Khóa luận tốt nghiệp cử nhân luật chế độ sở hữu đối với tài nguyên rừng ở việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH
KHOA LUẬT THƯƠNG MẠI





PHẠM THANH NGA

CHẾ ĐỘ SỞ HỮU ĐỐI VỚI TÀI NGUYÊN RỪNG
Ở VIỆT NAM
CHUYÊN NGÀNH LUẬT THƯƠNG MẠI









TP HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA LUẬT THƯƠNG MẠI




KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT

CHẾ ĐỘ SỞ HỮU ĐỐI VỚI TÀI NGUYÊN RỪNG
Ở VIỆT NAM






SINH VIÊN THỰC HIỆN: PHẠM THANH NGA
Khóa: 36 MSSV: 1155010223
GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: ThS. NGUYỄN THỊ NGỌC LAN
TS. PHẠM VĂN VÕ (hỗ trợ)

TP HỒ CHÍ MINH – 2015




LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan: Khóa luận tốt nghiệp này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi,
được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Thạc sĩ Nguyễn Thị Ngọc Lan,
đảm bảo tính trung thực và tuân thủ các quy định về trích dẫn, chú thích tài liệu
tham khảo. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này.


TP. Hồ Chí Minh, tháng 7 năm 2015

Tác giả



Phạm Thanh Nga

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CHỮ VIẾT TẮT NỘI DUNG ĐƯỢC VIẾT TẮT
Bộ NNPTNN Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Luật BVPTR Luật Bảo vệ và phát triển rừng 2004
RĐD Rừng đặc dụng
RPH Rừng phòng hộ
RSX Rừng sản xuất
UBND Ủy ban nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ CHẾ ĐỘ SỞ HỮU ĐỐI VỚI TÀI NGUYÊN
RỪNG Ở VIỆT NAM 4
1.1 Một số khái niệm 4

1.1.1 Khái niệm rừng và tài nguyên rừng 4
1.1.2 Khái niệm chủ rừng 8
1.2 Cơ sở xác lập chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam
9
1.2.1 Cơ sở lý luận 9
1.2.2 Cơ sở pháp lý 11
1.3 Đặc trưng của chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng ở Việt
Nam 14
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1. 19
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUYỀN SỞ HỮU RỪNG Ở VIỆT NAM 20
2.1 Hình thức sở hữu tư nhân đối với rừng sản xuất là rừng trồng 20
2.1.1. Cơ sở xác lập 20
2.1.2. Phương thức thực hiện quyền sở hữu tư nhân đối với RSX là rừng
trồng 21
2.1.3. Thực trạng quyền sở hữu tư nhân đối với RSX là rừng trồng 24
2.2 Hình thức sở hữu Nhà nước đối với rừng 26
2.2.1 Cơ sở xác lập 26
2.2.2 Các phương thức điều phối rừng của Nhà nước 27
2.2.3 Thực trạng thực hiện quyền sử dụng rừng ở Việt Nam 35
2.3 Hướng hoàn thiện pháp luật về sở hữu rừng ở Việt Nam 40
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2. 45
KẾT LUẬN 46
1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Với vai trò là một bộ phận quan trọng của tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên
rừng được xem là cái nôi nuôi dưỡng sự sống trên Trái Đất đồng thời là nguồn lực
phát triển kinh tế tài chính vững mạnh, góp phần không nhỏ tạo nên sức mạnh tổng
hợp cho một quốc gia. Tầm ảnh hưởng của tài nguyên rừng không chỉ đối với từng

cộng đồng, từng quốc gia riêng lẻ mà nó còn có ý nghĩa trên phạm vi toàn thế giới.
Để bảo vệ tốt nguồn tài nguyên này, Nhà nước Việt Nam đặc biệt chú trọng đến
việc xây dựng hệ thống pháp luật trong lĩnh vực lâm nghiệp nhằm thiết lập hệ thống
các cơ quan quản lý chuyên ngành từ trung ương đến địa phương - một trong những
công cụ hữu hiệu thay mặt Nhà nước thực thi các quy định của pháp luật vào thực tế
quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng. Và đề thực hiện thống nhất trên toàn quốc một
cơ chế quản lý, từ Hiến pháp 1980 trở đi, Nhà nước ta chỉ công nhận duy nhất một
chế độ sở hữu đối với tài nguyên rừng, đó là chế độ sở hữu toàn dân. Qua một quá
trình phát triển cho đến nay, chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng vẫn
khẳng định được tính tất yếu phù hợp của nó, đương nhiên, về mặt nội hàm phải có
ít nhiều thay đổi để thích ứng với tình hình kinh tế - văn hóa - xã hội điển hình của
giai đoạn công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước.
Lựa chọn nghiên cứu đề tài chế độ sở hữu đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam,
tác giả mong muốn khẳng định lại một lần nữa về sự cần thiết của chế độ sở hữu
toàn dân đối với tài nguyên rừng với vai trò chủ đạo của hình thức sở hữu Nhà nước
trong khâu quản lý và bảo vệ rừng, cùng với đó là đẩy mạnh hoàn thiện pháp luật về
sở hữu tài nguyên rừng ở nước ta.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Chế độ sở hữu toàn dân ở Việt Nam nói chung là một vấn đề thu hút được rất
nhiều sự chú ý của các nhà học giả, các nhà khoa học. Tuy nhiên, số lượng đề tài
nghiên cứu chuyên sâu về chế độ sở hữu đối với tài nguyên rừng nói riêng chưa
thực sự đáng chú ý. Qua tìm hiểu, có một số bài viết và công trình có đề cập trực
tiếp hoặc gián tiếp đến vấn đề sở hữu tài nguyên rừng ở Việt Nam đáng quan tâm
như sau:
 Trên các tạp chí khoa học:
 Hoàng Huy Tuấn (2013), "Sự phân quyền và quyền sở hữu trong quản lý tài
nguyên thiên nhiên: Tiếp cận lý thuyết và bối cảnh hóa trong quản lý rừng ở Việt
Nam", Tạp chí Khoa học lâm nghiệp, số 1/2013, tr.2657-2669.
 Vũ Long (2005), "Về quyền sở hữu rừng tự nhiên" đăng trên website của
Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam.

2

 Nguyễn Đại Anh Tuấn – Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Thừa thiên
Huế (2014), "Xã hội hóa quản lý tài nguyên rừng – bài toán dang dở" đăng trên
website của Trung tâm Con người và Thiên nhiên.
 Báo cáo khoa học:
 Tô Xuân Phúc & Trần Hữu Nghị (2014), Giao đất giao rừng trong bối cảnh
tái cơ cấu ngành lâm nghiệp: Cơ hội phát triển rừng và cải thiện sinh kế vùng cao,
Huế.
 Luận văn:
 Nguyễn Thị Thu Trang (2012), Phân quyền sở hữu tài sản trong giao rừng
cho cộng đồng ở Tây Nguyên, Luận văn Thạc sĩ kinh tế, trường đại học Kinh tế
Tp.Hồ Chí Minh.
 Sách chuyên khảo:
 Nguyễn Thanh Huyền (2013), Pháp luật về quản lý và bảo vệ tài nguyên
rừng ở Việt Nam, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia.
Các bài viết, đề tài nghiên cứu trên chủ yếu tập trung nghiên cứu một phần nội
dung của cơ chế sở hữu tài nguyên rừng ở Việt Nam, chưa khái quát cụ thể chế độ
sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng cũng như cách thức vận hành quyền sở hữu
rừng với hai hình thức sở hữu theo quy định của pháp luật hiện hành. Chính vì vậy,
tác giả đã chọn nghiên cứu làm rõ về chế độ sở hữu đối với tài nguyên rừng ở Việt
Nam.
3. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu, phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam nhằm làm sáng tỏ
bản chất của chế độ sở hữu toàn dân đối với với tài nguyên rừng đồng thời nghiên
cứu nội dung cách thức thực hiện quyền sở hữu rừng ở Việt Nam theo pháp luật về
bảo vệ và phát triển rừng từ đó đề xuất hướng hoàn thiện pháp luật về sở hữu rừng ở
nước ta.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
 Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu chủ yếu mà đề tài muốn hướng đến đó chính là chế độ sở
hữu đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam, cụ thể hơn đó là các quy định pháp lý về
chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam với hai hình thức sở
hữu: sở hữu tư nhân và sở hữu Nhà nước.
 Phạm vi nghiên cứu
Tác giả tìm hiểu cơ chế sở hữu đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam thông qua
việc nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành như Hiến pháp 2013, Luật
Bảo vệ và phát triển rừng 2004, Bộ luật dân sự 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2011)
3

