kinh nghiệm dạy học: nâng cao hiệu quả dạy và học môn hóa học bằng việc giải thích các hiện tượng thực tiễn có liên quan đến bài học

Trường THPT Tân Lâm

Kinh nghiệm dạy học

NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY VÀ HỌC MƠN HỐ HỌC
BẰNG VIỆC GIẢI THÍCH CÁC HIỆN TƯỢNG THỰC TIỄN
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN BÀI HỌC
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I/ CƠ SỞ LÝ LUẬN
Giáo dục thế hệ trẻ là nhiệm vụ mà tất các các quốc gia trên thế giới đều coi
là chiến lược của dân tộc mình .Vì thế đại hội lần IX, Đảng cộng sản Việt Nam
trong nghị quyết ghi rõ: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”, tương lai của một
dân tộc, một quốc gia phải nhìn vào nền giáo dục của quốc gia đó.
Nêu về tầm quan trọng của giáo dục cho thế hệ trẻ nhân ngày khai trường
đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hịa, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Non
sơng Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay khơng, dân tộc Việt Nam có bước tới đài
vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay khơng, chính
là nhờ một phần cơng lớn cơng học tập của các em”.
Trước khi Người ra đi, trong di chúc chủ tịch Hồ Chí Minh có dặn: “Phải
giáo dục thế hệ trẻ để cho họ trở thành người vừa hồng vừa chuyên”.
Trong điều kiện hiện nay, khi khoa học kỹ thuật của nhân loại phát triển
như vũ bão, nền kinh tế trí thức có tính tồn cầu thì nhiệm vụ của ngành giáo dục
vô cùng to lớn: Giáo dục không chỉ truyền đạt kiến thức cho học sinh mà còn phải
giúp học sinh vận dụng kiến thức khoa học vào cuộc sống, vừa mang tính giáo
dục, vừa mang tính giáo dưỡng nhưng cao hơn là giáo dưỡng hướng thiện khoa
học.
II/ CƠ SỞ THỰC TIỄN.
Phân mơn hố học trong trường trung học phổ thơng giữ một vai trị quan
trọng trong việc hình thành và phát triển trí dục của học sinh. Mục đích của mơn
học là giúp cho học sinh hiểu đúng đắn và hoàn chỉnh, nâng cao cho học sinh
những tri thức, hiểu biết về thế giới, con người thông qua các bài học, giờ thực

hành... của hoá học. Học hố để hiểu, giải thích được các vấn đề thực tiễn thông
qua cơ sở cấu tạo nguyên tử, phân tử, sự chuyển hố của các chất bằng các
phương trình phản ứng hoá học... Đồng thời là khởi nguồn, là cơ sở phát huy tính
sáng tạo ra những ứng dụng phục vụ trong đời sống của con người. Hố học góp
phần giải tỏa, xoá bỏ hiểu biết sai lệch làm phương hại đến đời sống, tinh thần của
con ngời...
GV: Bùi Xuân Đơng

1

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Để đạt được mục đích của học hố học trong trường phổ thơng thì giáo viên
dạy hoá học là nhân tố tham gia quyết định chất lượng. Do vậy, ngồi những hiểu
biết về hố học, người giáo viên dạy hố học cịn phải có phương pháp truyền đạt
thu hút gây hứng thú khi lĩnh hội kiến thức hố học của học sinh. Đó là vấn đề cần
quan tâm và nghiên cứu nghiêm túc. Trong sáng kiến kinh nghiệm (SKKN) này,
tơi có đề cập đến một khía cạnh “Nâng cao hiệu quả dạy và học mơn hố học
bằng việc giải thích các hiện tượng thực tiễn có liên quan đến bài học” với mục
đích góp phần sao cho học sinh hóa học dễ hiểu, thiết thực, gần gũi với đời sống
và lôi cuốn học sinh khi học… Để hố học khơng cịn mang tính đặc thù khó hiểu
như một “thuật ngữ khoa học”.
III/ THỰC TRẠNG VÀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1/Thực trạng:
Trước tình hình học hố học phải đổi mới phương pháp dạy học đã và đang
thực sự là yếu tố quyết định hiệu quả giờ dạy. Một trong những yếu tố để đạt giờ
dạy có hiệu quả và tiến bộ là phải phát huy tính thực tế, giáo dục về môi trường,

về tư tưởng vừa mang bản sắc dân tộc mà khơng mất đi tính cộng đồng trên toàn
thế giới, những vấn đề cũ nhưng khơng cũ mà vẫn có tính chất cập nhật và mới
mẽ, đảm bảo: tính khoa học – hiện đại, cơ bản; tính thực tiễn và giáo dục kỹ thuật
tổng hợp; tính hệ thống sư phạm.
Tuy nhiên mỗi tiết học có thể không nhất thiết phải hội tụ tất cả những quan
điểm nêu trên, cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng, đừng quá lạm dụng khi lượng kiến
thức không đồng nhất .
* Thực tế giảng dạy cho thấy:
Mơn hố học trong trường phổ thơng là một trong mơn học khó, nếu khơng
có những bài giảng và phương pháp hợp lý phù hợp với thế hệ học trò dễ làm cho
học sinh thụ động trong việc tiếp thu, cảm nhận. Đã có hiện tượng một số bộ phận
học sinh khơng muốn học hố học, ngày càng lạnh nhạt với giá trị thực tiễn của
hoá học.
Nhiều giáo viên chưa quan tâm đúng mức đối tượng giáo dục: Chưa đặt ra
cho mình nhiệm vụ và trách nhiệm nghiên cứu, hiện tượng dùng đồng loạt cùng
một cách dạy, một bày giảng cho nhiều lớp, nhiều thế hệ học trị là khơng ít. Do
phương pháp ít có tiến bộ mà người giáo viên đã trở thành người cảm nhận, truyền
thụ tri thức một chiều. Giáo viên nên là người hướng dẫn học sinh chủ động trong
quá trình lĩnh hội tri thức hố học.

