Nghề dệt cổ truyền ở đồng bằng Bắc Bộ Việt Nam

TRƯÒNG ĐAI HỌC TÒNG Hộp HÀ NỘI
LÂM BA NAM
NGHE DẸT c o TRUYEN
ỏ ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ VIỆT NAM
Chuvên n^anh : Dàn tục hục
Mã sù : 5.03.10
LUẬN AN PIIÔ TIẾN Sĩ KHOA HỌC LỊCH sư
lỉưiin^ rírín knna hoe:
- PGS-PTS Phan Hũu Dât.
- PGS-PTS Lẽ Sv Gia ).
Hà Nội - 1995
- 2 -
j [ j ị N Lư ị N
1. LÝ do ccon đe tà i.
N^-íỡỉ Việt (Kinh) 1? một trong 54 dấn t3c ớ rjjpớc tp.
Tr^ỉ qua bàn? nsrbìn nám lịch S’f, ng‘?ờỉ Việt đã ^6p phan
ríng đan^ vào S'/ nghiệp x?7 d\fr.^ và táo vê đỉt rríớc. ĩ-or.2
ti?n trinh ph£t triền, n2’í*ơi Việt lu?n luôn v?ỉ trò
cuen trọn? tron^ qúa trỉnb phét triền C'lp. cgn^ dĩns; cuốc
■TÍ? d^n rup vAn hó*3 tgr. Chỉnh VI v$7, việc n?hiân
C’?u về lị^h 3’% vin hố^ cua n^’?ời Việt ớ n?Q,'% ta la 3 $t
fc ro H. ^ h1 f**ơ n n ^ u c3 n t rọ ^ TT^ lộ **»<£+- v^u c * u ^ ^ t ^ * t
nhlrn ^00 pban nhận th*~ ma trinh phát tri*r. 1 ị ~ h 2"f 'Jp
# • » Ạ • / / * /
vin bca cu? n?’?ơì /131, /,ur.? n;:"? 3'C '00 A,J? V r. hcp
7ỉât t ror ? V’ ^ 0 ? Vt ^ t N?Q n 0 i ^ 'n ‘ ~ 7
0
% * ề
oh-fc tẹp va CP đẹnz rua no
■í Việt lp
ví .

r> 9 p 1 ^ -w
w ^ . Lj a
thành v3n đe
tro 12^ và r.
,xO£Ì
bôn? ít các
buật 'cỡi
tính
fí nh’ír.2
^ cr
u ' •
h o, ÍJ p ^
i
Việt, bên Cỹĩita nôn? n?hỉệp - hcẹt đqn^ kính ts chu đ£0 ,tg 0
nên nễn tpn? CU8 vin hóa, vin mỉnh t;c r.Tiòí - thủ côn?
nghiệp đã đổng Vfiỉ trò auan trọn? tron? đời sSn% xã hội.
Cung ‘V0Ỉí non? n^bỉ.ệo, thu cò'rí^ i ^00 ob^n
ohuc vu dân sinh, pbít triền kinh t5, là còn *ốp phẫn chát
• ,
tri^n vin hỏa dân t$c.
Tt^O ri^ (31. 3fln ùbu r* A r> cr >”* ^ 2_ o T> /■* 1 ■> £J *+ cr 4 ^ ì *M 05 ^ v * ^ T
Btc Eộ f oùr.=r với rì°rhp luv-" ki" 12 h? dât t~c’
thành n?hễ thu ^or.7 2^2 Zx £zẨ ~: 1^t >h5ĩ!T thq tb:.rU tron?
đời 5?H? 'V? jir.t tơi n^hẽ đi li*n vớ ỉ nc lfì tran^ pbụr>-
t tron* v'-h"?ri''T nhu c5u bpn trcn? đời 3?" ^ * p :c? bội
10r?i n<?’foỉ'i t ^^17 ri’"'f ^'•3n3Pbí5r (5c? T’i®t * M r'-r^*ớ ^ bềt ^ 0 ^ n:*'*Qj*ĩ
c n obr'"^ i^ u3~~ cy V p m' ^ ~ f-y-»*1 n"r* > -ĩ /-*Q th^ 0 ■ĩ’^r> ^ Ì3'J V ^ ^
lf?m chính trị. >:cp hg^fn^nệ thuật, t:n ?iẵo 7V. " ' 1. 1 : 562'.
'T V“* 3 ^ ^ t~ T' c 'V/^*'ỉ ^ 1 *■' H lo "í ^ r> -í- ^ , ' ' nr ^ -r-* ,«,»*> « ^ • ./ -0 -Ị
• ' > j » l ú ^ L *. V . . í i . » u i r w _ . - - . • r ^ v » d i . w 4. ^ - - - - ^ — — <> _ .

'Ipp /■* 1( *•:*■' 1 ^ ' r> 7 >" ” ì .3 ^ "• <« * »-» T~ 1 QTT' ■" J| ■ ' ^ . 9 ^ ^ ^ ^ K
', r .4. > .1 — - ; ^ - - ' *•» — r y - ^ - V- - t »- - » .i. - ^ . -«3
-

-
♦ / » * ♦ «
V ~
_
_ ■ * > _ 0_ 1 I __ ■ _ > » _ _
_
_______
___ . ,_•
'I ”• ^ r> ■ ; r ' r ' o T> c 1 0 **> ✓“ 1 ' / ■ * ' ) • ' -*>>-} /"» /*» • ' 2
L à
-~\J J
Ì - « .» L L i 1
c JJ^ C
. . . . . . LA - -4 V* ^ v_ «. - * CT - ' J A~i - - ' * ' — •
Mhìn nh^n di 3rn thu ccnT n rr. 1 :-0 nci cGur.7 vp " :c* j-t
% , f, » 0
JJ Q -n • J ^ í *■> n *■ * 'r^ ■ ^ o t ■*■ *3 r-' n ^ p
• * _ *. . • - . -
-r-1 Q /-N 1 »3 L w l ^ ^ ( 7 * ^ i 3 ^ 'r > ' ^ " / ữ ^
» „ » ♦
n 7 a n ^ pr> +;-Q- - ''U.ír L^’J ^ ^
í _ 1 • . » ' -s . , * '
Da tin- thin 7í? vịt ^r.lt ^u? n.c
, ~ '. _. - * , . • _ ^ ~ f .
101 D’^'7 ’P l3’' ^ ^ ?ì"i - 'Q ^ 0
• .

no 1
^2, -
«
0 7 V^5|'1 <> o -Ị n
, %
rí T 1"
b * t
c v ị t r í VP
v a i
9
<Z'f H
o X (U
'3 r>
t Ị ^ . C Í n ^ h i?
n ’c
n T b i
Ip
lp ĩ i p t r ị
v i n
c,
ao
: 1
T1' •'l '■'í 31’
J • - “ — - -1
^ Cf ^
chun 7 tro r.^ k ':ucn
'cho
t b3y
ro
% ♦

v ? i t r o "*u8
r.ố
fci?t
VP t be TI t'ỉ hpc
■t
vẽ
/ *
p p '■*’ '■> n
ợ
2 Í Ị ^ ■• ^ J2 r '
c>' ' p f' r' pt
ôn?, nìns ',f?0 tbêia lòn? .yêu T.1Ớ'', yêu í ân t;~.
Nhân lo fi tiến tộ sớn ti? t đền aễn vin bóp Việt 'ỉen;
thòr.^ que nbỉêu ron đ'fờn^, tron? đc có con írờnẹ ti?p xú"'
- 4 -
vớ ì các sen phẩa thủ côr.^ r:?ơc ta nhí vơi t ỉ r. kbac 250
in c?c vin t’/ cố của các nghệ nhan Lỉeu Chsn^f n'?.c sen ph4m
củp nghe đức đ?n2 , ?ổn s?, kin bo?r. vỉ dệt thú ccn ? 3*;
t)cat trien CU8 3?n Tù31 tbư ounT ocinh 1 - oh-n ®nQ tr u
xô đ*n lụ?, là, tìae, ^ n, 70 0
khôn? cbi cua Vinh t? n? còn cua
1
Si
u -
o }' p
* ự r> ^ ^
^ n r ỵ
t ; ^ t ,%?
■'-n
. . . *

t ĩ n a x a o v ẽ
^ .7
t h u ậ t
t o ’
c c u ? i , d ? ỵ ,
? ? i »
#
V P '*
t? c
* / , , /
IQ r. ^ < I' 'í
c h ế t t r i * n
r j **»
h c p n * f í .
v-> -• ^
. 1 - La
♦
s 3 £ ^ A t
7 2 n
V ^ ^ n cr
p n -3
í"
t* Ị o i - í p
L 1 - - • t -
1 €
0
a g t
0
^ p c
b

