Nghiên cứu, xác lập cơ sở khoa học cho việc quy hoạch, quản lý môi trường vùng Hải Phòng và phụ cận

3
DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT

AIT
Trƣờng Đại học kỹ thuật Châu á
Bộ KHCN&MT
Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trƣờng
CSDL
Cơ sở dữ liệu
D-P-S-I-R
Động lực - Sức ép môi trƣờng - Hiện trạng môi trƣờng - Tác
động môi trƣờng – Đáp ứng
ĐBB
Đới bờ biển
EVI
Chỉ số dễ bị tổn thƣơng môi trƣờng của Hội đồng khoa học
địa lý ứng dụng thuộc các nƣớc nam Thái Bình Dƣơng
FAO
Tổ chức Nông lƣơng thế giới
FEWS
Hệ thống dự báo sớm nạn đói
HTTĐL
Hệ thông tin địa lý
KCN
Khu công nghiệp
NOAA
Cục Hải văn và Khí tƣợng quốc gia (Mỹ)
OECD
Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển

QH&QLMT ĐBB
Quy hoạch và quản lý môi trƣờng đới bờ biển
QHMT
Quy hoạch môi trƣờng
QLĐBB
Quản lý đới bờ biển
QLMT
Quản lý môi trƣờng
QLMTĐBB
Quản lý môi trƣờng đới bờ biển
QLTHĐBB
Quản lý tổng hợp đới bờ biển
SOPEC
Hội đồng khoa học địa lý ứng dụng thuộc các nƣớc nam Thái
Bình Dƣơng
TCCP
Tiêu chuẩn cho phép
UBND
Uỷ ban nhân dân
UNEP
Chƣơng trình môi trƣờng Liên hiệp quốc
VAM
Dự án phân tích và lập bản đồ dễ bị tổn thƣơng môi trƣờng
của Tổ chức thực phẩm thế giới
WFP
Tổ chức thực phẩm thế giới


4
MC LC

Mở đầu 13
1. Tính cấp thiết của đề tài 13
2. Mục tiêu nghiên cứu 14
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 14
4. Phạm vi nghiên cứu 15
5. Luận điểm bảo vệ 15
6. Điểm mới của luận án 16
7. ý nghĩa thực tiễn của luận án 17
8. Bố cục của luận án 17

Ch-ơng 1
Tổng quan tình hình nghiên cứu và ph-ơng pháp nghiên cứu 18
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu quy hoạch và quản lý môi tr-ờng
đới bờ biển 18
1.1.1. Tổng quan về quy hoạch và quản lý môi tr-ờng đới bờ biển
trên thế giới 18
1.1.2. Tổng quan về quy hoạch và quản lý môi tr-ờng đới bờ biển Việt Nam 25
1.2. ph-ơng pháp nghiên cứu 29
1.2.1. Giới hạn nghiên cứu 29
1.2.2. Cách tiếp cận 33
1.2.3. Ph-ơng pháp nghiên cứu cụ thể 43
1.2.4. Cơ sở dữ liệu hệ thông tin địa lý phục vụ quy hoạch và
quản lý môi tr-ờng vùng Hải Phòng và phụ cận 56





5

Ch-ơng 2
Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và môi tr-ờng
vùng Hải Phòng và phụ cận 59
2.1. Điều kiện tự nhiên vùng Hải Phòng và phụ cận 59
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên 59
2.1.2. Tài nguyên thiên nhiên 64
2.2. hoạt động kinh tếxã hội ở Hải Phòng 68
2.2.1. Công nghiệp và xây dựng 68
2.2.2. Nông, lâm nghiệp và thuỷ sản 69
2.2.3. Th-ơng mại và vận tải 70
2.3. Một số dạng tai biến trong vùng Hải Phòng và phụ cận 72
2.3.1. Tai biến bão, lũ lụt 73
2.3.2. Tai biến xói lở và bồi tụ ven bờ 74
2.3.3. Tai biến tr-ợt nứt đất, lở đất và động đất 76
2.3.4. Ô nhiễm môi tr-ờng 77
2.4. Hiện trạng và xung đột sử dụng đất ở Hải Phòng 81
2.4.1. Hiện trạng và biến động sử dụng đất ở Hải Phòng 81
2.4.2. Xung đột sử dụng đất ở Hải Phòng 83
2.5. Thể chế quản lý tài nguyên và môi tr-ờng ở Hải Phòng 85
2.5.1. Hệ thống các quy định luật pháp và chính sách liên quan đến
quy hoạch và quản lý môi tr-ờng vùng Hải Phòng và phụ cận 85
2.5.2. Hệ thống quản lý hành chính và môi tr-ờng liên quan đến quy hoạch
và quản lý môi tr-ờng vùng Hải Phòng và phụ cận 90

6

Ch-ơng 3
Nghiên cứu đánh giá mức độ nhạy cảm môi tr-ờng và
mức độ dễ bị tổn th-ơng vùng Hải Phòng và phụ cận 96
3.1. Những vấn đề môi tr-ờng cần quan tâm ở Hải Phòng và phụ cận 96
3.2. Đánh giá mức độ nhạy cảm môi tr-ờng do sự cố tràn dầu
vùng Hải Phòng và phụ cận 98
3.2.1. Chỉ tiêu đánh giá mức độ nhạy cảm môi tr-ờng do sự cố tràn dầu 98
3.2.2. Quy trình xây dựng bản đồ mức độ nhạy cảm môi tr-ờng do
sự cố tràn dầu trong hệ thông tin địa lý 103
3.2.3. Phân bố theo không gian mức độ nhạy cảm môi tr-ờng do
sự cố tràn dầu vùng Hải Phòng và phụ cận 107
3.2.4. So sánh nhạy cảm môi tr-ờng do sự cố tràn dầu vùng Hải Phòng
và phụ cận với các nghiên cứu tr-ớc đây 110
3.2.5. Dự báo sự cố tràn dầu trong vùng Hải Phòng và phụ cận 111
3.3. Đánh giá mức độ dễ bị tổn th-ơng vùng Hải Phòng và phụ cận 116
3.3.1. Chỉ tiêu đánh giá mức độ dễ bị tổn th-ơng vùng Hải Phòng và
phụ cận 116
3.3.2. Quy trình xây dựng bản đồ mức độ dễ bị tổn th-ơng trong HTTĐL 123
3.3.3. Phân bố theo không gian mức độ dễ bị tổn th-ơng do tai biến
vùng Hải Phòng và phụ cận 126
3.3.4. So sánh nghiên cứu tính dễ bị tổn th-ơng vùng Hải Phòng và
phụ cận với các nghiên cứu tr-ớc đây 128