GV: Bùi Xn Đơng

2

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
2/ Kết quả, hiệu quả của thực trạng trên để việc giảng dạy môn hố học đạt

hiệu quả cao hơn tơi đã mạnh dạn cải tiến nội dung, phương pháp trong các
bài giảng hoá học:
Một trong những điểm tôi đã làm là “Nâng cao hiệu quả dạy và học mơn
hố học bằng việc giải thích các hiện tượng thực tiễn có liên quan đến bài học”.
Có những vấn đề hố học có thể giúp học sinh giải thích những hiện tượng trong
tự nhiên, tránh việc mê tín dị đoan, thậm chí hiểu được những dụng ý khoa học
hoá học trong những câu ca dao – tục ngữ mà thế hệ trước để lại và có thể ứng
dụng trong thực tiễn đời sống thường ngày chỉ bằng những kiến thức rất phổ thông
mà không gây nhàm chán, xa lạ; lại có tác dụng kích thích tính chủ động, sáng tạo,
hứng thú trong mơn học; làm cho hố học khơng khơ khan, bớt đi tính đặc thù và
phức tạp.
Trong phạm vi đề tài tơi kkơng có tham vọng giải quyết mọi vấn đề trong
thực tiễn có thể để “Nâng cao hiệu quả dạy và học môn hố học bằng việc giải
thích các hiện tượng thực tiễn có liên quan đến bài học” mà chỉ nêu lên một vài
suy nghĩ, đề suất của cá nhân coi đó là kinh nghiệm qua một số ví dụ minh hoạ,
với mong muốn góp phần tạo ra và phát triển phương pháp dạy hoá học hiệu quả
cao hơn qua các bài giảng hoá học.
B/ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Từ cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học, tôi đã thấy rằng: “Nâng cao hiệu quả
dạy và học mơn hố học bằng việc giải thích các hiện tượng thực tiễn có liên quan
đến bài học” sẽ tạo hứng thú, khơi dậy niềm đam mê; học sinh hiểu được vai trò
và ý nghĩa thực tiễn trong học hoá học. Để thực hiện được, người giáo viên cần
nghiên cứu kỹ bài giảng, xác định được kiến thức trọng tâm, tìm hiểu, tham khảo
các vấn đề thực tế liên quan phù hợp với từng học sinh ở thành thị, nông thôn …;
đôi lúc cần quan tâm đến tính cách sở thích của đối tượng tiếp thu, hình thành giáo
án theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của học sinh, phải mang tính hợp
lý và hài hồ; đơi lúc có khơi hài nhưng sâu sắc, vẫn đảm nhiệm được mục đích
học mơn hố học. Tuy nhiên, thời gian giành cho vấn đề này là khơng nhiều, “nó
như thứ gia vị trong đời sống khơng thể thay cho thức ăn nhưng thiếu nó thì kém
đi hiệu quả ăn uống ”.

I/ CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:
“Nâng cao hiệu quả dạy và học mơn hố học bằng việc giải thích các hiện
tượng thực tiễn có liên quan đến bài học” bằng cách:
GV: Bùi Xn Đơng

3

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
1. Nêu hiện tượng thực tiễn xung quanh đời sống ngày, thường sau khi đã
kết thúc bài học. Cách nêu vấn đề này có thể tạo cho học sinh căn cứ vào những
kiến thức đã học tìm cách giải thích hiện tượng ở nhà hay những lúc bắt gặp hiện
tượng đó, học sinh sẽ suy nghĩ, ấp ủ câu hỏi vì sao lại có hiện tượng đó? Tạo tiền
đề thuận lợi khi học bài học mới tiếp theo.
2. Nêu hiện tượng thực tiễn xung quanh đời sống ngày thường qua các phương trình phản ứng hoá học cụ thể trong bài học. Cách nêu vấn đề này có thể sẽ
mang tính cập nhật, làm cho học sinh hiểu và thấy được ý nghĩa thực tiễn bài học.
Giáo viên có thể giải thích để giải toả tính tị mị của học sinh. Mặc dù vấn đề
được giải thích có tính chất rất phổ thơng.
3. Nêu hiện tượng thực tiễn xung quanh đời sống ngày thường thay cho lời
giới thiệu bài giảng mới. Cách nêu vấn đề này có thể tạo cho học sinh bất ngờ, có
thể là một câu hỏi rất khơi hài hay một vấn đề rất bình thường mà hàng ngày học
sinh vẫn gặp nhưng lại tạo sự chú ý quan tâm của học sinh trong quá trình học tập.
4. Nêu hiện tượng thực tiễn xung quanh đời sống ngày thường thông qua
các bài tập tính tốn. Cách nêu vấn đề này có thể giúp cho học sinh trong khi làm
bài tập lại lĩnh hội được vấn đề cần truyền đạt, giải thích. Vì muốn giải được bài
tốn hố đó học sinh phải hiểu được nội dung kiến thức cần huy động, hiểu được
bài tốn u cầu gì? Và giải quyết như thế nào?