•
c i
- ỉ-^ 3 *1 —. ^ K ^
: J - 5 C ° ấ
^ -
« «
4 0 ’ ' T’ p
H » o ĩ 3 r 0 /-> |n
• I li J >4* ^ V-/ Lá —. - f ^ w r w Li A.V
pbãi cLịt nó trcr.x 2-51 quan bệ co* i'5i tíc^r.r ió vơi
("* hu CỊ p1* ? Ỳ p ri»5 ~ 0 ^ 0 ■? ✓■» V* • 4 ~z (% p -r\ C: ^ * c ^ p 11 n
i quan hệ TCP h$i ''ác í?i t?Ị
^ i?nM (91 ^ •
/ /
y C\(*
Q p £ v*> o ^ ì 5 p n * ỊJ »»7^S B £ r* ^ ^ r1' • 7 3 ^
đ ì n t ^ c b ọ ọ < b 5 n ^ t h 3 chì đ' ^ n 2 1p i c; việc í h s i t b í c ~
thf^ dân ?ian về kv thuật 'IIP. rc- '<c?i tỈ2p^ nb’?r.'? zỉ
nh?.n v^n, tí duv th*m nv, tin tb^° d?.n sipn ^ủa '■"? d^r.
n^’?ÒH Việt ơ ^ B'?c ~t~z "*u8 hẳn? 10 ^ t hinh
th’?o wiêu hi-n nì’!'? t4p cuan, tín r.2 íơr , hrs tict zr p. vin
tr^n sãn phn:n,céc boẹt độn^ vin bóp thôn^ qua le ì pb?ỗ’n^
hội liên quan đển n^bễ dệt.
Việc n^hỉên c*íu thu côn^ nghiệp nỗi cbun? vè nghề dệt
nối rỉên^ tron^ d^n tộc bọc Việt NpTi ipni lầ vin đ? đật ra,
ữ * 'Ì3 *
c
không chỉ trong việc nhận tìr?c di sản. :úe '<h'f mh còn lê dồi
hôi cẩp té ch tron? côns; cu;c phát trìln kỉnh tỗ-xã bội cúa
đẩt n'?ó’c ta. N^hị quyễt 3ẹi bộ ỉ đẹi tiếu tcèn quốc làn th?

VII Đpr.Ị Cộng sản Việt đã chỉ rô đổi với H'fó’c ta hiện
nsy : "Pbgt triền tcar. diện kỉnh tễ nôn^ thô n , phét
triển san xu?t nông, lân, n-zbi£o với pbét triền riípnh
n^he tiểu thú côn^ nehiệo” . "Eẳy mẹr.h sên Tcuẩt hèn? tiêu
dùn? vs hèr.’ xuẩt <h*u, đáo niu c3u ÌP dẹnỊị cbẵt 1’íỢn?
TÌ7P7 r*?n? r*P0 otay ^ vụ t*51 ti ?u dù r. ? tron? af j’ c VP xu ít 'ch^.u ,
t-ín? thêm nhiêu việc làm" '24- : 5C, 51).
73 r đs
đ-ịt ra là , tror.7 S'J phát
t
trier. của -5 t
?;fc'
^ t r3
% . ->
' - <v ' '
ỹ c? - - w L- -r!
t ^ ^ T ;
i 3; r. -
*
hu
r* ^ ^ ‘7T
nTni^c nói
* •* J
. _• v^i . - - ' C? - - ~ La —' i J. L V* — —* ' — -
. í
ề , ,
ọ 1 ì
T
-n ■N
■n - n

địa ic
. * ~ *
t
ỉ ^*n o
nIn 7 1n
•-« -Ị ■*-»r» -'i v»
tQ?, ti-u t
lo, ■» ^ h ^ ^ ^ 7- ■*'' r> ^ 7 ~ o
i,*A ' • u - r ? u _ -í.
*
/■» o
7 *7 l >LÌ
ế
p t
•
t-^1* •-
theo địr.b c
nào tror T cơ ca? cbị
rríơr.T
7 fì t r c n ? 3-?
•
^iao
l'?u t^
. . . 0 ^ . - • , t
n i-n nay ? nh?r.^ 3pn ?bi:n
»*> »** ■ *1 “* r"
»
70 c
, l ụ s
1 ? . . . t-)n2 ià 'ci-u t*?Q'r:z c ia S’í cac

3fi- i ,
1 ' • ^
n iên
?c-c
vọr.7
cua con nT"'
* , i • /.
- i f ciặu t'ío'r '“‘ua ^?I ỈỊC
”cr.
^ ^ - 22. ^ ^
♦ ■*-—
Li u - - ^
ìờt 3ỖP.Ĩ h"T r.py ?
Tro
• m
^ r' ■) o ì' ố
ỵ x p , ■.■0’ i
t- ^
ề 1 1 9
r* ợ ỉ p /*'£:*•»
y ì c
^■4 ố ~ ‘
r*
d^v
-7
VA
** ế’
^ôn D5.n tQC họ
r*
ĩ

khcs 1'i.c
t
in -M
% .
f- -r> ««ry' n T ' c '1
t ^ *- • ^ r -
họo TỔ
bc’o
• -
He
iTn *
Iig f ciur.? côi
đã
%
cun.^ nc
i3u
lơ ọ si:.: viên có d
^ ■**',
điên
dp
đ^n
t^r họ'' tf
í nbí?u ỉị.p
%
T f?n
t ^ ^Qn? v"J
^ 7 ^ c
A
■*/>
“ ể

V' • 4
Hfi
^1*
vĩnh Phú,
Hp
T«y, Hà
9
ỉz.'ĩ c*
rr • •
, Hai H'?ĩi2f
'ĩazi Hè,
Thái
EỈnh. Nhìn3* v?n đê xúc nà n?b? dft tru^ên then? địt TP.
tron’ S'Ị phát trỉến kỉnh t? của đ?t rríớc đa tốc độ ne tới
1'iơn^ tâm, trsch nhỉậm, tỉnh cén nshễ n^biệo cua tòi. Kh5n^
thế đ! n=rhễ dệt truyền thổn? nói chur.7, r.Thè ds t CPC 3?n
phẩm địc stc r.ói r-i.sns r.h'f n=!hè dệt ch?. /’òn rái t-n nb'f
một vsi tér s;ié đã kêu °'fu (112). Nhi
c?u V? CSC n?hễ thú rôn^, ve tran? ohy0 cổ truvên, n?oài
v iệ c t in hiểu khám phá d i sÁn tru yên t h í n ’ , ~òn lè đón.’ ^óp
aupn trọn? vào việc x^y d'ín^ wf*o tàn? dân tjc aọ^-co’ sờ ?óp
phàn tảo l'?u "ár zip trị vin hóp cu5o ^ia lâu đài, pcụr vụ
S'f n^bỉệp xây d'Jr.» vè tso vệ đẵt rríớc. cùn’ với 7 r.^hĩa íó,
v ỉệ c nghiên. C'ỉu r.^hê d ệ t cồ tru y ề n c ò n ỉó p phà n 7P0 v iệ c
r.^r.iêr. cíu cua các n^ành vin hóa, íbce hoc -<7 tauit, r.^bệ
thuật, kỉnh t ễ nhln vận đụnz, cề th*3 tỉr.a dân th:la
aỹ, thể hijn z5 i ru en bệ 'ci-;n ?i~s trr'ềr. tr.5r 3r vr-
hisn dẹi, nhẩt là khi "con to’ lụa T-ới" xí rs
tron1* ch°m vi toàn càu. Đòn? thc’i, đ-'v ocr. là co’ 3C3’ để Cũún?
tôi xiy ỚỊns chuyên ăê : ĩ bu cò r g nĩbi ệ o truvêr. thổn? néc.