và các văn bản pháp luật của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn,
các ban ngành liên quan đến lĩnh vực lâm nghiệp…
Bên cạnh đó, để phục vụ cho công tác nghiên cứu, tác giả cũng tham khảo các
văn bản, tài liệu liên quan của nhiều tác giả, nhà nghiên cứu hoặc tổ chức khác có
công trình nghiên cứu hoặc báo cáo chuyên môn trong lĩnh vực lâm nghiệp về các
hình thức sở hữu rừng, công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng tại Việt Nam.
5. Phương pháp tiến hành nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu chủ đạo là phương pháp phân tích, tổng hợp và
phương pháp nghiên cứu lý thuyết.
 Phương pháp phân tích, tổng hợp: đây là phương pháp được sử dụng xuyên
suốt đề tài nhằm tổng hợp các quy phạm pháp luật quy định về chế độ sở hữu cũng
như phương thức thực hiện quyền sở hữu đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam, phân
tích cách thức thực hiện mô hình sở hữu đối với tài nguyên rừng từ đó chỉ ra các ưu
điểm và nhược điểm của pháp luật Việt Nam về quản lý và bảo vệ rừng.
 Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: tác giả thu thập nhiều tài liệu trong và
ngoài nước từ sách tham khảo, mạng điện tử, tạp chí,… để nghiên cứu nhằm đưa ra
các cơ sở lý luận vững chắc, xác thực cho đề tài.
Ngoài ra, tác giả cũng kết hợp với nhiều phương pháp khác để đạt được hiệu
quả cao cho cho đề tài nghiên cứu như phương pháp so sánh, so sánh giữa quy định
về sở hữu đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam với mô hình sở hữu tài nguyên rừng

của một số quốc gia trên thế giới, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm hướng tới
hoàn thiện hơn chế độ sở hữu và phương thức quản lý và bảo vệ hiệu quả nguồn tài
nguyên này ở nước ta. Phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch
sử duy vật Mac – Lênin để nghiên cứu cơ sở hình thành cũng như pháp luật về chế
độ sở hữu đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam song song với việc kết hợp các
phương pháp nghiên cứu phân tích số liệu thực tế, xây dựng giả thuyết… để rút ra
kết luận nhằm làm sáng tỏ đề tài nghiên cứu.
6. Bố cục tổng quát của khóa luận
Bên cạnh Phần mở đầu, Kết luận, Mục lục, Phụ lục và Danh mục tài liệu tham
khảo, nội dung của đề tài được cấu trúc thành hai chương bao gồm:
Chương 1: Khái quát về chế độ sở hữu tài nguyên rừng ở Việt Nam
Chương 2: Thực trạng quyền sở hữu rừng ở Việt Nam.




4

CHƯƠNG 1.
KHÁI QUÁT VỀ CHẾ ĐỘ SỞ HỮU TÀI NGUYÊN RỪNG
Ở VIỆT NAM
1.1 Một số khái niệm
1.1.1 Khái niệm rừng và tài nguyên rừng
1.1.1.1 Khái niệm rừng
Theo tổ chức Nông nghiệp và Lương thực Liên Hiệp Quốc ( FAO):
Rừng là một khu vực đất đai có diện tích lớn hơn 0,5 ha với độ che phủ của
tán rừng trên 10%, độ cao trung bình tối thiểu của cây phải đạt 5m, rừng bao
gồm rừng tự nhiên và rừng trồng
1
.

Khái niệm này được kết hợp từ các yếu tố như mật độ cây, chiều cao của cây,
cách thức sử dụng đất rừng và chức năng sinh thái để đưa ra một khái niệm về rừng
thiên về liệt kê các đặc trưng của rừng để dễ dàng xác định một diện tích cây cối có
phải là rừng trên thực tế hay không.
Theo khoản 1 Điều 3 Luật bảo vệ và phát triển rừng năm 2004 (Luật BVPTR)
của Việt Nam thì "Rừng là một hệ sinh thái bao gồm quần thể thực vật rừng, động
vật rừng, vi sinh vật rừng, đất rừng và các yếu tố môi trường khác, trong đó cây gỗ,
tre nứa hoặc hệ thực vật đặc trưng là thành phần chính có độ che phủ của tán rừng
từ 0,1 trở lên.". Như vậy, theo quy định của pháp luật Việt Nam thì rừng được xác
định dựa theo ba tiêu chí
2
:
(1) Là một hệ sinh thái với thành phần chính là các cây lâu năm thân gỗ, cau
dừa, tre nứa có chiều cao trung bình từ 5m trở lên (trường hợp rừng mới
trồng hoặc rừng ngập mặn ven biển độ cao của cây được quy định thấp
hơn nhưng phải đảm bảo mật độ 1000 cây/ha trở lên), đủ khả năng cung
cấp lâm sản, bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học.
(2) Độ tàn che của tán cây (độ che phủ của tán rừng) là thành phần chính của
rừng phải từ 0,1 trở lên. Độ che phủ của tán rừng được hiểu là mức độ
che kín của tán cây rừng đối với đất rừng, được biểu thị bằng tỷ lệ phần
mười giữa diện tích đất rừng bị tán cây rừng che bóng và diện tích đất
rừng
3
.
(3) Diện tích rừng liền khoảnh tối thiểu từ 0,5 ha trở lên hoặc là dải rừng có
chiều rộng tối thiểu 20 mét và có từ 3 hàng cây trở lên. Với những hệ
sinh thái nông nghiệp, diện tích nuôi trồng thủy sản có cây lâu năm là cây

1
truy cập ngày 03/6/2015

2
Điều 3 thông tư số 34/2009/TT-BNNPTNT của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Bộ
NNPTNT) ngày 10/6/2009 quy định tiêu chí xác định và phân loại rừng (TT 34/2009/TT-BNNPTNT)
3
Khoản 2 Điều 3 Luật BVPTR
5

thân gỗ, tre nứa, cau dừa, khu vực có cây cối nhưng không thuộc một
trong hai trường hợp kể trên không được coi là rừng mà chỉ là cây phân
tán.
Bên cạnh những điểm tương đồng giữa khái niệm rừng của Việt Nam với khái
niệm rừng của FAO về quy định độ che phủ của tán rừng đều phải từ 0.1 (10%) trở
lên, độ cao trung bình của cây rừng hay diện tích tối thiểu một khu rừng phải đạt
được, pháp luật Việt Nam quy định cụ thể hơn về các yếu tố cấu thành rừng (thành
phần thực vật chính trong rừng là gì, mật độ cây bao nhiêu, diện tích đất là đất rừng
phải liền mảnh…) và bao quát hơn khi xác định những diện tích tuy không đảm bảo
điều kiện cơ bản về độ che phủ hay diện tích tối thiểu 0,5 ha nhưng là rừng vì xét
đến sự phát triển của chúng trong tương lai (rừng mới trồng, dải cây rừng), đặc
trưng sinh học của từng loài thực vật (ví dụ như rừng ngập mặn ven biển thường chỉ
có độ cao trung bình 3m). Khái niệm về rừng theo pháp luật Việt Nam không chỉ
đưa ra định nghĩa rõ ràng về rừng mà còn là cơ sở để phân biệt rừng với những diện
tích có thực vật khác, không phải rừng.
Về phân loại rừng, Luật BVPTR căn cứ vào mục đích sử dụng chủ yếu để chia
rừng thành 3 loại: rừng phòng hộ (RPH), rừng đặc dụng (RĐD) và rừng sản xuất
(RSX). Đồng thời, kết hợp với nguồn gốc hình thành thì ba loại rừng này có thể là
rừng tự nhiên hoặc rừng trồng. Theo đó
4
:
 Rừng phòng hộ: là rừng được xây dựng và phát triển cho mục đích bảo vệ và
điều tiết nguồn nước, bảo vệ đất, chống xói mòn đất, hạn chế thiên tai, điều hòa khí

hậu, bảo đảm cân bằng sinh thái và an ninh môi trường. RPH bao gồm 4 loại là
RPH đầu nguồn; RPH chắn gió, chắn cát bay; RPH chắn sóng, lấn biển; RPH bảo
vệ môi trường.
 Rừng đặc dụng: được sử dụng chủ yếu để bảo tồn thiên nhiên, mẫu chuẩn hệ
sinh thái rừng của quốc gia, nguồn gen sinh vật rừng, nghiên cứu khoa học, bảo vệ
di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh, phục vụ nghỉ ngơi du lịch, kết hợp
phòng hộ, góp phần bảo vệ môi trường. RĐD bao gồm: vườn quốc gia, khu bảo tồn
thiên nhiên, khu bảo vệ cảnh quan, khu rừng nghiên cứu thực nghiệm khoa học.
 Rừng sản xuất: là rừng được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh gỗ, các
lâm sản ngoài gỗ và kết hợp phòng hộ, bảo vệ môi trường. RSX bao gồm RSX là
rừng trồng, RSX là rừng tự nhiên và rừng giống.
Để phục vụ cho công tác điều tra, kiểm kê, thống kê rừng, quy họach bảo vệ và
phát triển rừng, quản lý tài nguyên rừng và xây dựng các chương trình, dự án lâm
nghiệp ngày 10/6/2009, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thông (Bộ NNPTNT)