5. Nêu hiện tượng thực tiễn xung quanh đời sống ngày thường thơng qua
những câu chuyện ngắn có tính chất khơi hài, gây cười có thể xen vào bất cứ thời
gian nào trong suốt tiết học. Hướng này có thể góp phần tạo khơng khí học tập
thoải mái. Đó cũng là cách kích thích niềm đam mê học hố.
6. Tiến hành tự làm thí nghiệm qua các hiện tượng thực tiễn xung quanh đời
sống ngày thường ở địa phương, gia đình … sau khi đã học bài giảng. Cách nêu
vấn đề này có thể làm cho học sinh căn cứ vào những kiến thức đã học tìm cách
giải thích hay tự tái tạo lại kiến thức qua các thí nghiệm hay những lúc bắt gặp
hiện tượng, tình huống đó trong cuộc sống. Giúp học sinh phát huy khả năng ứng
dụng hoá học vào đời sống thực tiễn.
7. Nêu hiện tượng thực tiễn xung quanh đời sống ngày thường từ đó liên hệ
với nội dung bài giảng để rút ra những kết luận mang tính quy luật. Làm cho học
sinh khơng có cảm giác khó hiểu vì có nhiều vấn đề lý thuyết nếu đề cập theo tính
đặc thù của bộ mơn thì khó tiếp thu được nhanh so với gắn nó với thực tiễn hàng
ngày.
II/ CÁC BIỆN PHÁP ĐỂ TỔ CHỨC THỰC HIỆN:
GV: Bùi Xn Đơng

4

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
1/ Để tổ chức thực hiện được giáo viên có thể dùng nhiều phương tiện,
nhiều cách như: bằng lời giải thích, hình ảnh, đoạn phim, … có thể tiến hành dạy
trong hồn cảnh dùng máy chiếu hay không dùng máy chiếu … Điều này cần phụ
thuộc vào điều kiện ở mỗi trường, căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể và phong cách dạy
khác nhau để huy động tối đa. Vì hiệu quả giáo dục với nội dung đề tài này, có

những kinh nghiệm có thể áp dụng cho người này nhưng có những phong cách
khơng thể áp dụng cho giáo viên khác. Vì phong cách dạy “nó như tính cách của
mỗi con người khơng thể ai cũng giống ai” nhưng đảm bảo được nội dung dạy
học theo yêu cầu của chương trình.
2/ Một số ví dụ minh họa thơng qua một số hiện tượng trong thực tiễn
trong số hàng nghìn, hàng vạn hiện tượng, tình huống thực tiễn có thể áp dụng:
* Ví dụ 01: Vai trị của Ozon trong đời sống và cơng nghiệp như thế nào?
Ozon có khả năng “cải tạo” nước thải, có thể khử các chất độc như: Phenol,
hợp chất Xianua, nông dược, chất trừ cỏ, các hợp chất hữu cơ gây bệnh … có
trong nước thải và Ozon có thể tác dụng với các ion kim loại (sắt, thiếc, chì,
mangan…) Biến nước thải thành nước sạch vơ hại.
Trên tầng cao khí quyển 10 − 30km quanh Trái đất, Ozon tồn tại thành một
tầng khí quyển riêng, có khả năng hấp thụ tia tử ngoại phát ra từ mặt trời. Vì các
tia tử ngoại làm cho người, động thực vật bị đột biến gen, gây bệnh nan y … Gần
đây do công nghiệp phát triển, các nhà máy xuất hiện khí thải, động cơ phản lực
… thải vào khí quyển một lượng bụi và khí ơ nhiểm, thì Ozon lại góp phần oxi
hố chất gây ơ nhiểm, cũng chính vì vậy tầng Ozon bị mỏng dần. Trong vòng 50
năm gần đây lượng Ozon mỏng đi khoảng 1%, có một số nơi tầng Ozon bị thủng
và gây ra khơng ít hiện tượng như: bảo, lũ lụt, cháy rừng, bệnh nan y …
Áp dụng: Đây là vấn đề có liện quan đế giáo dục môi trường và qua bài học,
học sinh hiểu được tầm quan trọng của Ozon, vừa có ý thức bảo vệ mơi trường và
kích thích sự tìm hiểu về vấn đề này. Giáo viên có thể đưa vào bài giảng về phần
Oxi (lớp 8 và lớp 10).
* Ví dụ 02: Vì sao khi luộc rau muống nên cho vào trước một ít muối ăn
(NaCl)?
Do nhiệt độ sơi của nước ở áp suất 1at là 100oC, nếu ta thêm NaCl thì lúc đó
làm cho nhiệt độ của nước muối khi sơi (dung dịch NaCl lỗng) là > 100 oC. Do
nhiệt độ sôi của nước muối cao hơn của nước nên rau chín nhanh hơn, thời gian
luộc rau khơng lâu nên rau ít mất vitamin. Vì vậy khi đó rau muống sẽ mềm hơn
và xanh hơn.