a* * % % 9
din tì c Việt pb^c vụ yêu câu ?iarL2; dgv vả đao tẹo 0’
kbos Sf, Sẹi học Tẳns? hq’p Hè Nội.
ĐÓ là nủ^r.ỉ lý co '■'hínb thòi thúc tôi chọn : IT3KỄ 23Í
cC* ĨHUYỈN C’ £ÍNt EẴÌỈ3- BÌTg Eộ VlỊĩ ITAii lèm đe tài lufn án
# * t t I
Phó tiễn si khoe học lịrh 5'i cua ninh.
Tuy nhiên, nt-í đã nổi, n~hê dệt cố truyền ls 7?r* đê khos
bọc lý tbú nbln? rẵt đp dẹnĩ vè ph'?^ t?p. cì?y chúr.2 tôi
m(H chỉ d'ỉng lẹ ỉ n^hiân C'fu rĩThẽ dêt v°i với hei n=?u*n
nguyên lỉệu chính le sữì. bông vè tơ_tlỊỊỊ, ch'?fl cố điếu <ifn
- 7 _
n^bỉên C'fu n^bê dệt với các nguyên liệu lanh, đey, gpỉ '2Py
n^hễ dệt chiểu (đan chiễu), hay CSC n^hê cùn* lo*=ỉ nghề d£t
nh’f đ\ns ten (xuất hiện 2§n đây), đpn võr.7, thêu, l?n dây
thín ? v v . £Ó là r.h^n? r.ghề có 71? t r ị kinh t?, văn ’có?đQ<"
đpo, với qui trinh kỹ thuật cpr.g nbiSu tính địc tbù.
ỏ đây cbúr-3 tôi cũn? 2(5ỉ chi ^iới hẹn phẹni vi cùa đê
tài ớ khu vjc đôr.^ tlr.g; Eac Bô _ cbiểc r.Si Cue CSC n^ành
® % 0 •
nghề thu côr.ĩ mẻ ch te có điêu kiện 120’ r^ng phẹn vi n2QỈên
C'?u câ kbu víc Trun* E? vè Nf?m En. Nh'"r.2 30 sénh nzhè dệt
rỗ truyêr. 0' B-ĩc Eộ với bsi íChu vic trsn nin? nh'í với CPC
tỳc r.Tỉời khpc ờ rríớc ta cũn^ chỉ mới là pbpc th?o
b?ó’c đâu đ'*q’c đ'ịt r? trcns lu?n ?n r.py. Chún? tòi cũn? chi
t?p trur.2 nghiên C'?u diên HỆO r ^hê dật tr?0’e cách
Téĩỉi ni TI l9^f, tron? khuôn xã 7i-t truv“r. th3n?.
2. LỊch S’*^ nghiên cju vẩn đẽ.
v?n đè thu ccri2 r.íhiệp trcr.Ị lị~h 3* v» vi trí cú? nó
tron? đời sSr.t con a^’fời đã ỜĨỢC các nhp kinh íiển cứa chủ

n^his Mpc - Lênin đê rịp tron?; nhiêu rôr.* trinh y.hếc nheu.
ÌTor.? tác phin Phét? ciệr. ch'?r.? cúg t'ỉ • tiên (211), các ìlếc
vè F. Snghen đp đễ cệp đ?n nhu "âu vè auàn 90 lúc di '-‘huyễn
cho ờ đễn nb’ĩnz vủn^ có khi hậu khác nhau cua con ng'?c’i.
F. Snghen tron? tpc phẩa "N^uSa q*c củfl 'ia ‘ĩÌT.h^Âp. sở b’7u
t’f nhàn VP CUP nhp rviớc" đã chi re r4n? : t*f thời đẹi dã
mpn spn^ thờỉ đ§ỉ vin minb đ?Q’c đánh dỉu bớ ỉ heỉ tbènh t'/u
có ý n^hlp đặc tiệ t cuen trọr.1?, men? tinh eéch aign? tror.g
lịch S’J nhân lo gỉ : "ĩbgnh t'/u tb’? nhgt lè khung đẽt. tbènh
t’fu tủ*? bpi 18 nẩu Qul n? vè ch? t gọ gô kiạ In ẹj," (35 : 2 64) .
Ong cũng phân tích vsỉ trồ cu8 d5 sẩt tror.g việc thúc đấy
Qghễ dệt, làn cho nghê dật n-À.y cpna; chuyên hóa, cùng với
CSC n?hễ thả công khác dẫn đ?n S'f obâr. côn? ĨPO
__
đ3r.? lớn
l^n th’ý bsi : Thủ công n? hiệp tách khôi nôn? r.shiêp mầ hệ
qús quen trọn?? cùa nó là thúc đ*y S'ĩ 'Obát triền của nen SPĨI
xuẵt hÀng hóe. 3/ re C3’i cúa thú công nghiệp, tron? đó có
n^hễ dệt về nh’íng tbènb t'/u to lớn cúe nó đếr.h ?is nh'í
DhÁt minh lớn ^UP nhân lo ? i r p c nhà ’<ỉnta đ ỉ-n ọhnn
tỉch, đpr.h ?1Á, ^iúp cbo ''bún? te nb^r.ĩ rbỉ đ*n qúỉ táu khi
nghiên cíu n-^bê dệt '■'ố truyền.
Cpc họ~ *ip rr*ổ'* r.^cpi V? tron? r.tơr, t*? đ?n nay
i *ới nhiêu 7ỏr đ* 'chpr r.r.su (s’f ht", vin hóa hg^, kỹ thuật
họr, ’íhâc r0 Q7 °, mỹ thuật bọ0, kỉnh tẽ hrr, p non? tụ^ hQ^,
dân học),folklore . . . đp có CSC côn? trinh nghiên C’?u
liên qusu trfc tiễp hcịc ĩián ti?p đ?n n?hẽ dệt với tJ cách
1À nsiaê thủ côn? cể truyền hoịC với t’f csch lè t i sn đê cúe
trọng phục.
Nhiễu học giá Xô Viểt tríớc dây khi nghiên c\?u d’?ới zóc

độ lỉ^h S'í,vấn hóe, dân tộc h ọc đã đê cịp đễn tran? phục
V8 n^hễ thu côn?;. Đfin? chú ý là CSC côns; trỉr.h n?hiên C'íu
củp ''éc tác gié S.A.Tôcsrép: Ph^ơr.g rhpp r.Thiên C'?u dân t;c
hoc V? vãn bóp vệt chẩt (91) í G.C.^Ifixclovfi : "^uẵn RO dân
tộc đ3n? XIpvơ. nh’7ng Phong tục VP tín ng'f^n? truyèn thống”
( 5 7 ); IU. V.Erômlsv: ĩ?c r.T?ời V? dân tqc bọc (1C). oéc học
S5Ì8 pbíơng Tây nhtf lỉđusrđ Teylor tron£ côn? trinh Vin bóp
- 8 -
nguyên thụy (81) đẽ aiỉsnb ọhẵn thích đán’ trinh tẵy V? y
phyc vê tT?nz s'c cun’ nb’í ý nsrhìe licb S'?, ván bóe cúa nó.
André Leroỉ Gounhen tron^ công trinh í 5? ti£n tĩ và kỹ
thU3t. ror\ 2Ằ ì.'ỉ. nhi ằũ (^/olutior. et Techr-irv.ies1) .
1'honme et lg Ì/Iẹtilrg (13C), phàn con r.^íời vè vật chít dã
cẩp nb’fr*» thôn? tin quen tror.’ vè n?bè dệt 78 rách
th'fc tiễp cận nó tron? mối liên hệ ẹi"fi ror. n~?ờỉ,aiôỉ tr?ờn?
kỹ thuật vè vật chẫt.
ĨT^hẽ dệt cò truyền 0’ n'?ó’c ta đã đĩ Ợ'' ghi chép, r.2hiên
cíu ớ nhỉrU nỉ'' đQ và ^óc độ khác nhfiu. T* r ? t 5Ớni,th’í tịc h
cổ Trung ^ưốc đp ''ó nh'?r.2 chép *;£ r rn“ dệt và trsng phục
ớ rríớc tp. sé^b H~u Hán th’? đẽ đê C7 P í*n in Tj^ cú?
C'í dân thugc cộ JỈS0 Chi : "Phàm 0?'" đ3t thu;_2 JÌao Ohì,
r.7^0’1 'chòr.g chìr. 'ci^t trfớn? ĨU, ~b?l tro 3’ 3SU '37, 15'./ vgi
lu$n oug đau lpg 30". Cpc sách oh'?0’r.? di y-Ặt 2 2 1 , vUẻn?
chỉ có nói đón vei tơ rhuốỉ ơ TỈPC Chi : M'1’hản cbu?l ré rs
nh’f to*. đen dệt thènb ypị ?ọi là vél ti|u 2ẢỀ" ( the o
Trẵn ^uíc V’tợr.7, Hà Văn Tắn. TL llS).
N?’j5n th’f ch cc ớ1 n'?ó’c tí cùn1? 00 nh'7n? ?hỉ chép ÍPĨ12
qúi về r.?te dệt, tror.% ỉó có thế kế đ?r. nigt s5 trinh
đpnạ; chú ý í Df Jị ° Phí cua Ní^uyln Tr=i - 'CQ 3Írh đỉa lỵ -
lịch S’í đàu tiên cúfi rr?ớo ta thế kỵ XV "ho ciềt, tbờỉ Mỵ

