niềm tiếc nuối khát vọng cách
tân nghệ thuật còn dang dỡ L
- Nỗi buồn t/g: dường như không
ai hiểu được di chúc L” Khi tôi
chết ”
+ Tình yêu L/đất nước TBN/
mãnh liệt/nghệ thuật
+ Chôn nghệ thuật L để đi tới
- So sánh “ tiếng đàn- cỏ mọc
hoang”- sự lan tỏa- sức sống
mãnh liệt của tiếng đàn- sự bất tử
L
14
Suy tư về cách giải thoát và giã từ
của Lor-ca.
Cái chết do kẻ thù gây ra k thể
ngăn cản tư tưởng, tâm hồn L hòa
với sức sống bất diệt của nd TBN
Củng cố, dặn dò:
1. Hướng dẫn tự học :
- Nêu những nhận xét về những
sáng tạo nghệ thuật của Thanh
Thảo trong bài thơ ?
- Tìm và phân tích những hình
ảnh biểu tượng giàu sức gợi trong
bài thơ.
2 Dặn dò : Chuẩn bị cho các bài
đọc thêm tiếp theo.
- Những câu thơ tiếp theo gợi sự

suy tư đa chiều- đó là những h/a
đẹp, buồn
+ L chết nhưng tiếng đàn, thơ của
ông như vầng trăng/ bầu trời rộng
lớn/ đêm đêm soi mình xuống đáy
giếng
+ T/g mượn qui luật vĩnh hằng
thiên nhiên khẳng định sự bất tử
của L
4. Suy tư về sự giải thoát:
- Những câu thơ tiếp theo tái hiện
sự sống L- con người hóa thân
vào ât tiếng đàn, tan chảy vào
dòng sông bất tận
- Diễn tả sự đối mặt của người
nghệ sĩ/ định mệnh/thái độ bình
thản/ số phận
- Lá bùa- định mệnh, trái tim lăng
yên để làm nên sức sống trường
tồn vượt qua và vút lên:lila…
B. Nghệ thuật:
- Sử dụng thành công những thủ
pháp tiêu biểu của thơ siêu thực,
đặc biệt là chuỗi hình ảnh ẩn dụ,
biểu tượng. Ngôn ngữ thơ hàm
súc, giàu sức gợi.
C. Ý nghĩa văn bản:
Ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm
hồn và tài năng của Lor-ca – nhà
thơ, nhà cách tân vĩ đại của văn

học Tây Ban Nha và thế giới thế
kỉ XX.
15
* Hình thức giảng dạy tác phẩm: Sử dụng máy chiếu, chú ý tìm
những hình ảnh về đất nước Tây Ban Nha và Lor- ca.
3. Phương pháp:
- Dựa vào cách khai thác, tìm hiểu một bài thơ trữ tình.
- Dựa vào đặc trưng của thơ tượng trưng, siêu thực.
- Vận dụng các thao tác: so sánh, phân tích, bình, đọc hiểu
III. Kết quả thực hiện đề tài:
Tôi đã áp dụng sáng kiến này trong năm học 20110-2011 và đạt được
những kết quả khá khả quan. Tuy rằng đây là một bài thơ mới đưa vào
chương trình và tương đối khó cảm nhận nhưng hầu hết học sinh đều
hào hứng, tích cực, chủ động trong giờ học và nắm được bài, cảm
nhận được tương đối tốt vẻ đẹp về nội dung và nghệ thuật bài thơ.
Đặc biệt khi tôi giảng dạy bằng CNTT, tôi đã tìm một số hình ảnh liên
quan đến đất nước Tây Ban Nha, con người Lorca thì tác động trực
quan đến học sinh rất lớn.
Sau khi kết thúc tiết học tôi cho các em thưởng thức bài hát về Lorca
cùng với một số hình ảnh về đất nước , con người tây Ban Nha do
chính tay tôi thiết kế thì các em rất hào hứng, sôi nổi.
Khi kiểm tra 15 phút đạt hơn 80% học sinh làm bài tốt (so với năm
trước là 56%)
( phim ảnh minh họa, giáo án PP)
IV. Kết luận và đề xuât:
Có thể nói Đàn ghi ta của Lor- ca là một bài thơ tiêu biểu cho phong
cách thơ của nhà thơ Thanh Thảo giai đoạn sau năm 1975. Tác phẩm
có những tìm tòi, sáng tạo, đổi mới theo hướng hiện đại hoá thơ ca
nước nhà với lối thơ tượng trưng, siêu thực.
Đến với bài thơ này, người dạy và người học có cơ hội để phát huy sự

cảm thụ riêng của mỗi cá nhân với trí tưởng tượng và cảm xúc được
giải phong tới mức cao độ.
16
Tuy nhiên, dù cảm nhận theo hướng nào cũng đừng đi ra ngoài phạm
trù cảm thụ một bài thơ trữ tình, đừng hiểu lệch đi một hình tượng đẹp
đẽ về người nghệ sĩ Tây Ban Nha, đừng hiểu không đúng về tấm lòng,
tình cảm mang đậm chất nhân văn của nhà thơ Thanh Thảo.
Hãy để bài thơ góp một tiếng nói làm giàu thêm tâm hồn và làm đẹp
thêm năng lực cảm thụ thơ ca của những người yêu thơ.
Tôi biết rằng, Đàn ghi ta của Lor-ca vẫn còn là một lâu đài thơ nhiều
bí ẩn. Biết đâu đấy, những gì tôi hiểu về bài thơ này lại là những gợi ý
để đồng nghiệp khai phá thêm những nẻo đường còn khuất lấp để dẫn
tới mật đạo cuối cùng của bài thơ.
Rất mong nhận được sự sẻ chia, đồng cảm và những ý kiến đóng góp
của đồng nghiệp gần xa.
V. Tài liệu tham khảo:
- Sách giáo khoa, sách giáo viên Ngữ văn 12.
- Sách tham khảo
- Các bài giảng, các ý kiến của các giảng viên Đại học

17
PHỤ LỤC
I. Lí do chọn đề tài
18
II. Tổ chức thực hiện đề tài
1. Cơ sở lí luận
2. Nội dung
3. Phương pháp
III. Hiệu quả đề tài
IV. Kết luận và đề xuất