4
Điều 4 Luật BVPTR
6

đã ban hành Thông tư 34/2009/TT-BNNPTNT quy định tiêu chí xác định và phân
loại rừng (TT 34/2009/TT-BNNPTNT). Theo đó, ngoài tiêu chí mục đích sử dụng,
rừng còn có thể được phân loại căn cứ vào nguồn gốc hình thành, trữ lượng, loài
cây hoặc điều kiện lập địa
5
. Theo tiêu chí điều kiện lập địa, rừng ở nước ta bao gồm
rừng núi đất, rừng núi đá, rừng ngập nước, rừng trên đất cát. Theo tiêu chí loài cây
có rừng gỗ, rừng tre nứa, rừng cau dừa, rừng hỗn giao gỗ và tre nứa. Dựa vào trữ
lượng, phân biệt được đâu là rừng rất giàu, rừng giàu, rừng trung bình, rừng nghèo,
rừng chưa có trữ lượng. Nếu căn cứ vào nguồn gốc hình thành, rừng được chia làm
hai loại

6
:
 Rừng tự nhiên: là rừng có sẵn trong tự nhiên hoặc phục hồi bằng tái sinh tự
nhiên.
 Rừng trồng: là rừng được hình thành do con người trồng.
Theo số liệu thống kê được công bố gần đây nhất cho thấy
7
, tính đến hết năm
2013 Việt Nam có khoảng 13,95 triệu ha rừng. Trong đó, rừng tự nhiên chiếm
khoảng 10,4 triệu ha, còn lại là rừng trồng (3,55 triệu ha). Nếu phân theo chức năng,
khoảng 2,1 triệu ha là diện tích RĐD, khoảng 4,67 triệu ha là RPH và RSX chiếm
diện tích 7,18 triệu ha.Trong tổng số 10,4 triệu ha rừng tự nhiên, RPH và RĐD
chiếm 57,6%, còn lại (42,4%) là RSX. Đến nay, cả nước có khoảng 3,55 triệu ha
rừng trồng, trong đó diện tích rừng trồng là RSX khoảng 2,65 triệu ha (74,65%
trong tổng diện tích rừng trồng); phần còn lại (25,35%) là diện tích rừng trồng là
RPH và RĐD. Trong những năm gần đây, diện tích rừng trồng tăng tương đối
nhanh, với tốc độ khoảng 150.000 – 200.000 ha/năm
8
. Điều này là cơ sở để tăng trữ
lượng và chất lượng rừng trong tương lai cho nước ta.
Mặc dù có nhiều tiêu chí để phân chia rừng nhưng khi nghiên cứu về chế độ sở
hữu đối với tài nguyên rừng, chúng ta quan tâm tới các loại rừng được phân loại
căn cứ vào hai tiêu chí, đó là nguồn gốc hình thành và mục đích sử dụng. Bởi lẽ, các
hoạt động quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng của Nhà nước như xác lập các khu
rừng, lập quy hoạch, kế hoạch phát triển rừng, giao rừng, cho thuê rừng đều dựa
trên kết quả phân loại rừng là RPH, RĐD hay RSX. Nhà nước quyết định giao rừng,
cho thuê rừng cho chủ thể phù hợp cũng căn cứ vào mục đích sử dụng của từng loại
rừng, hơn nữa là cơ sở để xem xét công nhận quyền sử dụng rừng và quyền sở hữu
RSX là rừng trồng. Ngoài ra, phân loại rừng thành RPH, RĐD, RSX sẽ thuận tiện

5
Chương II TT 34/2009/TT-BNNPTNT
6
Điều 5 TT 34/2009/TT-BNNPTNT
7
Quyết định 3322/QĐ-BNN-TCLN của Bộ trưởng Bộ NNPTNT ngày 28 tháng 7 năm 2014 công bố
hiện trạng rừng toàn quốc năm 2013 (QĐ 3322/QĐ-BNN-TCLN)
8
Tô Xuân Phúc & Trần Hữu nghị (2014), Báo cáo giao đất giao rừng trong bối cảnh tái cơ cấu ngành
lâm nghiệp: Cơ hội phát triển rừng và cải thiện sinh kế vùng cao, Huế, tr.12
7

cho việc quy định quyền và nghĩa vụ pháp lý của từng loại chủ rừng đối với mỗi
loại rừng nhất định. Có thể thấy nguồn gốc hình thành và mục đích sử dụng của
từng loại rừng quyết định hình thức sở hữu đối với khu rừng đó có thể là hình thức
sở hữu nào và phương thức thực hiện các quyền sở hữu của chủ sở hữu rừng.
1.1.1.2 Khái niệm tài nguyên rừng
Tài nguyên rừng là một loại tài nguyên thiên nhiên hữu hạn có khả năng tái tạo
được bao gồm thực vật rừng, động vật rừng và những yếu tố tự nhiên có liên quan
đến rừng (cảnh quan rừng, vi sinh vật, thổ nhưỡng…)
9
.
Như đã đề cập, tài nguyên rừng được cấu thành từ nhiều thành phần tự nhiên vô
cùng phong phú, đa dạng. Trong đó có hàng triệu loài động vật, thực vật và vi sinh
vật, mà đời sống của chúng đều liên quan chặt chẽ với nhau, tạo thành quần xã đa
dạng sinh học. Không giống như không khí, gió hay năng lượng mặt trời là những
nguồn tài nguyên vô hạn, tài nguyên rừng có giới hạn nhất định về trữ lượng, sẽ
giảm dần cùng với hoạt động khai thác, sử dụng của con người. Tuy nhiên, rừng lại
là loại tài nguyên có thể tái tạo, phục hồi, thậm chí nâng cao chất lượng và trữ lượng
thông qua quá trình tái sinh tự nhiên hoặc do con người gây trồng lại nếu như nhận

được sự quản lý và bảo tồn hợp lý.
Như chúng ta đã biết, tài nguyên rừng có vai trò đặc biệt quan trọng đối với
cuộc sống con người. Trước hết, hệ sinh thái rừng cung cấp lâm sản (gỗ và lâm sản
ngoài gỗ) phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng của các tầng lớp dân cư trong xã hội; là
nguồn nguyên liệu cho sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, các ngành xây dựng cơ
bản; cung cấp dược liệu quý phục vụ nhu cầu chữa bệnh và nâng cao sức khỏe cho
con người; cung cấp lương thực, nguyên liệu chế biến thực phẩm Tài nguyên
rừng, đặc biệt là rừng, góp phần điều hòa dòng chảy, chống xói mòn rửa trôi thoái
hóa đất, chống bồi đắp sông ngòi, hồ đập, giảm thiểu lũ lụt, hạn chế hạn hán, giữ
gìn được nguồn thủy năng lớn cho các nhà máy thủy điện, làm sạch không khí, điều
hòa khí hậu. Ngoài ra, rừng còn là đối tượng nghiên cứu của nhiều lĩnh vực khoa
học, đặc biệt là nơi dự trữ sinh quyển bảo tồn các nguồn gen quý hiếm. Như vậy, tài
nguyên rừng có giá trị to lớn với sự phát triển kinh tế mỗi quốc gia, góp phần cân
bằng sinh thái và bảo vệ môi trường.
So với nhiều quốc gia trên thế giới, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có diện
tích rừng lớn, xếp thứ 45 trên 192 quốc gia và vùng lãnh thổ
10
. Do đó, tiềm năng
khai thác và phát triển nguồn tài nguyên rừng ở nước ta là rất lớn. Sau các chiến

9
Nguyễn Thanh Huyền (2013), Pháp luật về quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng ở Việt Nam, Nhà xuất
bản Chính trị quốc gia, tr.14
10
Số liệu tính toán sử dụng thông tin từ The World Factbook 2011,
truy cập ngày 8/7/2015
8

lược phát triển lâm nghiệp qua các giai đoạn, hiện nay độ che phủ rừng đã đạt
40%

