Sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh lịch sử để nâng cao hiệu quả bài học qua dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 ở trường THPT

Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
A. MỞ ĐẦU
Lịch sử là môn học mang nét đặc thù riêng. Đối tượng nghiên cứu
của bộ môn Sử rất đặc biệt, nó không giống với các môn học của khoa học
tự nhiên, bởi vì chúng ta không thể trực tiếp quan sát các sự kiện đã diễn
ra trong quá khứ cũng như không thể thực hiện lại sự kiện thông qua thí
nghiệm. Nhưng Lịch sử lại là bộ môn rất có ưu thế trong việc giáo dục tư
tưởng, tình cảm, đạo đức cho học sinh trong quá trình dạy học. Qua bài
học lịch sử, với những hành động hi sinh anh dũng, quên mình vì sự
nghiệp độc lập dân tộc, hạnh phúc cho nhân dân, những sự kiện lịch sử
hào hùng, thực sự có sức lôi cuốn mạnh mẽ đối với học sinh, tạo được
cảm xúc lịch sử sâu rộng trong các em. Trên cơ sở đó, góp phần hình
thành ở các em sự kính phục, lòng tự hào đối với thế hệ cha ông đi trước.
Để từ đó thổi bùng lên ngọn lửa nhiệt tình cách mạng ở các em học sinh.
Mặt khác, học sinh cũng có thái độ căm ghét đối với những hành động tàn
ác của bọn thống trị, những kẻ xâm lược, đi ngược lại lợi ích của nhân
dân. Qua đó, tạo cho học sinh sức “đề kháng” để không bị các luận điệu
xuyên tạc, bóp méo sự thật chi phối.
Tuy nhiên, trong thực tế những năm gần đây ở trường THPT, chất
lượng dạy học lịch sử chưa đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của xã hội.
Biểu hiện cụ thể đó là học sinh không ghi nhớ được những sự kiện lịch sử
cơ bản, thậm chí hiểu nhầm lịch sử trầm trọng. Qua các kì thi tốt nghiệp
trung học phổ thông và tuyển sinh cao đẳng, đại học, số điểm thi môn lịch
sử cho thấy kiến thức lịch sử của học sinh hiện nay quá kém.
Là giáo viên trực tiếp giảng dạy môn lịch sử tôi rất trăn trở về vấn
đề này, nên mạnh dạn nêu một vài giải pháp đem lại cho học sinh cái nhìn
trực diện, khách quan hơn về lịch sử với một vài minh chứng về phương
pháp "sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh lịch sử để nâng cao
GV: Phạm Thi Nhân 1
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
hiệu quả bài học qua dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 ở

trường THPT” (Chương trình Chuẩn)
B. NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận của vấn đề
Liên quan đến đề tài đã có nhiều nhà nghiên cứu đề cập dưới
những khía cạnh khác nhau
Các công trình lý luận chung về việc sử dụng tài liệu thành văn
được trình bày ở các giáo trình phương pháp dạy học lịch sử ở trường
Đại học, Cao đẳng như: GS.TS Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2002),
Phương pháp dạy học Lịch sử, tập I, tập II, Nxb Đại học sư phạm, Hà
Nội; GS.TS Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2006), Nhập môn sử học, Nxb
Đại học Sư phạm, Hà Nội, “Phương pháp dạy học Lịch sử” do GS.TS
Phan Ngọc Liên (Chủ biên), xuất bản năm 2002. “Một số chuyên đề
phương pháp dạy học lịch sử” của Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng,
Nguyễn Thị Côi, Trần Vĩnh Tường; “Thiết kế bài giảng lịch sử ở
trường THPT” của Phan Ngọc Liên.
Như vậy, các công trình trên chủ yếu dừng lại ở mức độ trình bày
lý luận chung. Chưa đi sâu vào giải quyết một cách cụ thể phương pháp
vận dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh vào việc giảng dạy một
giai đoạn lịch sử cụ thể.
2. Thực tiễn giảng dạy môn Lịch sử tại trường THPT
Trong tực tiễn giảng dạy môn lịch sử ta thấy vẫn còn nhiều khó
khăn trong việc sử dụng tài liệu thành văn và tranh ảnh vào bài học
* Đối với giáo viên:
-Giáo viên đã nhận thức được tầm quan trọng của việc sử dụng
tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh trong dạy học lịch sử. Các tiết học
GV: Phạm Thi Nhân 2
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
có sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh mang lại hiệu quả cao,
đạt được mục tiêu của bài học. Tuy nhiên, việc sử dụng tài liệu thành
văn kết hợp tranh, ảnh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông chưa