7

Ch-ơng 4
Đề xuất ph-ơng h-ớng quy hoạch và quản lý môi tr-ờng
vùng Hải Phòng và phụ cận 131
4.1. Sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng và phụ cận 131
4.1.1. Chỉ tiêu đánh giá 131
4.1.2. Quy trình xây dựng bản đồ sử dụng thích hợp không gian
vùng Hải Phòng và phụ cận cho các hoạt động của con ng-ời trong
hệ thông tin địa lý 139
4.1.3. Đặc điểm và phân bố sử dụng thích hợp không gian
vùng Hải Phòng và phụ cận 142
4.1.4. So sánh sử dụng thích hợp không gian với thực tế sử dụng đất
ở Hải Phòng 146
4.2. Quy hoạch không gian quản lý môi tr-ờng vùng Hải Phòng
và phụ cận 147
4.2.1. Quy hoạch không gian quản lý môi tr-ờng 147
4.2.2. Phân nhóm quản lý môi tr-ờng theo ranh giới hành chính 152
4.2.3. Đặc điểm và biện pháp quản lý môi tr-ờng trong các nhóm 158

4.3. Đề xuất các giải pháp tăng c-ờng năng lực luật pháp và
quản lý hành chính cho quy hoạch và quản lý môi tr-ờng
vùng Hải Phòng và phụ cận 165
4.3.1. Đề xuất giải pháp tăng c-ờng năng lực luật pháp cho quy hoạch
và quản lý môi tr-ờng vùng Hải Phòng và phụ cận 165
4.3.2. Đề xuất các biện pháp hợp tác liên ngành và giảm bớt xung đột
môi tr-ờng trong vùng Hải Phòng và phụ cận 166








8

Kết luận 168
Kiến nghị về những nghiên cứu tiếp theo 170
Danh mục công trình khoa học của tác giả
liên quan đến luận án 171
Tài liệu tham khảo 172
Tài liệu Tiếng Việt 172
Tài liệu Tiếng Anh 177
Trang web và báo 186
Phụ lục 190
Phụ lục 1. Các quy định pháp luật liên quan đến quy hoạch và
quản lý môi tr-ờng vùng Hải Phòng và phụ cận 190
Phụ lục 2. Các lớp dữ liệu gốc trong cơ sở dữ liệu 205

9
DANH MỤC HÌNH VẼ


Hình 1.1. Cơ cấu tổ chức Hội đồng quản lý vùng cửa sông ven biển Frase 24
Hình 1.2. Quy trình chung cho chƣơng trình QLTHĐBB 24
Hình 1.3. Mối quan hệ giữa chu trình QLTHĐBB và nội dung thông tin
cần cho mỗi giai đoạn 25
Hình 1. 4. Vùng nghiên cứu Hải Phòng và phụ cận 32
Hình 1.5. Khung nghiên cứu QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận 34
Hình 1.6. Mô hình nhân quả của Turner R. K. áp dụng cho
vùng Hải Phòng và phụ cận 36
Hình 1.7. Hệ thống phân bậc của dữ liệu và thông tin trong quản lý ĐBB 41
Hình 1.8. Chuỗi thông tin 42
Hình 1.9. Mô hình thông tin QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận 47
Hình 1.10. Quy trình và phƣơng pháp thiết kế vật lý CSDL 48
Hình 1.11. Quá trình đánh giá trong phân tích đa chỉ tiêu không gian 51
Hình 1.12. Một ví dụ về quy trình đánh giá đa chỉ tiêu trong không gian
bằng phần mềm ArcGIS 55
Hình 2.1. Cơ cấu quản lý hành chính Thành phố Hải Phòng 92
Hình 2.2. Mối quan hệ giữa các cơ quan liên quan đến QLMT Hải
Phòng 93
Hình 2.3. Sơ đồ Cicin-Sain 94
Hình 3.1. Quy trình đánh giá mức độ nhạy cảm môi trƣờng
do sự cố tràn dầu trong HTTĐL 104
Hình 3.2. Quy trình xây dựng bản đồ thành phần của
bản đồ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu trong HTTĐL 106

Hình 3.3. Bản đồ mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu
vùng Hải Phòng và phụ cận (khu vực nghiên cứu) 108
Hình 3.4. Quy trình đánh giá tai biến tràn dầu
vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 114


10
Hình 3.5. Bản đồ sự cố tràn dầu trong vùng Hải Phòng và phụ cận 115
Hình 3.6. Quy trình đánh giá mức độ dễ bị tổn thƣơng
vùng Hải Phòng và phụ cận 123
Hình 3.7. Quy trình đánh giá mức độ tai biến vùng Hải Phòng và phụ cận
bằng HTTĐL 124
Hình 3.8. Quy trình đánh giá mức độ thiệt hại tài nguyên và môi trƣờng
do tai biến trong vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 125
Hình 3.9. Quy trình đánh giá khả năng ứng phó với tai biến của
con ngƣời và tự nhiên trong vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 125
Hình 3.10. Bản đồ mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận 127
Hình 4.1. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian
vùng Hải Phòng và phụ cận bằng HTTĐL 140
Hình 4.2. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian
vùng Hải Phòng và phụ cận đối với các hoạt động sản xuất bằng HTTĐL 140
Hình 4.3. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian
vùng Hải Phòng và phụ cận đối với các hoạt động xây dựng cơ sở hạ
tầng bằng HTTĐL 141
Hình 4.4. Quy trình đánh giá mức độ sử dụng thích hợp không gian cho
các hoạt động bảo tồn hoặc bảo vệ môi trƣờng đặc biệt bằng HTTĐL 142
Hình 4.5. Bản đồ sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng 145
Hình 4.6. Quy trình quy hoạch quản lý môi trƣờng
vùng Hải Phòng và phụ cận 148
Hình 4.7. Bản đồ quy hoạch không gian quản lý môi trƣờng

vùng Hải Phòng và phụ cận 150
Hình 4.8. Bản đồ nhóm quản lý môi trƣờng theo ranh giới hành chính 157



