Xây dựng dự thảo tiêu chuẩn kiểm nghiệm dược liệu nần nghệ

BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI


NGÔ THỊ THANH THẢO


XÂY DỰNG DỰ THẢO TIÊU CHUẨN
KIỂM NGHIỆM DƯỢC LIỆU
NẦN NGHỆ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP DƯỢC SĨ




HÀ NỘI – 2014
BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI


NGÔ THỊ THANH THẢO

XÂY DỰNG DỰ THẢO TIÊU CHUẨN
KIỂM NGHIỆM DƯỢC LIỆU
NẦN NGHỆ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP DƯỢC SĨ

Người hướng dẫn:
TS. Nguyễn Hoàng Tuấn

Nơi thực hiện:
1. Bộ môn Dược liệu
2. Khoa Hóa phân tích – Tiêu chuẩn
Viện Dược liệu
HÀ NỘI – 2014
LỜI CẢM ƠN
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Hoàng
Tuấn, Bộ môn Dược liệu, trường Đại học Dược Hà Nội là người đã trực tiếp hướng
dẫn, tận tình chỉ bảo và giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành
khóa luận.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới:
Các thầy cô và các anh chị kỹ thuật viên trong bộ môn Dược liệu, các cán bộ
khoa Hóa phân tích – Tiêu chuẩn, Viện Dược liệu đã tạo mọi điều kiện, giúp đỡ để
em có thể hoàn thành khóa luận một cách tốt nhất.
Các thầy cô trong ban giám hiệu nhà trường, các phòng ban, các bộ môn trường
Đại học Dược Hà Nội đã tận tình dạy dỗ, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập tại
trường.
Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới những người thân trong gia
đình, những người bạn đã luôn kịp thời động viên, ủng hộ em trong suốt quá trình
học tập tại trường cũng như trong thời gian thực hiện khóa luận.
Em xin chân thành cảm ơn!


Hà Nội, 13 tháng 5 năm 2014
Sinh viên

Ngô Thị Thanh Thảo

MỤC LỤC
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt

Danh mục các bảng
Danh mục các hình

ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN 3
1.1. Tên gọi 3
1.2. Đặc điểm thực vật. 3
1.3. Phân bố 4
1.4. Sinh thái 4
1.5. Thu hái 4
1.6. Thành phần hóa học 5
1.7. Tác dụng sinh học 8
1.7.1. Tác dụng hạ huyết áp: 8
1.7.2. Tác dụng hạ Cholesterol 9
1.7.3. Tác dụng chống viêm 9
1.7.4. Tác dụng gây giãn cơ trơn 10
1.7.5. Ảnh hưởng đến hoạt động của tim tại chỗ 10
1.7.6. Tác dụng chống ung thư 10
1.7.7. Tác dụng kháng nấm 12
1.8. Công dụng: 14
Chƣơng 2: NGUYÊN LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 15
2.1 Nguyên liệu và phương tiện nghiên cứu 15
2.1.1 Nguyên liệu 15
2.1.2 Xác định tên khoa học 15
2.1.3 Hóa chất và dụng cụ 16
2.1.4 Thiết bị và máy móc sử dụng 16
2.2 Nội dung nghiên cứu 17
2.3 Phương pháp nghiên cứu 17
2.3.1 Cảm quan 17
2.3.2 Kiểm nghiệm bằng phương pháp hiển vi 17

2.3.3 Kiểm nghiệm bằng phương pháp hóa học 17
2.3.4 Độ ẩm 18
2.3.5 Tro toàn phần 18
2.3.6 Xử lý số liệu 18
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ 19
3.1 Khảo sát xây dựng một số chỉ tiêu kiểm nghiệm dược liệu Nần nghệ 19
3.1.1 Mô tả dược liệu 19
3.1.2 Vi phẫu 19
3.1.3 Soi bột 22
3.1.4 Định tính 24
3.1.5 Định lượng 28
3.1.6 Sắc ký lớp mỏng. 31
3.1.7 Độ ẩm 33
3.1.8 Tro toàn phần 33
3.1.9 Xác định các chất chiết được bằng ethanol 34
3.2 Dự thảo tiêu chuẩn kiểm nghiệm dược liệu Nần nghệ 35
BÀN LUẬN 40
KẾT LUẬN 42
ĐỀ XUẤT 42




DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

STT
Số thứ tự
TLTK
Tài liệu tham khảo
LDL

Lipoprotein tỉ trọng thấp
HDL
Lipoprotein tỉ trọng cao
HPLC
Sắc ký lỏng hiệu năng cao
SKLM
Sắc ký lớp mỏng
CSB
Chỉ số bọt
CSPH
Chỉ số phá huyết
dl
dược liệu
MeOH
Methanol
Stb
Diện tích pic trung bình
TB
Trung bình
R
f