đã ró ?ẵn 2C lènsr, ẩp, phíờn?, huyện, lộ nổi tiln? va
nghễ dệt vớỉ CSC loẹỉ sẻn phim nbf ?4fa, vór, lyifl, lỉnh, lè,
the, tơ. CÓ nhìn? loẹi VPÍ nho đẹp hơn lụs (9 2 ). céc tác
phẩm Sẹi Vìẽt 3? ký tosn tb'jf củe Ngô s ĩ Liên 78 OAC S'f thãn
- 9 -
- 1C -
trỉẽu Lê (51), Phú biên t eo l ục củs Lê 3Ú7 Bôn (33), Vu
trung tùy bút củe Pbẹm Đinh Hẻ (4C), Lj~h trilu hiến eh'?ơ!ig
logi chỉ cúe Pben Huy Chú; CSC tộ S'f của sỉ quén triẽu
N^uỵln nh'í Đại Nen th-;c lụ c . Dsi Nam nhgt ttagr.g chi (72),
Khâm đình Việt si thông ?isn C'íơnz mục (71) . đẽ có nh’ín?Ị
ghỉ chép ten nẹn về n?hề dệt. Bộ £ẹi Vlgt 3'? ký toàn th’J
theo tbổnsĩ kê sơ tô có tới 23 t’í liệu cho tiS t S'Ị quen tâm
cúfl nhè n'íớc phons; kỉễn đổi vổi nghễ dệt. séch Nsa nbẵt
thốn? chỉ, tộ séoh địa lý lịrb S'ỉ tiên soạn 78C cuổỉ tbế ky
XIX rho t ỉ ễ t tbờỉ tẩy 2ỈỜ khon? có tinb n?0 là '.chônạ có n^hè
dệt VPÌ lụa. séch chép đ?n 5 loẹ i vsi, 4 logi lụs, 3 loẹi
s<?ỉ, 4 loẹi lĩnh, 3 logi trĩu, 3 loẹi tbe Vp nQt sổ loẹi
nhiễu, gĩi, tôn?, to' khsc. Riên? tộ C'fơn? •nu'? có tớ ỉ 115 t'í
lỉệu nói r.ĩhẽ urSns dâu, nuôi ta21, dệt vái, nh?r.7 qui
định CUP trièu đĩnh vê việr 3’í đun* đ*i với tĩr.ĩ lo<=i ssn
phẩm cho tríng ĩípị. tẽn* trong xã bội.
Dfớỉ thời thuộc Pháp, CPC học ĩia Việt Non va Pháp cũn?
đĩ quan tnm rj?hỉên ríu n?bễ dệt. có thế nói Í3V la thời kỳ
tẹo nên S’J chuy*n tỉển mới trong việc nạ hiên ríu nshễ trSng
dâu, nuôi tam 'íơm tơ, dệt vsi lijp. Xhec hln với thời phon?
kỉển tríó’c đó, s;iai đoẹn này, n^bễ dệt vè tỉẽn đè của nó
1p n*bễ t *m tsn.^ đ\íqfc coi lfl đgí tríỢng kinh t? mè th'íc dân
Pháp xểc định nhẳm khai théc tốt bơn nguSn nguyên liệu và
nhân ltfc ớ xỉ "An Nfim tbu?c đifl” .Chính vi vậ.7 , hpng loẹt các

công trình nghỉên C’fu V? n?bễ dệt Vfi tỉễn đề cúa nghè dệt
xuẵt hiện. Nghễ dệt nói rỉêng vè thủ côn? nghiệp nóỉ chun^
ữíqc xem xét nh'í le một ho§t đ$n? tron? tổn? thế nông thôn,
nôns nghỉệp đôn? bíng BÍc Eộ và Eac Trun? Eộ. N^oèi re còn
có một sổ côn? trinh đáng chú ý nh'? : nông dẳn cblu
thổ B'c KỲ (Les peysaas du delte Tonkỉnoỉs) cús P.J0ur0u(1^9
TỈnb ĩbgnb Kce (Le Thanh Hóa), s? ohst triêĩi cúfl kinh tề
Eônz Dung (1 ’évolution ểconomiaue de L’Indochỉne) cúfl
Ch. Rotequeỉn ( 1 3 2 ), c?c côn? trỉnh cúe Dumoutier, Demenge
V? thu công gỉe đinh ó’ tỉnh Hà Eôr.? d e s petỉt3 raltỉers du
Tonkin : province de Hè Đôn.*) (1 2 7 ) , các tài cúa y.Resse:
coưrt vê n=rh“ tam t?r.2 tr sn T3p spr. ?ÍP-b tễ Sôn? D^ơr.? vv. .
Tron? sổ rpr tpc ? ỉe r.^'Wí Việt, đpr.3 ^hú ý lè tác pb*m
Nb*?n? r.ahe ĩip đìr.b ó’ Hp 30n? (Les ỉndustries ísniỉliales đe
Hp Bôn?) xu5t tpr. nin 1932 (59), cun’ '•Sp '■‘io '"c.úr.Ị t? diện
mẹo n^hẽ thú rôr.i; ớ khu vỊc này. Tpr ph*2 ’-ỉ"n klr.b t£ Ịsr?
XR Việt Nem Him l95l Cô'7) và C u^ ti^r. 2np £u_e nền >ir.h tễ
Việt Nfim ( 1952 ) cúfi Vu Quốc Thúc đp poin tỉcb aối quan hệ
?in tó tbú côn? nghiệp vè non? r.^hiệp, 2i"a r.T?ờỉ nông
dân d3n^ thời lè the? thủ công rẩt đáns chú ỷ.
Tuy đã có s5 thành t’?u tron’ việc nghiên C'íu vẽ n^hễ
đêt truyễn thĩns, níi’ín? các còn? trĩnh nghiên C'5u củ8 céc
học gỉẻ d’fới thờỉ th’fc dân vnn chfe ởlp. re ởỉqic một b'5c tranb
tosn cénh vẽ n^hẽ dật vè lsn^ dệt ớ đSr-3 tâng B-íc Sộ.
Seu cách m^n? théng 8 nlm 194-5, ^iớỉ S’í hoe líéc-xít nói
chun? vè dân tộc học nóỉ riêng đẽ bíửc đẵu cusn tâm vè nhận
tb5y vsỉ trồ qupn trọn» củe thu côn1? nshiệp trons; việc n^hỉên
cíu lịc h s *i dân tQC vè vln hóa tgc ns^íờỉ.có thê thẩy vẫn đề
- 11 -
trên ữícỊc pbén ánh trong cếc côn? trinh nh'í VI§t Nga VÍR hóp

3*ĩp C'ỉơnz củs ĐÀo Duy Anh (1 ). 5ơ tbỏn l ị^b S'? chét triển thú
công nghiệp Việt Nem củe Phan JÌe Eèn ( 5 ) f tQ I ^h S'í chề
độ Phong <iển Việt Ngm (3 tập) củp khoe 5'f,£sỉ hor Tốn? hcíọ
Hà Nộ ỉ, tộ LỊcb 3'ỷ Việt N>m (2 tf.p) của ủy ten Khoe hc^ XP
hôi Việt Nem (1C1, 1C2), Lịch s'f Việt Nam t^p I của cécíỈPO
S'í Phqn Huy lê , Tràn Ặuốc Vítyng, Hè Tin Tẩn,Lfơr.^ Nỉnh(5C),
một sỡ luận ván trong Hun? Vrơr.? n?ó'c vv. cũng đfì đẽ
cập đền nghè dệt với t’f cách là sột yễu t? tron^ tor*3 thề
lị^b S'f, chính tr i, kỉnh tẵ, vin hóp cie dân t;c. Tác phim
3Ơ tbpọ l i ^h S'? ohst tri*n thu côn? r.?biêc Vlẽt cúa ?h?r.
lỉ s 3ộn X? côn? trĩnh đâu tiên đát co’ sỉ ''ho việc n?hi-n
r*ĩ\i thu oôn? r.2bif p nói obun * VP r.sch s A 7 c n n Q í
• - A
V ‘
ft OH7 #
T-nên epc t?D rbỉ ’íh?p học, tpọ chỉ, một s* lu^n virittòi
viểt vê n?bễ dệt truyẽn tbínạ: hey nh'fr.3 th5n? tin liên
ausn đe í?9’c đing tai, tror.? đó cò thê kê đền 3tuđes
Vỉe tnsmỉer.es, Efich khoa th’f tin? trpr.h Việt N?n. đâu thế ký
XX củs Viện Tí đỉển tách kho?, rpc tẹp chí Dân t«c hgc,£hpo
cồ học, N-ĩbỉên C'?ư lịrh s*?, Van hóe dân ?ien, Văn hce Nơhệ
thuật, Van hóa dân tqe, táo Van nghệ, Tuân tin t'r , ^Uftn hệ
quổc t ề Nhỉễu rônẹ trinh nghiên I" ?u lị^b s*t, địa rhí rác
địfl pb'íơn? nh’í : £ịfi £hj ván bófi dân ?ipn. ĩhin? lon?- £ôn.7
Sô-Hf? N3i (29), Dịp chí vĩrib Phú-vin bcs dâr. ?ifin đ*t
tổ (3C)t £iff chí Hs Bác (25), Eịa cbỉ ỵin hc? tisnb ch5 H£
Cbí Minh v v đfl đễ c|p đễn n^hề tbu côn^ cồ truyền ở các
địs phương.
- 12 -
Trong vei chục nim trô’ lg i đây, một số chuyên kh?o vê