11
DANH MỤC BẢNG



Bảng 1.1. Một số cách định nghĩa đới bờ biển theo mục đích sử dụng. 31
Bảng 1.2. Một số ví dụ về xác định ranh giới cố định của đới bờ biển 31
Bảng 1.3: Tƣ liệu gốc đƣợc thu thập phục vụ xây dựng cơ sở dữ liệu 45
Bảng 1.4. Mô tả giá trị mức độ quan trọng giữa các thông số trong
ma trận so sánh cặp đƣợc phát triển bởi Saaty L. Thomas 52
Bảng 1.5. Chỉ số RI cho các bậc ma trận n = 1, 2 , 15 53
Bảng 1.6. Nội dung CSDL QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận 57
Bảng 2.1. Tần xuất hƣớng gió và tốc độ gió trung bình tại
trạm đo Hòn Dấu 60
Bảng 2.2. Các sông lớn thuộc Hải Phòng 62
Bảng 2.3. Đặc điểm, tính chất của một số sông lớn thuộc
địa phận Hải Phòng 63
Bảng 2.4. Tổng kết mực nƣớc triều tại trạm đo Hòn Dấu (từ 1956-1985) 64
Bảng 2.5. Số lƣợng các cơn bão đổ bộ vào Việt Nam (từ 1891-2000) 74
Bảng 2.6. Đặc điểm xói lở ở một số khu vực thuộc Hải Phòng 75
Bảng 2.7. Thanh tra thị trƣờng thuốc bảo vệ thực vật ở Hải Phòng
năm 1999 78
Bảng 2.8. Hệ sinh thái và hình thức sử dụng đất trong
vùng Hải Phòng và phụ cận 82
Bảng 3.1. Chỉ tiêu đánh giá mức độ nhậy cảm môi trƣờng

do sự cố tràn dầu (theo NOAA) 102
Bảng 3.2. Các khu vực đặc biệt chịu tổn thƣơng cao khi
sự cố tràn dầu xảy ra (theo NOAA) 103
Bảng 3.3. Đặc điểm và phân bố mức độ nhạy cảm môi trƣờng
do sự cố tràn dầu vùng Hải Phòng và phụ cận theo 10 cấp 109
Bảng 3.4. Chỉ tiêu xác định tai biến tràn dầu trong
vùng Hải Phòng và phụ cận 112


12
Bảng 3.5. Chỉ tiêu đánh giá một số dạng tai biến trong
khu vực nghiên cứu 118
Bảng 3.6. Chỉ tiêu đánh giá mật độ đối tƣợng chịu tai biến 121
Bảng 3.7. Chỉ tiêu đánh giá khả năng ứng phó đối với tai biến 123
Bảng 4.1. Chỉ tiêu đánh giá điều kiện thích hợp cho các hoạt động
xây dựng cơ sở hạ tầng 135
Bảng 4.2. Chỉ tiêu đánh giá các điều kiện thích hợp cho các hoạt động
sản xuất 137
Bảng 4.3. Chỉ tiêu xác định khu vực bảo tồn hoặc bảo vệ môi trƣờng
đặc biệt 138
Bảng 4.4. Trọng số của chỉ tiêu đánh giá mức độ sử dụng thích hợp
không gian 138
Bảng 4.5. Thống kê theo diện tích các hình thức sử dụng thích hợp
không gian 146
Bảng 4.6. Đánh giá theo diện tích các dạng quản lý môi trƣờng 151
Bảng 4.7. Phân nhóm quản lý môi trƣờng theo ranh giới hành chính 152
Bảng 4.8. Đánh giá theo diện tích các nhóm quản lý môi trƣờng 155
Bảng 4.9. Thiết lập các vùng đệm giữa các khu vực hoạt động và bảo tồn
(dựa theo Vichiarn A. và Siriat S) 164

13
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Với sự giàu có và đa dạng về tài nguyên cùng giao thông thuận lợi, đới bờ
biển (ĐBB) đã đƣợc con ngƣời khai phá từ lâu đời, trở thành nơi tập trung dân cƣ
đông đúc nhất. Ngày nay, ƣớc tính một nửa dân số trên thế giới sống ở các đới bờ
biển và xu thế di cƣ từ khu vực lục địa ra dải ven biển không ngừng gia tăng. Đi
cùng với sự phát triển kinh tế là sự tranh chấp sử dụng tài nguyên ven biển. ĐBB
tuy có nguồn tài nguyên phong phú, đa dạng, năng suất cao nhƣng lại rất nhạy cảm
và dễ bị tổn thƣơng, nên trong nhiều trƣờng việc hợp sử dụng tài nguyên không hợp
lý, hoạt động phát triển không thích hợp đã làm môi trƣờng ô nhiễm trầm trọng, tài
nguyên (đặc biệt là thủy, hải sản) bị suy giảm mạnh thậm chí không thể phục hồi,
chẳng hạn làm biến mất các khu rừng ngập mặn, phá huỷ rạn san hô và ô nhiễm các
bãi biển v.v. khiến cho nhiều biện pháp quản lý không còn hữu hiệu. Chính trong
bối cảnh đó quản lý tổng hợp đới bờ biển (QLTHĐBB) đã ra đời, thống nhất tất cả
các hợp phần quản lý ven biển, gồm cả quy hoạch và quản lý môi trƣờng
(QH&QLMT), hƣớng tới việc quản lý sử dụng lâu dài các nguồn tài nguyên, bảo vệ
môi trƣờng và phát triển bền vững ĐBB.
Hải Phòng là thành phố ven biển của Việt Nam, là cửa ngõ thƣơng mại quốc
tế của cả miền Bắc, một đỉnh của tam giác tăng trƣởng phía Bắc về phát triển công
nghiệp, dịch vụ và du lịch, là nơi tập trung gần 2 triệu dân. Hải Phòng có nguồn tài
nguyên sinh vật giầu có và đa dạng (hơn 2000 loài sinh vật biển trong đó có nhiều
loài và quần thể loài có giá trị về kinh tế và môi trƣờng), có đảo Cát Bà là khu bảo
tồn sinh quyển của thế giới.
Tuy nhiên, sức ép của sự phát triển kinh tế – xã hội lên môi trƣờng do mật độ
hoạt động kinh tế, sự gia tăng dân số cơ học không ngừng tăng lên. Xung đột sử
dụng không gian phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ tự nhiên cũng ngày càng gia
tăng, rừng ngập mặn bị giảm do phát triển công nghiệp và nuôi trồng hải sản, tính

