Biên soạn và hướng dẫn giảng dạy bài học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Kiên Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH




LƯƠNG VĂN KHUÊ





BIÊN SOẠN VÀ HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY
BÀI HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT
TỈNH KIÊN GIANG





LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC





NGHỆ AN - 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

LƯƠNG VĂN KHUÊ




BIÊN SOẠN VÀ HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY
BÀI HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT
TỈNH KIÊN GIANG

Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử
Mã số: 60.14.01.11



LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC


Người hướng dẫn khoa học:
PGS. TS. TRẦN VIẾT THỤ


NGHỆ AN - 2014
LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành nhất đến:
- PGS. TS. Trần Viết Thụ, người trực tiếp hướng dẫn khoa học đã tận
tình chỉ bảo và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn.
- Các Thầy Cô trong tổ bộ môn PPDH Lịch sử, khoa Lịch sử trường Đại
học Vinh, khoa Lịch sử trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Hồng Đức

Thanh Hóa, đã tạo điều kiện thuận lợi và đóng góp nhiều ý kiến quý báu trong
quá trình tôi thực hiện luận văn.
- Phòng Quản lý sau đại học, Thư viện trường Đại học Vinh, Thư viện
khoa Lịch sử trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Thư viện tỉnh Kiên Giang, Bảo
tàng Kiên Giang, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Kiên Giang, Ban quản lý Di tích
Nguyễn Trung Trực, các trường THPT Lại Sơn, Trường THPT Kiên Hải (huyện
Kiên Hải) trường THPT Ngô Sĩ Liên (TP Rạch Giá), trường THPT Bình Sơn
(huyện Hòn Đất) cùng gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã nhiệt tình giúp đỡ,
động viên và tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn.
Luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong sự chỉ dẫn và
đóng góp ý kiến của thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp để công trình nghiên cứu của
tôi được hoàn thiện.
Nghệ An, tháng 10 năm 2014
Người thực hiện



Lương Văn Khuê
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Lịch sử vấn đề 2
3. Đối tượng nghiên cứu của đề tài 7
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 7
5. Cở sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 8
6. Phạm vi nghiên cứu 8
7. Đóng góp của luận văn 8
8. Ý nghĩa của luận văn 9
9. Cấu trúc của luận văn 9

Chương 1. VẤN ĐỀ BIÊN SOẠN VÀ TIẾN HÀNH BÀI HỌC LỊCH SỬ 10
1.1. Cơ sở lý luận 10
1.1.1. Quan niệm về lịch sử địa phương 10
1.1.2. Quan niệm về bài học lịch sử địa phương 12
1.1.3. Xuất phát điểm của vấn đề 13
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của dạy học lịch sử địa phương ở trường phổ thông 24
1.2. Cơ sở thực tiễn 30
1.2.1. Tình hình biên soạn và tiến hành các bài học lịch sử địa
phương ở các trường phổ thông hiện nay 30
1.2.2. Thực trạng biên soạn và tiến hành bài học lịch sử địa phương
ở các trường THPT tỉnh Kiên Giang 31
Chương 2. BIÊN SOẠN CÁC BÀI HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG
THPT TỈNH KIÊN GIANG 38
2.1. Nguyên tắc, phương pháp biên soạn bài học lịch sử địa phương 38
2.1.1. Nguyên tắc biên soạn 38
2.1.2. Phương pháp biên soạn bài học lịch sử địa phương 41
2.2. Nội dung các bài học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh
Kiên Giang 43
2.2.1. Lớp 10 43
2.2.2. Lớp 11 51
2.2.3. Lớp 12 57
Chương 3. HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY BÀI HỌC LỊCH SƯ ĐỊA PHƯƠNG
Ở TRƯỜNG THPT TỈNH KIÊN GIANG. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 76
3.1. Những điểm cần lưu ý khi giảng dạy bài học lịch sử địa phương ở
trường THPT tỉnh Kiên Giang 76
3.1.1. Về nội dung dạy học 76
3.1.2. Hình thức tổ chức dạy học 78
3.2. Hướng dẫn dạy học 79
3.2.1. Hướng dẫn dạy học bài “Văn hóa Óc Eo trên đất Kiên Giang” 79
3.2.2. Hướng dẫn dạy học bài “Kiên Giang từ thế kỷ XI đến thế kỷ XV” 83

3.2.3. Hướng dẫn dạy học bài “Quá trình hình thành tộc người Việt
ở Kiên Giang (thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII)” 86
3.2.4. Hướng dẫn dạy học bài “Nhân dân Kiên Giang chống thực
dân Pháp xâm lược (1867 -1929)” 90
3.2.5. Hướng dẫn dạy học bài “Những biến đổi kinh tế - xã hội của
Kiên Giang trong cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp
(cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX)” 92
3.2.6. Hướng dẫn dạy học bài “Nhân dân Kiên Giang trong cuộc
vận động giải phóng dân tộc (1930 -1945)” 95
3.2.7. Hướng dẫn dạy học bài “Kiên Giang trong kháng chiến
chống thực dân Pháp xâm lược (1945 - 1954)” 99
3.2.8. Hướng dẫn dạy học bài “Cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu
nước của nhân dân Kiên Giang (1954 - 1975)” 103
3.2.9. Hướng dẫn dạy học bài “Đảng bộ và nhân dân Kiên Giang
chiến đấu chống bọn diệt chủng Khơ-me Đỏ” 109
3.2.10. Hướng dẫn dạy học bài “Kiên Giang trong công cuộc xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc (1975 - 2010)” 112
3.3. Thực nghiệm sư phạm 115
3.3.1. Mục đích thực nghiệm 115
3.3.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm 116
KẾT LUẬN 119
LIỆU THAM KHẢO 121
PHỤ LỤC


DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT

ĐHSP : Đại học sư phạm
GS : Giáo sư
GV : Giáo viên

HS : Học sinh
LSĐP : Lịch sử địa phương
Nxb : Nhà xuất bản
Nxb : Nhà xuất bản
PGS : Phó giáo sư
PT : Phổ thông
THCS : Trung học cơ sở
THPT : Trung học phổ thông


