NHỮNG MÂU THUẪN TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Mâu thuẫn là hiện tượng phổ biến tồn tại trong tất cả các sự vật, hiện
tượng của thế giới khách quan, trong mọi lĩnh vực, trong mọi giai đoạn phát
triển của sự vật, hiện tượng. Mâu thuẫn tồn tại từ khi sự vật sinh ra đến khi sự
vật kết thúc. Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập đến một lúc nào đó sẽ được
giải quyết, khi đó mâu thuẫn khác lại được hình thành. Trong đời sống xã hội
nói chung cũng như trong hoạt động kinh tế nói riêng, mâu thuẫn hết sức
phong phú, đa dạng như là mâu thuẫn giữa cung và cầu, giữa lực lượng sản
xuất và quan hệ sản xuất, giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, giữa
tích lũy và tiêu dùng…Những mâu thuẫn này có vai trò trực tiếp đối với quá
trình vận động và phát triển kinh tế của một đất nước. Chính vì thế yêu cầu
cần thiết đặt ra cho mỗi quốc gia là phải nhận thức rõ và từng bước giải quyết
những mâu thuẫn này nhằm phát triển kinh tế của nước mình.
Từ Đại hội Đảng lần thứ VI tháng 12 năm 1986, Đảng ta đã có những
quyết sách đúng đắn đặc biệt trong việc chuyển đổi nền kinh tế đất nước từ
nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường, định hướng xã
hội chủ nghĩa. Bước chuyển mình quan trọng đó đã đem lại những thành tựu
to lớn về kinh tế, xã hội nước ta trong suốt 20 năm qua. Từ một nước nông
nghiệp lạc hậu, chịu hậu quả nặng nề của chiến tranh triền miên, nước ta đã
đạt được những kết quả đáng tự hào: tốc độ tăng GDP trung bình hàng năm
trên 7%, cao thứ hai thế giới sau Trung Quốc, lạm phát ổn định, tốc độ tăng
của các ngành kinh tế tương đối cao và ổn định. Việt Nam cũng được ghi
nhận như là một nước đã có những thành công trong sự nghiệp xóa đói, giảm
nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, hướng tới mục tiêu phát
triển bền vững. Nước ta đang đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, để đến năm 2020, Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp. Tuy
nhiên, trong những thành công và những mục tiêu đó, luôn tồn tại những mâu
thuẫn làm kìm hãm sự phát triển của công cuộc đổi mới, đòi hỏi chúng ta phải
1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368

xem xét, tìm cách giải quyết nhằm tạo điều kiện và thúc đẩy nền kinh tế phát
triển.
Với mong muốn tìm hiểu thêm những vấn đề kinh tế, những quan điểm
lý luận cũng như những vướng mắc trong giải pháp, quy trình xử lý các mâu
thuẫn trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, tôi
xin được chọn đề tài: “Những mâu thuẫn trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay” làm đề tài tiểu luận môn triết
học Mác – Lênin của mình.
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
B. NỘI DUNG
1. Lý luận chung về mâu thuẫn
1.1 Quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập
Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập (hay còn gọi là
quy luật mâu thuẫn) là hạt nhân của phép biện chứng. V.I. Lênin viết: “Có
thể định nghĩa vắn tắt phép biện chứng là là học thuyết về sự thống nhất của
các mặt đối lập.”. Trong khi nghiên cứu quy luật mâu thuẫn, chúng ta sẽ xem
xét các khái niệm các mặt đối lập, mâu thuẫn, sự thống nhất và đấu tranh của
các mặt đối lập.
Mặt đối lập: mặt đối lập là những mặt có những đặc điểm, những
thuộc tính, những tính quy định có khuynh hướng biến đổi trái ngược nhau
tồn tại một cách khách quan trong tự nhiên, xã hội và tư duy.
Sự tồn tại các mặt đối lập là khách quan và phổ biến trong tất cả các
sự vật.
Các mặt đối lập nằm trong sự liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau tạo
thành mâu thuẫn biện chứng.
Mâu thuẫn biện chứng tồn tại một cách khách quan và phổ biến trong
tự nhiên, xã hội và tư duy. Mâu thuẫn biện chứng trong tư duy là phản ánh
mâu thuẫn trong hiện thực và là nguồn gốc phát triển của nhận thức.
Hai mặt đối lập tạo thành mâu thuẫn biện chứng tồn tại trong sự thống