11
, trữ lượng gỗ - một trong các nguồn tài nguyên rừng quan trọng hàng đầu là
813,3 triệu m
3
(rừng tự nhiên chiếm 94%, rừng trồng 6%) và khoảng 8,5 tỷ cây tre,
nứa. Trữ lượng gỗ bình quân của rừng tự nhiên là 76,5 m
3
/ha và rừng trồng là 40,6
m
3
/ha. Gỗ tập trung chủ yếu ở 3 vùng là Tây Nguyên chiếm 33,8%, Bắc Trung Bộ
23% và Nam Trung Bộ 17,4% tổng trữ lượng
12
. Về đa dạng sinh học của rừng, Việt
Nam được coi là một trong những nước thuộc vùng Đông nam Á giàu về đa dạng
sinh học với hệ thực vật rừng phong phú về chủng loại. Cho đến nay đã thống kê
được 10.484 loài thực vật bậc cao có mạch, khoảng 800 loài rêu và 600 loài nấm.
Theo dự đoán của các nhà thực vật học số loài thực vật bậc cao có mạch ít nhất sẽ
lên đến 12000 loài, trong đó có khoảng 2300 loài đã được người dân dùng làm
nguồn lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thức ăn cho gia súc, lấy gỗ, tinh
dầu và nhiều nguyên vật liệu khác. Cũng như thực vật, giới động vật rừng Việt Nam
không những giàu về thành phần loài mà còn có nhiều nét độc đáo, đại diện cho
vùng Đông Nam Á với 275 loài thú, 828 loài chim, 180 loài bò sát, 80 loài ếch nhái,
trong đó hơn 100 loài và phân loài chim và 78 loài và phân loài thú là đặc hữu có
giá trị thực tiễn cao
13
.
1.1.2 Khái niệm chủ rừng
Chủ rừng là tổ chức, hộ gia đình, cá nhân được Nhà nước giao rừng, cho thuê
rừng, giao đất để trồng rừng, cho thuê đất để trồng rừng, công nhận quyền sử

dụng rừng, công nhận quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng; nhận
chuyển nhượng rừng từ chủ rừng khác
14
.
Theo quy định của pháp luật, chủ rừng bao gồm 7 nhóm đối tượng, đó là
15
:
 Ban quản lý RPH, Ban quản lý RĐD
 Hộ gia đình, cá nhân trong nước
 Tổ chức kinh tế
 Tổ chức, cá nhân nước ngoài đầu tư tại Việt Nam
 Người Việt Nam định cư ở nước ngoài đầu tư tại Việt Nam
 Đơn vị vũ trang nhân dân
 Tổ chức nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, đào tạo, dạy nghề về
lâm nghiệp.

11
QĐ 3322/QĐ-BNN-TCLN
12
Quyết định số 18/2007/QĐ-TTg ngày 05/02/2007 của Thủ tướng chính phủ về phê duyệt Chiến lược
phát triển lâm nghiệp Việt Nam giai đoạn 2006-2020 (QĐ 18/2007/QĐ-TTg )
13
Phùng Mỹ Trung, "Bạn biết gì về đa dạng sinh học của rừng Việt Nam?",
truy cập ngày 8/7/2015
14
Khoản 4 Điều 3 Luật BVPTR
15
Điều 5 Luật BVPTR
9

Có thể thấy Nhà nước khuyến khích các tổ chức kinh tế, hộ gia đình và cá nhân
tiếp cận khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên rừng khi quy định các nhóm chủ
rừng bao gồm nhiều thành phần trong xã hội, không hạn chế chủ rừng trong nước
hay nước ngoài và không quy định các cơ quan quản lý Nhà nước là một trong
những đối tượng chủ rừng.
Về nguyên tắc, Nhà nước (đại diện cho toàn dân) sẽ đóng vai trò là chủ sở hữu
tuyệt đối đối với rừng. Bên cạnh đó còn có các đối tượng được Nhà nước công nhận
quyền sở hữu đối với RSX là rừng trồng – chủ sở hữu tương đối đối với rừng. Theo
đó, khái niệm “chủ rừng” quy định tại Điều 3 Luật BVPRT bao gồm cả hai đối
tượng là người có quyền sở hữu tương đối đối với RSX là rừng trồng và người
không có quyền sở hữu rừng mà chỉ được Nhà nước giao rừng, cho thuê rừng, giao
đất để trồng rừng, cho thuê đất để trồng rừng; nhận chuyển nhượng quyền sử dụng
rừng từ chủ rừng khác. Như vậy khái niệm “chủ rừng” và “chủ sở hữu rừng” không
đồng nhất với nhau.
Mỗi loại chủ rừng có những đặc điểm riêng, quyền lợi và nghĩa vụ riêng phụ
thuộc vào loại rừng mà họ được giao hoặc được thuê theo quy định của Luật
BVPTR. Điều kiện để trở thành chủ rừng đối với mỗi loại đối tượng chủ thể cũng
có nhiều điểm không giống nhau nhưng trước hết họ phải thuộc một trong các nhóm
đối tượng được nêu như trên (trừ Ban quản lý RPH, RĐD được thành lập sau khi
giao RPH, RĐD); tiếp theo họ phải được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xem xét,
cấp quyết định giao rừng, cho thuê rừng, giao đất, cho thuê đất để trồng rừng căn cứ
trên dự án đầu tư về lâm nghiệp được phê duyệt theo pháp luật về đầu tư (đối với tổ
chức, cá nhân nước ngoài, người Việt Nam định cư tại nước ngoài), khu vực sinh
sống tại địa phương có rừng (thường áp dụng đối với hộ gia đình, cá nhân) hoặc nhu
cầu sử dụng vào mục đích kinh doanh (đối với tổ chức kinh tế), nghiên cứu (đối với
tổ chức nghiên cứu khoa học), lí do an ninh – quốc phòng (đối với đơn vị vũ trang
nhân dân). Khi hoàn thành các thủ tục cần thiết họ sẽ trở thành chủ rừng và được
công nhận quyền sử dụng rừng hoặc quyền sở hữu RSX là rừng trồng.
1.2 Cơ sở xác lập chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam
1.2.1 Cơ sở lý luận

Rừng là tài nguyên quý báu của mỗi quốc gia nói riêng và của thế giới nói
chung, là bộ phận quan trọng của môi trường sinh thái, có giá trị to lớn, đặc biệt đối
với nền kinh tế. Rừng chứa đựng ít nhất 80% đa dạng sinh học của thế giới, đóng
góp vào đời sống của hơn 1,6 tỷ người. Rừng và các lâm sản từ rừng là một nguồn
tăng trưởng kinh tế và giải quyết việc làm chính thức và không chính thức cho
khoảng 50 triệu người. Giá trị sản phẩm rừng được giao dịch trên toàn cầu đạt 270
10

tỷ đôla Mỹ. Trong số đó, rừng của các nước đang phát triển chiếm trên 20%
16
. Với
một đất nước nhiều đồi núi như Việt Nam, vai trò của rừng hiện diện không chỉ
trong lĩnh vực kinh tế (ngành lâm nghiệp đóng góp 5,9% vào cơ cấu GDP năm 2013
và có khuynh hướng ngày càng tăng
17
) mà còn trong cuộc sống hàng ngày, đời sống
văn hóa, tâm linh. Không giống như tài nguyên khoáng sản, rừng là nguồn tài
nguyên có khả năng tái tạo được đồng thời cũng là đối tượng thường xuyên chịu tác
động tiêu cực từ phía con người. Theo kết quả điều tra của Quỹ Quốc tế Bảo vệ
thiên nhiên (WWF), mỗi năm có khoảng 119,6 triệu ha đến 149 triệu ha rừng trên
toàn thế giới bị tàn phá
18
, nếu làm một phép tính nhỏ với 4 tỉ ha rừng toàn cầu hiện
nay thì chỉ trong vòng chưa đầy 40 năm nữa rừng sẽ hoàn toàn bị xóa sổ và kéo theo
đó là hàng loạt các hệ lụy biến đổi khí hậu, ô nhiễm, nghèo đói, dịch bệnh. Hơn
nữa, chúng ta đều biết, tốc độ khôi phục rừng luôn luôn chậm hơn tốc độ suy thoái
rừng, một khi khai thác cạn kiệt nguồn rừng tự nhiên thì cơ hội hồi phục hầu như
không có.
Để quản lý, bảo vệ và phát triển tốt nguồn tài nguyên rừng các quốc gia đặc biệt
quan tâm đến vấn đề sở hữu đối với rừng được thể hiện dưới các văn bản pháp luật

