Thực thi quyền hạn của quốc hội trong lĩnh vực ngân sách nhà nước – thực trạng và giải pháp

NGUYỄN HẢI - 3405
LỜI MỞ ĐẦU
Như chúng ta đã biết , sự ra đời và tồn tại của nhà nước và sự xuất hiện của nền
sản xuất hàng hóa bao giờ cũng gắn liền với sự ra đời và tồn tại của ngân sách nhà
nước. Đó là hệ thống các mối quan hệ kinh tế phát sinh giữa nhà nước và các chủ thể
khác trong nền kinh tế thông qua quá trình hình thành, phân phối và sử dụng quỹ tiền
tệ tập trung quan trọng nhất của nhà nước nhằm đáp ứng cho việc thực hiện các chức
năng nhiệm vụ của nhà nước về mọi mặt. Ngân sách nhà nước cũng đã trở thành công
cụ quan trọng nhất được nhà nước sử dụng để khắc phục những khuyết tật của nền
kinh tế thị trường, huy động nguồn tài chính, điều tiết vĩ mô nền kinh tế, cũng như
điều tiết thu nhập nhằm đảm bảo công bằng xã hội. Những việc đó được thực hiện
thông qua hoạt động thu, chi ngân sách nhà nước. Thu để định hướng đầu tư , kích
thích hoặc hạn chế sản xuất,kinh doanh…chi để nâng cao chất lượng y tế, giáo dục,
nâng cao đời sống nhân dân…Tuy nhiên trong điều kiện ngân sách nhà nước còn eo
hẹp ,thì việc thu, chi ngân sách thế nào cho hiệu quả và tiết kiệm , tránh được tình
trạng thất thoát, thâm hụt ngân sách luôn là bài toán khó đặt ra cho nhà nước ta. Với
tư cách là cơ quan đại diện của nhân dân và là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất
của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Quốc hội được hiến pháp và pháp
luật quy định thẩm quyền tối cao trong việc quyết định các vấn đề quan trọng nhất
của đất nước, trong đó có lĩnh vực tài chính ngân sách.
Với mục đích tìm hiểu rõ hơn về quyền hạn của Quốc hội trong lĩnh vực ngân
sách nhà nước cũng như việc thực hiện quyền hạn đó đến đâu ? thực sự tốt hay chưa ?
Nhóm chúng em xin lựa đề số 03 : “Thực thi quyền hạn của quốc hội trong lĩnh vực
ngân sách nhà nước – thực trạng và giải pháp”
Trong quá trình làm bài tập thể nhóm đã cố gắng nhiều, song với trình độ hiểu
biết vấn đề còn hạn chế nên bài viết khó thể tránh khỏi những thiếu sót. Bởi vậy,
chúng em rất mong có thể nhận được sự đóng góp ý kiến từ phía thầy cô cũng như
các bạn để bài làm của chúng em được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn !
1
NGUYỄN HẢI - 3405

NỘI DUNG
I. Quyền hạn của quốc hội trong lĩnh vực ngân sách nhà nước
1.1. Quốc hội
Quốc hội là một cơ quan quan trọng trong hệ thống chính trị Việt Nam, là cơ
quan đại biểu cao nhất của nhân dân Việt Nam và là cơ quan quyền lực Nhà nuớc cao
nhất của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Vị trí, tính chất của quốc hội
được quy định tại Điều 93 Hiến pháp 1992: “Quốc hội là cơ quan đại biểu của nhân
dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam”.
Thành phần nhân sự của cơ quan này là các đại biểu quốc hội Việt Nam, do cử
tri Việt Nam bầu ra theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín.
Các đại biểu được bầu chịu trách nhiệm trước cử tri bầu ra mình và trước cử tri cả
nước. Thông qua các đại biểu và thông qua quốc hội, nhân dân Việt Nam sử dụng
quyền lực của mình để định đoạt các vấn đề của đất nước. Quốc hội có ba chức năng
chính sau :
1. Lập pháp
2. Quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước
3. Giám sát tối cao các hoạt động của nhà nước
Chức năng của Quốc hội được quy định cụ thể tại Điều 83 Hiến pháp 1992 như
sau:
 Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp.
 Quốc hội quyết định những chính sách cơ bản về đối nội đối ngoại, nhiệm
vụ kinh tế- xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước, những nguyên tắc chủ
yểu về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước về quan hệ xã hội và hoạt
động của công dân.
 Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của
nhà nước nhằm bảo đảm cho những quy định của hiến pháp và pháp luật
được thi hàn triệt để và thống nhất, bộ máy nhà nước hoạt động đồng bộ, có
hiệu lực và hiệu quả.
Như vậy, Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền

lực cao nhất của nhà nước, Quốc hội thực thiện các chức năng, nhiệm vụ của mình
2
NGUYỄN HẢI - 3405
bằng chính những quyền hạn mà nhân dân giao cho. Trong đó việc Quốc hội sử dụng
quyền hạn trong lĩnh vực ngân sách nhà nước cũng chính là việc dùng một công cụ
đặc biệt để đảm bảo hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ của mình.
1.2. Quyền hạn của quốc hội trong lĩnh vực ngân sách nhà nước
1.2.1. Ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước được nhìn nhận dưới hai phương diện khác nhau, đó là
phương diện kinh tế và phương diện pháp lý.
Xét dưới phương diện kinh tế thì: Ngân sách nhà nước là bản dự toán thu và
chi tiền tệ của quốc gia được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức
năng, nhiệm vụ của nhà nước.
Xét dưới phương diện pháp lý thì: Ngân sách là một đạo luật đặc biệt do quốc
hội ban hành để cho phép chính phủ thực hiện trong thời hạn xác định. Tính chất đặc
biệt của đạo luật được thể hiện ở hai khía cạnh: Thứ nhất, ngân sách nhà nước là đạo
luật được cơ quan lập pháp làm ra theo một trình tự riêng, không hoàn toàn giống với
trình tự lập pháp thông thường; Thứ hai, hiệu lực về thời gian của đạo luật ngân sách
nhà nước bao giờ cũng được xác định rõ là một năm, trong khi các đạo luật thông
thường là vô hạn.
Từ việc nhìn nhận về ngân sách nhà nước qua các phương diện khác nhau, ta
có thể rút ra các đặc điểm của ngân sách nhà nước như sau:
+) Ngân sách nhà nước là một bản kế hoạch tài chính khổng lồ nhất cần được
quốc hội biểu quyết thông qua trước khi thi hành.
+) Ngân sách nhà nước không phải là một bản kế hoạch thuần túy mà còn là
một đạo luật.
+) Ngân sách nhà nước là kế hoạch tài chính của toàn thể quốc gia, được trao
cho chính phủ tổ chức, thực hiện nhưng phải đặt dưới sự giám sát trực tiếp của quốc
hội.
+) Ngân sách nhà nước được thiết lập và thực thi hoàn toàn vì mục tiêu mưu

cầu lợi ích chung cho toàn thể quốc gia, không phân biệt người thụ hưởng các lợi ích
đó là ai, thuộc thành phần kinh tế nào hay đẳng cấp xã hội nào.
+) Ngân sách nhà nước luôn phản ánh mối tương quan giữa quyền lập pháp và
quyền hành pháp trong quá trình xây dựng và thực hiện ngân sách.
Về cơ cấu của ngân sách nhà nước, do ngân sách của một quốc gia là văn kiện
tài chính quan trọng nhất, trong đó những cơ quan có thẩm quyền tìm cách dự trù,
3
NGUYỄN HẢI - 3405
tiên liệu các khoản thu, các khoản chi của quốc gia trong thời hạn nhất định, vì thế,
văn kiện tài chính đặc biệt này bao giờ cũng được cấu trúc bưởi hai phần, đó là phần
thu và phần chi :
Theo Khoản 1 Điều 2 Luật Ngân sách nhà nước năm 2002 thì các khoản thu
ngân sách nhà nước “bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản thu từ hoạt
động kinh tế của nhà nước; các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các
khoản viện trợ; các khoản thu theo quy định của pháp luật”.
Khoản 2 Điều 2 Luật ngân sách nhà nước năm 2002 quy định rõ nhiệm vụ chi
ngân sách nhà nước “bao gồm các khoản chi phát triển kinh tế - xã hộ, đảm bảo quốc
phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nước; chi trả nợ của nhà nước;
chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật”.
1.2.2. Quyền hạn của Quốc hội trong lĩnh vực ngân sách nhà nước
Quá trình ngân sách là toàn bộ những hoạt động lập, chấp hành, quyết toán
ngân sách của một quốc gia. Quá trình ngân sách được tính từ khi cơ quan nhà nước
có thẩm quyền thực hiện việc hướng dẫn lập dự toán ngân sách nhà nước cho đến khi
báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước đã được quốc hội phê chuẩn. Như vậy quá
trình ngân sách nhà nước bao gồm ba khâu hay ba giai đoạn chính là: Lập dự toán
ngân sách nhà nước; chấp hành ngân sách nhà nước; quyết toán ngân sách nhà nước.
Để phân tích được quyền hạn của Quốc hội trong lĩnh vực ngân sách nhà nước ta sẽ đi
phân tích quyền hạn cụ thể của Quốc hội trong từng giai đoạn của quá trình ngân sách
nhà nước.
Giai đoạn thứ nhất lập dự toán ngân sách nhà nước là quá trình xây dựng và