nhất với nhau. Sự thống nhất của các mặt đối lập là sự nương tựa lẫn nhau,
tồn tại không tách rời nhau giữa các mặt đối lập, sự tồn tại của mặt này phải
lấy sự tồn tại của mặt kía làm tiền đề.
Do có sự đồng nhất của các mặt đối lập mà trong sự triển khai của
mâu thuẫn đến một lúc nào đó, các mặt đối lập có thể chuyển hóa lẫn nhau.
Các mặt đối lập không chỉ thống nhất, mà còn luôn luôn đấu tranh với nhau.
Đấu tranh của các mặt đối lập là sự tác động qua lại theo xu hướng bài trừ
và phủ định lẫn nhau giữa các mặt đó.
1.2 Mâu thuẫn là nguồn gốc của sự vận động và phát triển
Sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập là hai xu hướng tác
động khác nhau của các mặt đối lập tạo thành mâu thuẫn. Sự thống nhất và
đấu tranh giữa các mặt đối lập không tách rời nhau, trong quá trình vận
động, phát triển của sự vật. Sự đấu tranh gắn liền với tính tuyệt đối của sự
vận động và phát triển. V.I.Lênin viết: “Sự thống nhất (…) của các mặt đối
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
lập là có điều kiện, tạm thời, thoáng qua, tương đối. Sự đấu tranh của các
mặt đối lập bài trừ lẫn nhau là tuyệt đối, cũng như sự phát triển, sự vận động
là tuyệt đối.”
Trong sự tác động qua lại của các mặt đối lập thì đấu tranh của các
mặt đối lập quy định một cách tất yếu sự thay đổi của các mặt đang tác động
và làm cho mâu thuẫn phát triển. Lúc đầu mới xuất hiện, mâu thuẫn chỉ là sự
khác nhau căn bản, nhưng theo khuynh hướng trái ngược nhau. Sự khác
nhau đó càng ngày càng phát triển và đi đến đối lập. Khi hai mặt đối lập
xung đột gay gắt đã đủ điều kiện, chúng sẽ chuyển hóa lẫn nhau, mâu thuẫn
được giải quyết. Nhờ đó mà thể thống nhất cũ được thay thế bằng thể thống
nhất mới; sự vật cũ mất đi sự vật mới ra đời thay thế. Sự phát triển là một
cuộc đấu tranh giữa các mặt đối lập. Sự vận động và phát triển bao giờ cũng
là sự thống nhất giữa tính ổn định và tính thay đổi. Do đó, mâu thuẫn chính
là nguồn gốc của sự vận động và phát triển.

Căn cứ vào những tiêu chí khác nhau, người ta có nhiều cách phân
loại mâu thuẫn: mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài; mâu thuẫn cơ
bản và mâu thuẫn không cơ bản; mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu;
mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng…
Việc nghiên cứu quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập
có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng trong nhận thức và hoạt động thực
tiễn. Muốn phát hiện ra mâu thuẫn phải tìm ra trong thể thống nhất những
mặt, những khuynh hướng trái ngược nhau, tức tìm ra những mặt đối lập và
tìm ra những mối liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau giữa các mặt đối lập đó.
Để thúc đẩy sự vật phát triển phải tìm mọi cách để giải quyết mâu thuẫn,
không được điều hòa mâu thuẫn. Việc đấu tranh giải quyết mâu thuẫn phải
phù hợp với trình độ phát triển của mâu thuẫn. Mâu thuẫn chỉ có thể giải
quyết khi điều kiện chín muồi, phải tìm ra các hình thức giải quyết mâu
thuẫn một cách linh hoạt, vừa phù hợp với từng loại mâu thuẫn, vừa phù hợp
với điều kiện cụ thể.
2. Tính tất yếu của quá trình xây dựng kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
2.1 Kinh tế thị trường và những đặc điểm của kinh tế thị trường
2.1.1 Kinh tế thị trường là gì?
Kinh tế thị trường được hiểu là một là một kiểu quan hệ kinh tế xã hội
mà trong đó, sản xuất xã hội gắn chặt với thị trường, tức là gắn chặt với quan
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
hệ hàng hóa – tiền tệ, quan hệ cung – cầu. Trong nền kinh tế thị trường, nét
biểu hiện có tính bề mặt của đời sống xã hội là quan hệ hàng hóa.
Có người cho rằng kinh tế thị trường đồng nghĩa với xã hội. Những gì
diễn ra trong xã hội khi nền kinh tế hoạt động theo cơ chế thị trường thì đều
là kinh tế thị trường. Có người lại cho rằng kinh tế thị trường chỉ là những
quan hệ kinh tế hoạt động trên cơ sở trao đổi và chỉ bằng trao đổi, người ta
sẽ có được những thứ mình cần, nhiều hơn và tốt hơn nếu tự mình sản