14
đa dạng sinh học của các đảo ven biển đang bị đe doạ bởi nông nghiệp, du lịch và
cảng v.v. Đi cùng với các vấn đề trên là quy hoạch tổng thể và quy hoạch ngành có
nhiều khiếm khuyết, không điều hoà đƣợc các mâu thuẫn sử dụng không gian và tài
nguyên. Sự quan tâm đến các vấn đề môi trƣờng trong các bản quy hoạch còn giới
hạn, sự phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng so với công nghiệp hoá và phát triển du
lịch còn mất cân đối. Cộng thêm sự tàn phá của thiên tai, đã khiến cho hệ thống
quản lý môi trƣờng không còn đủ năng lực, công tác QH&QLMT vùng Hải Phòng
và phụ cận thiếu cơ sở khoa học đáng tin cậy đã làm cho môi trƣờng, tài nguyên
vùng nghiên cứu ngày càng bị suy thoái nghiêm trọng.
Đứng trƣớc tình hình đó Hải Phòng cần có giải pháp quản lý phát triển và môi
trƣờng hữu hiệu hơn, đó là QLTHĐBV. Biện pháp này đã đƣợc nhiều nƣớc ven
biển trên thế giới áp dụng và có nhiều hiệu quả. Trong bối cảnh này việc tiến hành
đề tài “Nghiên cứu, xác lập cơ sở khoa học cho việc quy hoạch, quản lý môi trƣờng
vùng Hải Phòng và phụ cận” theo quan điểm QLTHĐBB phù hợp với điều kiện Hải
Phòng nói riêng và Việt Nam nói chung là cần thiết, có nhiều ý nghĩa cả về thực
tiễn và lý luận đối với Việt Nam và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế trong lĩnh vực
liên quan.
2. Mục tiêu nghiên cứu
 Xác lập một số cơ sở khoa học cho QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận
theo quan điểm QLTHĐBB.
 Đề xuất phƣơng hƣớng quy hoạch không gian quản lý môi trƣờng vùng Hải
Phòng và phụ cận.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Việc nghiên cứu áp dụng QH&QLMT ĐBB theo quan điểm QLTHĐBB cho
Hải Phòng và phụ cận có cơ sở khoa học bao gồm nhiều nội dung và liên quan đến
nhiều vấn đề, tuy nhiên trong luận án chỉ tập trung vào một số nhiệm vụ cơ bản sau:

15
 Tổng quan về tình hình nghiên cứu QH&QLMT ĐBB (trên thế giới và ở Việt
Nam), điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và thể chế quản lý tài nguyên và môi
trƣờng ở Hải Phòng và phụ cận.
 Nghiên cứu, thu thập và xây dựng cơ sở dữ liệu (CSDL) HTTĐL mô tả động lực
(động lực phát triển kinh tế- xã hội, động lực tự nhiên) -sức ép lên môi trƣờng -
hiện trạng môi trƣờng – tác động môi trƣờng – đáp ứng (D - P - S - I - R) phục
vụ cho QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận.
 Nghiên cứu đánh giá mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu và mức độ
dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận.
 Đề xuất phƣơng hƣớng QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận.
4. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu vùng Hải Phòng và phụ cận về phía đất liền lấy theo
đƣờng ranh giới của các huyện có biển hoặc chịu ảnh hƣởng của biển và về phía
biển lấy theo đƣờng đẳng sâu 20 mét.
Cơ sở khoa học cho quy hoạch và quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ
cận là quy luật phân dị theo không gian và biến đổi theo thời gian điều kiện tự
nhiên, tài nguyên, môi trƣờng, tai biến và kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, trong luận án
này tập trung vào nghiên cứu sự biến đổi mức độ nhạy cảm do sự cố tràn dầu và
mức độ dễ bị tổn thƣơng đới ven bờ làm cơ sở cho việc quy hoạch và quản lý môi
trƣờng.
5. Luận điểm bảo vệ
Luận điểm 1
Cơ sở khoa học để quy hoạch và quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ
cận là các điều kiện tự nhiên, tài nguyên, môi trƣờng, kinh tế – xã hội, tai biến,
trong đó sự phân dị theo không gian mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu
và mức độ dễ bị tổn thƣơng ĐBB là một trong những cơ sở khoa học quan trọng đối
với QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận.

16
- Mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu có xu hƣớng tăng từ ngoài
biển đến hệ thống đê bao, vào đất liền qua các cửa sông ven biển, riêng đối với
huyện đảo Cát Hải mức độ nhạy cảm cao tập trung ở khu vực tây bắc và đông nam,
phụ thuộc nhiều vào khả năng lƣu giữ và đào thải dầu của các yếu tố môi trƣờng và
các đối tƣợng ven biển.
- Trong khi đó, mức độ dễ bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận cao tập
trung dọc theo vùng Sông Cấm xuống vùng biển sát huyện Tiên Lãng, từ đó giảm
về hai phía (biển và đất liền), riêng đối với huyện đảo Cát Hải mức độ dễ bị tổn
thƣơng cao tập trung ở hai khu vực tây bắc và đông nam, phụ thuộc chủ yếu vào sự
phân bố mật độ của các đối tƣợng chịu thiệt hại do tai biến và khả năng ứng phó với
tai biến của các địa phƣơng ven biển.
Luận điểm 2
Trên cơ sở nghiên cứu mức độ nhạy cảm và dễ bị tổn thƣơng ĐBB cho
QH&QLMT vùng Hải Phòng và phụ cận đã xác định đƣợc 18 loại hình sử dụng
không gian thích hợp, 29 dạng quản lý môi trƣờng có mức độ từ rất cao đến rất
thấp. Sự tập trung các dạng quản lý môi trƣờng theo khu vực và theo các nhóm xã là
cơ sở để phân chia thành 27 nhóm quản lý môi trƣờng, liên kết thuận lợi với hệ
thống quản lý hành chính.
6. Điểm mới của luận án
- Lần đầu tiên áp dụng đánh giá tổng hợp tính dễ bị tổn thƣơng ĐBB và nhạy
cảm môi trƣờng do tràn dầu để QH&QLMT Hải Phòng và phụ cận.
- Lần đầu tiên xây dựng CSDL HTTĐL dựa trên mô hình: D - P - S - I - R
phục vụ QH&QLMT ĐBB ở Việt Nam.
- Phát hiện quy luật phân bố mức độ nhạy cảm do sự cố tràn dầu và mức độ dễ
bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận.


17

- Đề xuất sử dụng thích hợp không gian và quy hoạch không gian quản lý môi
trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận trên cơ sở nghiên cứu mô hình DPSIR, mức độ
NCMT SCTD và mức độ DBTT.
7. Ý nghĩa thực tiễn của luận án
- CSDL HTTĐL cung cấp thông tin cho ngƣời ra quyết định hiểu rõ mối tác
động qua lại giữa các hệ thống D – P – S – I – R trong vùng Hải Phòng và phụ cận,
từ đó đƣa ra các giải pháp quản lý thích hợp.
- Đặc điểm phân bố mức độ nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu và dễ bị
tổn thƣơng ĐBB có tính quy luật là cơ sở cho định hƣớng kế hoạch bảo vệ các đối
tƣợng ven biển trƣớc sự số tràn dầu và các tai biến khác.
- Mô hình sử dụng thích hợp không gian vùng Hải Phòng và phụ cận có thể hỗ
trợ cho định hƣớng và quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội, quy hoạch sử dụng đất
và mặt nƣớc bền vững trong khu vực.
- Quy hoạch không gian quản lý môi trƣờng vùng Hải Phòng và phụ cận đƣợc
lồng ghép với các đơn vị quản lý hành chính góp phần nâng cao năng lực của hệ
thống quản lý hành chính trong quản lý môi trƣờng trong khu vực.
8. Bố cục của luận án
Nội dung Luận án đƣợc trình bày trong 146 trang (gồm cả phần mở đầu và kết
luận), khổ giấy A4. Bao gồm 27 hình vẽ, 6 bản đồ, 30 bảng biểu, với bố cục nhƣ sau:
Mở đầu (5 trang)
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và phƣơng pháp nghiên cứu (37
trang)
Chƣơng 2: Điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội và môi trƣờng vùng
Hải Phòng và phụ cận (35 trang)
Chƣơng 3: Nghiên cứu đánh giá mức độ nhạy cảm môi trƣờng và mức độ dễ
bị tổn thƣơng vùng Hải Phòng và phụ cận (31 trang)