được đa số giáo viên quan tâm, xem trọng.
- Giáo viên vẫn còn dạy học theo phương pháp truyền thống, nặng
về thuyết trình, chỉ sử dụng những kiến thức có sẵn trong sách giáo khoa,
ít quan tâm đến việc sưu tầm, chọn lọc tài liệu
- Điều kiện cơ sở vật chất của trường phổ thông còn thiếu thốn
chưa trang bị đầy đủ những tranh ảnh ninh họa phục vụ cho bài học,
cũng như sự hạn chế về tư liệu thành văn trong thư viện trường
* Đối với học sinh:
-Đa số các em rất hứng thứ với những tiết dạy mà giáo viên có sử
dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh . Tuy nhiên vẫn còn một bộ
phận học sinh cho rằng môn Sử là một môn phụ nên không chịu khó
đầu tư vào việc học sử
Từ những hạn chế trên, ta thấy rằng, trong quá trình dạy học lịch sử ở
trường THPT, việc sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh là một
trong những biện pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.
3. Ý nghĩa và các giải pháp tổ chức thực hiện việc sử dụng tài liệu
thành văn kết hợp với tranh ảnh lịch sử để nâng cao hiệu quả bài
học.
3.1 Ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu thành văn kết hợp với tranh
ảnh lịch sử trong giảng dạy Lịch sử ở trường THPT
Trước hết, sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh lịch sử
góp phần vào việc cụ thể hóa những sự kiện cơ bản đã được trình bày
trong sách giáo khoa.
GV: Phạm Thi Nhân 3
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Ví dụ như để cụ thể hóa sự kiện “khởi nghĩa Nam Kì (23 – 11 –
1941)”, giáo viên sử dụng đoạn tài liệu thành văn: “ Cuộc khởi nghĩa
nổ ra ở Gia Định – Mĩ Tho đã lan tới 18 tỉnh Nam Bộ mạnh nhất là ở
Hậu Giang. Lần đầu tiên lá cờ đỏ sao vàng yêu quý đã phất phới bay
dưới trời Nam Bộ. Có nơi như ở Gia Định, chính quyền cách mạng đã

thành lập được vài hôm. Nghĩa quân rất hăng hái hoạt động, được
nhân dân ủng hộ….do hoàn cảnh thế giới chưa thuận tiện, nên nghĩa
quân thất bại sau một tháng chiến đấu anh dũng. Hàng trăm chiến sĩ
của ta bị bắn không hề xét xử, hàng nghìn người bị đánh chết hoặc
nhốt cho chết ngạt trong các nhà giam chật ních, hoặc bị trôi biển,
trôi sông. Hàng vạn người bị tù đày trong số đó biết bao thường dân
vô tội”…. kết hợp với bức tranh “khởi nghĩa Nam Kì”
Khởi nghĩa Nam Kì (23 – 11- 1940)
GV: Phạm Thi Nhân 4
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Thứ hai, sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh lịch sử góp phần
vào việc tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh.
Ví như khi cần tạo cho học sinh biểu tượng về “nạn đói ở Bắc Kì
và Bắc Trung Kì vào cuối năm 1944 đầu năm 1945, giáo viên cần giới
thiệu thêm cho học sinh thông qua việc kết hợp đoạn tài liệu thành văn
với bức ảnh về sự kiện lịch sử này
“Trong lúc phong trào Việt Minh đang dâng lên mạnh mẽ khắp
cả nước thì nạn đói ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ xảy ra từ cuối năm
1944 càng trở nên nghiêm trọng. Nạn lạm phát giấy bạc đã làm cho
giá sinh hoạt cao vọt chưa từng thấy. Riêng về gạo, tháng 10 – 1944,
giá 150 đồng một tạ, tháng 12 lên 500 đồng, tháng 2 – 1945 lên 800
đồng và sau đó còn lên nữa.
Nạn đói đã diễn ra từ Bắc Bộ đến Trị - Thiên, kinh khủng nhất
là ở vùng đồng bằng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ. Do tội ác của phát xít
Nhật – Pháp, chỉ trong vòng một thời gian ngắn, cuối năm 1944, đầu
năm 1945, nạn đói đã cướp mất 1/10 dân số Việt Nam lúc đó. Trong
lịch sử dân tộc ta, chưa bao giờ có một tai họa khủng khiếp như vậy.
… “Phá kho thóc, giải quyết nạn đói” là yêu cầu bức thiết của
quần chúng, đã tập hợp và đưa toàn thể dân tộc ta vùng dậy đánh đổ
ách thống trị của phát xít Nhật và bọn tay sai của chúng”

