GIÁ TRỊ CỦA THUYẾT CHÍNH DANH TRONG TRIẾT HỌC NHO GIA

Website: Email : Tel : 0918.775.368
GIÁ TRỊ CỦA THUYẾT CHÍNH DANH TRONG TRIẾT HỌC NHO
GIA
1. Đặt vấn đề.
Triết học Trung Hoa cổ, trung đại là một bộ phận quan trọng của triết học
phương Đông, trong đó có thể nói Nho gia là một trường phái quan trọng và
có giá trị vào loại bậc nhất. Mặc dù ra đời để phục vụ cho chế độ phong kiến
nhưng đến nay nhiều tư tưởng, quan niệm về xã hội, con người, đạo đức, giáo
dục,… của Nho gia vẫn còn giá trị và mang tính thời sự, như tư tưởng nhân
nghĩa và học thuyết chính danh. “Nhân nghĩa” có ý nghĩa trong mọi mặt của
đời sống, nhưng “chính danh” lại tác động sâu sắc tới việc đảm bảo trật tự và
ổn định xã hội, đặc biệt là ở lĩnh vực chính trị.
“Chính danh” theo Khổng Tử đề xướng là một nguyên tắc cai trị xã hội,
được hiểu là: một vật trong thực tại cần phải cho phù hợp với cái danh nó
mang, có nghĩa là đảm bảo sự phù hợp giữa cái danh và cái thực. Đây là một
học thuyết có giá trị không chỉ trong thời phong kiến mà cả trong thời hiện
đại. Chúng ta sẽ tìm hiểu giá trị của học thuyết này trên hai phương diện: đối
với sự phát triển tư tưởng triết học và giá trị về mặt thực tiễn.
2.Giá trị của thuyết chính danh đối với sự phát triển tư tưởng triết học.
Chủ trương làm cho xã hội có trật tự, Khổng Tử cho rằng trước hết là thực
hiện “chính danh”. Mỗi cái danh đều mang trong nó những điều kiện bản chất
mà vật mang danh ấy phải thực hiện cho đúng. Trong xã hội vua phải ra vua,
tôi ra tôi, cha ra cha, con ra con, … Đó là ý nghĩa thuyết chính danh của
Khổng Tử. Sau này các triết gia Trung Quốc đã tiếp tục nghiên cứu và phát
triển nó dựa trên nền tảng mà ông đã đưa ra.
Mặc Tử có quan niệm khác về danh và thực. Nếu Khổng Tử đưa ra sự phù
hợp giữa danh và thực theo nghĩa mang danh nào thì phải có tính chất đúng
với cái danh ấy thì Mặc Tử lại có quan điểm “thủ thực dữ danh”, tức là phải
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
dựa vào sự vật và hành vi trong tồn tại mà đặt tên. Phát triển quan điểm đó

Mặc tử còn đưa ra ba tiêu chuẩn (tam biểu) để đi tìm cái đúng: căn cứ vào
những kinh nghiệm của các thánh nhân đời xưa, căn cứ trên kinh nghiệm của
bách tính, và căn cứ trên sự xác nhận của thực tiễn khi đem một chính sách ra
dùng.
Tuân Tử thuộc nho gia kế thừa học thuyết của Khổng Tử kết hợp với những
thành quả của Mặc gia đã thành lập một hệ thống lý luận khá chặt chẽ, làm
nền tảng cho sự diễn tả thuyết chính danh Nho học của ông.
Ở Việt Nam, học thuyết chính danh cũng như Nho giáo nói chung đã góp
phần hình thành nên hệ thống tư tưởng triết học mang đậm bản sắc dân tộc.
Trong khi các nguyên tắc cai trị xã hội của Nho giáo Trung Hoa có phần cứng
nhắc và hà khắc thì ở Việt Nam thấm sâu tình nhân ái và lòng yêu nước được
đặt lên hàng đầu.
Nói tóm lại thuyết chính danh cũng như Nho giáo có vai trò quan trọng
trong nền triết học cổ, trung đại Trung Hoa nói riêng và phương Đông nói
chung. Và thuyết chính danh nguyên thủy do Khổng Tử đề xướng là nền tảng
để các nhà Khổng giáo đời sau phát triển cho phù hợp với xã hội Trung Quốc
luôn biến chuyển góp phần ổn định trật tự xã hội.
3. Giá trị của thuyết chính danh trong thực tiễn.
Chính danh là một nguyên tắc để ổn định trật tự xã hội. Mặc dù ra đời để
phục vụ cho việc cai trị đất nước của các bậc đế vương thời phong kiến nhưng
cho đến nay cùng với một số tư tưởng khác của Nho giáo, “chính danh” vẫn
phát huy tác dụng. Vậy ta xét giá trị thực tiễn của nó trên hai phương diện: giá
trị lịch sử và giá trị trong thời đại hiện nay.
3.1. Giá trị của thuyết chính danh trong lịch sử.
Tình hình xã hội thời Xuân Thu – Chiến Quốc đã xuất hiện những vấn đề
lớn như: sự hỗn loạn về quan niệm đẳng cấp và danh phận, các chư hầu xâm
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
lấn và thôn tính lẫn nhau, mâu thuẫn giữa nông dân và lãnh chúa, … Thuyết
chính danh ra đời chính trong hoàn cảnh này đã có tác dụng rất lớn trong việc

