Cơ sở pháp lý và ý nghĩa của quy định hạn chế quyền yêu cầu ly hôn

LỜI MỞ ĐẦU
Như chúng ta đã biết, ly hôn là một mặt của quan hệ hôn nhân. Nếu kết hôn là hiện tượng
bình thường nhằm xác lập quan hệ vợ chồng thì ly hôn là hiện tượng bất bình thường, là mặt trái
của hôn nhân nhưng lại là mặt không thể thiếu được khi quan hệ hôn nhân đã thực sự không thể
hàn gắn. Trong trường hợp đó, ly hôn là một việc cần thiết cho cả vợ - chồng và cho xã hội; vì nó
giải quyết cho tất cả mọi người: vợ, chồng, các con cũng như các thành viên khác của gia đình có
thể thoát khỏi xung đột, mâu thuẫn bế tắc trong cuộc sống chung. Thực hiện nguyên tắc hôn nhân
tự nguyện và tiến bộ, đảm bảo quyền tự do hôn nhân bao gồm quyền tự do kết hôn của nam, nữ và
quyền tự do ly hôn của vợ chồng. Theo Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam, quyền yêu cầu ly hôn
nhằm chấm dứt quan hệ vợ chồng trước pháp luật là quyền nhân thân gắn liền với nhân thân của
vợ, chồng; chỉ có vợ, chồng hay cả hai vợ chồng mới có quyền yêu cầu ly hôn.
Tuy nhiên, Nhà nước bảo hộ hôn nhân, bảo đảm quyền tự do ly hôn của vợ chồng không có
nghĩa là giải quyết ly hôn tùy tiện, theo ý chí, nguyện vọng của vợ chồng muốn sao làm vậy, mà
bằng pháp luật, Nhà nước kiểm soát việc giải quyết ly hôn, và trong một số trường hợp cần thiết
Nhà nước còn hạn chế quyền yêu cầu ly hôn của công dân – cụ thể là người chồng. Bởi vì, trong
quan hệ hôn nhân, không phải chỉ có lợi ích riêng tư của vợ, chồng mà còn có lợi ích của những
thành viên khác trong gia đình như con cái…
Chính vì vậy, trong bài tập nhóm tháng 2 này, nhóm chúng em đã nghiên cứu về đề tài: “Cơ
sở pháp lý và ý nghĩa của quy định hạn chế quyền yêu cầu ly hôn” nhằm hiểu rõ hơn về việc kiểm
soát này của Nhà nước.
I. Cơ sở pháp lý của việc hạn chế quyền yêu cầu ly hôn .
1. Một số khái niệm liên quan.
Theo khoản 8 Điều 8 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000: “Ly hôn là chấm dứt quan hệ hôn
nhân do Tòa án công nhận hoặc quyết định theo yêu cầu của vợ hoặc chồng hoặc cả hai vợ chồng”.
Ðây là biện pháp cuối cùng mà luật cho phép thực hiện trong trường hợp cuộc sống vợ chồng lâm
vào tình trạng khủng hoảng mà không thể được khắc phục bằng bất kỳ biện pháp nào khác.
Nguyên nhân của sự khủng hoảng khá đa dạng: bất đồng ý kiến kéo dài, đối nghịch về quan niệm
sống, thần tượng sụp đổ, ngoại tình... Nhưng tất cả các trường hợp ly hôn đều có chung một đặc
điểm: vợ hoặc chồng hoặc cả hai không muốn tiếp tục duy trì quan hệ hôn nhân và muốn được tự
do.
Trong đó Điều 85 Luật hôn nhân và gia đình 2000 quy định:

“1. Vợ, chồng hoặc cả hai người có quyền yêu cầu Toà án giải quyết việc ly hôn.
2. Trong trường hợp vợ có thai hoặc đang nuôi con dưới mười hai tháng tuổi thì chồng không
có quyền yêu cầu xin ly hôn.”
Như vậy, quyền yêu cầu Tòa án giải quyết việc ly hôn là quyền của vợ, chồng hoặc của cả
hai vợ chồng. Quyền này gắn liền với nhân thân của vợ, chồng và không thể chuyển giao. Luật hôn
nhân gia đình của Nhà nước không đặt ra các điều kiện ngăn cấm quyền yêu cầu ly hôn của vợ
chồng. Tuy nhiên xuất phát từ nguyên tắc bảo vệ bà mẹ và trẻ em, bảo vệ quyền lợi chính đáng của
phụ nữ có thai, của con sơ sinh, cũng là bảo vệ lợi ích nói chung của xã hội mà khoản 2 Điều 85
Luật hôn nhân gia đình quy định “Trong trường hợp vợ có thai hoặc đang nuôi con dưới mười hai
tháng tuổi thì chồng không có quyền yêu cầu xin ly hôn”; khoa học pháp lý gọi đây là trường hợp
hạn chế quyền yêu cầu ly hôn của người chồng.
Điều này xuất phát từ nguyên tắc bảo vệ bà mẹ và trẻ em đã được nhắc đến trong khoản 6
Điều 2 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000: “Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ
phụ nữ, trẻ em, giúp đỡ các bà mẹ thực hiện tốt chức năng cao quý của người mẹ”. Cần phải hiểu
rằng, trong quan hệ vợ chồng, việc sinh đẻ không phải đơn thuần là việc riêng của người vợ, đó là
việc chung, là trách nhiệm chung của cả hai vợ chồng. Mặt khác, sinh đẻ là chức năng xã hội của
gia đình. Vì vậy, phải thấy được trách nhiệm chung đó để giải quyết vấn đề ly hôn cho thật hợp
tình, hợp lý, bảo đảm quyền lợi của phụ nữ và của con cái, bảo vệ lợi ích của gia đình và xã hội.
2. Quy định pháp luật trong các thời kì trước về hạn chế quyền yêu cầu ly hôn.
Trên thực tế thì trường hợp hạn chế quyền yêu cầu ly hôn không phải xuất hiện lần đầu tiên
trong Luật hôn nhân và gia đình năm 2000, mà trước đó trong hệ thống pháp luật dân sự và hôn
nhân, gia đình ở nước ta dưới chế độ cũ (trước năm 1945 và trước năm 1975 ở miền Nam). Ví dụ
như trong Bộ dân luật giản yếu (1883) áp dụng ở Nam Kỳ quy định: “Vợ chồng không được thuận
tình ly hôn nếu: quan hệ vợ chồng xác lập chưa được 2 năm hoặc đã quá 20 năm; người chồng dưới
25 tuổi; người vợ dưới 21 tuổi hoặc đã quá 45 tuổi. Ngoài ta những người thân thuộc có quyền ưng
thuận giá thú cũng cần phải ưng thuận sự ly hôn này”. Điều 121 Bộ dân luật Bắc kỳ (1931) và Điều
120 Bộ dân luật Trung kỳ (1936) quy định: “Sau 2 năm giá thú thì vợ - chồng mới có thể xin thuận
tình ly hôn”. Trong Điều 170 Bộ dân luật năm 1972 dưới thời chế độ Ngụy quyền thì lại quy định:
“Vợ chồng có thể xin thuận tình ly hôn nếu hôn thú được lập trên hai năm và không quá 20 năm”.
Như vậy các quy định về giải quyết hôn nhân trong chế độ cũ đều dựa vào căn cứ như thời gian kết

hôn, độ tuổi của vợ hoặc chồng mà không dựa trên tình trạng thực tế của quan hệ hôn nhân. Các
quy định này không thể hiện được tư tưởng tiến bộ trong việc bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và
trẻ em.
Trên thực tế chỉ từ Luật hôn nhân và gia đình năm 1959 đến nay thì các quy định về hạn chế
quyền yêu cầu ly hôn mới thể hiện được ý nghĩa tiến bộ của nó là bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và
trẻ em.
Cụ thể là trong Điều 27 Luật hôn nhân và gia đình năm 1959: “Trong trường hợp người vợ
có thai, chồng chỉ có thể xin ly hôn sau khi vợ đã sinh đẻ được một năm. Điều hạn chế này không áp
dụng đối với việc xin ly hôn của người vợ”; và Điều 41 Luật hôn nhân và gia đình năm 1986:
“Trong trường hợp vợ có thai, chồng chỉ có thể xin ly hôn sau khi vợ đã sinh con được một năm.
Điều hạn chế này không áp dụng đối với việc xin ly hôn của người vợ”.