GV: Phạm Thi Nhân 5
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Nạn đói cuối năm 1944 đầu năm 1945 ở Bắc Kì và Bắc Trung Kì
Thứ ba, sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh góp phần giúp
học sinh hiểu được bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử
Để giúp học sinh hiểu được bản chất của sự kiện “Ngày 1 – 5 –
1938, lần đầu tiên trong ngày Quốc tế Lao động, các cuộc mít tinh
được tổ chức công khai ở Hà Nội và nhiều nơi khác, thu hút đông đảo
quần chúng nhân dân tham gia”, giáo viên sử dụng đoạn tài liệu thành
văn kết hợp tranh, ảnh nói về cuộc mít tinh kỉ niệm ngày Quốc tế Lao
động tại Hà Nội (1 – 5 – 1938)
“Chiều ngày 1 – 5 – 1938, các đoàn thể quần chúng đại diện cho
các ngành nghề, tầng lớp xã hội: Thợ máy, thanh niên, trí thức, phụ
nữ gồm 25000 người, hàng ngũ chỉnh tề, có người phụ trách từng
nhóm, từng đoàn tập trung ở địa điểm quy định. Mỗi người đều có huy
hiệu trước ngực và khẩu hiệu cài trên mũ, nón. Các đoàn tuần hành
qua các phố, hô vang khẩu hiệu và lôi cuốn thêm nhiều người tham
gia. Họ tiến vào khu vực nhà Đấu Xảo. Trước lễ đài, cuộc mít tinh có
khẩu hiệu lớn “Ủng hộ Mặt trận Bình dân Pháp”, “Đi tới Mặt trận
GV: Phạm Thi Nhân 6
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Dân chủ Đông Dương”, “Tự do dân chủ”, “Chống phát xít và đấu
tranh chống nạn sinh hoạt đắt đỏ”.
…Cuộc mít tinh kéo dài mấy tiếng đồng hồ, số lượng người tham
gia rất đông, nhưng rất trật tự. Đại diện các đảng phái và đại biểu của
công nhân, nông dân, phụ nữ, tiểu thương, trí thức đều được lên phát
biểu. Điều đó làm cho bọn thống trị Pháp rất căm tức nhưng đành bất
lực trước cuộc mít tinh khổng lồ, được tổ chức chặt chẽ, quy mô”
Mít tinh kỉ niệm ngày Quốc tế Lao động (1 – 5 –1938) tại khu Đấu
Xảo

Thứ tư, sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh góp phần vào việc
giáo dục tư tưởng chính trị, tình cảm, đạo đức cho học sinh.
Khi giảng dạy sự kiện “Ngày 28 – 1 – 1941, Nguyễn Ái Quốc về
nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam”, chúng ta có thể sử dụng
thêm đoạn tài liệu thành văn kết hợp bức tranh đề cập đến sự kiện này
để giới thiệu cho học sinh. Đoạn tài liệu thành văn với những từ ngữ
xúc cảm, chân thật đã thể hiện được cảm xúc của một người con yêu
nước xa quê 30 năm để tìm đường cứu nước, cứu dân giờ mới trở lại “
Vừa đặt chân lên mảnh đất địa đầu Tổ quốc, ông lặng lẽ nhìn về
GV: Phạm Thi Nhân 7
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
phương nam như muốn thâu tóm toàn bộ hình ảnh quê hương thân yêu
vào đáy mắt. Ông già đó chính là Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh. ”
với bức tranh “Nguyễn Ái Quốc cùng một số đồng chí về nước
(28 – 1 – 1941)” … học sinh sẽ có một cái nhìn cụ thể về sự kiện này.
Hơn thế nữa, sẽ tạo ra được trong lòng học sinh những rung động,
những cảm xúc. Đó chính là tình yêu quê hương, đất nước, là sự kính
trọng đối với lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc – vị cha già của dân tộc.

Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng (28-01-1941)
Thứ năm, sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh sẽ tạo hứng thú
học tập cho học sinh.
Thứ sáu, sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh trong dạy học
lịch sử còn rèn luyện cho học sinh các kĩ năng quan sát, nghe và ghi
nhớ. Từ đó, học sinh sẽ tiến hành hoạt động tư duy, so sánh, tổng hợp
để rút ra được kết luận, mối quan hệ giữa các sự kiện, hiện tượng lịch
sử, bản chất và quy luật phát triển của lịch sử.
GV: Phạm Thi Nhân 8
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
3.2. Các phương pháp sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh,

ảnh để nâng cao hiệu quả bài học quả bài học qua dạy học lịch sử ở
trường THPT (chương trình chuẩn)
3.2.1. Nguyên tắc chung
a. Đảm bảo mục tiêu, nội dung cơ bản của bài học
Căn cứ vào chức năng, nhiêm vụ của bộ môn Lịch sử, căn cứ vào mục
tiêu đào tạo, mục tiêu của từng bài học bao gồm ba mặt: giáo dưỡng (bồi
dưỡng về kiến thức), giáo dục (thái độ, tình cảm, tư tưởng, đạo đức), và
phát triển (năng lực nhận thức, trong đó quan trọng là năng lực tư duy và
rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo…) cho học sinh.
Ví như khi giảng bài 14: “Phong trào cách mạng1930 – 1931”, mục
tiêu bài học được xác định như sau:
Về kiến thức: Cần giúp cho học sinh nắm được những nét cơ bản
về tình hình kinh tế - xã hội Việt Nam trong những năm khủng hoảng
kinh tế thế giới 1929 – 1933; hiểu được phong trào cách mạng do Đảng
ta lãnh đạo ngay khi mới ra đời (về lực lượng tham gia, hình thức, mục
tiêu đấu tranh…). Từ đó, so sánh với các phong trào yêu nước ở các
giai đoạn trước; nắm được những nét cơ bản của phong trào cách mạng
1930 – 1931, tiêu biểu là Xô viết Nghệ - Tĩnh; đồng thời hiểu được ý
nghĩa lịch sử, bài học kinh nghiệm của phong trào cách mạng 1930 –
1931.
Về hình thành thái độ: Giáo dục cho học sinh niềm tự hào về sự
nghiệp đấu tranh vẻ vang của Đảng; niềm tin về sức mạnh của Đảng.
Từ đó, biết xác định trách nhiệm của bản thân, phấn đấu để giữ gìn
những thành quả mà Đảng ta và các thế hệ cha ông đi trước đã giành
được, tiếp tục sự nghiệp cách mạng của đất nước ta trong thời kì mới.
GV: Phạm Thi Nhân 9
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Về kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng xác định các kiến thức cơ bản của
bài học, kĩ năng phân tích, so sánh, đánh giá các sự kiện lịch sử, nhân
vật lịch sử; kĩ năng sử dụng đoạn tài liệu thành văn, tranh ảnh lịch sử.