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Mỗi môn học trong nhà trường, căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ và đặc
trưng của mình đã xác định phần đóng góp tích cực vào mục tiêu của đất nước,
của sự nghiệp giáo dục và đào tạo. Bộ môn Lịch sử ở trường THPT có nhiều ưu
thế trong việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục tư tưởng, đạo đức, lòng yêu nước
cho HS. Bởi vì, lịch sử dân tộc thể hiện truyền thống yêu nước của nhân dân ta
từ lúc sơ khai cho đến ngày hôm nay. Chính truyền thống đó đã tạo nên tinh thần
cố kết cho dân tộc ta, tạo nên một sức mạnh to lớn không gì ngăn cản nổi. Hơn
ai hết, các em cần hiểu biết đầy đủ và vững chắc về lịch sử của địa phương
mình, dân tộc mình, vì chính các em sẽ là người kế thừa, phát huy viết tiếp
những trang sử tuy gian khổ nhưng đầy vẻ vang, oanh liệt và rất đỗi tự hào của
ông cha. Đây chính là mục đích cao nhất nhằm giáo dục tình cảm, đạo đức, lòng
yêu nước cho HS. Tổ tiên ta đã dùng tri thức lịch sử vào công cuộc dựng nước
và giữ nước. Hồ Chí Minh trong hoạt động cách mạng của mình đã coi trọng và
sử dụng tri thức lịch sử như một thứ vũ khí, công cụ đấu tranh để xác định con
đường cứu nước, đào tạo cán bộ, tuyên truyền giáo dục quần chúng.Vì vậy, giáo
dục truyền thống yêu nước trước hết phải giáo dục tình yêu đối với quê hương.
Trong dạy học lịch sử ở trường PT, ngoài chương trình lịch sử dân tộc và

lịch sử thế giới thì các tiết học LSĐP cũng có một vai trò quan trọng và có ý
nghĩa rất lớn. Nó góp phần làm cụ thể, phong phú, sinh động hơn các sự kiện mà
các em đã được học trong lịch sử dân tộc và giúp các em không chỉ hiểu LSĐP
mình mà còn hiểu sâu sắc hơn lịch sử dân tộc. Qua học tập LSĐP, các em hiểu
hơn về địa phương mình, biết được truyền thống tốt đẹp của quê hương. Đây là
cơ sở quan trọng để giáo dục tình yêu quê hương, từ đó giáo dục lòng yêu nước,
tự hào về quê hương đất nước. Qua đó các em sẽ thêm yêu quê hương, trân trọng
những gì tốt đẹp của quê hương, có ý thức trách nhiệm bảo vệ quê hương, ra sức
học tập để làm cho quê hương ngày càng phát triển hơn.


2
Dạy học LSĐP còn có tác dụng quan trọng đến việc rèn luyện năng lực
nhận thức, đặc biệt là năng lực tư duy và kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế,
rèn luyện tư duy biện chứng trong nhận thức mối liên hệ giữa LSĐP và lịch sử
dân tộc cũng như lịch sử thế giới.
Dạy học LSĐP là rất quan trọng, có ý nghĩa to lớn trên nhiều mặt. Song,
việc dạy học LSĐP ở các trường THPT nước ta còn hạn chế. Việc dạy học còn
mang tính chất đối phó, chưa có đầu tư thỏa đáng, hình thức dạy học đơn điệu,
chưa chú ý đến các hình thức dạy học khác như tại thực địa hay hoạt động
ngoại khóa,
Ở tỉnh Kiên Giang, việc dạy học LSĐP đã được quan tâm. Năm 2010, Sở
Giáo dục và Đào tạo đã biên soạn cuốn Dư địa chí để dùng làm tài liệu giảng
dạy LSĐP ở THPT; việc này đã góp phần nâng cao chất lượng dạy học các tiết
LSĐP. Thế nhưng, các bài học LSĐP còn chưa được biên soạn. GV các trường
THPT ở Kiên Giang dựa vào phân phối chương trình và chủ đề của Sở Giáo dục
và Đào tạo để tự biên soạn các bài giảng LSĐP. Thực tế ở các trường THPT
Kiên Giang, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, việc dạy học các
tiết LSĐP chưa thực sự có hiệu quả. Chất lượng dạy học LSĐP nhìn chung còn
thấp, hình thức dạy học còn đơn điệu, nguồn tài liệu còn hạn chế, chủ đề bài

giảng chưa phù hợp. Cũng có một số GV không quan tâm đến dạy học LSĐP,
thậm chí là không dạy các tiết này mà thay bằng hoạt động khác. Vì vậy HS
không biết hoặc biết quá ít về lịch sử quê hương mình.
Xuất phát từ những lí do nêu trên và bản thân là một GV giảng dạy lịch sử
tại trường THPT tỉnh Kiên Giang, chúng tôi lựa chọn vấn đề “Biên soạn và
hướng dẫn giảng dạy bài học LSĐP ở trường THPT tỉnh Kiên Giang” làm
đề tài nghiên cứu.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Tài liệu nước ngoài
Do tầm quan trọng của công tác nghiên cứu và giảng dạy LSĐP nên
LSĐP đã được nhiều nước trên thế giới quan tâm.


3
Ở Liên Xô (cũ), ngay sau khi cách mạng Tháng Mười năm 1917 thắng lợi,
trong văn kiện giáo dục đầu tiên nhà nước Xô Viết đã yêu cầu sử dụng hình thức
dạy học LSĐP trong giờ nội khóa. Ở các trường PT vào những năm 70 và những
năm 80 của thế kỉ trước một số công trình nghiên cứu về lịch sử có vai trò quan
trọng định hướng việc biên soạn và giảng dạy LSĐP lúc bấy giờ như: "Phương
pháp dạy học lịch sử ở trường PT", Nxb Giáo dục, Maxcơva, năm 1972;
"LSĐP" do G.N.Matiuxin chủ biên; xuất bản năm 1980; "Phương pháp công tác
LSĐP" do N.X Bôrixôp chủ biên xuất bản năm 1982.
Ở các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu trước đây việc nghiên cứu và giảng
dạy LSĐP cũng được quan tâm.
Ở các nước khác như Trung Quốc, Triều Tiên, Mông Cổ, Cu Ba việc
nghiên cứu và giảng dạy LSĐP cũng được chú trọng.
Ở Hoa Kỳ - nước có nền giáo dục phát triển, ngay trong chương trình giáo
dục của Tiểu học (từ lớp 1 đến lớp 6) HS đã được học "Nhập môn sử học" trong
đó có một số tiết "Lịch sử và Địa lí về tỉnh ta, bang ta".
Việc dạy học lịch sử cũng được quan tâm ở cấp độ phạm vi quốc tế, nhiều