xác lập một trật tự xã hội theo mô hình chế độ quân chủ phong kiến trung
ương tập quyền theo những giá trị chuẩn mực chính trị - đạo đức phong kiến
phương Đông.
Chính danh là một nguyên tắc đòi hỏi phải đảm bảo sự phù hợp giữa cái
danh và cái thực. Điều này thể hiện trong năm mối quan hệ lớn của Nho gia
(ngũ luân): vua - tôi, cha - con, chồng – vợ, anh – em, bầu bạn. Theo đó thì
vua ra vua, tôi ra tôi, cha ra cha, con ra con, ... , mỗi người đều phải hành xử
đúng với cái danh mà mình mang. Vua phải có uy thế của vua, phải có tài có
đức cho dân kính trọng. Bề tôi cũng phải làm tròn trách nhiệm của mình là
trung với vua, một lòng tôn kính tuân lệnh, thậm chí sẵn sàng xả thân “cứu
chúa”. Cha phải ra cha, phải luôn luôn hành xử đúng mực gương mẫu để con
noi theo. Con thì phải làm tròn chữ hiếu, kính trọng, vâng lời hết lòng phụng
dưỡng cha, …Những nguyên tắc này đã rất có giá trị để thiết lập một trật tự
xã hội từ trên xuống dưới, từ phạm vi một quốc gia tới phạm vi một gia tộc
hay nhỏ hơn nữa là một gia đình trong xã hội phong kiến.
Thời kỳ Xuân Thu - Chiến Quốc, được tái hiện lại trong cuốn Đông Chu
Liệt Quốc đã minh chứng rõ nét cho quan hệ quân - thần, tóm gọn trong chữ
“trung”, và phụ - tử trong chữ “hiếu”. Những chuyện như Dự Nhượng nuốt
than báo thù cho chủ; Kỷ Tín đem mình chết thay cho Cao Đế; Kinh Đức thân
phò Thái Tông thoát khỏi vòng vây Thái Sung;… đều là những tấm gương xả
thân vì chủ của các bề tôi trung. Về chữ hiếu có chuyện công tử Thọ và Cấp
Tử nước Vệ vui lòng chết để khỏi trái đạo hiếu với một người cha tàn ác. Ở
đây có thể thấy “chính danh” có phần “thái quá”, cứng nhắc. Ở Việt Nam
chúng ta như đã nói Nho giáo thấm đẫm tinh thần nhân ái thì chính danh “tích
cực” hơn, ví như chuyện Lê Lai hi sinh thân mình để cứu Lê Lợi thoát khỏi
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
vòng vây quân Minh, về tình phụ tử có chuyện cha con Trần Quốc Tuấn -
Trần Cảnh hay Nguyễn Thụy Khanh – Nguyễn Trãi.
Đó đều là những minh chứng cho thấy nguyên tắc chính danh được áp dụng

khá triệt để trong việc duy trì một trật tự xã hội mang đậm màu sắc phong
kiến.
3.2.Giá trị của chính danh trong thời đại hiện nay.
Thuyết chính danh là một học thuyết chính trị nhưng trong xã hội ngày nay
nó còn phát huy tác dụng trong cả các lĩnh vực khác.
Trong lĩnh vực chính trị, chế độ phong kiến đã lùi xa nhưng xã hội mới
cũng đòi hỏi phải “chính danh” mới đảm bảo trật tự. Có nghĩa là các vị quan
chức chính phủ phải có tư cách đạo đức, luôn làm tròn trách nhiệm theo đúng
cái “danh” mà mình mang để đảm bảo cuộc sống ấm no hạnh phúc cho nhân
dân. Còn dân thì cũng có trách nhiệm thực hiện pháp luật chủ trương của nhà
nước, giám sát nhà nước,…Chúng ta tự hào có một vị lãnh tụ thiên tài - Hồ
Chí Minh với phẩm chất đạo đức cách mạng sáng ngời. Người dạy cán bộ
phải cần, kiệm, liêm, chính (chữ chính này bao gồm cả “chính danh”), và
chính Người cũng là một tấm gương cho sự chính danh với lối sống giản dị
gần gũi nhân dân lúc nào cũng một lòng hướng về dân về nước. Thế mà
không thiếu những cán bộ tham nhũng ăn hối lộ thoái hóa phẩm chất, còn dân
thì đôi khi lại dân chủ “quá mức” gây khó khăn cho nhà nước. Cho nên vấn
đề chính danh là một trong những chủ trương của nhà nước ta hiện nay để
đảm bảo đất nước phát triển bền vững, ổn định.
Chính danh trong lĩnh vực khác của đời sống thì ngày nay được hiểu là việc
“định danh”. Trong giao dịch hàng ngày (buôn bán, dịch vụ, …), giữa người
với người thường xuyên phải xác định danh tính bản thân và đối tác. Nếu
đáng tin cậy thì chi phí giao dịch được cắt giảm, nếu đối tác giỏi giang, giàu
có thì giao dịch có thể đem lại lợi ích trực tiếp, ngược lại nên ngừng giao dịch
hoặc tăng chi phí để đề phòng rủi ro.
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Nói tóm lại là trong xã hội, người nào mang danh nào thì phải hành xử
đúng với cái danh ấy, vật mang danh nào thì phải có tính chất thực đúng như
cái danh ấy, thì mới đảm bảo xã hội không rối loạn, không có bất công.

4.Kết luận.
Qua trên ta có thể thấy thuyết chính danh là một nguyên tắc đúng đắn trong
mọi thời đại nếu chúng ta biết vận dụng đúng với hoàn cảnh của mình. Và đây
chính là vấn đề mà các triết gia cần nghiên cứu, lấy thuyết chính danh nguyên
thủy của Khổng Tử làm nền tảng để xây dựng “chính danh” của thời đại
mình. Vì dù có ở hoàn cảnh nào, “chính danh” nếu hiểu là một phạm trù triết
học nói chung thì luôn là một nguyên tắc giúp thiết lập và duy trì trật tự xã
hội.


5