GV: Bùi Xn Đơng

5

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Áp dụng: Vấn đề này có thể có học sinh biết nhưng có học sinh khơng để ý
và nếu được biết đến thì các em có thể tiến hành thí nghiệm ngay trong mỗi buổi
nấu ăn, góp phần tạo thêm kinh nghiệm cho học sinh, rất thiết thực. Có thể đưa
hiện tượng này vào trong bài: một số muối quan trong ở lớp 9, hợp chất muối
clorua ở lớp 10 và hợp chất quan trọng của Natri ở lớp 12.
* Ví dụ 03: Vì sao cồn có thể sát khuẩn?
Cồn là dung dịch Ancol etylic (C2H5OH) có khả năng thẩm thấu rất cao, có
thể xuyên qua màng tế bào tiến sâu vào trong gây đông tụ protein làm cho tế bào
bị chết (Do protein là cơ sở sự sống của tế bào).
Thực tế thấy rằng chỉ có cồn 75% là có khả năng sát trùng tốt nhất, vì nếu
cồn > 75% thì nồng độ cồn quá cao làm cho protein bị đông tụ nhiều, làm protein
trên bề mặt vi khuẩn đơng cứng hình thành một lớp vỏ cứng ngăn không cho cồn
thấm vào nên vi khuẩn khơng bị chết. Nếu cồn q lỗng (< 75%) thì hiệu quả sát
trùng kém.
Áp dụng: Trong y tế, cồn được sử dụng đại trà khi tiêm, rửa vết thương …
nhưng có ít người quan tâm tại sao lại dùng cồn? Trong khi học, nếu học sinh
được biết sẽ rất tốt cho cuộc sống. Giáo viên có thể đưa vấn đề này vào trong các
tiết dạy về bài Ancol etylic (ở lớp 9 hay lớp 11).
* Ví dụ 04: Tại sao khơng đựng dung dịch HF trong bình đựng bằng thủy tinh?
Dung dich HF, tuy là axit yếu nhưng có tính chất đặc biệt là ăn mịn được
thuỷ tinh. Do thành phần của thuỷ tinh chính là SiO 2, khi cho dung dịch HF vào

thì có phản ứng:
SiO2  4 HF  SiF4  2 H 2O
Áp dụng: Đây là vấn đề bắt buộc trong quá trình dạy về Flo và tính chất của
dung dịch HF (lớp 10), giúp học sinh giải đáp được bài tập, mà trong thực tiễn
tránh đựng dung dịch HF trong bình thuỷ tinh khi gặp.
* Ví dụ 05: Làm thế nào để khắc được thuỷ tinh?
Muồn khắc thuỷ tinh, người ta nhúng thuỷ tinh vào sáp nóng chảy, lấy ra
cho nguội, dùng vật nhọn tạo hình, chữ … cần khắc nhờ lớp sáp (nến) mất đi, rồi
nhỏ dung dịch HF vào thuỷ tinh sẽ bị ăn mòn ở những nơi đã bị cạo đi lớp sáp.
SiO2  4 HF  SiF4  2 H 2O
Nếu khơng có dung dịch HF, ta có thay bằng dung dịch H 2SO4 đặc và bột
CaF2 (màu trắng). Nhúng thuỷ tinh vào sáp nóng chảy, lấy ra cho nguội, dùng vật
nhọn tạo hình, chữ … cần khắc nhờ lớp sáp (nến) mất đi, rồi rắc bột CaF 2 vào chổ

GV: Bùi Xn Đơng

6

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
cần khắc, cho thêm H2SO4 đặc vào và lấy tấm kính khác hoặc bìa cứng đặt lên trên
khu vực khắc, sau 1 thời gian thuỷ tinh cũng sẽ bị ăm mòn những nơi cạo lớp sáp.
CaF2  2 H 2 SO4  Ca( HSO4 ) 2  2 HF (dùng bìa cứng che)
Do:
SiO2  4 HF  SiF4  2 H 2O

Áp dụng: Đây là vấn đề thực tế với những gia đình, xí nghiệp kinh doanh

và sản xuất thuỷ tinh . Không những cung cấp cho học sinh phương pháp khắc
thuỷ tinh mà cịn giải thích hiện tượng đó. Giúp học sinh sẽ nhớ đến bài học khi
gặp vấn đề này. Thậm chí đây là cơ sở cho việc học nghề, khơi dậy niềm đam mê
học tập và khám phá, càng tốt hơn nếu học sinh được tiến hành thí nghiệm. Giáo
viên có thể đề cập đến trong bài giảng về Flo, dung dịch HF hoặc trong tiết thực
hành (ở lớp 10).
* Ví dụ 06: Vì sao lại khơng dùng xăng pha chì nữa?
Xăng pha chì là thêm Tetraetyl chì có tác dụng tiết kiệm 30% xăng dầu khi
sử dụng. Nhưng khí cháy trong động cơ, chì oxit bám vào các ống xả, thành xi
lanh nên thực tế xăng cịn hồ tan thêm vào Dibrom etan thì chì oxit sẽ bị chuyển
thành Chì bromua (PbBr2), dễ bay hơi, thoát ra khỏi xi lanh, ống xả, thải vào
khơng khí làm ơ nhiễm mơi trường nghiêm trọng.
Vì chì sẽ ở trong mơi trường khí, tồn tại trong thực vật, động vật nên khi
tiếp xúc với khí thải, động thực vật bị bệnh sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến
sức khoẻ con người. Ngoài ra hơi Brom bay ra gây nguy hiểm tới đường hô hấp,
làm bỏng da. Hiện nay, nước ta đã không sử dụng xăng pha chì.
Áp dụng: Hiện nay, nước ta khơng cịn sử dụng xăng pha chì nữa, nhưng
khơng ít một bộ phận học sinh và nhân dân khơng hiểu vì sao. Nên thơng qua bài
học liên quan, giáo viên có thể làm rõ tại sao. Vấn đề này có thể xen trong tiết dạy
về dầu mỏ (ở lớp 9 hoặc lớp 11).
* Ví dụ 07: Tục ngữ Việt Nam có câu: “Nước chảy đá mòn”, câu này mang hàm ý
của khoa học hố học như thế nào?
Trong đá thơng thường chủ yếu là CaCO3 nên trong nước sẽ tồn tại phương
trình điện ly:
CaCO3  Ca 2  CO32 (*)
2