Hệ số lưu

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng
Tên bảng
Trang

1.1
Các sapogenin trong thân rễ Nần nghệ
6
1.2
Các hợp chất saponin thu được từ dịch chiết ethanol của Nần
nghệ
7
1.3
Hoạt tính sinh học của các hợp chất 1-14 chống lại P. oryzae và
tế bào ung thư dòng K562 so sánh với Rhizoxin
13
3.1
Kết quả chỉ số bọt của dược liệu Nần nghệ
25
3.2
Các hỗn hợp để thử sơ bộ, xác định chỉ số phá huyết
26
3.3
Tiến hành xác định chỉ số phá huyết
27
3.4
Kết quả khảo sát điều kiện thủy phân
30

3.5
Kết quả định lượng mẫu Nần nghệ
31
3.6
Kết quả xác định độ ẩm của dược liệu.
33
3.7
Kết quả xác định tro toàn phần của dược liệu
34
3.8
Kết quả xác định lượng chất chiết được bằng ethanol của dược
liệu
35








DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình
Tên hình
Trang



2.1
Cây Nần nghệ

15
2.2
Thân rễ Nần nghệ
15
2.3
Thân rễ Nần nghệ thái lát
15
3.1
Ảnh vi phẫu thân rễ Nần nghệ dưới kính hiển vi
21
3.2
Ảnh vi phẫu thân rễ Nần nghệ (bó libe-gỗ) dưới kính hiển vi
22
3.3
Ảnh chụp một số đặc điểm bột thân rễ Nần nghệ dưới kính hiển vi
23
3.4
Đường chuẩn của Diosgenin
30
3.5
Ảnh chụp sắc ký lớp mỏng dịch chiết toàn phần thân rễ Nần nghệ
và Diosgenin đối chiếu.
32

1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Việt Nam là một đất nước có nền Y học cổ truyền từ lâu đời cùng với nguồn tài
nguyên cây thuốc vô cùng phong phú. Trong thời kì hiện đại cùng với sự phát triển
của khoa học kỹ thuật với rất nhiều thành tựu mới trong các lĩnh vực hóa dược đã
có nhiều thuốc tân dược được tổng hợp và đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, tận dụng lợi
thế về nguồn tài nguyên cây thuốc của mình, Việt Nam luôn chủ trương “Dược liệu
là nền tảng của ngành Dược”. Trên thực tế, qua các thời kì, dược liệu vẫn luôn
khẳng định được vai trò của nó trong nền Y học nước nhà. Nhưng đi kèm với sự
phát triển của thị trường dược liệu lại là tình trạng giả mạo, nhầm lẫn dược liệu. Để
đảm bảo lợi ích cho người sử dụng đồng thời hạn chế khó khăn cho các nhà quản lí
cần phải xây dựng được tiêu chuẩn kiểm nghiệm cho các dược liệu được sử dụng.
Nần nghệ (Dioscorea collettii Hook. f.) là một dược liệu gần đây đang được
quan tâm sử dụng rất nhiều bởi công dụng của nó. Tại Việt Nam, Nần nghệ được
đánh giá là nguồn nguyên liệu triển vọng để chiết xuất diosgenin [10]-một nguyên
liệu quan trọng để tổng hợp ra các chế phẩm steroid [20]. Ngoài ra saponin toàn
phần từ dịch chiết Nần nghệ còn có rất nhiều tác dụng khác như làm hạ lipid máu,
hạ huyết áp, chống viêm…[13], [14]. Vài năm trở lại đây trên thị trường đã có nhiều
chế phẩm có nguồn gốc từ Nần nghệ như Diosgin, Nần Vàng Tiên Thảo… Tuy
nhiên lại chưa có một tiêu chuẩn kiểm nghiệm cho dược liệu này. Các nghiên cứu
trước đây về Nần nghệ chủ yếu tập trung vào phương pháp chiết xuất, xác định độc
tính, tác dụng dược lí của dược liệu mà chưa xây dựng được một tiêu chuẩn kiểm
nghiệm cho dược liệu. Vì vậy, đề tài “XÂY DỰNG DỰ THẢO TIÊU CHUẨN

KIỂM NGHIỆM DƯỢC LIỆU NẦN NGHỆ” được thực hiện nhằm góp phần tiêu
chuẩn hóa và kiểm soát tốt chất lượng của dược liệu này. Đề tài được thực hiện với
mục tiêu : Khảo sát xây dựng một số chỉ tiêu kiểm nghiệm dược liệu Nần nghệ tiến
tới đưa dược liệu này vào trong Dược điển Việt Nam V.
Để thực hiện mục tiêu trên đề tài gồm các nội dung như sau :
1. Mô tả dược liệu
2

2. Vi phẫu
3. Soi bột
4. Định tính
5. Định lượng
6. Sắc ký lớp mỏng
7. Xác định độ ẩm
8. Tro toàn phần
9. Xác định các chất chiết được bằng ethanol.