xuất…Chính vì cách hiểu trên mà trước đổi mới, có nhiều quan niệm cho
rằng kinh tế thị trường chỉ là đặc trưng của chủ nghĩa tư bản, còn trong chủ
nghĩa xã hội thì sẽ không còn kinh tế thị trường. Chúng ta cần tách biệt rõ
ràng bản chất chủ nghĩa xã hội với quan hệ kinh tế thị trường.
2.1.2 Đặc điểm kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Thực tiễn đổi mới kinh tế - xã hội ở một số nước theo hướng phát triển
kinh tế thị trường, đã chứng tỏ rằng, nền kinh tế thị trường mà chúng ta xây
dựng không phải là tàn dư của chủ nghĩa tư bản, cũng không phải là cái mà
chúng ta buộc phải chấp nhận mà không có sự lựa chọn nào khác. Kinh tế thị
trường cũng không phải là bước quá độ trong quá trình xây dựng chủ nghĩa
xã hội và sẽ được vượt qua khi chủ nghĩa xã hội giành được thắng lợi. Kinh
tế thị trường xã hội chủ nghĩa là bước phát triển tất yếu của nền kinh tế và
văn minh nhân loại, là trình độ phát triển cao hơn sau kinh tế thị trường tư
bản chủ nghĩa. Như vậy, bản chất của thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên
chủ nghĩa xã hội không phải là sự xóa bỏ kinh tế thị trường nói chung, mà là
sự quá độ từ nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa sang nền kinh tế thị
trường chủ nghĩa. Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, ngoài những nét
chung với kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa như: một nền sản xuất hàng
hóa với sự liên kết và trao đổi trên qui mô rộng lớn ở phạm vi quốc gia và
quốc tế, các yếu tố cơ bản của một nền sản xuất như sản xuất cái gì? Sản
xuất như thế nào? Sản xuất cho ai đều được quyết định bởi thị trường, Sản
xuất và trao đổi hàng hóa trên thị trường phải tuân theo những quy luật của
thị trường như quy luật cung cầu, quy luật giá cả…kinh tế thị trường xã hội
chủ nghĩa còn có những đặc điểm riêng có:
- Hướng kinh tế thị trường phát triển nhằm vào mục tiêu: độc lập dân
tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, phát triển lực lượng sản xuất, tăng trưởng
và phát triển kinh tế bền vững, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
bằng, dân chủ, văn minh, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và sự

quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, của dân, do dân và vì dân.
- Lấy việc giải phóng sức sản xuất làm căn cứ chủ yếu để hoạch định
cơ cấu loại hình và hình thức sở hữu cũng như thành phần kinh tế làm cho
kinh tế nhà nước phát triển trước hết về chất, nắm vai trò chủ đạo, cùng với
kinh tế tập thể dần dần trở thành nền tảng của chế độ xã hội chủ nghĩa.
- Thực hiện chế độ phân phối đa dạng, vừa có các nguyên tắc phân
phối theo kiểu kinh tế thị trường (phân phối theo vốn, và theo giá trị sức lao
động), vừa có phân phối theo nguyên tắc của chủ nghĩa xã hội (phân phối
theo hiệu quả sản xuất kinh doanh và phân phối thông qua các quỹ phúc lợi
tập thể và xã hội) trong đó, lấy phân phối theo nguyên tắc của chủ nghĩa xã
hội làm chủ đạo.
Nước ta quá độ lên chủ nghĩa xã hội trong điều kiện một nền sản xuất
nhỏ là phổ biến, do đó nền kinh tế mà chúng ta xây dựng chưa phải là một
nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa mà là một nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, nghĩa là một nền kinh tế chưa hoàn toàn thoát khỏi
những đặc điểm kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa nhưng bước đầu đã
mang yếu tố xã hội chủ nghĩa và những yếu tố này ngày càng lớn mạnh thay
thế dần những yếu tố kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Có thể khái quát
đặc điểm kinh tế thị trường trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước
ta hiện nay như sau:
- Nền kinh tế hàng hóa còn ở trình độ kém phát triển: đặc điểm này thể
hiện ở kết cấu hạ tầng kỹ thuật và xã hội còn ở trình độ thấp; cơ sở vật chất
và trình độ công nghệ còn lạc hậu cho nên sức cạnh tranh của các doanh
nghiệp trên thị trường còn thấp; trình độ lao động kỹ thuật còn thấp; thu
nhập của đại bộ phận nhân dân còn thấp nên sức mua chưa cao.
- Nền kinh tế thị trường dựa trên nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành
phần kinh tế, trong đó lấy chế độ sở hữu xã hội (sở hữu toàn dân và sở hữu
tập thể), lấy kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế tập thể
ngày càng lớn mạnh để trở thành nền tảng vững chắc cho việc thực hiện định
hướng xã hội của kinh tế thị trường.