18
Chƣơng 4: Đề xuất phƣơng hƣớng quy hoạch và quản lý môi trƣờng vùng

Hải Phòng và phụ cận (36 trang)
Kết luận (2 trang)
Kiến nghị về những nghiên cứu tiếp theo (1 trang)
Danh mục công trình khoa học của tác giả liên quan đến luận án (1 trang)
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU QUY HOẠCH VÀ
QUẢN LÝ MÔI TRƢỜNG ĐỚI BỜ BIỂN
1.1.1. Tổng quan về quy hoạch và quản lý môi trƣờng đới bờ biển trên thế giới
Trong tiến trình phát triển hàng ngàn năm, các phƣơng thức khai thác ĐBB
thay đổi, dẫn đến biện pháp quản lý tài nguyên và môi trƣờng ĐBB cũng thay đổi
theo.
Ở các nền văn minh cổ đại con ngƣời đã biết xây dựng cầu cảng vàđập đê
ngăn nƣớc biển, thiết lập các hệ thống quản lý đối với nghề cá, sử dụng đồng bằng
phì nhiêu ven biển để phát triển nông nghiệp, buôn bán trao đổi hàng hoá thông qua
hải cảng v.v. Các hoạt động đó là một hình thức quy hoạch tài nguyên không chính
thức (tự phát) đƣợc thực hiện bởi sựđồng lòng nhất trí của một cộng đồng hay bởi ý
chí của một số nhà lãnh đạo, ngƣời quyết định (khai thác các nguồn tài nguyên khi
nào, ở đâu, nhƣ thế nào và bao nhiêu). Nguồn tài nguyên (lúc bấy giờ) rất phong
phú nhƣng chỉ mới đƣợc khai thác một cách manh mún do sự hạn chế của công
nghệ và với mục đích khai thác để tự cung, tự cấp chƣa phải để cung cấp cho các
ngành kinh tế cơ bản.


19
Cho đến khi cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu ở Châu Âu vào giữa thế kỷ
XIX, với sự xuất hiệu của máy móc và đội ngũ công nhân, môi trƣờng ven biển
cũng bị thay đổi mạnh hơn, ngoài việc xây dựng các đập ngăn trên các con sông lớn

và làm thay đổi hƣớng của dòng chảy, các vùng đất ngập nƣớc ven biển rộng lớn bị
thay đổi trở thành các khu đô thị hoặc đất sản xuất nông nghiệp. Cuộc cách mạng
công nghiệp đã làm thay đổi quan niệm của cộng đồng về tài nguyên. Quan niệm về
tài nguyên thiên nhiên đƣợc mở rộng cho tất cả các yếu tố và các đối tƣợng có thể
nhìn thấy đƣợc trong thiên nhiên. Việc quản lý và quy hoạch, lúc bây giờ phải tập
trung vào giải quyết quan hệ cung – cầu.
- Trong giai đoạn này, các nhà quy hoạch đóng vai trò trực tiếp và tích cực
trong việc mở rộng các đô thị đến các vùng ven biển, biến ĐBB trở thành các khu
định cƣ, khu công nghiệp, cũng nhƣ khu vực vui chơi giải trí. Các ngành kinh tế,
nhu cầu của xã hội, nhận thức của cộng đồng lúc bấy giờ chƣa quan tâm tới các vấn
đề về môi trƣờng. Mục tiêu cơ bản lúc này của nền kinh tế là làm sao thu đƣợc lợi
nhuận cao nhất.
Khi nền công nghiệp đã đủ mạnh thì cơ chế thị trƣờng bắt đầu chi phối sự
phân phối tài nguyên, nguồn tài nguyên đến lúc này một mặt đã đƣợc thừa nhận là
có giới hạn, nhƣng mặt khác việc sử dụng nó lại cho ra nhiều lợi nhuận. Cho nên,
con ngƣời đã biết thận trọng hơn, cố gắng can thiệp vào môi trƣờng ĐBB để bảo vệ
các đặc điểm tự nhiên hoặc tính toàn vẹn sinh thái của tự nhiên. Quản lý sinh thái
ven biển được đánh dấu bằng việc thành lập các công viên biển ở Châu Âu vào
năm 1930 [102]. Theo Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) hiện có khoảng
4500 khu vực đƣợc công nhận bảo vệ trên toàn thế giới, trong đó có 850 khu vực
thuộc các ĐBB và vùng biển [61].
- Từ thập kỷ 40 đến 60 của thế kỷ XX, yếu tố bảo vệ môi trƣờng đƣợc đƣa vào
trong các quy hoạch phát triển kinh tế, để đề xuất các kế hoạch cải thiện tình trạng
lộn xộn của xã hội, cải thiện điều kiện vệ sinh môi trƣờng [120]. Đó có thể coi là
tiền thân của quy hoạch môi trường (QHMT). Chẳng hạn ở Australia (1941) [64],


20
Mỹ (1945) [83], ở các nƣớc Châu Á nhƣ Philipin, Hàn Quốc, Thái Lan, Indonesia,
Malaysia xem xét đến các yếu tố tài nguyên và môi trƣờng trong các dự án phát