nghế thu công cổ truyền đã đ*Q’c xuẩt bén, trong đó đár.2 chú
7 nh'? : Nghe đeo tỉnb Bac củ ỉ? vũ T'í Tr?n^ (93); 21? hề C3
truyên cua Sc’ Van hóa thôn^ tin Hpi K'fr ? (53); ìỉ-hê đgo quê
b^ơrĩ? củ? 3Ớ ván hóff thôn? tin. Hfl Sơn -inh ( 197"7) t?i târ.
1992 với tiêu đễ Hà ĩqy -TyyÊn? Ịpn? r.shê-Ịpn? vln; Mh'tT.7 ^òr.
tpy tpl bẹp C’* s cha ôn? cua Phan Đẹi Dosn và Nguyên »ưan^
Ngọc (21 ).
Liên ạu?n íễn n^bễ dệt VP. tr?r.7 chục ^0 thê kê đ?n ^f?c
ts i viểt CUP Ph^m v^n Kinh : Thu con? n?h 1 pp va ỊỆr.g TCP Vìệjt
NPẸỊ (44«) ; ~ĩột số thu thậ <7 c 45) ; Tu Huy ?buc
V(5 ^ lu^*n V'^n ĩ ĩj.*n t hn rì?hỊ r* 2L£2ẳ ĨJ22Ll ^
f t'1 ZJỊ£. — — 1£L. l ị-LÌI 2?£)('7C')i TAr. -ẹo : 75 2» sim tror.?
tbn '-Ôn? ~.?hi?3 (Sr) ; TÌt. hi-u l*r.g Vìêt ( Di?? sinh Ho? chú
tiên) (5Q) ỉ '’£<’■ '■'ôn’ trình Ci’fi T-"ần ĩ"*? : ts lpr.?
Viết cô tr’jv5r. J *?r.? Bq (95), Hro vin ìlilĩÒLrLS (94-),
M51 13r. ?i o gỡ 'co? v\n Từyơn?'9 5) ; Tim ’cirU tr?r.g C]SU£ Viêt
Npm (dan tậc Việt) cua Doàn Thị Tinh C9C) . -Ĩĩoèi ra còn có
thế kế đền rác côn? trinh nghiên c ?u về thú côn? nghiệp
Thin? Lons-Bônsr Đô-Hè -Tộỉ Ci*8 Nguyễn Thíe Ey; y phục, tr?ng
S'5c céc dân tộc Vỉệt Nem cús ĐJc Thịnh vv
N^hẽ dệt cổ truyền CUA n-T?ờỉ Vỉệt 0* đ5n? tin? Bấc tộ
ííc^c phán ánh khá phcng phú tror.^ kho tàn* vin hpc dân 2Ỉen
( truyện cố, truyền thuyễt, tuc nz~ t ce đeo, dân CP. ) mà
trons nhỉều nấm qua CSC nbfl nghiên r?u lịch S'?,đ3n hQ'-,
vin. học dân ?ien, ngôn ag'í họ c đs phét hỉện vè 3 m tằm
- 13 -
điqc lem phong phú thêm diện mẹo ngbễ dệt ớ khu vỊc này.
Trong nh'fn^ nám ?ần đây,nhfr.? phét bỉện vầ >bác cỗ học
ữiqc iln ĩ t p.i trên tgp chí Kháo cổ học vè ntrĩns pbát hiện
V5 khpo họr' đs íóo obtn soi 3f>ne then vê s'f Vp. (ĩờí

rúa n7hề dệt ớ Việt N?m nóỉ chun? ve đ5n? tins B-tc Eg nói
riên^. Csc nhè kbso rổ học đẽ pbỉt hỉện đ'<ơc khôn^ ỉt rpc
dọỉ xs chi vè t?n d'ĩp tron? rác di chi t’f Phùn? Nguyên đền
Đôn^ Sơn ĩ Ngu vỏn v^n Hẻo ''/ớ í : Doi r»hỉ 7 p r.?he dềt tbc’i
Hùn? V'to'n7 (39); Hp Van Tin với phát hifn : Vg nb*r,? c?i ?QÌ
1? "cpn <31.211 tron? di cbi Phùn? N?ụyôp. (79) vv
Tuy nhiên, t^t ''í5 '"SC côn" trỉr.h trên CSC ?ia
tron? VP r.ĩobi míc. 0’ nc’ír.3r tbc’i ^ipn ich f- c r.hau, Ĩ12 ti'In C'?u
ho-ịC đe cậc đ?n n^hê dệt ớ đ?nsr "c^.n.2 3'ÌC 2^ ■"cn t?n r.on,3ơ
l'fqc, ít có côn? trinh chuỵên khác. vi vậy, n^bỗ dệt co
tr'jyên ớ đ$n? bĩng Hác với t'? c?cb khôn? chi là 'aost độn?
kinh tễ ap ròn. 1? hoẹt độn? văn hóa, ti lu ván hca tqc
n^íời ch'?a đ?cỉ’c nghiên C'fu một cách có bệ thốn? VP. tcèn diện
tr*ớc yêu c?u cú8 khoa học và đơỉ 3SĩiỉỊ địt ra.
ĐÓ lè côn? việc khó kha’-’., ph'5c tệ?, lâu dèỉ, song đó
c ũ n ^ ch ín h lp nyc đ íc h n s l u f n én npỵ đ ặ t rp v ớ i CSC mục
tỉêu 3fiU đây :
- PhÁc họa toàn dỉện bfc trpnb tcèn oênh vầ nghè dệt cổ
truyễn ở B^c Eq.
- Phân tích, lý ?ỉaỉ veỉ trò cúfi n^hễ dệt tron? đời sổng
kinh tễ-ván hóp XP hội, tron^ đờỉ sổng tộc nyíời và quan bệ
tộc n%iài. Thôn^ que đó khlng định s'í phpt trỉến liên tục
- 14 -
củe lịc h S'tf vin hós Vỉật trên vùng đ$ng blng châu thổ.
- X3y cơ sở khoe taọc trons việc kể th'?s ntrínạ’ gí?
tri cús n^hễ dệt trong mSỈ quen bệ truyền thốn2 về hỉăn
đ ẹ í.
3. oểc ngụõn. t?l l i ệu VR gb'fơr.? shẤs. n?hlsn '"'iu.
đ\ th'jc hỉện đẽ tài lu^n én nèyfc’cúng tôi đẽ tiễn bênh
tập hqỉp tèi lỉậu t'í nhiều ngucn ktaíc nhau :

- Tt»?ớc hễt và chu yẽu, đó là nguồn tài liệu chúr.2 tôỉ
thu thjp đ'fơc tron* vòr.2 1C nam aus trên địa càn đỉền dẽ ở
nhiêu vủn^ thu^c đôr.2 tin? 3-íc Bộ tí vĩnh Phú, Hè Nộ ỉ, Hè
Tây, Kè B'ìC íến Hai H'ír.ĩ, Npa Hà, Tbsi Binh.
- G?c nguồn th\f tịch cé Việt Nan và ỉrur.ẹ <^u5 c cố liên
aupn đ*n n^hs d^t ơ Vỉ“t Nnnií CfiC côn? trinh nghiên. đ?
xuẩt tpn. tror VP r.ĩoèi nĩớc đễ C"ip trfc ti?? hoịc ?isn ti?p
đễn đẽ tgi đ'"Q’r kế th’?s nà'-? lfi nguSn t'? liệu ho trợ cusn
trọn?.
- Cọc t'í lỉệu ch1?? xuẵt "bén nh'? rác luận án phó tiến sĩ
S'f hQC : Họp vĩr. n-ị t cbir. Thái ý y.'ýờr.s Tĩ^ ^?hù Ylr oơr. IfO
cúfl Hopnz Lfơng (36), Trr-n? co trT7èn cúa r.ĩr^c1! ĩh?i
ở Tẵy Eìc Việt N~p;n củp Lê Ngọc Thán? (S2), ĩíếu thủ rôĩi?
r.gbiệo vùng Spị SÒn-Chơ LỚn-5ịfi Sịnh yp ohy cận của Huynh
Thị Ngoe Tuyêt (ICC); céc luận vin t í t nghiệp đặỉ học và cí
9 9 9 0 %
nhân 3’í bQC Cus sinb viên khoe Lịch s'f noỉ chun^ va chuyên
n^èr.h dân tQC học nóỉ riêng ỡ tríờn^ Đẹỉ học Tổng b<3p Hfl
Nội.
- 15 -
- Ngoèỉ các tài liệu đfi công tố trên CSC chí khoa
bọc Cũuyên n^Ành V8 các béo, cbúns; tôi cun? au en tâm khai
ttasc CSC ĩi^uỗn tài liệu vật thật nh'jf các hiện vật kháo cổ
học, các hỉện vật tríng tè.7 tẹi các táo t»n?, triển lãn,
tranh dân gien truyẽn tháng ớ trung Ĩơr.ĩ vè đi a phíơn?.
- Chúns tôi cũn? !chfli thác CSC r.^uỗn tí lỉ^u I?u trí về
tình hinh thú côn? nghiệp t i ỉ Trun? tân l'?u trf Quốc gia I
(tgỉ Hà ìĩội) íphòns; Líu tr? ứy tan nhân dân thạnh ph5 Hà Nội
vè các địa ph^ơn^íopc ts i lỉệu địs tg hiện. 1 «u £rf t = ỉ Viân
Hpn Nôm về tinh bĩnh ruộtií dẩt 3151 s? lsr.3; X? ỏ’ d5n? tlr.7