và Việt Nam cũng không là ngoại lệ. Hiện nay, trên thế giới tồn tại hai chế độ sở
hữu rừng: công hữu (sở hữu Nhà nước, sở hữu tập thể) và tư hữu (sở hữu tư nhân)
dưới nhiều mô hình sở hữu khác nhau. Mô hình phổ biến nhất là thừa nhận nhiều
hình thức sở hữu ở các quốc gia có diện tích rừng lớn hàng đầu thế giới như Mỹ,
Canada, Bazil, Argentina, Trung Quốc, Australia, Ấn độ, Việt Nam… đều quy định
rừng thuộc sở hữu Nhà nước và tư nhân. Ví dụ, Mỹ có 56,3% diện tích rừng thuộc
sở hữu tư nhân, Thụy Điển chỉ có 20,2% rừng thuộc sở hữu Nhà nước,… Bên cạnh
đó là mô hình chỉ thừa nhận hình thức sở hữu Nhà nước đối với rừng với ý nghĩa là
hình thức sở hữu duy nhất như ở Liên bang Nga, Indonesia, Myanmar, Cộng hòa
Trung Phi
19
.
Là một quốc gia nằm trong hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa, Việt Nam công
nhận tài nguyên thiên nhiên, trong đó có tài nguyên rừng là nguồn tư liệu sản xuất
thuộc sở hữu chung của toàn xã hội. Chủ nghĩa Mác- xít đã chỉ ra mục tiêu và bản
chất của chủ nghĩa xã hội chính là xóa bỏ chế độ tư hữu và thiết lập chế độ công
hữu về tư liệu sản xuất, ai cũng được hưởng ngang bằng như nhau, cùng với đó là

16
/>0USE0ONLY1.pdf?sequence=1, truy cập ngày 5/6/2015
17
Đỗ Hương, "GDP ngành lâm nghiệp có thể đạt 6%", />nganh/GDP-nganh-Lam-nghiep-co-the-dat-6/214260.vgp, truy cập ngày 5/6/2015
18
truy cập ngày 6/6/2015.
19
Phụ lục 2 - Thống kê số liệu sở hữu rừng theo hai hình thức của 24 trên 30 quốc gia có diện tích rừng
lớn nhất trên thế giới - Andy White & Alejandra Martin (2002), Who owns the world's forest?- Forest
tenure and public forests in transition, USA, pp.5 (Phụ lục 2)
11

khả năng điều khiển xã hội theo một kế hoạch chung
20
. Việt Nam xây dựng chủ
nghĩa xã hội dựa trên sự học tập và vận dụng sáng tạo nền tảng học thuyết của chủ
nghĩa Mác – Lênin, do đó việc xác lập chế độ công hữu về tư liệu sản xuất và chế
độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng là phù hợp về phương diện lý luận. Trải
qua một quá trình phát triển lâu dài, đến giai đoạn hiện nay, chế độ sở hữu toàn dân
ở nước ta nói chung vẫn khẳng định được xu thế tất yếu của nó trong sự nghiệp
hoàn thiện một nhà nước của dân, do dân, vì dân với một nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, đòi hỏi phải
dựa trên nền tảng của chế độ công hữu về tư liệu sản xuất bao gồm chế độ sở hữu
toàn dân đối với tài nguyên rừng.
Tài nguyên rừng cũng như các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác, dưới dạng
hữu hình hoặc vô hình, như tài nguyên nước, đất đai, khoáng sản, không khí, các di
tích văn hóa, lịch sử là sở hữu chung của toàn dân được tạo dựng qua nhiều thế
hệ. Vì vậy, xác lập chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng là khẳng định
quyền của mỗi công dân đối với việc định đoạt, khai thác, sử dụng, phát triển và bảo
vệ tài nguyên rừng theo cơ chế dân chủ; góp phần bảo đảm cho các quan hệ trong
xã hội được vận hành trên nền tảng của quyền sở hữu chung, song dưới những hình
thức sở hữu cụ thể được thể chế hóa bằng luật pháp, chính sách của Nhà nước. Chế
độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng còn tạo điều kiện để các cộng đồng dân
cư tham gia định đoạt, khai thác, sử dụng và hưởng lợi từ rừng, đồng thời bảo đảm
cho mọi người dân giám sát việc quản lý, quy hoạch, khai thác và phát triển tài
nguyên của chính quyền các cấp.
Tóm lại, xuất phát từ tầm quan trọng của tài nguyên rừng đối với các lĩnh vực
đời sống xã hội của mỗi quốc gia; xuất phát từ đặc trưng chính trị, kinh tế của một
đất nước xã hội chủ nghĩa với tôn chỉ mọi của cải đều thuộc về nhân dân, mọi cá
nhân đều có quyền tiếp cận với các tư liệu sản xuất một cách bình đẳng thì chế độ
sở hữu toàn dân là một yêu cầu bắt buộc, tất yếu phát sinh.
1.2.2 Cơ sở pháp lý

Chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng được quy định trong đạo luật
tối cao của Nhà nước Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 khẳng định:
Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển,
vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư,

20
Đỗ Thế Tùng, "Quan điểm cơ bản của C. Mác về sở hữu và việc vận dụng vào các văn kiện Đại hội
XI của Đảng", />XI/Noi-dung-co-ban-van-kien/2011/12442/Quan-diem-co-ban-cua-C-Mac-ve-so-huu-va-viec.aspx, truy
cập ngày 5/6/2015.
12

quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở
hữu và thống nhất quản lý
21
.
Tài nguyên rừng được xem là một trong các loại "tài nguyên thiên nhiên khác"
do vậy đương nhiên thuộc sở hữu của toàn thể nhân dân do Nhà nước đại diện chủ
sở hữu và thống nhất quản lý.
Tìm hiểu lịch sử lập hiến của Việt Nam, có thể dễ dàng nhận thấy, do hoàn cảnh
chiến tranh nên trong Hiến pháp 1946 chế độ về sở hữu chưa có thay đổi gì nhiều so
với thời kỳ Pháp thuộc. Đến Hiến pháp 1959, tuy chưa có quy định về chế độ sở
hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng nhưng so với bản Hiến pháp đầu tiên của nước
ta, Hiến Pháp 1959 đã đặt nền móng công nhận quyền sở hữu các tư liệu sản xuất
của người dân là quy định Hiến định: "Các hầm mỏ, sông ngòi, và những rừng cây,
đất hoang, tài nguyên khác mà pháp luật quy định là của Nhà nước, đều thuộc sở
hữu của toàn dân.
22
". Đây cũng là bản Hiến pháp duy nhất thừa nhận sở hữu tư nhân
– "hình thức sở hữu của người lao động riêng lẻ, và hình thức sở hữu của nhà tư sản
dân tộc

23
" trong đó có sở hữu tư nhân đối với tài nguyên rừng, mặc dù hình thức tư
hữu này chiếm một tỉ lệ rất nhỏ so với hình thức sở hữu Nhà nước và sở hữu tập thể
vào giai đoạn đó.
Chế độ sở hữu toàn dân đối với tư liệu sản xuất nói chung và tài nguyên rừng
nói riêng chính thức được công nhận từ Hiến pháp 1980
24
, bản Hiến pháp xác định
bản chất giai cấp của Nhà nước ta là Nhà nước chuyên chính vô sản, thực hiện
quyền làm chủ tập thể của nhân dân lao động. Để thực hiện mục tiêu đó, Nhà nước
tiến hành cách mạng về quan hệ sản xuất, hướng dẫn, sử dụng và cải tạo các thành
phần kinh tế phi xã hội chủ nghĩa, thiết lập và củng cố chế độ sở hữu xã hội chủ
nghĩa về tư liệu sản xuất, nhằm thực hiện một nền kinh tế quốc dân chủ yếu có hai
thành phần: Thành phần kinh tế quốc doanh thuộc sở hữu toàn dân và thành phần
kinh tế hợp tác xã thuộc sở hữu tập thể của nhân dân lao động.

21
Điều 53 Hiến pháp 2013
22
Điều 12 Hiến pháp 1959
23
Điều 11 Hiến pháp 1959
24
Điều 19 Hiến pháp 1980: " Đất đai, rừng núi, sông hồ, hầm mỏ, tài nguyên thiên nhiên trong lòng đất,
ở vùng biển và thềm lục địa, các xí nghiệp công nghiệp, nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, thương
nghiệp quốc doanh; ngân hàng và tổ chức bảo hiểm; công trình phục vụ lợi ích công cộng; hệ thống
đường sắt, đường bộ, đường sông, đường biển, đường không; đê điều và công trình thuỷ lợi quan trọng;
cơ sở phục vụ quốc phòng; hệ thống thông tin liên lạc, phát thanh, truyền hình, điện ảnh; cơ sở nghiên
cứu khoa học, kỹ thuật, cơ sở văn hoá và xã hội cùng các tài sản khác mà pháp luật quy định là của Nhà
nước - đều thuộc sở hữu toàn dân."