Khi giảng dạy nội dung lịch sử: “Cuối năm 1930 – đầu năm
1931, các Xô viết ra đời ở Nghệ An, Hà Tĩnh. Nhân dân được tự do
tham gia hoạt động trong các đoàn thể cách mạng. Các đội tự vệ đỏ và
tòa án nhân dân được thành lập” giáo viên có thể trích đoạn tài liệu
thành văn: “Từ trong phong trào đấu tranh của quần chúng, ở nhiều
nơi của 2 tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, bộ máy quan lại của kẻ địch bị tan
rã, nhân dân tự tổ chức thành các Xô viết, nắm chính quyền và tổ chức
các hoạt động của làng xã. Các đội tự vệ đỏ được thành lập để hỗ trợ
các cuộc đấu tranh của nhân dân, bảo vệ xã hội, an ninh trật tự trong
các làng xóm và giúp thực hiện các chính sách của Xô viết. Già trẻ,
trai gái đều hăng hái tham gia tự vệ đỏ. Tự vệ đỏ được thành lập ngày
càng đông về số lượng, tốt về chất lượng. Tính đến tháng 6 năm 1931,
riêng Nghệ An đã có 441 đội tự vệ đỏ và với 7130 đội viên. Có những
tự vệ đỏ có con số lên tới 1500 người như Anh Sơn, Thanh Chương,
Nam Đàn”… kết hợp bức tranh “Đội tự vệ đỏ xã Phúc Sơn (Anh Sơn –
Nghệ An)”
GV: Phạm Thi Nhân 10
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Với việc kết hợp như trên, giáo viên có điều kiện làm rõ mục tiêu bài
học như đã xác định.
b. Đảm bảo mối quan hệ giữa nội dung phản ánh trong tài liệu
thành văn với nội dung các tranh, ảnh phản ánh nội dung bài học
Trên cơ sở xác định mục tiêu, nội dung cơ bản của bài học, ta lựa
chọn các đoạn tài liệu thành văn và tranh, ảnh một cách hợp lý. Khi lựa
chọn các đoạn tài liệu thành văn và tranh, ảnh, ta phải chú ý đến sự phù
hợp giữa chúng, có nghĩa là phải đảm bảo được mối quan hệ giữa nội
dung phản ánh trong tài liệu thành văn với nội dung các tranh, ảnh
trong bài học. Có như vậy thì chúng mới bổ sung, hỗ trợ được nhau, tạo
được hứng thú học tập cho học sinh, đạt tới hiệu quả dạy và học cao
nhất.

Ví dụ như khi giảng dạy mục 1 “Phong trào cách mạng 1930 –
1931” thuộc phần II “Phong trào cách mạng 1930 – 1931 với đỉnh cao
Xô viết Nghệ Tĩnh” ở bài 14: “Phong trào cách mạng 1930 – 1931”,
với nội dung: “Tháng 9 – 1930, phong trào đấu tranh của nông dân
dâng cao, nhất là hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh”, chúng ta có thể sử
dụng đoạn tài liệu thành văn tường thuật về cuộc biểu tình của nông
GV: Phạm Thi Nhân 11
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
dân huyện Hưng Nguyên (ngày 12 – 9 – 1930): “Khoảng 8000 nông
dân kéo đến huyện lị với khẩu hiệu “Đả đảo chủ nghĩa đế quốc !”,
“Đả đảo Nam triều !”, “Nhà máy về tay thợ thuyền !”, “Ruộng đất về
tay dân cày !”… Đoàn biểu tình xếp thành hàng dài hơn 1 kilômét tiến
về thành phố Vinh. Đi đầu là những người cầm cờ đỏ, đi hai bên là
những đội viên tự vệ được trang bị dao, gậy. Trên đường đi, đoàn biểu
tình dừng lại vài nơi để diễn thuyết và chỉnh đốn đội ngũ. Dòng người
càng đi càng được bổ sung thêm. Khi đến gần Vinh, con số lên tới gần
3 vạn người và xếp thành hàng dài tới 4 kilômét” . “Thực dân Pháp
đưa 5 máy bay đến dội bom, xả súng liên thanh vào đoàn biểu tình, làm
chết 147 người. Ngày hôm sau, khi dân làng tổ chức đưa tang những
người bị giết hại, thực dân Pháp lại ném bom, làm chết thêm 43 người.
Trong hai ngày 12 – 13 tháng 9 năm 1930, chúng đã giết 217 người,
làm bị thương 125 người, đốt cháy 277 nóc nhà. Hai làng Lộc Châu và
Lộc Hải bị triệt hạ hoàn toàn” . Đồng thời với việc sử dụng đoạn tài
liệu thành văn trên, giáo viên còn kết hợp sử dụng bức tranh “Đấu
tranh trong phong trào Xô Viết Nghệ - Tĩnh”:
Việc sử dụng thêm đoạn tài liệu thành văn cùng bức tranh trên
bên cạnh cung cấp kiến thức có trong sách giáo khoa cho học sinh sẽ
GV: Phạm Thi Nhân 12
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
giúp các em có cách nhìn sinh động, cụ thể về sự kiện quần chúng nhân