hội thảo về nghiên cứu dạy học LSĐP đã được tổ chức. Năm 1980, tại hội nghị
quốc tế về sử học được tổ chức ở Rumani, vấn đề LSĐP là chuyên ngành có vị
trí đặc biệt quan trọng trong tiểu ban "Giáo dục lịch sử". Tổ chức Văn hóa và
Giáo dục của Liên Hợp Quốc (UNESCO) có nhiều tài liệu đáng kể nói về
LSĐP, tờ "Người đưa tin UNESCO" (tháng 6/ 1989 - bản tiếng Việt) giới thiệu
về kinh nghiệm sử dụng bảo tàng, di tích LSĐP trong giờ học lịch sử.
2.2. Tài liệu trong nước
Nhận thức lịch sử có vai trò quan trọng trong việc giáo dục truyền thống
cho các thế hệ sau, vì vậy cha ông ta từ lâu đã rất coi trọng việc giáo dục lịch sử
trong đó có lịch sử của quê hương. Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, sự hiểu
biết về lịch sử được xem là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá và
lựa chọn nhân tài cho nước nhà. Sự hiểu biết về lịch sử dân tộc cũng như LSĐP
cũng là biểu hiện quan trọng để đánh giá về trình độ của mỗi người dân đất Việt.


4
Trước đây cha ông ta chú ý nhiều về quốc sử nhưng về sau LSĐP cũng dần
được quan tâm nhất là vào thời Nguyễn, khi nhà nước và các địa phương đã
quan tâm nhiều hơn đến lịch sử của các làng xã.
Sau khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, trong quá trình xây
dựng nền giáo dục cách mạng, Đảng và Nhà nước ngày càng chú ý đến giáo
dục về lịch sử, LSĐP đã được đưa vào chương trình dạy học ở các trường PT.
Nhất là từ sau khi cải cách giáo dục lần thứ nhất được thực hiện năm 1950,
LSĐP luôn chiếm một vị trí quan trọng trong công tác nghiên cứu và giáo dục
lịch sử. Trong giáo dục lịch sử, việc biên soạn và giảng dạy LSĐP ở các trường
PT đã có nhiều chuyển biến và đạt được nhiều bước tiến quan trọng. Nhiều Sở
Giáo dục và Đào tạo đã chú ý đến dạy học LSĐP cho HS, họ đã tiến hành biên
soạn tài liệu LSĐP phục vụ cho dạy học lịch sử của địa phương. Vì vậy, việc
dạy học LSĐP ở các tỉnh này đã thực sự mang lại những kết quả tốt. Tuy vậy,
trong cả nước vẫn còn nhiều nơi vẫn chưa biên soạn tài liệu LSĐP hoặc chỉ

mới biên soạn cho một cấp học; vì vậy việc học tập LSĐP ở các tỉnh này còn
nhiều hạn chế.
Vấn đề biên soạn và dạy học LSĐP từ lâu đã thu hút sự quan tâm nghiên
cứu của nhiều nhà giáo dục lịch sử. Trong đó có nhiều tác giả với những công
trình nghiên cứu của mình đã có nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển
của bộ môn Lịch sử nói chung, việc dạy học LSĐP nói riêng.
Năm 1961, khi cuốn "Sơ thảo phương pháp dạy học lịch sử ở trường PT
cấp II, III" được xuất bản, các tác giả Lê Khắc Nhãn, Hoàng Triều, Hoàng
Trọng Hanh đã dành một chương để nói về vấn đề dạy học LSĐP. Trong
chương VII "Ngoại khoá, thực hành trong môn Lịch sử", các tác giả đã nêu bật
tầm quan trọng của dạy học môn LSĐP ở trường PT, nêu lên thực trạng của dạy
học LSĐP và đề ra một số biện pháp thực hiện như tham quan lịch sử, sưu tầm,
thu thập, ghi chép các tài liệu về LSĐP. Các tác giả Phan Ngọc Liên, Trần Văn
Trị, Nguyễn Cao Lũy, Nguyễn Tiến Cường đã khẳng định trong chương II của
cuốn "Phương pháp dạy học lịch sử" (phần đại cương, tập 2), xuất bản năm


5
1966, việc giảng dạy lịch sử phải được gắn liền với cuộc sống đồng thời phải
liên hệ lịch sử toàn quốc và LSĐP.
Đặc biệt cuốn trong "Công tác ngoại khóa lịch sử ở trường cấp II, cấp
III" của Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị, Nguyễn Phan Quang, xuất bản năm
1968, đã nhấn mạnh gắn việc học tập lịch sử với đời sống xã hội và việc nghiên
cứu, giảng dạy LSĐP là một phương thức cần thiết và quan trọng để giáo dục
thế hệ trẻ.
Các tác giả Phan Kim Ngọc, Lại Đức Thụ trong bài "Về việc dạy học lich
sử địa phương ở trường PT" in trong tập sách "Mấy vấn đề giảng dạy lịch sử ở
trường PT hiện nay" do Phan Ngọc Liên (chủ biên), xuất bản năm 1985, cụm
các trường ĐHSP, đã xác định nhiệm vụ, chức năng của dạy học LSĐP là phục
vụ những nhiệm vụ chính trị, những mục tiêu kinh tế của địa phương. Từ đó

khẳng định dạy học LSĐP có ý nghĩa lớn về giáo dưỡng, giáo dục về mọi mặt
nhất là tình yêu quê hương.
Năm 1989, cuốn "LSĐP" của tác giả Trương Hữu Quýnh, Phan Ngọc
Liên, Nguyễn Phan Quang, Nguyễn Văn Am được xuất bản đã đề cập đến nhiều
vấn đề về công tác nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy LSĐP. Cuốn sách này
được đánh giá là một công trình khoa học tương đối đầy đủ và có hệ thống về
việc nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy LSĐP ở trường PT lúc bấy giờ.
Trong các giáo trình "Phương pháp dạy học lịch sử" xuất bản năm 1978
(tập 1), năm 1980 (tập 2), nhất là cuốn giáo trình xuất bản năm 1992 và tái bản
vào các năm 1998, 2000 và 2001 do Phan Ngọc Liên Và Trần Văn Trị chủ biên
đều nhấn mạnh việc nghiên cứu và giảng dạy LSĐP, phải gắn học tập lịch sử nói
chung, LSĐP nói riêng với đời sống, luôn khẳng định vai trò, ý nghĩa và sự cần
thiết phải đưa LSĐP vào dạy học ở các trường PT.
Trong cuốn giáo trình "Phương pháp dạy học lịch sử", tập 2, xuất bản năm
2002, tái bản có sửa chữa bổ sung năm 2009, do Phan Ngọc Liên chủ biên, cũng
đã dành 2 chương trình bày hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử, trong
đó nhấn mạnh công tác LSĐP và phòng học lịch sử. Đặc biệt, ở chương XV của