triển thì muộn hơn, đến tận những năm 80 [46].
Cho đến thập kỷ 70 của thế kỷ XX, xuất hiện các hình thức trừng phạt, cùng
với khái niệm quản lý đới bờ biển (QLĐBB) đã thúc đẩy sự ra đời của Bộ luật quản
lý đới bờ biển của Mỹ vào năm 1972 [107]. Cuối thập kỷ 70 và đầu thập kỷ 80, khái
niệm QLĐBB đã đƣợc sử dụng chính thức, nhiều chính phủ có chƣơng trình quản lý
môi trƣờng, tài nguyên, quản lý ô nhiễm, quản lý thiên tai, duy trì đa dạng sinh thái,
đánh giá môi trƣờng, bảo vệ vùng đất ngập nƣớc v.v. Các chƣơng trình đó đƣợc
thực hiện ở các cơ quan khác nhau và ít có, thậm chí là không có mối quan hệ với
nhau. Chính vì thế các vấn đề môi trƣờng không đƣợc giải quyết hiệu quả. Bắt đầu
vào giữa thập kỷ 80, những bất cập do sử dụng cách tiếp cận nhân tố đơn lẻ (đơn
ngành) trong nỗ lực QLĐBB đã đƣợc nhận ra và khái niệm Quản lý tổng hợp ĐBB
(QLTHĐBB) bắt đầu xuất hiện hƣớng tới việc quản lý một cách tổng hợp ĐBB
[79].
Nhận thức rõ ràng hơn về sự suy thoái môi trƣờng do sự gia tăng dân số nhanh
chóng và khái niệm phát triển bền vững xuất hiện vào những năm cuối thập kỷ 80
đầu thập kỷ 90. Cơ sở của p Phát triển bền vững là “sự phát triển làm thoả mãn các
nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng của thế hệ tƣơng lai, làm thoả
mãn và các nhu cầu của tƣơng lai” [120]. Phát triển bền vững đã trở thành mục tiêu
chi phối chính trong các chƣơng trình QLĐBB.
- Trong giai đoạn này QHMT đã có những bước tiến mới, một số nước đã thực
hiện các đạo luật và quy định về quy hoạch môi trường, nhƣ ở Hồng Kông “Hƣớng
dẫn quy hoạch môi trƣờng” có nhiệm vụ cung cấp thông tin cho các dạng sử dụng
đất thích hợp cho các quy hoạch phát triển [64, 65]. Tại Úc, đạo luật QHMT và
đánh giá tác động môi trƣờng đã đƣợc ban hành năm 1997 [49].
Thập kỷ 90 của thế kỷ XX có nhiều mốc đánh dấu cho sự phát triển về quan
niệm của QH&QLMT ĐBB. Khởi đầu là sự hƣởng ứng của các quốc gia ven biển


21
đối với QLTHĐBB bằng việc nhất trí cao bản dự thảo của chính phủ Mỹ về môi

trƣờng và phát triển trình bày tại Hội nghị thƣợng đỉnh về môi trƣờng và phát triển
tại Rio de Janeiro, năm 1992. Một dự thảo khung về hƣớng dẫn QLTHĐBB đã
đƣợc Hội nghị đề xuất nhằm làm giảm thiểu các tranh chấp và sử dụng bền vững
nguồn tài nguyên ĐBB. Các hƣớng dẫn về QLTHĐBB đƣợc mở rộng và cập nhật
năm 1993 tại Hội thảo ĐBB, tổ chức ở Noordwijk, Hà Lan. Trong chƣơng trình
hành động Agenda 21 (chƣơng 17) tất cả các quốc gia đã nhất trí thông qua vai trò
của QLTHĐBB. Công ƣớc quốc tế về biến đổi khí hậu toàn cầu ủng hộ QLTHĐBB
và yêu cần sớm đƣợc đƣa vào áp dụng nhằm giải quyết các tác động tiềm tàng do sự
biến đổi khí hậu gây ra cho ĐBB.
QLTHĐBB là một chương trình của chính phủ bao gồm các cơ sở về luật pháp
và một hệ thống các cơ quan thực hiện để đảm bảo rằng các kế hoạch phát triển và
quản lý đối với ĐBB đƣợc liên kết với các mục đích môi trƣờng (cả vấn đề về môi
trƣờng xã hội) và có ảnh hƣởng đến các thành viên có liên quan [66, 79, 80, 103,
114]. “Thực chất QLTHĐBB là quá trình quy hoạch và quản lý nhằm mục đích cân
bằng các hoạt động của con ngƣời, cũng nhƣ nhu cầu về sử dụng không gian và tài
nguyên ven biển với việc bảo vệ tính dễ bị tổn thƣơng của các hệ thống ven biển,
duy trì các chức năng và dịch vụ của chúng” [104]. Điểm quan trọng nhất để sử
dụng và phát triển bền vững ĐBB là thống nhất chiến lƣợc phát triển, quy hoạch
kinh tế-xã hội, quản lý hoạt động phát triển, quản lý môi trƣờng và phối hợp đồng
bộ các tổ chức và cá nhân có liên quan đến ĐBB [62, 107].
Nguyên tắc của các chương trình QLTHĐBB gồm có phòng ngừa, ngƣời gây ô
nhiễm phải có trách nhiệm, tính toán sự thích hợp của tài nguyên, trách nhiệm ở cả
ngoài ranh giới và công bằng giữa các thế hệ [79, 114].
Mục đích của QLTHĐBB là làm gia tăng lợi nhuận nhờ vào sử dụng hợp lý
ĐBB, giảm thiểu thấp nhất các tranh chấp và các hoạt động chồng chéo lên nhau
trong việc sử dụng tài nguyên và môi trƣờng để đạt tới sử dụng bền vững ĐBB của
một quốc gia [114].


22

Từ sau đó nhiều tổ chức và tác giả trên thế giới đã đề cập đến biện pháp
QLTHĐBB, nhiều quốc gia ven biển đã có các chƣơng trình phù hợp theo đặc điểm
của mỗi vùng. Chẳng hạn, “Chƣơng trình trình diễn về QLTHĐBB”
(Demonstration programme on Integrated coastal zone management) của các nƣớc
Châu Âu, do Uỷ ban Châu Âu điều hành. Chƣơng trình có 35 dự án, các nghiên cứu
chuyên đề của các dự án tập trung vào vấn đề luật pháp và quy định; sự tham gia
của các bên có liên quan; công nghệ; hợp tác giữa các ngành và các khu vực, trong
đó quan trọng nhất là hợp tác giữa quy hoạch và quản lý; vai trò của chính sách
Cộng đồng Châu Âu; và vấn đề thông tin, dữ liệu [66]. Hiện nay, cách tiếp cận
QLTHĐBB không chỉ sử dụng ở các nƣớc phát triển, mà nhiều nƣớc đang phát triển
cũng áp dụng nhƣ là một giải pháp có hiệu quả để thực hiện quản lý phát triển và
bảo vệ môi trƣờng. Chẳng hạn chƣơng trình QLTHĐBB của Kenya, Malaysia,
Cuba, India, Indonesia, Philippin v.v. để giải quyết các vấn đề về suy thoái tài
nguyên thiên nhiên, ô nhiễm do hoạt động của con ngƣời, xung đột sử dụng đất,
quản lý rủi ro trƣớc các tai biến, bảo tồn tự nhiên và di tích lịch sử đang bị đe dọa
v.v. [86, 93, 103].
- QHMT trong giai đoạn này đƣợc xác định có nhiệm vụ "bảo vệ chất lượng
môi trường, bảo vệ và bảo tồn tự nhiên" [48]. Ở nhiều nƣớc QHMT đã là một thành
phần trong chƣơng trình quản lý ven biển, chẳng hạn, chƣơng trình QHMT ven biển
ở Úc [63] hay ở Châu Âu nó đƣợc thống nhất cùng với các quy hoạch và các kế
hoạch quản lý khác trong các chƣơng trình QLTHĐBB, là một thành phần quan
trọng của quy hoạch không gian [104], chỉ thị tính nhạy cảm và tính dễ bị tổn
thƣơng môi trƣờng đã đƣợc phát biểu “là các cơ sở quan trọng cho QHMT” [69].
Nhìn chung, nhiệm vụ của QH&QLMT trong các chƣơng trình QLTHĐBB
tập trung vào sử dụng bền vững nguồn tài nguyên, bảo vệ tính đa dạng sinh thái,
chống đỡ với các thảm hoạ tự nhiên, kiểm soát ô nhiễm. Hệ thống quản lý
QH&QLMT phải hợp tác với hệ thống luật pháp, quản lý hành chính, hệ thống quy
hoạch và quản lý phát triển kinh tế v.v. nhằm giải quyết sự cạnh tranh và xung đột
xảy trong sử dụng không gian, tài nguyên, hợp lý các mối quan hệ. Công nghệ quản