Bịc Bộ ( T ).
-uy nciền, nPC r.euòn t'!1 lỉ?u tr ân đi7 ho?n tcàn r'n*p.
thể roi lọ :ỉử đ? binh đun2 về 3'? piapt tri*-n lịch S'? và
dì|n ì ẹo hoàn "hỉnh cús n?cê dệt rể truyền ớ t ’r.3 Bìc
2q, sor.í đó 1? n.zu5n tài liệu rẫt quan trọn? ?iúp chún? tô ì
th’/c hiện ve hoàn thsnh t?n luận sn này.
Le tiến bành tb’/c biện luận án,ccún2 tôi đã d'jR trên cc’
sớ ptríơnsr pháo luận của chú nzhĩe àiéc - Lê nin tron? việc
nhận th‘?c CSC 3'Ị vật,r.ỉện t"íơn? t’f nhiên vè xã cội.Chủ nỉbĩa
duy vật biện ch'?n^ và chu n^hĩa duy vật lịch S'f là CO’ sớ lý
luận đế xem xểt nghễ dệt truyền tb5n? với t'f cách la y?u t?
% 9 9 • ẹ
Cẩu tbènh cứa nễn tpn? ’<inh tễ trons; sĩ vện phét trỉên
CUA đt?ỉ sổrj? tộc nsríời.Quen điếm cua chú nghĩa Mfic - lê nin
vỗ tỉnh phổ tiễn vè tính đ4c thù d?q|c quán triệt khỉ nghiên
cỉu V? otapt t r i“r. cúfl n?hế dệt vè thu côn? nghiệp ở
lang Bác Eộ.
- 15 -
- 17 -
ỉ"4'.
T£L\‘
.
r c ^ HA ị
.* ” 'J V'»H ị
i / . ư M Ị
Nh'ĩng luận điếm củs CSC nhà kinh điên vễ vai trò của
thú cônạ; nghỉệo trong S’í phét triển cúe xã hộ ỉ loài ng'fời
đẽ ăĩqc chúng tô ỉ quán triệt khi xem xét nhìn:? gi ị tri nè
thứ côn? n=rhỉ?p r.óí chun? V? n?hê dệt cố truyền nói riêr.3T
đóng ?óp trons di sân vấn hóa truyền thổns. ủlị t khác, chún?

tôi luôn luôn tìai hiếu vế vận. đun? '-pr rhú tr*ơr.2 , đ’^ờr.7
15ì kinh tê -ván hốs— XP hqi cu8 3r-n~ VP Nhà n*ớr ta tron?
aúa trỉnh th'/'"1 bỉệr. nh'fr.=r nộ ỉ đun-2 liên quen à?n is tài
lu?n án.
T-p^n tpn.7 l ý lu-ịn vs rơ SO’ tÀ i l i su nêu ra t r - n
đây, đế th'Jc hiện lufr. 9n ns.y, cnúr.2 tôi đ? 3'? đ’4r.~ ocíơr.'-
phpp hệ thốr.?, ob^ơr.T CMC 30 sár.h lịch 3’í, oh'.?ơr.^ 02ọp
thốn.? kê v ớ i t'f c£cb l à /'á c pb?ơr.z p c p p obú 7 ?u tr o n 2 ạúa
trĩnh nghiên ,”?u. Ohún? tòi cun.’ đa 5? đụn? có cagn Iqc CrC
* # % / •
n.^uon t’? liệu C'.:p ^PC Z7?.nh £hc?? h^c co liên uusn nr.‘f -Chr0
cổ học, Tir. bós đĩn ?ipn, 2V thuật, >ỉnc t?, íịa 17 vv
Ph’ío’n» obpp r.7hi-n c *u liên n?ar.b đ? ?iúp c::úr.T tôi khai
théc các nguSn t-* liệu chon? phú chục vu ctc -8 tài.Iu^n 222
này đíqc hoàn tàsnh cbína là xu3t pbét t'í các p’c'íơr.» pháp
• #
''O’ tpn đó.
• •
N^osỉ d?n lưịn nớ đầu ’ ỉới thiệu luận sn, cbíơr.? kễt
luận, tài liệu tbam kháo va phv lu n án đ'j?Ợc chia lsm
3 cừiơn* :
Ch’?ơn? I : Cgr.h quan VP c;f dân đõr.? b!ng Btc Eậ .
Ch’fơn? II : N?hễ đêt rẻ truyèr
- 18 -
Cfa'fơns; III : Nghe dêt cô truvềr. tron? dời sổn°’ kinh tễ-
xã hội.
Phân kễt lufn nêu khpỉ aust và phân tỉ~h n?hễ dệt với
t'í csch là tô pbịn quen trọn 5 tron? C'ÍC tr?nh tcàn cp.nh
cú» nôn? thôn-nông r.?fcifp đôr.2 'clĩia; 2lr 3ộ, thời b"ó’c
đầu nêu ra ntríns: vẩn đe "fc'?c xúc hi^r. r_?v trcn? việc >*

th'?g phét triển r.ebễ dệt cổ truyền, cáp fr.2 yêu càu đổi
nới cýs rríớc tron? cơ thi tr^ờr-?.
con•n’j?n là V”.y, sor.ẹ điêu ’< i-n r.ĩhiên. cíu
0 ® ® ề 0 *
khõ íChin, l'?c c*Tfì tan t n r*0 h^n nen 1 u n ?n cài
0 9 • # *
có thà i 'ra.v^t 'cĩởr ù^u r.b'?r.=r r.ỉi ỉur.7 r?
>• - t-
Obi
n? tc coi
*lQ* *- f Ị o
#
**>
• u u # %
'1 /■ p f> p ''pp , , p ^
Chỉ
u.
* - v#
■» ’TO ” w <r. r->
- 7 ẽ - 1 - 1-
’ • Ò o
*■ »
ề %
on nay cỈT?a
th*
7 il O' ■^■'5 TT
<^>'o 1 ^
T 'O
9
A ĩ -• /-*n

-L M
p -
tài í ị t rp
^ 7
r.r."1 nh’"?r? thiêu sct
1?
V • 1%
~ i"u
'-C h' n *"
f
2 ^ r
khói. Chúr.í tòi
T“3 £ ^ n ?nr'
»
ý,
9
/-%»■■* "ỉ
. / •
■•^50 ^u r2
#
o ^
nhà <hcế? br(^ V?
cua r.T^ơi cọc.
u %
vẻ bcpn
thênh lu^n án này, n^oài
3
i n A
•
l'íc cũe

t
'can
thân, cbũn*
. /N •
t 5 ỉ
đa nhận đfcjv S’í ?iúp
V
ề ,
n H ĩ
'la -
CPU cua -5
"1Q n
D«.n tộc bo^, ’<bop Lịch S'f, tr-’c'n3 hẹ ì. 'QQO ĨỈ2 Ĩ hq'p Hè -•*!,
củ? ncỉeu "ĨÍPO s?,
pbó
t ỉền
#*
l*rl
ư)
' , -s
Cr*r_ CQ
r.ĩciận C'?’wi
tro r.T
%
ve
n?o??i tr'”0’n?. Nhân
đây
?bo
phểp toi pv
* ,»

to lỏn? ciễt
0*n
rh^n thpnb t(5ỉ 0
s í
Ph an
T T
K^u
Dật, ?i
éo S’.? 3y
r% • *
iieo
ấp
tận tinh chỉ d3n tò i tron»
toàn
tQ CU8
, \ . • ỉ
trinb triẽr.
kbai
ve
- 19 -
bosn thsr.h luận án. Chúng tôi cũr.^ xin tày tô lòn? c'p-2 tạ
S’í ^iúp ởỹ đqn^ viên, khích lệ của các ^iéo ='? : Hà Vin Tắr.,
Phen Đỹi Dosn, vũ Dfo’n? Ninh, p^ùns H~u rhú, Vu -inh JĨ?r.?,
Hopns Nf?m, Nguyên Dfơnz Einh, các phó ti
Ẩ

T
en si
%
»

