Biện chứng cái đẹp trong xã hội

Website:

Email :

Tel :
0918.775.368
Biện chứng cái đẹp trong xã hội
Từ thời nguyên thuỷ, khi loài người mới xuất hiện, nhu cầu về cái
đẹp đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu. Những bức tranh tả cảnh
săn bắn: Con bò rừng, con bê rừng, đàn hươu phương Bắc hay bức tượng
mang vẻ đẹp chức năng: Bà tổ mẫu – vệ nữ Vilenđooc đã được các nghệ
sỹ nguyên thuỷ sáng tác trên vách đá ở các hang động nổi tiếng ântmiara,
Phôngđờgom. Niô,látcô, Côngbaren v.v… bằng than đen, đá đỏ, đất vàng
từ thời hạ kỳ đồ đá cũ (Máchđalênien) cách đây khoảng 30.000 năm là
một minh chúng hùng hồn cho nhu cầu thẩm mỹ, nhu cầu làm đẹp hang
động – nơI họ cư trú và cao hơn là nhu cầu tâm linh.
Cũng như các khoa học khác, xuất phát từ đặc thủ riêng mang tính
khu biệt, mỹ học có đối tượng nghiên cứu của mình. Trong cái đa dạng,
phức tạp và phong phú của tự nhiên và xã hội con người, mỹ học xuất
hiện như một “khoa học diệu kỳ”. Đó là khoa học nghiên cứu các mối
quan hệ thẩm mỹ, các hiện tượng thẩm mỹ trong không gian thẩm mỹ
của con người. Mỹ học nghiên cứu các quy luật chung nhất của sự hình
thành, phát triển và biểu hiện của cái thẩm mỹ trong đời sống con người.
Con người tồn tại giữa một đời sống thẩm mỹ, giữa không gian bao
la và thời gian vô tận. Đời sống thẩm mỹ tồn tại dưới hai dạng: đời sống
vật chất và đới sống tinh thần. Đời sống vật chất là những giá trị thẩm
mỹ tồn tại dưới dạng vật thể đồ vật (Tangible) có thể nhìn thấy, sờ thấy.
Đời sống tinh thần là những giá trị thẩm mỹ phi vật thể (Intangible), chỉ
có thể nghe thấy, cảm thấy...
Nhưng, dẫu có tồn tại dưới dạng vật chất hay tinh thần, vật thể hay
phi vật thể, các giá trị thẩm mỹ đều phải hướng tới Chân – Thiện – Mỹ.

Một giá trị thẩm mỹ, một tác phẩm nghệ thuật sẽ không có lý do để tồn
tại nếu không phản ánh chân thực, chính xác cuộc sống giàu tính nhân
văn tốt đẹp và hoàn thiện, hoàn mỹ.
Từ khi con người quan tâm đến thẩm mỹ, cái đẹp là một phạm trù
được quan tâm nhiều nhất so với các phạm trù thuộc hệ thống khách thể
thẩm mỹ. Nó chiếm một vị trí quan trọng trong hệ thống tư duy lý luận
mỹ học trong quá khứ và hiện tại. Thực tế, cái đẹp giữ vị trí lớn lao
trong sự đồng hoá thực tại trên phương diện thẩm mỹ. Phạm trù cái đẹp
có nội hàm lớn, biên độ rộng, nó thẩm thấu vào tất cả các lĩnh vực của
cuộc sống, các ngõ ngách của tâm hồn, vì thê, cái đẹp là dối tượng khám
phá của muôn đơi. Các nhà mỹ học các thời đại chỉ là những người tiên
phong khai mở cho một ý niệm vĩnh hằng mà thôi. L. Tônxtôi đã từng
thốt lên: “Sách viết về cái đẹp đã chất lên thành núi. Cái đẹp vấn còn là
một câu đối giữa cuộc đời.
Cái đẹp là gì? Tầm quan trọng của nó đối với đời sống con người
ra sao? Những biểu hiện, dạng thức tồn tại của cái đẹp như thế nào? Mặc
dù là những câu hỏi không một lời giải nào có thể trả lời trọn vẹn.
Cái đẹp – trước hết là nhu cầu của con người. Con người không thể
thiếu cái đẹp. Từ lúc sinh ra đến khi về bên kia thế giới, con người – ai
cũng có nhu cầu thẩm mỹ, nhu cầu cái đẹp.
Cái đẹp đầu đời đên với trẻ thơ là bầu vú mẹ và lời ru ngọt ngào –
cái đẹp của nghệ thuật tạo hình và âm nhạc.
“Anh
lơn khôn
dưới bầu vú mẹ
và
dại khờ
trước vòm ngực của em”
Lớn lên một chút, đứa trẻ cần không gian đẹp, nhà cửa đẹp, quần
áo, đồ dùng… và cho đến khi nhắm mắt xuôi tay, con người cũng cần