quyết định dự toán thu, chi ngân sách của nhà nước trong thời hạn một năm. Thẩm
quyền của quốc hội trong lập dự toán ngân sách nhà nước được thể hiện như sau:
Một là, quyết định dự toán ngân sách nhà nước. Quốc hội thảo luận và quyết
định tổng quát về dự toán ngân sách gồm tổng số thu ngân sách nhà nước, tổng số chi
ngân sách nhà nước, mức bội chi ngân sách nhà nước và nguồn bù đắp. Quốc hội quy
định chi tiết một số nội dung quan trọng trong dự toán ngân sách nhà nước như:
+) Tổng số thu ngân sách nhà nước bao gồm thu nội địa, thu từ hoạt động xuất khẩu,
nhập khẩu, thu viện trợ không hoàn lại.
+) Tổng số chi ngân sách nhà nước trong đó có chi ngân sách trung ương và chi ngân
sách địa phương.
4
NGUYỄN HẢI - 3405
+) Quyết định chi tiết theo các lĩnh vực đầu tư phát triển, chi thường xuyên, chi trả nợ
và chi viện trợ, chi bổ sung quỹ dự trữ tài chính, dự phòng ngân sách. Đối với khoản
chi phát triển và chi thường xuyên, quốc hội quyết định chi tiết mức chi cụ thể cho
các lĩnh vực giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ.
Hai là, quyết định ngân sách phân bổ ngân sách trung ương gồm tổng số và
mức chi từng lĩnh vực, dự toán chi của từng bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ và các cơ quan khác ở trung ương theo từng lĩnh vực, mức bổ sung từ ngân
sách trung ương cho ngân sách từng địa phương, bao gồm bổ sung cân đối ngân sách
và bổ sung có mục tiêu.
Ba là. Quyết định các dự án, công trình quan trọng quốc gia được đầu tư từ
nguồn ngân sách nhà nước.
Bốn là, quyết định điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước trong trường hợp
cần thiết.
Năm là, quyết định chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia để phát triển kinh tế-
xã hội, bảo đảm cân đối thu, chi ngân sách nhà nước.
Ủy ban thường vụ Quốc hội là cơ quan thường trực của Quốc hội, có thẩm
quyền trong lĩnh vực lập dự toán ngân sách nhà nước như sau:
+) Căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội về dự toán ngân sách nhà nước và phân bổ

ngân sách trung ương năm đầu của thời kì ổn định ngân sách, quyết định tỷ lệ phần
trăm phân chia giữ ngân sách trung ương và ngân sách từng địa phương đối với các
khoản thu quy định tại khoản 2 điều 30 Luật Ngân sách nhà nước.
+) Xem xét cho ý kiến đối với các báo cáo của chính phủ về dự toán ngân sách nhà
nước, phương án phân bố ngân sách trung ương để chính phủ bổ sung, hoàn chỉnh
báo cáo trình Quốc hội. Cho ý kiến về từng nội dung chi tiết chi quốc phòng an ninh.
Ủy ban kinh tế và ngân sách có thẩm quyển cơ bản sau:
+) Thẩm tra, chủ trì tổ chức phiên họp, có đại diện Hội đồng dân tộc, các ủy ban
khác của Quốc hội, đại diện Chính phủ và các cơ quan hữu quan tham dự để thẩm tra
các báo cáo của Chính phủ trước khi trình quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội
quyết định trong lĩnh vực ngân sách nhà nước nói chung và trong lập dự toán ngân
sách nhà nước nói riêng.
+) Tổng hợp các ý kiến của Hội đồng dân tộc và các ủy ban khác của Quốc hội, lập
báo cáo thẩm tra để trình ủy ban thường vụ Quốc hộ cho ý kiến trước, sau đó hoàn
chỉnh báo cáo thẩm tra trình Quốc hội.
5