6
giáo trình này, tác giả Nguyễn Thị Côi đã đi vào hướng dẫn, biên soạn các tiết
LSĐP và hướng dẫn dạy học bài LSĐP tại thực địa.
Trong bài "Nâng cao hiệu quả dạy học LSĐP ở trường PT" đăng ở Tạp
chí khoa học trường ĐHSP Hà Nội, số 6/ 2002, tác giả Nguyễn Thị Côi đã nêu
vai trò và tầm quan trọng của LSĐP trong dạy học lịch sử ở trường PT và đề ra
các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy LSĐP ở trường PT.
Trong cuốn giáo trình "Phương pháp nghiên cứu và biên soạn LSĐP"
xuất bản năm 2008 do Nguyễn Cảnh Minh chủ biên, trong chương III đã trình
bày kĩ lưỡng về biên soạn bài giảng LSĐP ở trường PT.
Cùng với sự quan tâm nghiên cứu của các nhà giáo dục lịch sử, vấn đề

giáo dục LSĐP cũng được các dự án giáo dục quan tâm. Tiêu biểu là dự án Việt
- Bỉ đã tài trợ và hướng dẫn cho GV Tiểu học, THCS, Cao đẳng Sư phạm 14
tỉnh miền núi phía Bắc biên soạn tài liệu giáo dục LSĐP.
Bên cạnh đó vấn đề biên soạn và giảng dạy LSĐP cũng đã được nhiều
sinh viên, học viên cao học và các nghiên cứu sinh lấy làm đề tài nghiên cứu
trong các khóa luận, luận văn và luận án như: "Sử dụng tài liệu về nghề thủ công
truyền thống địa phương trong dạy học lịch sử ở trường PT Việt Nam nhằm góp
phần giáo dục hướng nghiệp cho HS (Qua ví dụ ở Nghệ Tĩnh)” của Trần Viết
Thụ, năm 1985; "Giáo dục lòng yêu quê hương cho HS THPT qua dạy học
LSĐP ở Nghĩa Bình" của Trần Quốc Tuấn, năm 1986; "Tăng cường giáo dục
truyền thống yêu nước cho HS dân tộc thiểu số miền núi Hà Tuyên qua sử dụng
tài liệu LSĐP trong dạy khóa trình lịch sử Việt Nam (1930-1945) ở trường
THPT" của Đỗ Hồng Thái, năm 1986; "Sử dụng LSĐP nhằm nâng cao hiệu quả
của giờ học lịch sử cho HS lớp 12 THPT Hòa Bình" của Hoàng Minh Hảo, năm
1989; "Biên soạn và giảng dạy LSĐP cho HS THCS tỉnh Hà Giang" của Nguyễn
Minh Nguyệt, năm 2004; "Một số biện pháp nâng cao hiệu quả bài học LSĐP ở
trường THPT tỉnh Bắc Giang" của Ngọ Văn Giáp, năm 2005; "Nghiên cứu
giảng dạy LSĐP ở trường PT trung học (Qua thực nghiệm ở Bình Định)” luận
án Phó Tiến sĩ của Đặng Công Lộng, năm 1996.v.v…


7
Ở tỉnh Kiên Giang, trong mấy năm gần đây đã có nhiều công trình nghiên
cứu về LSĐP được xuất bản, như :
“Di tích lịch sử nhà tù Phú Quốc” đăng trên báo Tuổi Trẻ ngày 21 – 08 -
2006, nhân dịp kỷ niệm 61 năm ngày Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2 -
9; “Căn cứ địa U Minh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược
1945 -1954” của Lê Song Toàn; “LSĐP Kiên Giang” do Lữ Văn Nhật chủ biên,
Nxb Giáo dục Việt Nam, năm 2010 và một số cuốn lịch sử đảng bộ các
huyện.v.v…

Tuy nhiên, đó chỉ là những công trình chuyên khảo, chỉ đề cập đến lịch sử
của một vùng quê, một đảng bộ cơ sở hay giới thiệu về một căn cứ địa cách
mạng ở trong tỉnh. Dù vậy, đây là nguồn tài liệu quan trọng để GV và HS tham
khảo khi dạy học LSĐP. Cho đến nay, Sở Giáo dục và Đào tạo Kiên Giang chưa
tiến hành biên soạn tài liệu dùng để giảng dạy LSĐP cho HS.
3. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu quá trình biên soạn và hướng dẫn giảng dạy các bài học
LSĐP ở trường THPT, tỉnh Kiên Giang.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định tầm quan trọng của việc dạy học LSĐP chúng tôi
đi sâu biên soạn và hướng dẫn giảng dạy LSĐP ở trường THPT, tỉnh Kiên
Giang.
4.2. Nhiệm vụ
- Tìm hiểu lí luận về biên soạn và dạy học LSĐP.
- Tìm hiểu khóa trình Lịch sử Việt Nam ở trường THPT để biên soạn và
tiến hành bài học LSĐP cho phù hợp.
- Điều tra tình hình biên soạn và tiến hành các bài giảng LSĐP ở một số
trường THPT tỉnh Kiên Giang.
- Sưu tầm các tài liệu LSĐP có liên quan để biên soạn bài LSĐP cho HS
THPT tỉnh Kiên Giang.


8
- Hướng dẫn giảng dạy các bài học LSĐP đã biên soạn.
- Thực nghiệm bài giảng LSĐP ở một số trường THPT tỉnh Kiên Giang.
5. Cở sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận
Quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các
quan điểm của Đảng, Nhà nước lịch sử, về giáo dục và đào tạo.