quan tài, bia mộ và những vong hoa, nhạc hiếu… tiễn đưa.
Cái đẹp hiển nhiên đã trở thành nhu cầu của cuộc sống, nhu cầu
của mỗi cá nhân trong cộng đồng, mỗi dân tộc và nhân loại.
2
Người hành phúc nhất là suốt cuộc đời được sống trong một môi
trường, không gian, hệ sinh thái thẩm mỹ - được sáng tạo và thưởng
thức, tiếp nhận cái đẹp - đó chnhs là ý nghĩa nhân văn của cái đẹp.
Cái đẹp có mắt tất cả mọi nơi, mọi lúc dưới dạng vật chất hay tinh
thần. Ta có thể nhìn thấy, sờ thấy, nghe thấy, cảm thấy bằng các giác
quan.
Cuộc sống không thể thiếu cái đẹp, cái đẹp bất biến, trường tồn với
đời sống con người. Cái đẹp trong thiên nhiên với ảnh quan sông núi,
hoa lá, chim muông, cái đẹp của bốn mùa xuân, hạ, thu, đông v.v… Cái
đẹp tiềm ẩn trong đời sống con người biểu hiện qua văn hoá úng xử, cái
đẹp của tâm hồn, đạo đức, trí tuệ, tư tưởng, cái đẹp giúp con người ngày
càng hoàn thiện hơn, càng nâng cao đạo đưc, trí tuệ góp phần xây dựng
nhân cách con người mới. Nhà văn Xô Viết Đôstôiépxki đã từng viết:
“Cái đẹp cứu rỗi nhân loại hay Nhu cầu về vẻ đẹp và sự sáng tạo thể hiện
vẻ đẹp đó gắn bó keo sơn với con người và nếu không có nó, có lẽ con
người sẽ không còn muốn sống trên đời này”.
Nhà thơ người Đức H.Hainơ yêu cái đẹp đến mức ông coi cái đẹp
chính là cuộc sống của băn thân mình. Trước vẻ đẹp tyệt vời của vệ nữ
Milô, ông đã đến khóc giã từ. Nhà viết hài kịch thiên tài thế kỷ XVII
Môlie đã sáng tạo cái đẹp đến phút cuối cùng của đời mình trên sân
khấu. Ông đã chết trong đêm diễn thứ 4 vở “Người bệnh tưởng”. Trưới
khi dùng súng lục kết thúc cuộc đời đau khổ và nghiệt ngã của mình
ngày 27 – 7 – 1890, thiên tàI hội học Hà Lan Van Gốt đã để lại cái đẹp
thiên thu trên bức chân dung tự hoạc sau khi đã cắt tai tặng người yêu
(Bức tranh này đã bán với một giá khoảng 72,5 triệu đô la). Nhạc lỹ
thiên tài người Đức Betoven đã để lại cái đẹp trác tuyện trong âm thanh

của bản giao hưởng số 5 cung đô thứ mang tên Định mệnh trong khi ông
bị điếc. Tất cả những điều ấy nói lên vẻ đẹp và sự sáng tạo ra cái đẹp là
nhu cầu sống của con người. Nó gắn bó mật thiết với đới sống xã hội.
Chính Mác – nhà kinh điển của mỹ học Mác – Lênin đã là người đầu tiên
3
đặt vấn đề thoả mãn sự phát triển của cái đẹp trong đời sống và cơ sở xã
hội của nó. Phạm trù cái đẹp bắt nguồn từ hiện thực cuộc sống – nó
chính là một hình thức khái quát tư duy con người. Quá trình nhận thức
của con người từ trực quan sinh động đến tư duy từu tượng, từ cụ thể đến
khái quát. Đó là nột quá trình phức tạp.
Lịch sử các tư tưởng thẩm mỹ của nhân loại đã khẳng định sức
mạnh của chủ thể người trong việc khám phá, kiếm tìm bản chất cái đẹp.
Nhà thơ người Đức Gơt đã khẳng định : “Có thể có được khái niệm về
cái đẹp và có thể diễn tả được khái niệm ấy”.
Suốt 30 nghìn năm con người đi tìm cái đẹp, nhưng chưa có một
định nghĩa nào thật sự thoả mãn với nội hàm rộng lớn của nó – nguyên
nhân chủ yếu là ở sự khác nhau của cách tiếp cận. Hầu như tất cả các nhà
mỹ học của nhân loại từ Cổ đại Hy Lạp đến hiện đại đều cho rằng: Cái
đẹp là sự hài hoà, nhưng để luận giải, tìm một đáp số thật chính xác là
không thể.
Từ thế kỷ thứ IV trước công nguyên, nhà mỹ học Hy Lạp cổ đại
Arít xtốt đã đưa ra luận thuyết: “Cái đẹp nằm trong kích thước và trong
trật tự, bởi vậy, khong có vật nào quá nhỏ cũng như quá lơn mà lại có
thể coi là đẹp”.
Trong khi đó, Henden nhà lý luận mỹ học người Đức thế kỷ XVIII
thì lại nói: “Cốt lõi của toàn bộ cái đẹp là chân lý, bất cứ cái đẹp nào
cũng cẫn dẫn tới cái chân lý và điều thiện”.
Theo quan điểm duy vật, các nhà mỹ học cho rằng cái đẹp có
nguồn gốc từ đời sống. Cách tiếp cận ấy dẫn đến định nghiã về cái đẹp
của nhà mỹ học Phục hưng người Ý Anbécti: “Cái đẹp là sự phù hợp, sự