2

Khi nước chảy sẽ cuốn theo các ion Ca , CO3 , theo ngun lý chuyển dịch

cân bằng hố học thì cân bằng (*) chuyển dịch theo phía chống lại sự giảm nồng
2
2
độ Ca , CO3 (chiều thuận) nên theo thời gian nước chảy qua đá sẽ mịn dần.

GV: Bùi Xn Đơng

7

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Có thể giải thích bổ sung thêm ngun nhân khác: Vì trong nước có lẫn khí
CO2 nên sẽ xảy ra phản ứng: CaCO3  CO2  H 2O  Ca  HCO3  2 . Khi nước chảy sẽ
cuốn Ca(HCO3)2 trôi theo, qua thời gian đá sẽ bị mòn dần.
Áp dụng: Hiện tượng này thường thấy ở những phiến đá ở những dòng chảy
đi qua. Nếu khơng để ý, trong xây dựng sẽ có ảnh hưởng khơng ít. Góp phần hiểu
được dụng ý của khoa học của câu tục ngữ, làm cho hoá học trở nên gần gủi, có
hồn văn hơn. Giáo viên có thể xen vấn đề này trong khi dạy đến phần về muối
CaCO3 (ở lớp 9, lớp 11 hay lớp 12).
* Ví dụ 08: Cao dao Việt Nam có câu:
“Lúa chiêm lấp ló đầu bờ,
Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên”
Câu này mang hàm ý của khoa học hoá học như thế nào?
Câu ca dao nhắc nhở người làm lúa: Vụ chiêm khi lúa đang trổ địng địng
mà có trận mưa rào, kèm theo sấm chớp thì sẽ rất tốt và cho năng suất cao sau này.
Do trong khơng khí có ~ 80% khí N 2 và ~ 20% khí O2, khi có chớp (tia lửa
điện) sẽ tạo điều kiện cho N2 hoạt động:

o

C
N 2  O2  3000
 
2 NO

2 NO  O2  2 NO2

Sau đó:
Khí NO2 sẽ tan vào trong nước mưa:

4 NO2  O2  2 H 2O  4 HNO3
HNO3  H   NO3

Nhờ hiện tượng này, hàng năm làm tăng 6 − 7 kg N cho mỗi mẫu đất. Ngày
nay, người ta đã điều chế Ure [(NH2)2CO] từ khơng khí để chủ động bón cho cây
trồng. Trong nền nơng nghiệp hiện đại cần phải dùng nhiều phân bón và nhiệm vụ
của nghành cơng nghiệp hố chất “hướng về khơng khí địi lương thực” là càng
lớn.
Áp dụng: Đây là một câu ca dao mang một ý nghĩa thực tiễn, thấy rõ trong
đời sống. Vấn đề này có thể xen vào trong tiết dạy phân đạm (ở lớp 9 hay lớp 11).
Tạo cho học sinh khu vực làm nơng nghiệp có thể tiện kiểm nghiệm trong đời
sống, tự quan sát.
* Ví dụ 09: Hiện tượng tạo hang động và thạch nhũ với những hình dạng
phong phú đa dạng như thế nào?
Trong đá thông thường chủ yếu là CaCO3, khi trời mưa, trong khơng khí có
CO2 tạo môi trường axit làm tan được đá vôi, những giọt nước mưa rơi xuống
như vô vàn mũi dao nhọn, sắc khắc vào đá những đường nét khác nhau
GV: Bùi Xn Đơng

8
Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm

Kinh nghiệm dạy học
CaCO3  CO2  H 2O  Ca ( HCO3 )2

Và xuất hiện quá trình điện ly:
Ca ( HCO3 ) 2  Ca 2  2 HCO3

CaCO3  Ca 2  CO33

– Theo thời gian dần tạo ra các hang động khi nước có Ca(HCO3)2 ở đất đá do áp
suất nhiệt độ đột nhiên thấp nên khi giọt nước nhỏ từ từ có tồn tại phương trình:
Ca ( HCO3 ) 2  CaCO3   CO2   H 2O

Như vậy lớp CaCO3 lưu lại ngày càng nhiều, dày gọi đó là nhũ có màu, hình thù
đa dạng.
Áp dụng: Hiện tượng này thường thấy trong các hang động núi đá. Giáo
viên có thể xen vấn đề này trong khi dạy đến phần về các muối cacbonat (ở lớp
11) hay hợp chất của Canxi (ở lớp 12).
* Ví dụ 10: Tại sao nước máy lại có mùi clo?
Khi sục vào nước một lượng nhỏ Clo vào nước có tác dụng sát trùng do clo
tan 1 phần (gây mùi) và phản ứng 1 phần với nước:
H 2O  Cl2  HCl  HClO