5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu
chủ yếu sau đây:
- Nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu quan điểm của các nhà kinh điển của
của nghĩa Mác - Lênin bàn về giáo dục; các quan điểm cơ bản về giáo dục của
chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước; các tài liệu
về LSĐP tỉnh Kiên Giang, tài liệu giáo dục học học, phương pháp dạy học lịch
sử, chương trình và sách giáo khoa cũng như các tài liệu lịch sử có liên quan.
- Điều tra cơ bản bằng phiếu điều tra và phỏng vấn để tìm hiểu thực tiễn
dạy học LSĐP tỉnh Kiên Giang.
- Tiến hành thực nghiệm bài LSĐP ở trường THPT tỉnh Kiên Giang.
- Sử dụng phương pháp thống kê toán học trong xử lí kết quả thực nghiệm.
6. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài không đi sâu vào nghiên cứu LSĐP mà từ việc nghiên cứu lý luận
về bài học LSĐP ở trường THPT, chúng tôi tiến hành sưu tầm tài liệu lịch sử
Kiên Giang để biên soạn các bài LSĐP và đề xuất phương pháp tiến hành các
bài học đó ở trên lớp và tại thực địa cho HS THPT của tỉnh Kiên Giang. Do hạn
chế về thời gian và trình độ, chúng tôi chỉ thực nghiệm 3 tiết ở trên lớp.
7. Đóng góp của luận văn
- Tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của việc dạy học LSĐP cho HS ở
trường THPT.
- Nêu thực trạng dạy học các bài LSĐP ở các trường THPT Kiên Giang.
- Biên soạn 10 bài LSĐP cho HS THPT ở Kiên Giang.


9
- Hướng dẫn giảng dạy các bài học LSĐP theo hướng phát huy tính tích
cực của HS.
8. Ý nghĩa của luận văn
- Ý nghĩa khoa học: Luận văn góp phần nhỏ làm phong phú lý luận dạy

học bộ môn về biên soạn và tiến hành các bài LSĐP.
- Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu giúp bản thân và đồng nghiệp có
thể vận dụng trong dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Kiên Giang nhằm nâng
cao chất lượng dạy học.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung
chính của luận văn được trình bày trong ba chương:
- Chương 1. Vấn đề biên soạn và tiến hành bài học LSĐP ở trường PT - Lý
luận và thực tiễn.
- Chương 2. Biên soạn và tiến hành các bài học LSĐP ở trường THPT tỉnh
Kiên Giang.
- Chương 3. Hướng dẫn giảng dạy bài học LSĐP ở trường THPT tỉnh Kiên
Giang. Thực nghiệm sư phạm.


10
Chương 1
VẤN ĐỀ BIÊN SOẠN VÀ TIẾN HÀNH BÀI HỌC LỊCH SỬ
ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Quan niệm về lịch sử địa phương
Trong nghiên cứu hay dạy học lịch sử, LSĐP là một bộ phận không thể
thiếu của lịch sử dân tộc. Vậy, LSĐP là gì? Nó nghiên cứu những gì? Học tập
LSĐP là học những vấn đề gì?
Trước hết, để hiểu đúng và đầy đủ về khái niệm "LSĐP", đồng thời chúng
ta cunxgg phải hiểu đúng về khái niệm "Địa phương". Hiện nay có nhiều cách
hiểu khác nhau về khái niệm "Địa phương". Có ý kiến cho rằng "Địa phương" là
những vùng, khu vực trong quan hệ với những vùng và những khu vực khác
trong nước [54; 321]. Cũng có ý kiến cho rằng những gì không phải của cả nước

hay dân tộc là của "Địa phương".
Như vậy dù hiểu theo cách nào thì "Địa phương" là một vùng đất hay khu
vực nhất định trong một quốc gia, có ranh giới tự nhiên (miền Bắc, miền Trung,
miền Nam, Tây Nguyên, duyên hải Nam Trung Bộ ) hay địa giới hành chính
(tỉnh, thành phố huyện, xã, thôn bản ) với những nét đặc thù riêng để có thể
phân biệt vùng này với vùng khác hay địa phương này với địa phương khác.
Với cách hiểu trên đây về "Địa phương", chúng ta có thể hiểu khái niệm
"LSĐP". LSĐP là "lịch sử của các đơn vị hành chính, như lịch sử làng, xã,
huyện, tỉnh, vùng, miền". [48; 10]. Thực chất, đó chính là quá trình hình thành
và phát triển của các đơn vị làng, xã, huyện hay của vùng, miền. Ngoài ra, do
tính đa dạng của khái niệm "Địa phương" nên LSĐP còn bao hàm là lịch sử của
các cơ quan, xí nghiệp, các đơn vị sản xuất, kinh doanh Tuy về mặt địa lí các
đơn vị này đều thuộc một địa phương nhất định nhưng nó mang tính chuyên
môn, kĩ thuật nên nó được xếp vào dạng lịch sử chuyên nghành.


11
LSĐP là một chuyên ngành của khoa học lịch sử, có đối tượng nghiên cứu
của mình. Theo các tác giả Nguyễn Cảnh Minh, Đỗ Hồng Thái, Hoàng Thanh
Hải, Nguyễn Văn Đằng trong cuốn "Giáo trình LSĐP" xuất bản năm 2007 thì
LSĐP có ba đối tượng nghiên cứu chủ yếu sau:
Thứ nhất, nghiên cứu toàn diện các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, quân
sự của một địa phương từ thời điểm ra đời cho đến khi nghiên cứu hoặc chỉ
nghiên cứu một giai đoạn trong quá trình phát triển của địa phương đó. Sự
nghiên cứu đó phải luôn gắn liền với hoàn cảnh chung của đất nước trong từng
giai đoạn cụ thể. Từ đó, rút ra những nét đặc thù, những thành tựu cũng như
những đóng góp của địa phương để bổ sung hoàn chỉnh cho lịch sử dân tộc. Đối
tượng này có các thể loại như: thông sử của địa phương, lịch sử Đảng bộ địa
phương, những truyền thống của địa phương trong lịch sử, lịch sử phong trào
cách mạng địa phương

Thứ hai, nghiên cứu các sự kiện, hiện tượng của địa phương có liên quan
đến những biến cố của lịch sử dân tộc như: Cách mạng tháng Tám năm 1945ở
địa phương có liên quan đến Cách mạng tháng Tám năm 1945của cả nước, hay
kháng chiến chống Mỹ…
`Thứ ba, nghiên cứu các đơn vị sản xuất, các cơ quan, trường học Ở loại
đối tượng này thường trình bày về lịch sử phát triển hay lịch sử truyền thống
ngành.
Các đối tượng nghiên cứu trên đây của LSĐP cần được sưu tầm, chọn lọc
để sử dụng trong dạy học lịch sử ở trường PT. Chúng có thể được sử dụng vào
trong dạy học lịch sử dân tộc, nhằm giúp cho HS hiểu sâu sắc, cụ thể hơn những
sự kiện, hiện tượng lịch sử trong chương trình lịch sử của dân tộc ở nhà trường
PT. Chúng cũng có thể được sử dụng để tiến hành biên soạn và thực hiện các bài
học về LSĐP theo quy định của chương trình hoặc phục vụ cho công tác tham
quan, ngoại khóa, nhằm nâng cao chất lượng dạy học của bộ môn Lịch sử ở
trường PT. Tuy nhiên, cũng như trong dạy học lịch sử dân tộc hay lịch sử thế
giới, không phải tất cả những sự kiện của LSĐP đều phải đưa vào chương trình