13

Các bản Hiến pháp sau này, Hiến pháp 1992
25
hay Hiến pháp 2013 là những bản
Hiến pháp khẳng định và củng cố chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng
thì ở Việt Nam.
Chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng được cụ thể hóa trong pháp
luật chuyên ngành về quản lý và bảo vệ rừng hiện hành. Luật BVPTR 2004 quy
định Nhà nước thay mặt toàn thể nhân dân thống nhất quản lý và bảo vệ tài nguyên
rừng
26
, trên cơ sở đó Nhà nước trao quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng sản
xuất là rừng trồng cho các chủ rừng thông qua các hoạt động giao rừng, cho thuê
rừng, giao đất, cho thuê đất để trồng rừng…. Tính chất sở hữu toàn dân đối với tài
nguyên rừng được thể hiện qua hình thức sở hữu Nhà nước đối với rừng.
Nhà nước thống nhất quản lý và định đoạt đối với rừng tự nhiên và rừng
được phát triển bằng vốn của Nhà nước, rừng do Nhà nước nhận chuyển
quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng từ các chủ rừng; động vật rừng
sống tự nhiên, hoang dã; vi sinh vật rừng; cảnh quan, môi trường rừng
27
.
Bên cạnh đó, Nhà nước cũng công nhận quyền sở hữu RSX là rừng trồng của tổ
chức, hộ gia đình, cá nhân
28
nhưng các chủ rừng này phải có kế hoạch đầu tư cụ thể
và cam kết thực hiện theo kế hoạch, quy hoạch phát triển rừng của Nhà nước, tuân
theo pháp luật về quản lý và bảo vệ rừng. Đó cũng chính là một trong những biểu
hiện của chế độ sở hữu toàn dân, Nhà nước không phủ nhận quyền làm chủ tài sản
của từng cá nhân song đối với một loại tài nguyên quan trọng như rừng, về nguyên

tắc quyền sở hữu vẫn phải thuộc về toàn thể nhân dân trong nước, phải để nhân dân
giám sát và quản lý.
Luật BVPTR 1991 trước đó cũng thừa nhận chế độ sở hữu toàn dân với hai hình
thức sở hữu đối với tài nguyên rừng - hình thức sở hữu Nhà nước và hình thức sở
hữu tư nhân
2930
, chỉ khác ít nhiều về cách thức quản lý của Nhà nước. Trong Luật
BVPTR 1991 quy định Nhà nước giao rừng, giao đất trồng rừng cho tổ chức, cá
nhân để bảo vệ, phát triển và sử dụng rừng ổn định, lâu dài theo quy hoạch, kế
hoạch của Nhà nước
31
còn trong Luật BVPTR 2004 quy định cụ thể thêm về hình
thức cho thuê rừng, cho thuê đất để trồng rừng.

25
Điều 17 Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001):“Đất đai, rừng núi, sông hồ, nguồn nước, tài
nguyên trong lòng đất, nguồn lợi ở vùng biển, thềm lục địa và vùng trời, phần vốn và tài sản do Nhà
nước đầu tư vào các xí nghiệp, công trình thuộc các ngành và lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội, khoa
học, kỹ thuật, ngoại giao, quốc phòng, an ninh cùng các tài sản khác mà pháp luật quy định là của Nhà
nước, đều thuộc sở hữu toàn dân.”
26
Điều 8 Luật BVPTR
27
Khoản 1 Điều 6 Luật BVPTR
28
Khoản 8 Điều 3 Luật BVPTR
29
Điều 2 Luật BVPTR 1991
30
Điều 3 Luật BVPTR 1991

31
Điều 2 Luật BVPTR 1991
14

Như vậy, cơ sở pháp lý của chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng ở
Việt Nam đã được ghi nhận ngay trong Hiến pháp và luật BVPTR qua các thời kỳ.
Điều này góp phần tạo cơ sở pháp lý vững chắc trong việc áp dụng quyền sở hữu
toàn dân đối với tài nguyên rừng trên thực tế.
1.3 Đặc trưng của chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng ở Việt Nam
Thứ nhất, quyền sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng được thực hiện thông
qua cơ chế đại diện.
Tài nguyên rừng thuộc sở hữu toàn dân nhưng chủ sở hữu toàn dân là một khái
niệm trừu tượng, "toàn dân" không thể trực tiếp thực hiện quyền sở hữu của mình
đối với rừng mà phải thực hiện thông qua cơ chế đại diện với chủ thể đại diện
không ai khác ngoài Nhà nước. Theo đó, Nhà nước thay mặt nhân dân thống nhất
quản lý đối với tài nguyên rừng thông qua hệ thống các cơ quan quản lý hành chính
Nhà nước chuyên môn trong lĩnh vực lâm nghiệp được tổ chức chặt chẽ từ trung
ương tới địa phương và xây dựng các quy định pháp lý về bảo vệ và phát triển tài
nguyên rừng. Nhà nước là chủ thể đặt ra chiến lược phát triển rừng cho cả nước, lập
các quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng; quyết định giao rừng cho ai, cho
đối tượng nào thuê rừng, thu hồi rừng hay chuyển mục đích sử dụng rừng khi cần
thiết; ngoài ra Nhà nước, cụ thể là Chính phủ sẽ quy định đâu là các loài thực vật
rừng, động vật rừng cần được quản lý và bảo vệ đặc biệt, các chủ thể khác không
được phép xâm hại khi chưa đáp ứng được các điều kiện bắt buộc do Nhà nước đặt
ra.
Một trong những hoạt động quan trọng thể hiện tính đại diện của Nhà nước đó
là hoạt động lập quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng. Bởi lẽ, việc xây
dựng quy hoạch, kế hoạch rừng và đất rừng được xem là nòng cốt, xương sống của
bảo vệ và phát triển rừng, muốn có một nền lâm nghiệp bền vững thì trước hết yêu
cầu lâm phận quốc gia phải ổn định. Hoạt động này được tiến hành trên cơ sở các

nguyên tắc cơ bản sau
32
:
Một là, quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng phải được xây dựng phù
hợp với chiến lược, quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội, quốc phòng an
ninh; phù hợp với kế hoạch sử dụng đất. Tuy có chế độ pháp lý khác nhau nhưng
rừng là loại tài nguyên gắn liền với đất, tương tự đối với sự phát triển kinh tế, xã
hội, quốc phòng an ninh, về đặc điểm vật chất chúng không giống nhau nhưng đặt
trong tổng thể tạo nên sức mạnh tổng hợp của một quốc gia thì giữa chúng có mối
liên hệ chặt chẽ không thể tách rời. Xây dựng chiến lược hay kế hoạch phát triển
một lĩnh vực nào dó cũng đồng nghĩa với việc chuẩn bị những bước đầu tiên để thay

32
Đại học Luật Hà Nội (2013), Giáo trình Luật Môi trường, Nhà xuất bản Công an nhân dân, tr.257.
15