Ion ClO- trong HClO có tính oxi hố mạnh và có khả năng diệt khuẩn.
Áp dụng: Vấn đề này đang đang được sử dụng làm sạch nước hiện nay

trong các nhà máy nước cung cấp nước trong thành phố, thị xã, thị trấn… Giúp
học sinh hiểu và giải toả thắc mắc, hiểu được vai trị của hố học và học sinh có
thể kiểm nghiệm qua thực tế. Giáo viên có thể xen vào bài giảng về Clo (ở lớp 9,
lớp 10).
* Ví dụ 11: Tại sao sau những cơn mưa có sấm chớp, đường xá, khu phố, rừng
cây … bầu trời xanh cũng như sạch quang, mát mẻ, trong lành hơn?
Do trong khơng khí có 20% O2 nên khi có sấm chớp tạo điều kiện:
3O 2  2O3

Tạo ra một lượng nhỏ O3, O3 có khả năng sát trùng:
O3  O2  O (sát trùng)

Nên ngồi những hạt mưa cuốn theo bụi thì O3 là tác nhân làm môi trường sạch sẽ
và cảm giác tươi, mát.
Áp dụng: Vấn đề này giáo viên nên đề cập trong bài giảng về Ozon (ở lớp
10), giúp học sinh kiểm nghiệm trong cuộc sống mà đơi khi có nhiều học sinh
không chú ý đến. Đây là một hiện tượng tự nhiên khơng xa lạ với học sinh.
* Ví dụ 12: Ma trơi là gì? Ma trơi thường gặp ở đâu?
GV: Bùi Xn Đơng

9

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ NN


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
“Ma trơi” chỉ là cái tên gọi mê tín mà thực chất, trong cơ thể (xương động
vật) có chứa một hàm lượng P khi chết phân huỷ tạo 1 phần thành khí PH 3
(Photphin) khi có lẫn một chút khí P 2H4 (Diphotphin), khí PH3 tự bốc cháy ngay

trong điều kiện thường tạo thành khối cầu khí bay trong khơng khí
2 H4
2 PH 3  4O2  P

 P2O5  3H 2O

Điều trùng lặp ngẫu nhiên là: Người ta thường gặp “Ma trơi” ở các nghĩa địa càng
tăng nên tính chất kịch tính.
Áp dụng: Vấn đề này phải được đề cập trong bài giảng về P để giải thích
hiện tượng trong đời sống “Ma trơi”. Tránh tình trạng mê tín dị đoan, làm cho
cuộc sống lành mạnh. Hiện tượng này giáo viên có thể đề cập trong bài về P (ở lớp
11).
* Ví dụ 13: Tại sao phải ăn muối có Iod?
Ăn muối để bổ sung hàm lượng Iod cho cơ thể, trong cơ thể một người
trưởng thành có chứa 20 – 50mg Iod chủ yếu tập trung tuyến giáp trạng, thiếu Iod
trong tuyến này thì cơ thể sẽ bị một số bệnh: Bướu cổ, nặng hơn là dẫn đến đần
độn, phụ nữ thiếu Iod dẫn dến vơ sinh, có biến chứng sau khi sinh. Mỗi ngày phải
đảm bảo cho cơ thể tiếp xúc với < 150 mcrogam Iod.
Áp dụng: Điều này đề cập trong bài giảng về Iod (ở lớp 10) giúp học sinh
hiểu được vai trị tại sao tồn dân phải ăn muối Iod. Giúp các em tự nhận thấy tầm
quan trọng của muối Iod, tăng tính hiểu biết hơn.
* Ví dụ 14: Tại sao khi nấu, xào thịt, đậu phụ không nên cho muối ăn (chứa
NaCl) vào quá sớm?
Vì trong đậu, thịt chứa protein (protit), vốn có tính keo khi gặp những chất
điện ly mạnh, sẽ bị ngưng tụ thành những “óc đậu” khi nấu, xào nếu như cho
muối ăn vào sớm, gây khó khăn cho thẩm thấu vào đậu, thịt và bị đơng tụ cứng lại
khơng có lợi cho tiêu hố…
Áp dụng: Giáo viên có thể xen vào bài giảng của phân về protit (ở lớp 12).
Đây cũng là vấn đề thiết thực bắt găp trong cuộc sống và phục vụ thiết yếu trong
việc chế biến thực phẩm.

* Ví dụ 15: Tại sao khi nấu nước giếng ở một số vùng lại có lớp cặn ở dưới
đáy ấm? Cách tẩy lớp cặn này?
Trong tự nhiên nước ở một số vùng là nước cứng tạm thời, là nước có chứa
muối Ca(HCO3)2, Mg(HCO3)2. Khi nấu sơi sẽ xảy ra phản ứng hố học :
o

Ca  HCO3  2  t 2CaCO3   CO2   H 2O
o

Mg  HCO3  2  t 2MgCO3   CO2   H 2O

GV: Bùi Xn Đơng

10
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
CaCO3, MgCO3 sinh ra đóng cặn.
Cách tẩy cặn ở ấm: Cho vào ấm 1 lượng dấm (CH3COOH 5%) và rượu, đun
sôi rồi để nguội qua đêm thì tạo thành 1 lớp cháo đặc chỉ hớt ra và lau mạnh là
sạch.
Áp dụng: Giáo viên có thể xen vào trong bài giảng về nước cứng (ở lớp 9
hay lớp 11). Mục đích cung cấp mẹo vặt trong đời sống cũng góp phần cho học
sinh hiểu bản chất của vế đề có trong đời sống hàng ngày, học sinh có thể ứng
dụng trong đời gia đình mình, tạo sự hưng phấn trong học tập. Đó là một thí
nghiệm tự làm được.