12
dạy học. Trong dạy học LSĐP chúng ta chỉ chọn những sự kiện điển hình của
địa phương có liên quan mật thiết, có ý nghĩa quan trọng trong lịch sử dân tộc
hoặc những sự kiện ít có quan hệ với lịch sử dân tộc nhưng lại có ý nghĩa với
LSĐP. Hơn nữa, trong phân phối chương trình, phần LSĐP chỉ có một hoặc hai
tiết tùy theo từng khối (lớp 10 và 11 có 1 tiết về LSĐP còn lớp 12 có 2 tiết) nên
chúng ta phải chọn lọc những sự kiện thật điển hình của LSĐP và có ý nghĩa đối
với lịch sử dân tộc cũng như đối với địa phương để tiến hành biên soạn bài học.
1.1.2. Quan niệm về bài học lịch sử địa phương
Ở phần trên, chúng ta đã tìm hiểu về khái niệm LSĐP, còn bài học LSĐP
là gì? Nó có những đặc trưng gì để phân biệt với các loại bài học khác. Để có thể
hiểu được thế nào là bài học LSĐP, trước hết cần tìm hiểu quan niệm về "bài

học lịch sử".
Trong quá trình dạy học ở trường PT, tất cả các loại bài học có chung mục
đích là thực hiện các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển của khóa trình
môn học. Trong dạy học lịch sử ở trường PT cũng vậy, "nhiệm vụ về giáo
dưỡng, giáo dục và phát triển của khóa trình lịch sử ở trường PT được thể hiện
cụ thể ở từng bài học. Mỗi bài học lịch sử là một bộ phận của hệ thống thống
nhất của các bài học được quy định theo chương trình" [17; 32], nó có nhiệm vụ
thực hiện một phần chương trình SGK của môn Lịch sử, qua đó từng bước hoàn
thành mục tiêu của bộ môn. Như vậy, chúng ta có thể hiểu bài học lịch sử là
"một khâu của quá trình dạy học, nhiệm vụ của nó là thực hiện một phần chương
trình SGK, từng bước hoàn thành mục tiêu môn học, cấp học và khóa trình. Đó
là hình thức cơ bản của việc tổ chức quá trình thống nhất giữa giảng dạy và học
tập. Trong đó GV tiến hành công việc truyền đạt kiến thức, giáo dục, phát triển
HS, tổ chức hướng dẫn HS tích cực hoạt động nhận thức để lĩnh hội kiến thức,
bồi dưỡng tư tưởng đạo đức, rèn luyện kĩ năng" [17; 32]. Có nhiều loại bài học
lịch sử (bài nghiên cứu kiến thức mới; bài sơ kết, tổng kết; bài kiểm tra; bài hỗn
hợp) và được tiến hành không chỉ ở trên lớp mà còn được tiến hành tại nơi xảy
ra sự kiện hoặc trong nhà bảo tàng.


13
Từ quan niệm trên đây về bài học lịch sử, ta có thể hiểu được bài học
LSĐP. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra, LSĐP là một bộ phận của lịch sử dân tộc,
việc tìm hiểu LSĐP nhằm hiểu sâu sắc hơn lịch sử dân tộc. Trong dạy học lịch
sử cũng vậy, LSĐP cũng là một bộ phận của môn học, các bài học LSĐP cũng
nhằm thực hiện những nhiệm vụ chung của môn học. Việc hoàn thành những
mục tiêu của bài học LSĐP cũng góp phần hoàn thành mục tiêu chung của môn
học. Vì vậy chúng ta cũng có thể quan niệm bài học LSĐP cũng là một khâu của
quá trình dạy học lịch sử ở trường PT, góp phần từng bước hoàn thành mục tiêu
môn học. Nó cũng là hình thức của việc tổ chức quá trình thống nhất giữa giảng

dạy và học tập, trong đó thầy hướng dẫn, tổ chức HS lĩnh hội kiến thức, giáo dục
đạo đức và rèn luyện các kĩ năng. Bài học LSĐP cũng được tiến hành cả ở trên
lớp và thực địa hay bảo tàng. Tuy nhiên, do kết cấu của chương trình, bài học
LSĐP thường chỉ là những bài nghiên cứu kiến thức mới, và nội dung là kiến
thức về LSĐP.
1.1.3. Xuất phát điểm của vấn đề
1.1.3.1. Mục tiêu của bộ môn Lịch sử và bài học lịch sử địa phương ở
trường THPT
Trong dạy học ở trường PT, mỗi bộ môn đều có mục tiêu riêng, thực hiện
mục tiêu của từng bộ môn là thực hiện mục tiêu chung của giáo dục PT. Với bộ
môn Lịch sử, mục tiêu được xây dựng trên cơ sở lý luận và thực tiễn, trong đó
tập trung ở việc quán triệt mục tiêu chung của giáo dục PT, cũng như chức năng,
nhiệm vụ, đặc trưng, nội dung của bộ môn và tình hình, nhiệm vụ của đất nước
trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Trên cơ sở đó mục tiêu của bộ môn
Lịch sử ở trường PT được xác định là nhằm giúp HS có được những kiến thức
cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới; góp phần hình thành ở HS
thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền thống
của dân tộc, bồi dưỡng năng lực tư duy, hành động, thái độ ứng xử đúng đắn
trong đời sống xã hội" [38; 67].