đổi các lĩnh vực còn lại, do đó, khi xây dựng quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát
triển rừng phải đảm bảo một số nội dung cơ bản như: tổng hợp, phân tích tình hình
điều kiện tự nhiên, hiện trạng tài nguyên rừng; đánh giá được tình hình thực hiện
quy hoạch, kế hoạch lần trước; xác định các biện pháp quản lý, bảo vệ, sử dụng và
phát triển các loại rừng; tầm ảnh hưởng đến các chiến lược phát triển kinh tế - xã
hội hoặc kế hoạch sử dụng đất… các bản quy hoạch này sẽ được cơ quan quản lý
nhà nước về rừng lập và phải được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Ngày
09/01/2012, Thủ thướng chính phủ ra Quyết định số 57/2012/QĐ-TTg phê duyệt kế
hoạch bảo vệ và phát triển rừng giai đoạn 2011-2020, bên cạnh nhiệm vụ chính của
Bộ NNPTNT thì các bộ liên quan như Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ
Tài nguyên và Môi trường đều phải phối hợp thực hiện như hỗ trợ về tài chính, rà
soát lại kế hoạch trong lĩnh vực của mình Đây là một ví dụ cụ thể và thiết thực
thể hiện mối quan hệ chiến lược giữa các lĩnh vực kinh tế - xã hội của đất nước nói
chung cũng như giữa quy hoạch, kế hoạch phát triển rừng với các lĩnh vực còn lại

nói riêng.
Hai là, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với quy hoạch, kế hoạch bảo vệ rừng
của các cấp. Kỳ quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng là mười (10) năm, kỳ kế hoạch
bảo vệ và phát triển rừng là năm (5) năm và được cụ thể hoá thành kế hoạch hàng
năm
33
; pháp luật Việt Nam quy định chặt chẽ trình tự, thủ tục lập, điều chỉnh, phê
duyệt quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng của cả nước cũng như của cấp
tỉnh, cấp huyện và cấp xã
34
. Theo đó, quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng
mang tính chu kỳ và được thiết kế thành một hệ thống từ trung ương đến địa
phương theo chiều dọc, mỗi địa phương (nơi có rừng) sẽ dựa trên quy hoạch, kế
hoạch chung cho cả nước đã được Thủ tướng chính phủ phê duyệt trước đó để xây
dựng cho địa phương mình một kế hoạch, quy hoạch chi tiết và phù hợp trong một
giai đoạn cụ thể để bảo vệ và phát triển rừng trên địa bàn quản lý
35
. Bên cạnh đó, để
đáp ứng tính dân chủ, công khai của chế độ sở hữu toàn dân, trong thời hạn không
quá 30 (ba mươi) ngày làm việc kể từ ngày nhận được văn bản phê duyệt quy
hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; các
quy hoạch, kế hoạch đó phải được công bố công khai theo quy định của pháp luật
36
.
Ba là, đảm bảo khai thác, sử dụng tiết kiệm, bền vững, có hiệu quả tài nguyên
rừng, đất rừng, bảo vệ hệ sinh thái rừng, bảo vệ di tích lịch sử, văn hóa và danh lam

33
Khoản 2 Điều 10 Nghị định 23/2006/NĐ-CP của Chính phủ ngày 03/3/2006 hướng dẫn thi hành Luật
BVPTR (NĐ 23/2006/NĐ-CP)

34
Điều 11, 12, 13 NĐ 23/2006/NĐ-CP
35
Phụ lục 3: Sơ đồ trình tự , thủ tục phê duyệt quy hoạch, kế hoạch bảo vệ và phát triển rừng ở Việt
Nam – NĐ 23/2006/NĐ-CP (Phụ lục 3)
36
Điều 14 NĐ 23/2006/NĐ-CP
16

thắng cảnh. Nhà nước đại diện cho nhân dân nắm quyền sở hữu rừng không nhằm
mục đích kinh doanh thu lợi nhuận mà hướng tới bảo vệ và phát triển nguồn tài
nguyên rừng của đất nước; đảm bảo mọi công dân đều có thể tiếp cận rừng một
cách bình đẳng, công bằng nhất – đó cũng chính là biểu hiện của cơ chế đại diện
trong chế độ sở hữu đối với tài nguyên rừng.
Vì là chủ thể đại diện nên Nhà nước tham gia vào quan hệ sở hữu đối với tài
nguyên rừng vừa với tư cách là chủ thể của quyền sở hữu vừa với tư cách là chủ thể
của quyền lực công .Với tư cách là đại diện cho toàn thể nhân dân thực hiện quyền
sở hữu đối với tài nguyên rừng, Nhà nước thực hiện các quyền chiếm hữu, sử dụng,
định đoạt đối với diện tích rừng thuộc sở hữu nhà nước như một chủ sở hữu bình
thường. Nhưng đặc biệt ở phương thức thực hiện các quyền ấy, Nhà nước không sử
dụng các kênh lưu thông dân sự mà sử dụng chính quyền lực của nhà nước để thực
hiện chúng thông qua các quy định của pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng, các
quyết định hành chính như giao rừng, cho thuê rừng. Sở dĩ có đặc trưng này bởi
trách nhiệm chính của Nhà nước vẫn là quản lý xã hội nói chung, do đặc thù của
nền chính trị, kinh tế của quốc gia Nhà nước phải đứng ra làm chủ thể đặc biệt thực
hiện quyền sở hữu đối với tài nguyên rừng.
Thứ hai, chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng với hai hình thức sở
hữu: sở hữu tư nhân và sở hữu Nhà nước
 Sở hữu tư nhân đối với rừng là việc tổ chức, hộ gia đình, cá nhân sở hữu
RSX là rừng trồng do chủ rừng tự đầu tư trong thời hạn được giao đất, được thuê

đất để trồng rừng theo quy định của pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng và các
quy định khác của pháp luật có liên quan
37
.
Trong các loại rừng, Nhà nước chỉ công nhận quyền sở hữu của tư nhân đối với
một loại rừng duy nhất, đó là RSX là rừng trồng. Hơn nữa, vốn để trồng rừng là vốn
do chủ rừng tự đầu tư. Cũng vì nguyên nhân nguồn gốc vốn mà Nhà nước cho tư
nhân sở hữu RSX là rừng trồng như một loại tài sản thông thường, một đối tượng
kinh doanh do chính họ đầu tư nên đương nhiên họ phải là chủ sở hữu hợp pháp của
diện tích rừng đó. Mặt khác, Nhà nước đang khuyến khích phát triển thương mại và
kinh tế lâm nghiệp từ việc khai thác hợp lý tài nguyên rừng, RĐD, RPH đa phần là
các khu rừng tự nhiên có vai trò quan trọng trong việc giữ cân bằng sinh thái, bảo
vệ môi trường và an ninh lâm nghiệp do đó cần đảm bảo sự quản lý, bảo vệ chặt chẽ
từ phía các cơ quan Nhà nước trong khi RSX là rừng trồng với chức năng vốn có
của mình là để phục vụ phát triển ngành lâm nghiệp đồng thời dễ dàng tái sinh,
phục hồi nếu được khai thác hợp lý mà không gây bất kỳ ảnh hưởng tiêu cực nào

37
Khoản 5 Điều 3 Luật BVPTR
17

đến môi trường. Chính vì thế, Nhà nước trao quyền sở hữu RSX là rừng trồng cho
các đối tượng phù hợp bởi nhắm tới mục đích kinh doanh, làm giàu cho chính bản
thân mình thì không chủ rừng nào có thể lơ là việc chăm sóc tài sản của chính mình
cả.
Quyền sở hữu đối với RSX là rừng trồng chỉ mang tính tương đối. Điều 4 Luật
Đất đai 2013 quy định rõ "Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ
sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho người sử dụng
đất theo quy định của Luật này.", như vậy đất rừng luôn thuộc sở hữu Nhà nước,
chủ sở hữu RSX là rừng trồng chỉ có thể được công nhận quyền sử dụng đất đối với

diện tích RSX là rừng trồng mà mình đang đứng tên chủ sở hữu. Chủ rừng có quyền
sở hữu đối với cây trồng, vật nuôi thông thường do chính mình bỏ vốn đầu tư còn
các loại động vật - thực vật nguy cấp, quý, hiếm thuộc danh mục do Chính phủ ban
hành
38
sinh trưởng trong rừng (nếu có), các loài động vật – thực vật hoang dã là do
Nhà nước thống nhất quản lý, việc khai thác các giống loài này trong bất cứ loại
rừng nào đều phải đáp ứng trình tự, thủ tục luật định, có giấy phép do cơ quan có
thẩm quyền cấp để chứng minh nguồn gốc. Hơn nữa, việc lựa chọn giống cây trồng
trên đất RSX là rừng trồng hay kết hợp nuôi thêm vật nuôi khác phải tuân theo quy
hoạch, kế hoạch phát triển nông – lâm nghiệp của cả nước và địa phương nơi có
rừng, theo danh mục các giống cây trồng chủ lực cho RSX theo vùng sinh thái lâm
nghiệp
39
hay theo danh mục giống vật nuôi thuộc lĩnh vực nông nghiệp. Đây cũng
là cơ sở để xác định đâu là cây trồng, vật nuôi thuộc sở hữu hợp pháp của chủ sở
hữu RSX là rừng trồng.
 Sở hữu nhà nước là hình thức sở hữu mà Nhà nước là người đại diện cho
nhân dân quản lý, nắm giữ tư liệu sản xuất. Theo BLDS 2005, rừng tự nhiên và
rừng trồng có vốn từ ngân sách nhà nước thì thuộc sở hữu nhà nước.
40