23
lý phải cập nhật công nghệ mới trong lĩnh vực thu thập, lƣu trữ và xử lý thông tin.
QLMT phải cụ thể đối với từng ngành, từng vùng, từng hệ sinh thái. Ranh giới quản
lý của QH&QLMT phải gắn liền hoạt động quản lý trên đất liền với vùng biển.
Mục tiêu cụ thể của QH&QLMT ĐBB gồm có:
- Duy trì chất lƣợng môi trƣờng cao.
- Xác định và bảo vệ các dạng tài nguyên có giá trị.
- Xác định các vùng đất để phát triển và bảo vệ phù hợp.
- Giải quyết xung đột giữa các hoạt động làm ảnh hƣởng các nguồn tài
nguyên ven biển và đại dƣơng.
- Xác định và kiểm soát các hành động có tác động không mong muốn đến
môi trƣờng ven biển và đại dƣơng.
- Kiểm soát ô nhiễm từ các nguồn và dòng chảy từ đất liền.
- Ứng phó với sự cố ô nhiễm tràn dầu.
- Duy trì các hệ sinh thái gập nguy hiểm và dễ bị tổn thƣơng.
- Bảo vệ môi trƣờng sống và con ngƣời trƣớc các thảm hoạ tự nhiên và tai
nạn từ các hoạt động của con ngƣời.
- Cố gắng hợp tác liên ngành, liên quốc gia để khuyến khích sự phát triển
bền vững bảo vệ các nguồn tài nguyên ven biển và đại dƣơng.
- Trợ giúp hƣớng dẫn các quy hoạch phát triển ven biển để giảm bớt sơ xuất.
- Tạo ra và đề xuất sự phát triển bền vững ĐBB.
- Cân bằng giữa áp lực phát triển kinh tế và bảo vệ môi trƣờng.
- Nâng cao hiểu biết cộng đồng.
Cơ cấu tổ chức của ban quản lý chƣơng trình QLTHĐBB thông thƣờng gồm
có đại diện của chính phủ, đại diện của các bộ liên quan đến tài nguyên, môi trƣờng
và phát triển kinh tế xã hội ĐBB, chẳng hạn cơ cấu Ban quản lý chƣơng trình của
Cộng đồng Châu Âu [72]. Ban quản lý vùng cửa sông ven biển Fraser (hình 1.1)
[94]. Hội đồng quản lý chƣơng trình ở Vịnh Chesapeake, Cơ cấu các cơ quan quản
lý ĐBB Kenya [93], vùng Vịnh Kastela [94]. Ban quản lý có nhiệm vụ tổ chức

chƣơng trình QLTHĐBB, bao gồm việc hoàn thiện thành lập ban quản lý (gồm cả
Những ngƣời sử dụng đới bờ biển
Chính phủ
Những ngƣời quan tâm
Chính phủ


24
nhóm thƣ ký), lập kế hoạch làm việc của các nhóm, tổ chức hệ thống thông tin dữ
liệu, tổ chức cơ cấu hợp tác giữa các ngành và các cấp có liên quan đến đới bờ biển,
lập kế hoạch hoạt động của các nhóm làm việc.








Hình 1.1. Cơ cấu tổ chức Hội đồng quản lý vùng cửa sông ven biển Frase [94]
Mọi chương trình QLTHĐBB phải là một chu trình đầy đủ, lặp lại và nâng cao
dần, bắt đầu từ việc thu thập thông tin, phát triển chính sách, quản lý, thực thi và
quan trắc đánh giá (hình 1.2)




Hình 1.2. Quy trình chung cho chương trình QLTHĐBB [66]
Trong các giai đoạn khác nhau của chu trình QLTHĐBB cần đến các thông
tin, dữ liệu khác nhau về nội dung và mức độ chi tiết về các vấn đề tự nhiên, kinh tế

xã hội và môi trƣờng (hình 1.3).

1. Thu thập thông tin
2. Phát triển chính sách
và lập kế hoạch
3. Thực thi và quản lý dự
án
4. Quan trắc, đánh giá
dự án
- Nhận biết đặc
điểm khu vực và
các vấn đề môi
trƣờng cần giải
quyết (cấp bách)
Phân tích vấn
đề và đƣa ra
giải pháp giảm
thiểu xung đột
môi trƣờng
Hiện trạng, biến đổi và
xu thế phát triển kinh tế
– xã hội, môi trƣờng,
gồm cả các vấn đề về
luật pháp và quản lý
hành chính
- Nhận diện các vấn
đề môi trƣờng
- Thuyết phục chính
phủ và những ngƣời
có liên quan nhận

biết các vấn đề môi
trƣờng
- Thông tin cho cộng


25
Error!










Hình 1.3. Mối quan hệ giữa chu trình QLTHĐBB và nội dung thông tin cần cho mỗi
giai đoạn
Trong giai đoạn thu thập thông tin khởi đầu dự án cần đến dữ liệu về đặc điểm
môi trƣờng khu vực, đặc biệt là các vấn đề môi trƣờng cấp bách cần phải giải quyết;
Giai đoạn phát triển chính sách và lập kế hoạch các thông tin về hiện trạng
kinh tế xã hội và môi trƣờng cần đƣợc phân tích đánh giá mối quan hệ qua lại, các
thông tin về biến đổi môi trƣờng cũng cần thiết để đề xuất các giải pháp cho các vấn
đề môi trƣờng (kể cả luật pháp);
Giai đoạn thực thi và quan trắc sau dự án cần thu thập các thông tin sự cố
ngoài kế hoạch, kế hoạch khắc phục và phản ứng của môi trƣờng và cộng đồng đối
với chƣơng trình, thông tin phản hồi cho ngƣời lập kế hoạch để điều chỉnh.
1.1.2. Tổng quan về quy hoạch và quản lý môi trƣờng đới bờ biển Việt Nam
Hoạt động bảo vệ môi trƣờng ven biển ở Việt Nam xuất hiện từ những năm