14
Trên cơ sở mục tiêu chung của bộ môn Lịch sử, ở mỗi cấp học có những
mục tiêu riêng. Đối với cấp THPT, HS phải đạt được những yêu cầu về các mặt
kiến thức; tư tưởng, tình cảm và kĩ năng. Cụ thể là:
Về kiến thức, ở THPT “HS phải nắm được những kiến thức cơ bản về các
sự kiện lịch sử tiêu biểu trên cơ sở củng cố, phát triển nội dung kiến thức về lịch
sử đã được học ở trường THCS, hợp thành hệ thống kiến thức về sự phát triển của
lịch sử xã hội loài người từ thời nguyên thủy đến nay" [38; 67]. Ở bậc THCS, HS
mới được trang bị những hiểu biết đơn giản về quan điểm duy vật lịch sử, về vai

trò của quần chúng nhân dân lao động trong lịch sử, cũng như về sự phát triển
hợp quy luật của xã hội loài người từ khi hình thành cho đến ngày nay, về đấu
tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội Đến THPT, HS được nâng cao
và hoàn chỉnh hơn những nhận thức của chủ nghĩa Mác-Lênin về lịch sử, nhận
thức rõ hơn vai trò của quần chúng nhân dân lao động đối với sự phát triển lịch sử
xã hội loài người, lịch sử là lịch sử của sản xuất, sự phát triển của xã hội là sự
thay thế hợp quy luật của các phương thức sản xuất, nhận rõ hơn sứ mệnh lịch sử
của giai cấp vô sản đối với lịch sử HS cũng được cung cấp những kiến thức đơn
giản về cách thức tìm hiểu, nghiên cứu lịch sử, cũng như cải tiến phương pháp
học tập lịch sử.
Về tư tưởng, tình cảm, trên cơ sở nội dung từng bài, từng chương và cả
khóa trình ở cấp học THPT, dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác-
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng và nhà nước tiếp
tục bồi dưỡng lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, niềm tin vào sự phát triển
của xã hội loài người cũng như sự phát triển của đất nước, giáo dục tinh thần lao
động sản xuất, tinh thần đoàn kết quốc tế, tình hữu nghị, giúp đỡ lẫn nhau giữa
các dân tộc trên thế giới
Về kĩ năng, HS tiếp tục hoàn thiện các kĩ năng đã được hình thành ở cấp
học THCS, có quan điểm đánh giá đúng về sự kiện hay nhân vật lịch sử, biết
phân tích, so sánh khái quát, tự làm việc với sách giáo khoa, vẽ sơ đồ bản đồ, có


15
năng lực tự học, biết giải quyết các vấn đề của thực tiễn đặt ra trên cơ sở những
kiến thức lịch sử đã học
Như vậy, đối với cấp THPT mục tiêu là tiếp tục hoàn thiện và nâng cao
những nhiệm vụ của cấp THCS. Ở cấp THPT đã "thực hiện một cách hoàn chỉnh
các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển, việc dạy học lịch sử ở THPT
góp phần nâng cao sự hiểu biết mà HS đã tiếp thu ở THCS, đặc biệt trình độ lí
thuyết trong nhận thức lịch sử và năng lực tư duy, thực hành đạt yêu cầu, mức

độ chương trình cấp học" [38; 69].
Từ những nhận thức trên đây về mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trường
THPT, cho thấy việc thực hiện các khóa trình lịch sử (cả lịch sử dân tộc và lịch
sử thế giới) ở trường PT đều nhằm đạt được mục tiêu đó. Hơn nữa, LSĐP là một
bộ phận của lịch sử dân tộc, luôn gắn liền với lịch sử dân tộc trong mỗi thời kì
cụ thể. Các bài học về LSĐP cũng nằm trong chương trình của môn học vì vậy
nó cũng nhằm thực hiện mục tiêu chung của bộ môn Lịch sử ở trường PT. Tuy
nhiên, do đặc thù của bài học về LSĐP nên việc tiến hành các bài học LSĐP còn
nhằm "góp phần vào việc cung cấp, làm phong phú thêm tri thức lịch sử cho HS,
giúp HS không những nắm sâu rộng hơn lịch sử dân tộc mà còn hiểu biết thêm
lịch sử quê hương mình" [48; 77], đồng thời giáo dục lòng yêu quê hương, giáo
dục truyền thống quê hương và rèn luyện kĩ năng thực hành cho HS.
1.1.3.2. Đặc trưng của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông
Mỗi môn học ở trường PT đều có những đặc trưng riêng, bộ môn Lịch sử
cũng vậy, nó cũng có những đặc điểm riêng khác với các môn học khác. Đặc
trưng của mỗi môn học ở trường PT được quy bởi đặc điểm tri thức của từng bộ
môn. "Khác với tri thức của nhiều bộ môn khoa học khác, tri thức lịch sử có
những đặc điểm rất nổi bật, đó là tính quá khứ, tính không lặp lại, tính cụ thể, tính
hệ thống, sự thống nhất giữa "sử " và "luận ". " [38; 139]. Cụ thể là:
Thứ nhất là tính quá khứ.
Tri thức lịch sử mang tính quá khứ, nghĩa là tất cả những sự kiện hiện
tượng mà HS được học đều đã xảy ra trong quá khứ. Không như tri thức của


16
nhiều môn học khác, HS có thể trực tiếp quan sát. Tri thức lịch sử thì ngược lại,
HS không thể trực tiếp quan sát sự kiện, hiện tượng lịch sử, các em "chỉ nhận
thức được chúng một cách gián tiếp thông qua các tài liệu được lưu lại, hoặc dựa
vào các hiện tượng lịch sử của cái mới, của các dân tộc khác để phân tích suy
nghĩ những vấn đề lịch sử chúng ta đang nghiên cứu" [38; 139]. Chính đặc điểm

này của tri thức lịch sử gây ra những khó khăn nhất định trong dạy học lịch sử.
Thông thường nhận thức của con người đi từ gần đến xa, từ dễ đến khó, từ đơn
giản đến phức tạp, nhưng tri thức của bộ môn Lịch sử không theo quy luật đó,
thậm chí ngược lại. "Song xét từ góc độ khác, nó cũng mang lại cho việc giảng
dạy lịch sử những ưu thế mà những bộ môn khác không thể có được; chẳng hạn
nó rất có ích trong việc chúng ta bồi dưỡng và phát triển trí tưởng tượng của
HS" [38; 139].
Thứ hai là tính không lặp lại.
Trong lịch sử, "mỗi sự kiện hiện tượng lịch sử chỉ xảy ra trong một thời
gian và không gian nhất định, trong những thời gian và không gian khác nhau.
Không có một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào xảy ra cùng thời điểm, trong các
thời kì khác nhau là hoàn toàn giống nhau, dù có điểm giống nhau, lặp lại mà là
sự kế thừa, phát triển" [38; 139]. Hay nói khác đi, tất cả những sự kiện, hiện
tượng lịch sử đã xảy ra sẽ không bao giờ lặp lại. Điều đó cho chúng ta thấy rằng
tri thức lịch sử mà HS được học không lặp lại. Khác với tri thức của các môn
học khác (thường lặp đi lặp lại), tri thức lịch sử mà các em học ở mỗi cấp chỉ
học duy nhất một lần. Chính đặc điểm này đòi hỏi "giảng dạy lịch sử khi trình
bày một sự kiện, hiện tượng nào đó trong lịch sử phải xem xét tính cụ thể cả về
thời gian và không gian nảy sinh sự kiện, hiện tượng đó. Qua đó nhận thấy các
sự kiện cụ thể, riêng biệt song có mối quan hệ kế thừa" [38; 140].
Thứ ba là tính cụ thể.
Mỗi sự kiện, hiện tượng xảy ra trong lịch sử đều gắn liền với thời gian,
không gian, nhân vật lịch sử cụ thể, không có sự kiện, hiện tượng lịch sử nào lại
tách rời các yếu tố đó. Tri thức lịch sử cũng vậy, các sự kiện, hiện tượng đều xảy