dân tiến hành đấu tranh mạnh mẽ trong tháng 9 – 1930, đặc biệt là ở hai
tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh và trong đó tiêu biểu là cuộc đấu tranh của
nông dân huyện Hưng Nguyên (Nghệ An) trong ngày 12 – 9 – 1930.
c. Đảm bảo tính khoa học và tính Đảng
Trong nghiên cứu và học tập lịch sử cũng như các ngành khoa học
khác phải đảm bảo tính khoa học và tính Đảng. Tính khoa học thể hiện
ở sự chính xác về tài liệu, sự kiện, quan điểm phương pháp luận. Tính
khoa học luôn gắn với tính Đảng vô sản. Tính Đảng và tính khoa học
có sự thống nhất biện chứng với nhau.
d. Đảm bảo tính vừa sức của học sinh
Sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh phải chú ý tới đặc
điểm tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh, phù hợp với hoàn cảnh, trình độ
nhận thức của học sinh, không quá dễ hay quá khó.
3.2.1. Biện pháp sư phạm sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh
lịch sử
a. Lựa chọn tài liệu thành văn phản ánh chính xác nội dung tranh, ảnh
lịch sử
Có rất nhiều tài liệu thành văn cũng như tranh, ảnh đề cập đến các nội
dung trong lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 ở trường THPT
(Chương trình Chuẩn). Tuy nhiên trong quá trình lựa chọn tài liệu thành văn
kết hợp tranh, ảnh để giảng dạy, ta phải chú ý đến sự phù hợp giữa các đoạn
tài liệu thành văn với nội dung của các tranh, ảnh. Có như thế thì mới phát
huy tối đa tác dụng của tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh trong dạy học.
Ví dụ như khi chúng ta trình bày nội dung lịnh sử: “Quần chúng tiến
hành mít tinh “đón rước” Gôđa và Brêvie”, ở mục a “Đấu tranh đòi các
GV: Phạm Thi Nhân 13
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
quyền tự do, dân sinh, dân chủ”, thuộc mục 2 “Những phong trào đấu tranh
tiêu biểu”, phần III “Phong trào dân chủ 1936-1939”, bài 15: “Phong trào
dân chủ 1936-1939”, ta có thể sử dụng bức ảnh “Nhân dân Sài Gòn đón

tiếp Gôđa”, kết hợp với đoạn tài liệu thành văn diễn giải về bức ảnh đó.
Bức ảnh “Nhân dân Sài Gòn đón tiếp Gôđa” sẽ giúp học sinh tái hiện
được quang cảnh của cuộc đón tiếp Gôđa của nhân dân Sài Gòn thời điểm
đó bằng mắt. Đồng thời với việc sử dụng bức ảnh, ta trình bày thêm cho học
sinh bằng đoạn tài liệu thành văn nhằm làm rõ hơn nữa về cuộc đón tiếp
Gôđa của nhân dân Sài Gòn: “Ngày 1 – 1 – 1937, Gôđa đến Sài Gòn. Hôm
đó chính quyền thực dân tổ chức đón tiếp tại bến Nhà Rồng, có mặt các
quan chức, có đội kèn đồng, có cảnh sát đứng chặn ở các ngả đường, cấm
mọi người vào khu vực Nhà Rồng. Nhưng ( ) gần 20 ngàn công nhân và lao
động nội, ngoại thành, hàng ngũ chỉnh tề từ sáng sớm đã tập trung quanh
khu vực nhà Rồng. Chỉ có 6000 người len lỏi vào được, tự động xếp hàng
trước bến. Khi Gôđa rời khỏi tàu, quốc ca Pháp nổi lên từ 6000 người lao
động cùng giơ tay chào “Lao công đại sứ” theo kiểu mặt trận nhân dân
Pháp, vừa trương ra trước mặt vị đại diện Chính phủ Pháp bằng chục khẩu
hiệu: “Hoan nghênh mặt trận nhân dân Pháp” (“Tự do dân chủ”; “Tự do
GV: Phạm Thi Nhân 14
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
nghiệp đoàn”; “Thi hành luật lao động”; “Đại xá chính trị phạm…”).
Tiếng hô khẩu hiệu át cả tiếng kèn đồng. Cảnh sát nhảy ra giật lại băng,
khẩu hiệu trong tay người biểu tình trước mặt Gôđa.
Đại biểu quần chúng không phát biểu. Chỉ có thị trưởng Bôilăngđôri
đọc diễn văn. Nhưng bằng sức mạnh của ý chí và kỉ luật của mình, quần
chúng đã biến cuộc đón tiếp Gôđa do chính quyền thực dân tổ chức thành
cuộc mít tinh để đưa các yêu cầu cho Gôđa.”
Khi sử dụng bức ảnh trên cùng đoạn tài liệu thành văn phù hợp với
nội dung bức ảnh, ta sẽ khắc sâu được sự kiện này trong trí nhớ của học
sinh. Bởi học sinh được tiếp nhận thông tin bằng cả thị giác và thính giác.
Qua đó, học sinh sẽ thấy được khí thế đấu tranh của đông đảo nhân dân Sài
Gòn nói riêng và toàn thể nhân dân ta nói chung trong phong trào đấu tranh
giai đoạn 1936 – 1939, giai đoạn thứ hai trong cuộc đấu tranh giành chính