- Nền kinh tế thị trường vận hành theo định hướng xã hội chủ nghĩa:
đây là đặc điểm cơ bản nhất của nền kinh tế nước ta, bao gồm các đặc điểm:
dựa trên chế độ phân phối đa dạng; lấy cơ chế thị trường có sự quản lý nhà
nước làm cơ chế vận hành; không dựa trên cơ cấu kinh tế khép kín mà dựa
trên cơ cấu kinh tế mở cửa, hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực song phải
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
đảm bảo độc lập chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ nước ta và kết hợp văn hóa
truyền thống dân tộc với văn hóa hiện đại có chọn lọc, trong đó lấy văn hóa
dân tộc truyền thống làm chủ đạo.
2.2 Chuyển sang kinh tế thị trường là một tất yếu khách quan trong quá
trình xây dựng và phát triển kinh tế đất nước
2.2.1 Tính tất yếu tồn tại của kinh tế thị trường ở nước ta
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, sự tồn tại của
sản xuất hàng hóa là một tất yếu khách quan. Bởi vì, trong nền kinh tế nước
ta lực lượng sản xuất xã hội còn rất thấp, đang tồn tại nhiều thành phần kinh
tế khác nhau, sự phân công lao động gắn với sự tồn tại nhiều chủ thể sở hữu
khác nhau như các thực thể kinh tế độc lập. Ở nước ta, trong thời kỳ quá độ
muốn phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất thì phải xã hội hóa và chuyên
môn hóa lao động. Quá trình ấy chỉ có thể diễn ra một cách thuận lợi trong
một nền kinh tế thị trường. Sản xuất càng xã hội hóa, chuyên môn hóa thì
càng đòi hỏi phát triển sự hiệp tác và trao đổi hoạt động trong xã hội, càng
phải thông qua sự trao đổi hàng hóa để đảm bảo những nhu cầu cần thiết của
các loại hoạt động sản xuất khác nhau.
Chỉ có đẩy mạnh sản xuất hàng hóa mới làm cho nền kinh tế nước ta
phát triển năng động. Trong cơ chế kinh tế cũ, vì coi thường quy luật giá trị
nên các cơ sở kinh tế cũng thiếu sức sống và động lực để phát triển sản xuất.
Phát triển kinh tế thị trường là phát triển lực lượng sản xuất xã hội, cũng có
nghĩa là sản phẩm xã hội ngày càng phong phú, đáp ứng nhu cầu đa dạng của
mọi người. Phát triển kinh tế thị trường còn làm nâng cao chất lượng đội ngũ

cán bộ quản lý và người lao động.
Như vậy, phát triển kinh tế thị trường ở nước ta là một tất yếu khách
quan, là một nhiệm vụ kinh tế cấp thiết để chuyển nền kinh tế lạc hậu thành
nền kinh tế hiện đại, hội nhập vào sự phân công lao động quốc tế. Đó là con
đường đúng đắn để phát triển lực lượng sản xuất, khai thác có hiệu quả mọi
tiềm năng của đất nước để thực hiện nhiệm vụ công nghiệp hóa, hiện đại
hóa. Kinh tế thị trường không đối lập với các nhiệm vụ kinh tế - xã hội của
thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội mà trái lại thúc đẩy các nhiệm vụ đó phát
triển mạnh mẽ hơn.
Thực tiễn các nước xã hội chủ nghĩa trong đó có Việt Nam cho thấy:
khi nào và ở bất kỳ nước nào (dù là nước đi theo con đường xã hội chủ
nghĩa) nếu không coi trọng kinh tế thị trường thì đất nước không phát triển
7