hoà nhịp như thế nào đó giữa các phần trong cái tổng thể mà chúng tạo
thành, sự hoà hợp và hoà nhịp này phải đáp ứng những số liệu chặt chẽ,
đáp ứng sự tổ chức và bài trí mà sự hài hoà - tức cái nguyên lý tuyệt đối
và khởi nguyên của tự nhiên đòi hỏi”.
4
Đối lập với quan điểm duy vật, các nhà Mỹ học duy tâm chủ quan
thì “Cái đẹp không phải là phẩm chất tồn tại trong bản thân sự vật, nó
tồn tại chủ yếu trong tâm linh người quan sát nó”. Nghĩa là cái đẹp có
được là do cái tôi chủ quan quyết định. Các nhà Mỹ học duy tâm khách
quan mà Hêghen đại diện lại cho cái đẹp là phẩm chất đặc biệt của ý
niệm tuyệt đối khi nó tìm được hình thức thể hiện phù hợp nhất.
Với tư cách là nhà văn, M.Goorki lại định nghĩa: “Cái đẹp là sự
phối hợp các chất liệu khác nhau cũng như các âm, màu, từ ngữ sao cho
tác phẩm tạo ra có được một hình thức có thể tác động lên tình cảm và lý
trí như một sức mạnh khơi dậy ở con người sự ngạc nhiên, lòng kiêu
hãnh và niềm sung sướng trước kảh năng sáng tạo của mình”.
Cái đẹp là phạm trù cơ bản và trung tâm của Mỹ học. Cơ bản vì nó
là nền tảng, là cơ sở, xuất phát điểm, là phạm trù quan trọng, bao trùm
của mỹ học. Trung tâm vì nó ở giữa, đóng vai trò then chốt, các phạm trù
khác phải xoay xung quanh nó, tôn vinh nó, phục vụ nó. Cái đẹp là một
hiện tượng thẩm mỹ vô cùng đa dạng, phong phú và phức tạp vừa có tính
bản thể vừa có tính định hướng.
Tính bản thể của vẻ đẹp mang yếu tố khách quan có dức thể hiện
đa dạng, có thể là một hiện tượng, một hành vi, một lời nói, một sự vật,
một ý tưởng. Cái đẹp được quyết định do phẩm chất của sự vật, hiện
tượng - đó là cái yếu tố được kết hợp hài hoà, cân đối, tỉ lệ, đúng mực
như hoà sắc trong hội hoạ, hoà thanh trong âm nhạc. Tất cả những phẩn
chất ấy tạo nên hiệu quả thẩm mỹ, gây nên cảm xúc thẩm mỹ qua hai
kênh thị giác và thính giác; sự sảng khoái, thích thú vô tư cũng bắt đầu
từ đây.

Tính định hướng là chuẩn mực về cái đẹp do con người xác định -
đó là sự vươn tới lý tưởng thẩm mỹ, tiến tới Chân - Thiện - Mỹ. Cái đẹp
chính là những đặc tính của thế giới tồn tại trong tự nhiên, xã hội và
nghệ thuật. Phạm trù cái đẹp bắt nguồn từ hiện thực có cơ sở khách quan
trong đời sống nhưng đồng thời nó cũng là một hình thức khái quát của
5