quyền do Đảng ta lãnh đạo.
b. Sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh để cụ thể hóa các sự
kiện, hiện tượng lịch sử
Trong bài học lịch sử chứa đựng nhiều nội dung, sự kiện lịch sử. Học
sinh không thể biết và hiểu hết được các sự kiện đó trong một thời gian nhất
định. Vì thế, giáo viên phải giúp học sinh nắm được những kiến thức cơ bản.
Để làm được điều này, giáo viên có thể sử dụng các đoạn tài liệu thành văn
kết hợp tranh, ảnh để khôi phục, tài liệu các hình ảnh trong quá khứ. Từ đó,
giúp học sinh hiểu được một cách cụ thể về các sự kiện, hiện tượng lịch sử,
đồng thời cao hứng thú học tập các em.
Chẳng hạn như, với nội dung: “Sau phong trào cách mạng 1930-1931
với đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh, thực dân Pháp đã tiến hành khủng bố dã
man làm cho lực lượng cách mạng bị tổn thất nặng nề” ở mục 1 “Cuộc đấu
tranh phục hồi phong trào cách mạng”, phần III “Phong trào cách mạng
GV: Phạm Thi Nhân 15
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
trong những năm 1932-1935”, bài 14: “Phong trào cách mạng 1930-1935”,
để cụ thể hóa về sự tàn bạo của thực dân Pháp khi bắt bớ, giam cầm và tra
tấn người yêu nước cách mạng, giáo viên sử dụng những bức tranh như
“Tra tấn những người tù ở Côn Đảo”, “Tù nhân trong nhà tù Hỏa Lò”
(Tra tấn những người cách mạng ở Côn Đảo)
Cùng với việc sử dụng hai bức tranh này, ta còn có thể kết hợp với
đoạn tài liệu thành văn liệt kê những thiệt hại về lực lượng cách mạng của ta
sau khủng bố, đàn áp của thực dân Pháp: “Hàng vạn người bị bắt. Các nhà
tù Hỏa Lò (Hà Nội), Khám Lớn (Sài Gòn), nhà tù Côn Đảo, các nhà ngục
Công Tum, Lao Bảo, Sơn La và trại giam ở nhiều nơi khác đầy chật tù chính
trị ”.
Qua đoạn tài liệu thành văn và các tranh, ảnh được sử dụng ta sẽ cụ
thể hóa được sự kiện lịch sử: “Thực dân Pháp đã tiến hành khủng bố dã
man làm cho lực lượng cách mạng bị tổn thất nặng nề sau phong trào cách

mạng 1930-1931 với đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh”. Đồng thời, học sinh sẽ
hiểu rõ được bản chất của kẻ thù, biết được những tổn thất lớn của ta sau khi
bị kẻ thù đàn áp, khủng bố. Từ đó, càng thêm khính trọng những thành quả
cách mạng mà ông cha ta đã phải đổ biết bao xương máu mới giành được.
GV: Phạm Thi Nhân 16
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
c. Sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh để rút ra kết luận khái
quát lịch sử
Sau khi trình bày xong các sự kiện lịch sử, một điều không thể thiếu là
chúng ta phải tiến hành kết luận khái quát lại các nội dung lịch sử. Để tiến
hành kết luận, khái quát các nội dung lịch sử, giáo viên có thể sử dụng nhiều
biện pháp khác nhau, trong đó việc sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh,
ảnh có thể xem là một biện pháp mới, khá hiệu quả.
Ví dụ khi dạy xong mục 2 “Những phong trào đấu tranh tiêu biểu”
trong mục II “Phong trào dân chủ 1936 – 1939” ở bài 15 “Phong trào dân
chủ 1936 – 1939”. Giáo viên sử dụng tài liệu thành văn và tranh, ảnh để cụ
thể hóa cuộc mít tinh “đón rước” G. Gôđa , mít tinh kỉ niệm ngày Quốc tế
Lao động tại Hà Nội (1 – 5 – 1938) , mít tinh kỉ niệm ngày Quốc tế Lao
động tại Sài Gòn (1 – 5 – 1938) , đấu tranh trên lĩnh vực báo chí, sau đó rút
ra kết luận tổng quát cho nội dung lịch sử này bằng cách đặt câu hỏi cho học
sinh: Em có nhận xét gì về quy mô, lực lượng tham gia và hình thức đấu
tranh trong phong trào dân chủ 1936 – 1939?
Để giải quyết được câu hỏi này, học sinh sẽ dựa vào những sự kiện mà giáo
viên vừa cung cấp, đồng thời những đoạn tài liệu thành văn kết hợp với
tranh, ảnh mà giáo viên giới thiệu thêm. Thông qua câu trả lời của học sinh,
giáo viên sẽ kết luận được về các đặc điểm của phong trào dân chủ 1936 –
1939.
c. Sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh để tạo biểu tượng về
nhân vật, sự kiện lịch sử
Việc tạo biểu tượng lịch sử có ý nghĩa giáo dục lớn đối với học sinh,