Lê
N»oc
Tháng, Phẹm Qupr.ĩ Hosn, vũ
Líu Kủn<? cùn? tgn
tễ
đSn?
nghiệp. Nhân đây, chún? tôi xin
(í ?ơr*
•
f
3T»* ĩ
tỡĩ CPn
ta
vs đỉng tso các đifi ph'ío’r-3 ó’ đôr.3; tar.
■> A
r,rỹ
V
đã giúp
đỡ
chún*
p \ * ề
tôi tror.g cús trinh khao sst t'f liệu
lời
tiết ơn
rhA-n thành vỉ sâu sắc.
V
X X
- 2C -
CHƯKTG I
£ ~ ẢNH SUiN VẲ cư DÂN ÌÍNÍ BÃN5 BÃO EỘ

E5r.s blns; B'Cc Bg hay còn ĨỌỈ là đõn^ tan? sôn- H3n~
dòng sôn'? đón^ V2Ì trồ quen trọng; tậc nhãt tror.’ aúe trình
hìnb th?nh châu thổ này - là nât vĩin.2 vin. taóọ lớn Vf)
có tễ dày lịch sJ cúe đẫt n\fó’c te. Bây không phái là mg t
đơn vi bènh chính mà 1? một vùn3, dột ’<h5n^ Tian vin hóp
với nh'ĩn? nét rỉên? và độc đác của nó. 71 o Q (3l.Pvl t’?c
tranb toen csnh cú8 đ?n? tan? 2-íc ~q về môi tríờng; t'?
nhiên, con ns^ời, XP. hài, licb 5’? cc vị trí auan trọng
tron? việc nhf.n tb'?c V? lý ~ iá i °8C hifr. t^qỉn? vin hóa nói
rhun^ VP r.2bẽ dệt truyễn th?P-? nói riêr.2.
I . CANH yjạNt jIC ĩ ísưctr}.
Sổn? tin? Bấc 2ộ theo các nhà địa lý, CRO 7 1 huyện
đSn? tlnạ VP 7 huyện ciẽn trur.2 đu. Rer.b ~iớì địa lý t?
nhỉsn t í5u C’ ohỉ° ìĩr.ĩ t4c t'f Yên L5.p íi rcen ch^n núi
• ^ • I
Yên Tí qua * ha I^ẸÌ, võnạ; lên Lục Nfl'n ròi theo chín đ5ỉ
5ỉpn^ ma tớỉ Kép, que Tên Thể, Phú EỈnh, Phố Yên, vòng chân,
núi Tam Đpc GU8 Đe ^húc, vĩnh Yên, Việt Trĩ. Toàn tâ ranh
?i<5ỉ pkíp Tây cús đ5n^ bỉ nạ; tbuộc về đie phận Ha Tây, Ninh
Binh. Vè đẹi thể, rpr.h ?iới này đ'ĩ(Ịr phân chia t'Ị nhiên theo
chân cẴc núi Bp vi, Viên Ne7!, Sỗi DÙ, Xuân Hfiỉt r?ỉ tỉ?p
theo chân CSC núi đe v5ỉ QU8 ch<5* Bẽn, Eụr Khê, Eioen vĩ. ĩ?
đó vòn? lên Lẹc Thúy, xuổn^ Nho ^uen rõ ỉ đi re tiền theo
chân dey núỉ đế vôỉ ngấn csch Ninh Einh vè Ther.h Hóp.
Về mặt bsnh chính, đ5ng blnạ sông H5n^ nlm tron? phẹn
vi 78 huyện, 12 thị xã Vfl 4- thênh phfl tbuqc 11 tỉnh về 2
tbpnh phố tr ỉr tbu*'" tru Ĩ12 '?ơn? lp Qusns; Nính, Kẻ ỉ Phồr.7,
Hsỉ Sin?, He Eac, Bíc Thái, vĩnh Phú, Hè Nội, Hà ĩ§7 , Nen
Hè, Nỉnh Binh, Théỉ EỈnh. Tuy nhiên, các huyện ớ rỉa đông
tin? có nhiễu đ5i núi xen kẽ, chi co 7 1 huyên đ'jq'c coi là

thuôc Ở5n? tlnạ; (TL: 49, 7).
2o địfi hĩnh nb'J vậ.y, diện tỉcb đ5n? bing Bác Bộ thật
khó xác định chính xác. Ngu chỉ lĩy ranh Ịiớ i t‘i n.biên d;a
VPO dỉện tích đít phù sa thi diện tích đcn? bin? -íc Bq nhô
bơn dỉện tích 75 huyện CQŨ.% lẹ i. Do đó diện tỉcb đòr.^ tĩn^
Fíc Eq t5"CQ’c tỉnh ron s3 t'*ơn? x?p xỉ 7?0 'ího^r.ỉ? 1,~ -
1,6 triệu hp rt-íc l^.ccc - 1 S.CTC k=2).
£8n^ ttng Bìc Bq uip.y ^òn 2QÌ ls ỉĩn? c 1 r.7. 30r.2 H*n?
là lột châu thổ đ*ơc hỉnh thành do 3’? ’c?i đ\p cúa pbù 33
SÒĨIĨ ESnsc vè sông Thái Binh trcr.ĩ 1 3 1 vịnh tiên Z1? bĩ’ là
một vùn* đ5i núi, trsỉ qua cúa trỉnb vịn động kỉền tặo
địa chẩt lâu dài và phv tẹp. Trcn? ;úe trình đó,3Ôn? H5n?-
dòn? sônz lớn nb5t <ỹ niễn Bac Việt Nam 31? dân zian quen aọí
1r sôn^ céi (sÔR^ Mẹ), dõng vei trò chủ đẹo trong việc tôi
đáp vùn? đỗng t-lng cbâu thổ này. Theo các tài liệu khỉtícín^
thuy v4n, tổn? l'fqfn? n'fớc đỗn^ tầng Bac Eộ tinh quân le
157 ỉCnỊ/nám, trong đó 127,5 km3 t’f r.?0 FL vso và 9,5 ct3 do
aris. Tron^ khi đó, li^n? dồn? chây cúp sôn? Hỗn? khí que
Sơn Tây lè 12C kmỉ/nám, sau khi chuyln qua sônz Đu5n? ỈC
còn l ẹ ỉ 9C km3 que Hè Nội. vl tbế, tuy đ3n* tanạ Eac Eg do
hsi con sông : sông Hổng Vff sông Thê ì Bình b3i đap phù sa
nh'ín? t'f phía nen sông Đu ổng V8Ỉ trò chính tbugc về soas
H5n* VP sông H5n^ xíng đến? mang tên đông tin? châu thổ này
(49 ĩ 17).
X/Sỗag tin? Eic có địc tr?ng co’ tán nh?t là th5p và
tầng phlng, dốc thoái t'í tây olc xuốn^ đôn^ nan, t'5 đq cao
ir - I5m ẹ?í ?m d§n đsn đ3 cso T/ịt tiễn. Tuy vậy, vùn?
tĩn^ rôn^ lớn ns.y khôn’ đôn? nhẩt vè địp lý và kỉẫn tẹo <hin
trên b?n đô c?nh quan địa lý, ctìúr-7 ta th?v có 3 vùn? : vùn7
rls đ5r.^ -ảng, vùng trur.? tân íõr.? 78 vùr.7 duyên h?i

vói nhiêu kỉểu c?nh quan khác nhau. Tbeo phân lo?! địa
lý họ'" có CSC kỉlu cánh cusr. nh'p : tir.g 'bór mòr tí^b tụ
xen í 5i sót, đĩn< 'cĩr.z tích tụ-xâa th’?'' xen đôi sót, (ìĩr.2
tin ^ tír b tu x^tn th'?c,đ5i tó c mòn s ó t,ớ vùn.'* r i? đôn? ’c'r.?.
£ vùn’ trun ’ tân đĩrụ bầr.2 , nơi cị ìrỉsn ti* n \I'Ỉ 2 tao pbú
VP cho ổẽĩi đâu côn? nguyên vẩn ccr* nhiễu vùr.7 lầy l; ỉ có
CPC kỉằu cánh quan : đĩn^ tin 3 tích tụ phù sa mới, cac, xen
đ3ỉ sót; ’íi*u dõng tlr.g tỉch tu ceo* <i“U ÌĨZĨ clr.^ tích tụ
phù Sfi 31Ớ ỉ thẵp, k ỉếu đSn? bir.3 phủ sa mới trũriĩ xen đỗi
sót; kỉếu đ5ỉ cscxtơ sót mVvỊi QÍ Bir> • í vuncF ^"70^ h^i
ro cac kiếu duyên hai, tích tụ c<8 sông vế íCỈsu đ?c đá ??c.
lặc điên CUP đia hình đỡng tĩr.g Eac 2q 1? xềt qủs cua
qúa trinh M í đ^p phù SP cúp 3Ôn% Eõn? sôn? Ttpỉ Bir.h,
''úe céc đcjft tiến tíển, thoáỉ liên au an đ?n CSC thời kỷ bing
taa phét triền vê CSC thời kỳ tnn? ten, rũnsr nh’í aúe trỉnh
chỉnh phục đ5n^ ting của rt dân.
- 22 -
- 23 -
l Tính đe dẹn2 cue địfl binh đòn^ tang Elc Bộ cũr.g đp t^o
nên tính đfi đfn=r củ? đi?u kiện khí h5u. Tuy nhiên, trân đỹi
thế kbí bệu đSn^ t'ir_2 B-ÌC 3q rẵt Phu hợc ựýị việc gieo tr3r.?
lile. rryớc va nhiễu logị nậy Hhiêt đới khó''. Mhiệt độ khôn?
khí trun<? bình nấn kboên? 22,5°c c?n 2 3 , 5°c và r?ơnz nría
tran* tỉnh nim t') 14CC mm đến 2CCC m , tổn? nhiệt cộ 3 3CC°C
đ?n ô?cc°0 đủ cbo hei vụ lúa (càn t'í 36CC đỄn 3^cc °c một
vụ). Tuy nhiên khí hịu đ5n? ttr.ĩ síc Eộ ''ó nh*r.? địc trfr.2
kbsc tỉệt với đ3n^ tlng miễn Trur.a; ve mi?n N?n. Eôn~’ btn.g
Eíc Bộ là blng duy nhất ổ’ Việt Nen cóaât xis đôn? th'Jc
S’í, có 3 tbpng trung tinh d’íới 13°C, ỗ1 một sĩ nơi có tb?"?
có nhiệt đq trun? clnh đ?ới 15CC, do ic mp có dẹr.ĩ íbí bậu