của thập kỷ 80 thế kỷ XX [36], đáng kể là Chiến lƣợc bảo vệ môi trƣờng quốc gia


26
(1985), Kế hoạch quốc gia về Môi trƣờng và Phát triển bền vững (1991) và Kế
hoạch hành động Lâm nghiệp nhiệt đới (1991) [135], tuy nhiên khi Luật Môi trƣờng
bắt đầu có hiệu lực (ngày 10/1/1994), hoạt động bảo vệ môi trƣờng của nƣớc ta mới
đƣợc tăng cƣờng. Ở cấp quốc tế, chính phủ Việt Nam đã ký cam kết thực hiện nhiều
công ƣớc quốc tế về bảo vệ môi trƣờng [132], thiết lập các khu vực bảo tồn thiên
nhiên ven biển [96] và triển khai hàng loạt các dự án hợp tác với nƣớc ngoài. Ở cấp
quốc gia, xây dựng và thực hiện nhiều đề tài về quản lý môi trƣờng, bảo vệ và sử
dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên ven biển. Các dự án và đề tài đã đƣợc triển khai
có thể chia ra 2 nhóm: nhóm dự án liên quan đến QLTHĐBB và nhóm dự án
QLTHĐBB.
Nhóm dự án quản lý môi trường liên quan đến QLTHĐBB có rất nhiều, chẳng
hạn, dự án quan trắc môi trƣờng biển đƣợc bắt đầu từ 1995 [76]; dự án về bảo vệ và
quản lý cá ngựa (1995 -1997) [149]; dự án xây dựng năng lực quản lý môi trƣờng,
đa dạng sinh học, chăm sóc sức khoẻ cho cá trong các khu nuôi trồng hải sản và
quản lý ven biển [116]; dự án quan trắc sự phân bố đất ngập triều và sự thay đổi của
nó ở ĐBB Bắc Việt Nam (1996 - 1998); Đề án KHCN.5A nghiên cứu dự báo chống
xói lở bảo vệ bờ biển (1996-2000); dự án của Cộng đồng Châu Âu về khảo sát và
khôi phục cỏ biển (1999 - 2000) [76]; bảo tồn biển chẳng hạn dự án bảo tồn hệ sinh
thái san hô của các nƣớc Nam Á và Thái Bình Dƣơng (2001) do Khối liên minh
quốc gia bảo tồn biển tài trợ; dự án bảo tồn vƣờn quốc gia biển Côn Đảo (2000) do
Quỹ bảo tồn thiên nhiên tài trợ; dự án quan trắc rùa biển (1999) do NOAA tài trợ
[60]; dự án đánh giá tác động ô nhiễm giữa đất liền và các hệ sinh thái ven biển phía
bắc Việt Nam (2000 -2001); dự án đánh giá và quy hoạch đa dạng sinh học biển
vùng Vịnh Hạ Long (2000 - 2001); dự án khảo sát đa dạng sinh học biển vùng biển
Hạ Long - Cát Bà (2001 - 2002); dự án đánh giá chi phí môi trƣờng cho các đầm
nuôi tôm; dự án quản lý môi trƣờng các phá ven biển trung bộ (2001 - 2004) [76].

Hoạt động quản lý môi trƣờng của nhóm này rất đa dạng, liên quan đến nhiều
vấn đề về quan trắc các yếu tố môi trƣờng, biến động môi trƣờng, đánh giá tác động
của các hoạt động đến hệ sinh thái ven biển.


27
- Theo một số nhà nghiên cứu của Việt Nam “QHMT là quá trình sử dụng có
hệ thống các kiến thức khoa học để xây dựng các chính sách và biện pháp trong
khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trƣờng nhằm định hƣớng các
hoạt động phát triển trong khu vực, đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững” [36].
QHMT có nhiệm vụ “xây dựng các chính sách và biện pháp trong khai thác, sử
dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trƣờng” [36,37]. Nội dung của QHMT “bao
hàm việc tổ chức quản lý môi trƣờng theo không gian lãnh thổ – nghĩa là phải phân
vùng chức năng về mặt môi trƣờng v.v. một trong các nguyên tắc phân vùng chức
năng môi trƣờng phải dựa trên mức độ phù hợp của đất đai đối với các hoạt động
phát triển, sự phù hợp của các đặc điểm tự nhiên, kinh tế – xã hội, môi trƣờng trong
khu vực [46]. Trong thực tế, QHMT thƣờng nằm trong các kế hoạch môi trƣờng
quốc gia, báo cáo hiện trạng môi trƣờng, trong các quy hoạch tổng thể kinh tế xã
hội, quy hoạch ngành và có một số QHMT vùng (Đông Nam bộ, Đồng bằng Sông
Hồng, Vùng Kinh tế trọng điểm Miền Trung) [83]. Vị trí của QHMT chỉ đi sau hoặc
là mục nhỏ bảo vệ môi trƣờng của các quy hoạch phát triển. Hiện nay QHMT đang
đƣợc cân nhắc nên tiến hành đồng thời với quy hoạch phát triển kinh tế xã hội hay
đi trƣớc tạo tiền đề cho quy hoạch phát triển.
Nhóm dự án QLTHĐBB ở Việt Nam bao gồm một số đề tài, đề án. Đề tài
trong nước điển hình của Nguyễn Chu Hồi, nghiên cứu sự phát triển của một số
mẫu QLTHĐBB ở Việt Nam (KHCN.06.07 giai đoạn 1996-2000), dự án này quan
tâm nhiều đến vấn đề chính sách và thay đổi cơ cấu quản lý với 2 nghiên cứu hình
mẫu ở Hạ Long - Cát Bà và Đà Nẵng. Dự án đã phát triển phƣơng pháp luận
QLTHĐBB ở Việt Nam, phát triển các nguyên lý và chƣơng trình khung
QLTHĐBB ở Việt Nam và các thành viên tham gia, đánh giá thông tin cơ bản liên

quan tới QLTHĐBB và xác định các vấn đề cần ƣu tiên quản lý trong các vùng
nghiên cứu. Một trong vấn đề cần ƣu tiên của khu vực Hạ Long – Cát Bà - Đồ Sơn
là vấn đề nhạy cảm môi trƣờng do sự cố tràn dầu, dự án cũng đã xây dựng bản đồ
nhạy cảm môi trƣờng cho vấn đề này, cơ sở đánh giá dựa theo ranh giới các hệ sinh