vì chỉ thông qua những hình ảnh cụ thể, sinh động, có sức gợi cảm mới tác
động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm của các em.
GV: Phạm Thi Nhân 17
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Ví như trong quá trình giảng dạy bài 14: “Phong trào cách mạng
1930 – 1935”, giáo viên muốn tạo cho học sinh biểu tượng về phong trào
cách mạng 1930 – 1931, giáo viên sẽ cung cấp cho học sinh các sự kiện :
tình hình việt Nam trong những năm 1929 – 1933 (bao gồm cả tình hình
kinh tế và tình hình xã hội); diễn biến của phong trào cách mạng 1930 –
1931; kết quả của phong trào cách mạng 1930 – 1931 với đỉnh cao là Xô viết
Nghệ - Tĩnh. Ngoài ra, giáo viên còn phải cung cấp thêm cho học sinh các
đoạn tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh đề cập đến phong trào cách mạng
1930 – 1931. Trong đó, cần thiết phải giới thiệu cho học sinh đoạn tài liệu
thành văn nói về cuộc biểu tình của nông dân huyện Hưng Nguyên (Nghệ
An) ngày 12 – 9 – 1930 và bức ảnh “Đấu tranh trong phong trào Xô viết
Nghệ - Tĩnh” bởi đây là cuộc đấu tranh rất tiêu biểu trong phong trào cách
mạng 1930 – 1931. Giáo viên còn giới thiệu cho học sinh xem bức ảnh chụp
“Đội tự vệ đỏ xã Phúc Sơn (Anh Sơn – Nghệ An)” và đoạn tài liệu thành văn
về các đội tự vệ đỏ
Việc tiếp nhận những thông tin về cuộc biểu tình của nông dân huyện
Hưng Nguyên (Nghệ An) ngày 12 – 9 – 1930, về các đội tụ vệ đỏ trong
chính quyền Xô viết ở Nghệ - Tĩnh bằng thính giác và thị giác, học sinh sẽ
tri thức được về quang cảnh, lực lượng tham gia phong trào cách mạng
1930 – 1931 bên cạnh những thông tin khác đã được giáo viên cung cấp, học
sinh sẽ có được biểu tượng về phong trào đấu tranh cách mạng giai đoạn
1930 – 1931, phong trào cách mạng đầu tiên do Đảng Cộng sản lãnh đạo sau
khi thành lập, có nghĩa là học sinh sẽ có nhận thức về thời gian, không gian,
lực lượng tham gia, hình thức đấu tranh, quy mô của phong trào
C. KẾT LUẬN
1. Kết quả nghiên cứu

GV: Phạm Thi Nhân 18
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra tính khả thi của phương
pháp sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh để nâng cao hiệu quả bài
học qua dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 ở trường THPT
(Chương trình Chuẩn).
- Thực nghiệm sư phạm được tiến hành trên 3 bài học lịch sử của chương
trình Lịch sử 12 trường THPT (Chương trình Chuẩn):
Bài 14: Phong trào cách mạng 1930 – 1935
Bài 15: Phong trào cách mạng 1936 – 1939
Bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và Tổng khởi nghĩa tháng
Tám (1939-1945). Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời
- Để thực nghiệm, chúng tôi chọn đối tượng là học sinh lớp 12. Đó là lớp
12B1 và 12B2 tại trường THPT CẦM BÁ THƯỚC (THƯỜNG XUÂN-THANH
HÓA). Trong đó, lớp 12B1 là lớp thực nghiệm, lớp 12B2 là lớp đối chứng.
Cả 2 lớp đều có trình độ tương đương nhau, số học sinh bằng nhau (39 học
sinh).
Kết quả thực nghiệm sư phạm
Tiến hành kiểm tra trên hai lớp thực nghiệm (12B1) và đối chứng (12B2)
cho kết quả như sau:
Sử dụng phương pháp thống kê toán học, ta có:
- Điểm trung bình lớp thực nghiệm:
x
= 7,35
GV: Phạm Thi Nhân 19
Điểm
Lớp
2 3 4 5 6 7 8 9
Thực nghiệm(12B1) 0 0 1 0 9 11 10 8
Đối chứng(12B2) 2 0 5 9 3 9 7 4

Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
- Điểm trung bình lớp đối chứng:
y
= 6,2
- Độ lệch chuẩn phép đo lớp thực nghiệm: S
Dx
= 1,2
- Độ lệch chuẩn phép đo lớp đối chứng: S
Dy
= 1,86
- Phương sai phép đo bài kiểm tra của lớp thực nghiệm: S
2
x
= 1,44
- Phương sai phép đo bài kiểm tra của lớp đối chứng: S
2
y
= 3,4596
- Tính giá trị t:
t = (7,35 – 6,2) 
4596,344,1
39
+
= 3, 24
- Dùng bảng Student chọn α = 0,05, ta có:
K = 2n – 2 = 2. 39 – 2 = 76
Theo đó, ta có: t
α
= 1,98
t = 3,24

t
α
= 1,98
-So sánh giữa t và t
α
ta thấy: t > t
α
(3,24 > 1,98)
Điều này khẳng định việc sử dụng tài liệu thành văn kết hợp
tranh, ảnh để nâng cao hiệu quả bài học qua dạy học lịch sử Việt Nam
giai đoạn 1930 – 1945 ở trường THPT (Chương trình Chuẩn) có tính
khả thi.
2. Kiến nghị, đề xuất
Kết quả thực nghiệm đã khẳng định nếu biết tuân thủ những nguyên tắc
và biện pháp sư phạm sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh thì
sẽ góp phần nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường THPT
Mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành đề tài, nhưng chắc hẳn vẫn
còn không ít thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của
bạn đọc, để chúng ta cùng nâng cao chất lượng của môn học Lịch sử.
Thường xuân, ngày 30 tháng 4 năm 2012
GV: Phạm Thi Nhân 20
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
Người thực hiện
Phạm Thị Nhân
GV: Phạm Thi Nhân 21
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Thị Côi (Chủ biên) (2009), Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong
sách giáo khoa lịch sử lớp 12, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.

2. Nguyễn Thị Côi (Chủ biên) (2006), Hướng dẫn sử dụng các hình ảnh về
Chủ tịch Hồ Chí Minh trên CD và phần mềm Microsoft PowerPoint
trong dạy học lịch sử, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
3. Nguyễn Hữu Hồng – Trịnh Thúc Huỳnh (1981), Xô viết Nghệ Tĩnh, Nxb Sự
thật, Hà Nội.
4. Lê Văn Lãng (1978), Tài liệu tham khảo về Cách mạng tháng Tám, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
5. Đinh Xuân Lâm (Chủ biên) (2007), Đại cương lịch sử Việt Nam, tập II, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
6. Nguyễn Đình Lễ (Chủ biên) (2008), Tri thức lịch sử phổ thông lịch sử Việt
Nam, tập 4, Từ 1930 đến nay, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh.
7. Phan Ngọc Liên (Tổng chủ biên) (2010), Lịch sử 12, Nxb Giáo dục Việt
Nam, Hà Nội.
8. Phan Ngọc Liên (Tổng Chủ biên) (2007), Lịch sử 12 (Sách giáo viên), Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
9. Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2006), Nhập môn sử học, Nxb Đại học Sư
phạm, Hà Nội.
10. Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2002), Phương pháp dạy học lịch sử, tập I,
Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.
GV: Phạm Thi Nhân 22
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
MỤC LỤC
A.MỞ ĐẦU…………………………………………………………1
B.NỘI DUNG
1.Cơ sở lý luận của vấn đề…………………………………………2
2.Thực tiễn giảng dạy môn Lịch sử tại trường THPT……………2
trong những biện pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.
3. Ý nghĩa và các giải pháp tổ chức thực hiện việc sử dụng tài liệu
thành văn kết hợp với tranh ảnh lịch sử để nâng cao hiệu quả bài học.
3.1 Ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu thành văn kết hợp với tranh ảnh

lịch sử trong giảng dạy Lịch sử ở trường THPT……………………3
3.2. Các phương pháp sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh để
nâng cao hiệu quả bài học quả bài học qua dạy học lịch sử ở trường
THPT (chương trình chuẩn) ………………………………………8
3.2.1. Nguyên tắc chung
a. Đảm bảo mục tiêu, nội dung cơ bản của bài học ……………….8
b. Đảm bảo mối quan hệ giữa nội dung phản ánh trong tài liệu thành
văn với nội dung các tranh, ảnh phản ánh nội dung bài học………10
c. Đảm bảo tính khoa học và tính Đảng…………………………….12
d. Đảm bảo tính vừa sức của học sinh………………………………12
3.2.1. Biện pháp sư phạm sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh lịch
sử
a. Lựa chọn tài liệu thành văn phản ánh chính xác nội dung tranh, ảnh lịch
sử………………………………………………………………………….13
GV: Phạm Thi Nhân 23
Trường THPT Cầm Bá Thước Sáng kiến kinh nghiệm-Lịch sử
b. Sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh để cụ thể hóa các sự kiện,
hiện tượng lịch sử……………………………………………………… 14
c. Sử dụng tài liệu thành văn kết hợp tranh, ảnh để tạo biểu tượng về nhân
vật, sự kiện lịch sử……………………………………………………….17
C. KẾT LUẬN.
1. Kết quả nghiên cứu………………………………………………… …18
2. Kiến nghị, đề xuất……………………………………….………………20
GV: Phạm Thi Nhân 24