4 nùa rõ rệt. Ãhi hỊu tín. T.ù? với một xùs đôr.^ 1 fr.b đã
y <hi?n ccc 3UP vu lúa 3 Bíc r5t r.er.iễn n?l t. VI toi d°
chỉ c?y d ^ c hpi Vy , vi thời kỳ trò b5n^ vè k?t hgtđòi bói
nhỉệt độ trên 2C'CCt chỉ tậo tru ni; vào 5 th?r.7, t'f th=n? 5
đễn thsn^ 9. Tuy n-iên mùa công ớ đ5ng tản? Bấc Bộ cbi csn
trớ việc 'TÌeo trổn? một s5 c^7 nhiệt đới đòi hói nhiệt l^nsr
cao, còn vẫn cho phét) canh tác hoa nèu ve nỉ t sQ c â y n?ir.
n?py 3 nhiệt dớ ỉ VP ÔĨ1 đới khỉỄn cho cây tr5ng ổ1 đây khá
phong phú, đa dẹn^.
Khí h^u ớ đ5n? t-ỉng sôn2 H^ng 'rchá ph'#c tẹo Vfl tbầt
thíờn?, do bi chỉ ph?ỉ "bớỉ ^ỉó nùp tao ?cm : ?ió đôn*
bíc 'bát nguốEL t'í Xỉ-tia xs xôỉ và đ?n t? khỉ qus Nem Ti-un^
Quổc, ?ỉó mùfl hẹ (tây nam hoịc đcn? nem) tát n^uòn tí npm
‘bốn c3u vf<?t xích đẹo nfi đểu te khỉ que An Eộ Díơr.2 vè Thsi
Bình Díơng. vĩ vậy S’í tCt đẵu vè kết thú'' rác nùe cũn? nr.'?
thơi tiềt cúp t’ìn? nia thay ổci tùy thu-'' vào nhịo đisu 78
cíờn? độ cús các luỡn? 2ÌÓ raù?.
£8ng btng Bac Bộ nkvt đê nói đ'?cj'c binh thành "bới SIÍ còi
đap phù se cue sông Hỗn? V? sông Thái Einh. Tuy vậy n3|oài
chế độ tbuy vin, chế độ hái vin cũn ĩ có tác dân? đ?n aúa
trỉnh csi tẹo, chinh phi;c đ3r.? tịr.ĩ cbâu thẻ.Thuy triêu vịnh
E-íc có rbế độ nhật trỉêu, moi nĩpy có uột lân n^ỉc lên
vè 01? t I5n rr?ó’c Ttuĩns. Eiên. đọ t r ỉsu cườnT dẹt 4<n tsỉ ds^
Hòn Mu ( £c 3o'n) VP 3m t§i cffl Ep Lẹt. í đỗn? bĩn.2 EÍc En,
r/íớc mịn theo thúy t r iêu cũr.g; VPO siu tron^ n ộ i đ ịa . Tbeo
nSns; độ mu* ỉ 1 cAo thi trun? tinh tr-n sôn* Xỉnh Thay, rsr.b
=rió’i rríớc ~ịn 7Í>0 3TU SÍ7 'cr, tr ân -'n? Tb?i Blnr. 15 , 3Âr.?
4
Trp Lý 5 icm,sông Hôn? 1C £” và 30 n2 LÍv 5 V". Ranh t?i
QC này vẽ ohìp sen? -hái 3inn thể *r — 4C len Vfi trsr.

sôn? H5n? 2C - 3C len.
/
_
/ ^
Chề độ thúy YÍn vè hải 71 n c~ khiến '".hc wĩn đê chĩn? lu
% % « % t
t VP !3'^ ^ lp nỊn»*T^:7 7v*f *ĩ n" pr> £ õ TTJ h ộn zr ^3LU r>y1 p C’-í dân
đ?n^ b’r.2 Eac . 7Ỉ thế, việc đip đê tró’ thành yêu ^5u 3?n?
còn qufi n?hìn n in lịr h S’í trên đcn.2 t \ r . z cbâu thổ n sy.
Do các điều kỉện địff hinh, kbỉ hậu, tbủỵ ván nóỉ trên,
cùng với thúy l^ỉ và csr.b tác của C’f dân aè lớp thổ nhưỡng
thfc vịt ớ đây cũn^ khá đfl dẹnì. Vè thô ntríỡng, nẹoài logỉ
đẵt mặn, đít phèn, đẵt cát 3* vùng duyên hai, vùng trun? tim
tệp trun^ các logi đẫt phù 3S mớỉ, tổn? diện tích tới
692.ccc he, trong đó đẩt phù Sfl sông H5n^ cbỉễm 45c .CCC he,
- 24 -
- 25 -
còn céc sông khác chi?m 1 8 7 .ccc he. ĩron? s5 592.rrc ha có
khosn? trên 3fC.CCC hfi đẵt cso thoát rríớc t5t,
./ Eiẵt phù sp. sôn^ Hỗn? rất mỡ, 3 SU nâu t'ío’i, th?nh
phãn cơ ?ió’i trun? tinh, c5u t'fcj’n? t?t, pb?n 'ír.? đẵt t*
tr'jn3 tinh đễn kỉền yểu.Bất phù sa sônẹ Thái Binh -'bua bũ’n,
n?hso pbi liệu hơn.
?bĩff bỉr 3Ôn» Hõnt,sônạ Đuíns, tip trun? đẵt phù 38 cổ.
£3t đ'?qfc S’f d’4n? hpr.? n?èn nin nên đã -nsu, đít xérr.
trír.^, tbpr.h phãr. rơ ▼iới nhỉ, phán "'bu?. f vùr.T rỉ?
đồn’ t ’n^, nơi có ''ác t ị r tbễn phù sa cổ đã xult ziịr. qúp
trỉnh íe r s lỉt VP đá or.^ hóa, r.ẫu. cpi t=-c t*t c* th* tre’
\ A . ỉ # * t
thãr.h khu ví'' thu-Ịr. l<Ị’i 52 ohat t r i ìn c~'7 in. r;a 7» rây

côn~ mrhiệp.
Thán th*c vệt vè ?ỉc’i độn^ v^t t; r.fci*n *’ b'r.7 EÍc
Eg đ~ t i tbey thế 'ân hễt bin 3 các lo ẹi r-i.y tròr.2 và 7'ịt
nuôi. Đôi r.ơỉ ròn sốt 1 = 1 đẩu vểt nh'~n? csr.h rír.' r.<sr.,
rin? lim, r?r_^ thôns;, rír-5 n’ịp niịr Cuộc cr.ir.h pinục vs
r o-? t cO ta CU p cu* ^^ Vĩ^t 0* v *>~c?po^
55 đ3y ^ian leo, vẩt vả, 0ên bi, cuyẽt liệ t dã làr. cl*r. dồi
sâu sác diện c go cpr.h rù an, nô ỉ tr^ờn? C'? trú cúa 2Ỉnh,
đôn? thờ ỉ oús trĩnh chinh ptayc cái tgo, th-^h đố ỉ vó’ỉ
đổi tíqỉn^ khai thpc, c? dân ớ đổn? BÍ'? Eg dp 3?n? t f 0
nên một nsn vấn hóa lâu dpi, rtc. rỡ, :cír_? đọn? 1 * chiếc nôi
củfl nên vin mỉnh dân tộc. Siêu k iên cệr.h TJgn rsôi t r ‘ờr.g
V ió đã tao tỉèr. đê r ít cuen trọr.g rr.c r.?bè dệt ohét triền .