Điều 6 Luật BVPTR cũng quy định:
Nhà nước thống nhất quản lý và định đoạt đối với rừng tự nhiên và rừng
được phát triển bằng vốn của Nhà nước, rừng do Nhà nước nhận chuyển
quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng từ các chủ rừng; động vật rừng
sống tự nhiên, hoang dã; vi sinh vật rừng; cảnh quan, môi trường rừng.
Như vậy, căn cứ vào mục đích sử dụng để phân loại rừng, các diện tích RĐD,
RPH, RSX là rừng tự nhiên, RSX là rừng trồng nhưng được phát triển bằng vốn

38
Danh mục động, thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm – Ban hành kèm Nghị định 32/2006/NĐ-CP của
chính phủ ngày 30/3/2006 về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp quý hiếm (NĐ
32/2006/NĐ-CP)
39
Quyết định số 4961/QĐ-BNN-TCLN của Bộ trưởng Bộ NNPTNT ngày 17/11/2014 ban hành danh
mục các loài cây chủ lực cho rừng sản xuất và danh mục các loài cây chủ yếu cho trồng rừng theo các
vùng sinh thái lâm nghiệp.
40
Điều 200 Bộ luật dân sự
18

Nhà nước hoặc do Nhà nước nhận chuyển quyền sở hữu từ các chủ rừng đều thuộc
sở hữu Nhà nước. Ngoài ra, các loài thực vật- động vật nguy cấp, quý hiếm thuộc
danh mục do Chính phủ ban hành, tài nguyên vi sinh vật, cảnh quan rừng ở bất cứ
khu rừng nào, đất rừng… cũng do Nhà nước thống nhất quản lý. Đây cũng là lí do
giải thích vì sao quyền sở hữu rừng của Nhà nước mang tính chất tuyệt đối.
Việc quy định tài nguyên thuộc sở hữu toàn dân của Việt Nam có sự tương đồng
với Trung Quốc và Liên Bang Nga. Trung Quốc coi tài nguyên rừng do Nhà nước
thống nhất quản lý
41
và Nhà nước Trung Quốc đã thực thi rất thành công pháp luật
lâm nghiệp trong nhiều thập niên vừa qua, diện tích rừng của Trung Quốc đều giữ
đà tăng trưởng trong khi tình hình tài nguyên rừng của thế giới tiếp tục giảm xuống,
Cơ quan môi trường Liên hợp quốc đã xếp Trung Quốc vào danh sách một trong 15
nước có diện tích rừng nhiều nhất thế giới
42
. Liên bang Nga là quốc gia có toàn bộ
diện tích rừng đều thuộc sở hữu Nhà nước khi quy định "các thửa rừng trên đất lâm
nghiệp thuộc sở hữu của Liên bang"

43
, tuy hiện nay Nga có kế hoạch hướng đến tư
nhân hóa việc khai thác tài nguyên rừng nhưng diện tích đất rừng tư nhân chiếm tỉ
lệ rất nhỏ trong tổng diện tích rừng của Liên bang Nga
44
.
Tóm lại, chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng mang những đặc trưng
cơ bản của chế độ sở hữu toàn dân nói chung ở nước ta trước hết ở tính đại diện,
quyền lực công. Bên cạnh đó chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng còn
đặc trưng ở hai hình thức sở hữu đó là hình thức sở hữu Nhà nước đối với rừng và
hình thức sở hữu tư nhân đối với RSX là rừng trồng.









41
Luật Lâm nghiệp của Cộng hòa nhân dân Trung Hoa ban hành năm 1984 ( sửa đổi năm 1988) quy
định:" rừng thuộc sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể, cá nhân được quyền sử dụng đât rừng nhưng phải
đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền và được cơ quan nhà nước này cấp giấy chứng nhận
quyền sở hữu rừng hoặc quyền sử dụng rừng." Đối với những vùng đất trống, đồi núi trọc thuộc sở hữu
nhà nước và sở hữu tập thể có thể được ký hợp đồng với các tập thể, cá nhân để trồng rừng - Article 3
article 26, Forestry Law of the People's Republic of China,
truy cập ngày 29/6/2015.
42
Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, "Trung Quốc: Kế hoạch phát triển rừng tới năm 2020",

truy cập ngày
29/6/2015
43
Article 8 Forest Code of the Russian Federation 2006
44
Nguyễn Thị Thanh Huyền, tlđd (9), tr.121
19

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
Về nguyên tắc, mọi loại tài nguyên thiên nhiên trong đó có tài nguyên rừng đều
thuộc sở hữu của toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý. Bên cạnh các cơ sở lý
luận vững chắc khẳng định sự cần thiết, phù hợp, chế độ sở hữu toàn dân đối với tài
nguyên rừng còn được đảm bảo sự tồn tại lâu bền thông qua các quy định hiến định
và các quy phạm pháp luật có liên quan.
Đặc trưng nổi bật của chế độ sở hữu toàn dân đối với tài nguyên rừng ở Việt
Nam là tính đại diện, Nhà nước thay mặt nhân dân lập quy hoạch, kế hoạch bảo vệ
và phát triển rừng trên cả nước và thông qua các chủ rừng để thực hiện các kế hoạch
đó trên thực tế.
Giới thiệu khái quát hai hình thức sở hữu đối với tài nguyên rừng, bao gồm:
hình thức sở hữu tư nhân đối với RSX là rừng trồng và hình thức sở hữu Nhà nước
đối với rừng.

20

CHƯƠNG 2.
THỰC TRẠNG QUYỀN SỞ HỮU RỪNG Ở VIỆT NAM
2.1 Hình thức sở hữu tư nhân đối với rừng sản xuất là rừng trồng
2.1.1 Cơ sở xác lập
Tổ chức, hộ gia đình, cá nhân sẽ được Nhà nước công nhận là chủ sở hữu RSX
là rừng trồng nếu như đáp ứng đồng thời các điều kiện sau:
Thứ nhất, vốn bỏ ra để trồng RSX là rừng hoặc tiền đã trả cho việc nhận chuyển
nhượng rừng hoặc tiền nộp cho Nhà nước khi được giao rừng có thu tiền sử dụng
rừng không có nguồn gốc từ ngân sách Nhà nước. Hiểu đơn giản là vốn do tổ chức,
hộ gia đình, cá nhân tự đầu tư – đây có thể là vốn tự có của họ, vốn đi vay từ các tổ
chức tín dụng, vốn liên doanh, liên kết giữa các tổ chức kinh tế với nhau mà không
có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước.
Thứ hai, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân phải đảm bảo có giấy tờ chứng minh theo
quy định của pháp luật về đất đai hoặc pháp luật về đầu tư. Quy định loại giấy tờ

nào tùy thuộc vào từng đối tượng chủ rừng
45
.
 Đối với tổ chức kinh tế, ngoài các tổ chức kinh tế trong nước, pháp luật còn
cho phép doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài khi bỏ vốn đầu tư vào Việt Nam
được sở hữu RSX là rừng trồng khi có quyết định phê duyệt dự án hoặc quyết định
đầu tư dự án hoặc giấy chứng nhận đầu tư để trồng RSX theo quy định của pháp
luật về đầu tư.
 Đối với hộ gia đình có nhu cầu sở hữu RSX là rừng trồng sinh sống trên địa
bàn thuộc cấp xã nơi có rừng nếu họ có giấy tờ chứng nhận hợp pháp xác định Nhà
nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất để trồng RSX; giấy tờ về
giao RSX là rừng trồng; hợp đồng hoặc văn bản về việc mua bán hoặc tặng cho
hoặc thừa kế đối với RSX là rừng trồng đã được công chứng hoặc chứng thực theo
quy định của pháp luật; bản án, quyết định của Tòa án nhân dân hoặc giấy tờ của cơ
quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết được quyền sở hữu RSX là rừng trồng đã
có hiệu lực pháp luật thì được cấp Chứng nhận quyền sở hữu RSX là rừng trồng.
 Đối với cá nhân là công dân Việt Nam muốn trở thành chủ sở hữu rừng phải
đáp ứng các điều kiện tương tự như đối với hộ gia đình. Bên cạnh đó, pháp luật
cũng không hạn chế quyền được sở hữu RSX là rừng trồng của người Việt Nam
định cư tại nước ngoài, cá nhân nước ngoài có dự án trồng RSX tại Việt Nam với
những yêu cầu về thủ tục áp dụng như doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại
Việt Nam.

45
Điều 33 Nghị định số 43/2014/NĐ-CP của Chính phủ ngày 15/5/2014 quy định chi tiết thi hành một
số điều của Luật Đất đai