17
ra vào thời gian và không gian cụ thể, gắn liền với một hoặc nhiều nhân vật nhất
định, có diễn biến và kết quả cụ thể. Vì vậy trong dạy học lịch sử "các sự kiện,
hiện tượng lịch sử càng cụ thể bao nhiêu, càng sinh động bao nhiêu càng hấp

dẫn bấy nhiêu " [38; 140].
Thứ tư là tính hệ thống.
Lịch sử xã hội xảy ra muôn vàn sự kiện và trên nhiều lĩnh vực khác nhau
"gồm các sự kiện, hiện tượng về cơ sở kinh tế, đấu tranh xã hội, vừa bao hàm cả
nội dung kiến trúc thượng tầng, tình hình sản xuất và quan hệ sản xuất " [38;
141]. Những sự kiện hiện tượng lịch sử trên các lĩnh vực đó có mối liên hệ mật
thiết, tác động qua lại với nhau, cả những sự kiện, hiện tượng đã xảy ra trước
hay xảy ra sau hoặc đồng thời với nhau đều có mối quan hệ với nhau. Trong lịch
sử không có bất kì sự kiện hiện tượng lịch sử nào là tự nhiên xuất hiện hoặc tự
nhiên mất đi, sự kiện hiện tượng lịch sử trước mất đi là nguyên nhân xảy ra sự
kiện hiện tượng lịch sử sau đó. Chính điều này đòi hỏi chúng ta phải giúp HS
nhận thức được mối quan hệ tất yếu bên trong của các sự kiện hiện tượng, qua
đó các em sẽ hiểu rõ tính bản chất của sự vật, hiện tượng, giải thích được tại sao
sự kiện lịch sử lại diễn ra như vậy.
Thứ năm là tính thống nhất giữa "sử" và "luận".
Tri thức của bộ môn Lịch sử cũng bao gồm hai phần: "sử" và "luận". Phần
"sử" là tất cả những gì xảy ra trong xã hội loài người. Nó trả lời các câu hỏi: Sự
kiện nào? Xảy ra như thế nào? Kết quả ra sao? Còn "luận" là những đánh giá,
giải thích về sự kiện lịch sử được nhắc đến. Hai phần này trong sử học cũng như
trong tri thức của bộ môn Lịch sử có mối quan hệ chặt chẽ, không tách rời nhau.
Sự kiện, hiện tượng lịch sử xảy ra như thế nào thì phải được đánh giá bình luận
như thế. "Trong dạy học lịch sử, người GV phải đảm bảo sự thống nhất giữa
trình bày sự kiện với giải thích, bình luận. Mọi giải thích bình luận đều phải xuất
phát từ sự kiện lịch sử cụ thể chính xác, đáng tin cậy và không có sự kiện hiện,
tượng nào không được giải thích làm sáng tỏ bản chất của sự kiện, hiện tượng
đó" [38; 142].


18
Những đặc điểm trên đây của tri thức lịch sử tạo nên đặc trưng của bộ

môn Lịch sử so với các môn học khác ở trường PT. Việc nắm rõ những đặc
điểm của tri thức lịch sử giúp chúng ta tìm ra các phương pháp, con đường phù
hợp cho dạy học lịch sử ở trường PT. Đối với việc biên soạn và tiến hành bài
học LSĐP cũng vậy, cần nắm rõ những đặc điểm của tri thức lịch sử để biên
soạn bài học có nội dung sâu sắc và đề ra hình thức, phương pháp tiến hành
phù hợp.
1.1.3.3. Mối quan hệ giữa lịch sử dân tộc và lịch sử địa phương
Các nhà nghiên cứu lịch sử đã chỉ ra rằng, LSĐP là một bộ phận không
thể tách rời của lịch sử dân tộc, vì vậy giữa LSĐP và lịch sử dân tộc có mối
quan hệ chặt chẽ với nhau.
Trước hết, những hiểu biết của mọi người về lịch sử dân tộc được xây
dựng hình thành trên nền tảng là những tri thức của LSĐP nhưng được tổng
hợp, khái quát ở mức độ cao. Như chúng ta đã biết, một sự kiện, hiện tượng
lịch sử không thể tách rời các yếu tố không gian và thời gian và nhân vật.
Không gian được nói đến chính là nơi xảy ra sự kiện, hiện tượng lịch sử. Đó có
thể là không gian rộng hay hẹp nhưng rõ ràng là nó mang tính chất địa phương.
Như vậy có nghĩa là bất kì một sự kiện lịch sử nào cũng đều xảy ra ở một hoặc
nhiều địa phương nhất định. Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là tất cả
các sự kiện, hiện tượng xảy ra ở một hay nhiều địa phương đều trở thành tri
thức lịch sử của dân tộc. Những sự kiện, hiện tượng xảy ra ở địa phương có
tính chất, quy mô và mức độ ảnh hưởng khác nhau. Có những sự kiện, hiện
tượng xảy ra ở một địa phương nhưng nó có tính chất quan trọng, ảnh hưởng
không chỉ với địa phương mà còn cả đối với quốc gia, thậm chí ảnh hưởng cả
đối với thế giới. Nhưng cũng có những sự kiện chỉ có ảnh hưởng ở một phạm
vi nhỏ hẹp, không có tính chất quan trọng. Những sự kiện có phạm vi ảnh
hưởng rộng và có tính chất quan trọng trở thành những sự kiện của lịch sử dân
tộc hoặc cũng có thể trở thành sự kiện của lịch sử thế giới.