* Ví dụ 16: Vì sao nước biển lại mặn?
Các con sơng, suối, … Các dịng nước trên lục địa đều chảy về biển, đại dương và hồ tan mọi vật thể có thể hồ tan. Do quá trình bay hơi, các nguyên tố,
hợp chất tụ tập trong nước biển ngày càng nhiều theo thời gian, vị mặn của nước
biển chủ yếu do NaCl gây nên. Trong nước biển có khoảng hơn 80 nguyên tố, các
halogen có nhiều trong nước biển, nguyên tố Br có trong nước biển tới 99% tổng
lượng tồn tại và chiếm 0,065% trong nước biển.
Áp dụng: Điều này là hiển nhiên thấy trong đời sống, bất kể ai cũng có thể
biết hiện tượng này, vấn đề này có thể đưa vào trong trong khi dạy về bài: halogen
(ở lớp 10), clo (ở lớp 9 hay lớp 10) với mục đích giải thích nước biển lại mặn? Có
thể đặt ra câu hỏi: Vì sao nước biển lại mặn? Căn cứ vào sự trả lời của học sinh
giáo viên thơng báo lại chính xác hơn.
* Ví dụ 17: Vải khác nhau có giá trị khác nhau nên phân biệt như thế nào?
Căn cứ vào bản chất của các chất liệu làm nên vải, ta có thể nhận biết cách
đơn giản sau:
1/ Nếu vải làm bằng sợi bông: Khi đốt sợi vải cháy nhanh, ngọn lửa màu
vàng, có mùi như đốt giấy và tro có màu xám đậm.
2/ Nếu vải làm bằng sợi tơ tằm: Khi đốt sợi vải cháy chậm hơn vải sợi bơng,
có mùi khét như đốt tóc, sợi tơ co cục, màu nâu đen, lấy tay bóp thì tan.
3/ Nếu vải làm bằng lông cừu (len lông cừu): Khi đốt bắt cháy không
nhanh, bốc khói, có mùi khét như đốt tóc và tạo thành những bọt phồng, rồi vón
cục có màu đen hơi óng ánh, giòn, bóp tan ngay.
4/ Nếu vải làm bằng sợi viscozơ: Khi đốt sợi vải cháy nhanh, ngọn lửa màu
vàng, có mùi như đốt giấy và tro có màu xám nhưng rất ít.

GV: Bùi Xn Đơng

11
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ

Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
5/ Nếu vải làm bằng sợi axetat: Khi đốt sợi vải bắt cháy chậm ,thành giọt
dẻo màu nâu đậm, có hoa lửa, khơng bốc cháy thành ngọn lửa, sau đó kết thành
cục màu đen, dể bóp nát.
6/ Nếu vải làm bằng sợi poliamit (nilon): Khi đốt sợi vải khơng cháy ngọn
lửa mà co vón lại và cháy thành từng giọt dẻo màu trắng, có mùi của rau cần, khi
nguội thì biến thành cục cứng có màu nâu nhạt, bóp khó nát
Áp dụng: Giáo viên có thể đưa vào phần nhận biết của bài dạy liên quan (ở
lớp 9 hoặc lớp12), mặt khác cũng có tác dụng cung cấp cho học sinh phương pháp
trong đời sống nhận biết các chất liệu vải phụ vụ cho mục đích sử dụng, điều này
cũng rất thực tiễn.
* Ví dụ 18: Sherlock Homes đã phát hiện ra cách lấy dấu vân tay của tội
phạm lưu trên các vật ở hiện trường như thế nào chỉ sau một vài phút thí
nghiệm?
Lấy một tờ giấy sạch, ấn một ngón tay vào mặt giấy rồi nhấc ra sau đó đem
phần giấy có dấu vân tay đặt trên miệng ống nghiệm có đựng cồn iod, dùng đèn
cồn để đun nóng phần đáy ống nghiệm. Đợi cho khí màu tím thốt ra (I2) từ ống
nghiệm thấy phần giấy có vân tay dần hiện lên rõ nét (màu nâu). Nếu bạn cất tờ
giấy có vân tay đi mấy tháng sau làm tương tự cũng vẫn có hiện tượng như trên.
Do đầu ngón tay có chất béo, dầu khống, mồ hơi, khi ấn tay vào giấy sẽ
lưu lại một phần trên giấy mặc dù mắt thường không nhận ra. Các chất này khi
gặp hơi Iod cho màu nâu (chú ý hơi Iod rất độc không được ngửi).
Áp dụng: Đây là câu chuyện nêu lên ứng dụng của hoá học trong đời sống,
giúp học sinh hiểu biết nhiều hơn. Giáo viên có thể xen vào trong các bài giảng về
chất béo (ở lớp 9 hay lớp 12), bài Iod (ở lớp 10)
* Ví dụ 19: Hố chất trong cơ thể của con người như thế nào?
Các nhà khoa học đã tính được rằng:

 Lượng nước trong cơ thể của mỗi người chúng ta chỉ đủ giặt một chiếc
áo sơ mi.
 Lượng Fe đủ để làm một cái đinh 5 phân.
 Lượng đường chỉ đủ cho làm một nữa cái bánh ngọt nhỏ.
 Lượng vơi trong tồn bộ xương của cơ thể đủ để xây một cái chuồng gà
con.
 Lượng mỡ dùng nấu được 7 bánh xà phòng.
 Lượng P đủ để sản xuất 2200 đầu que diêm.
 Lượng S đủ để giết chết 1 con bọ chét.
GV: Bùi Xn Đơng

12
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
 Cộng cả lại kể các các nguyên tố khác như Mg, Cu, K… Theo các nhà
bác học tính ra thì với một người nặng 65kg, giá trị của chúng chỉ đáng
giá chưa tới 3$.
Áp dụng: Đây là tình huống có chút khơi hài nhưng có thể giúp học sinh
nắm được cơ bản thành phần nguyên tố trong cơ thể con người có thể đưa vào bài
giảng về thành phần nguyên tố nhằm làm rõ thêm về quan điểm duy vật (ở lớp 9
hay lớp 11).
* Ví dụ 20: Vì sao tay một người dính cồn iod cầm bánh mì thì có chấm xanh
trên bánh?
Do cồn iod là hỗn hợp tan của Iod và Ancol etylic (C 2H5OH), Iod gặp tinh
bột tạo ra phức màu xanh dương.

Điều này cũng có thể giải thích khi bơi cồn iod lên phía trong quả chuối
xanh lại cũng có hiện tượng tương tự (do trong chuối xanh có tinh bột (C6H10O5)n).
Nhưng nếu là chuối chín thì khơng thấy hiện tượng này (do chuối chín chuyển tinh
bột thành đường Glucozo (C6H12O6). Người ta sử dụng tinh bột để nhận biết iod và
ngược lại.
Áp dụng: Điều này được đề cập khi dạy về Iod (ở lớp 10) và Tinh bột (ở
lớp 12), giúp học sinh có thể giải thích 1 hiện tượng trong đời sống vì thực tế cồn
iod có rất đại trà trong đời sống đặc biệt là trị ghẻ thú y, cung cấp cách nhận biết
tinh bột.
* Ví dụ 21: Dấm ăn là gì? Có ích gì?
Trong dấm ăn có vị chua vì có 3 - 5% là Axit axetic (CH 3COOH). Dấm ăn
có tác dụng tạo vị chua và có tác dụng làm cho cơ thể có cảm giác muốn ăn và tiêu
hố tốt, có khả năng tiêu độc, sát khuẩn.
Áp dụng: Dấm ăn là một thứ gia vị rất gần gũi trong đời sống, giáo viên có
thể xen vào trong bài giảng về axit axetic (ở lớp 9 hay lớp 12) để học sinh liên hệ
trong thực tế, hiểu biết về vai trò của dấm ăn đối với con người.
* Ví dụ 22: Vì sao có thể đánh cảm bằng dây bạc và khi đó dây bạc bị hóa
đen? Để dây bạc trắng sáng trở lại, người ta sẽ ngâm vào nước tiểu?
Người bị cảm trong cơ thể thường sinh ra những hợp chất dạng sunfua (S 2−)
vơ cơ hay hữu cơ đều có tính độc. Khi đánh cảm bằng bạc, do S có ái lực mạnh
với Ag nên xảy ra phản ứng tạo Bạc sunfua (Ag 2S) kết tủa màu đen. Do đó loại
được chất độc ra khỏi cơ thể và cũng làm cho dây bạc chuyển thành màu đen.
Ag   S   Ag 2 S 

Trong nước tiểu có NH3, khi ngâm dây bạc vào thì sẽ xảy ra phản ứng:
GV: Bùi Xn Đơng

13
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm

Kinh nghiệm dạy học


Ag 2 S  4 NH 3  2  Ag  NH 3  2   S 2

Nên Ag2S bị hoà tan, bề mặt dây bạc lại trở nên sáng bóng.
Áp dụng: Đây là những ứng dụng rất hay của bạc. Giáo viên có thể đưa
những vấn đề này vào bài về kim loại (ở lớp 9 hay lớp 12).
* Ví dụ 23: Tại sao khi ăn cơm nhai kỹ sẽ thấy vị ngọt?
Cơm chứa một lượng lớn tinh bột, khi ăn cơm trong tuyến nước bọt của
người có các enzim. Khi nhai kỹ trộn đều, tuyến nước bọt làm tăng cơ hội chuyển
hoá một lượng tinh bột theo phản ứng thuỷ phân thành mantozơ, glucozơ gây ngọt
theo sơ đồ:
H O
  , HO
 C12 H 22O11  Mantaza
  ,

 C6 H12O6
 C6 H10O5  n  Amilaza
2

TB

2

Mantozo

Glucozo

Áp dụng: Vấn đề này có thể đề cập đến trong bài dạy về tinh bột (ở lớp 9,
lớp 12), cung cấp cho học sinh kiến thức cơ bản của sự chuyển hoá tinh bột trong
khi ăn. Đó cũng là một hiện tượng tự nhiên đều cảm nhận được trong các bữa cơm
của chúng ta.
* Ví dụ 24: Vì sao khơng nên ăn hoa quả ngay sau bữa ăn?
Trái cây có loại đường đơn là monosaccarit và một số loại axit sẽ kết hợp
với axit trong dạ dày tạo ra Axit tactaric, Axit citric làm cho dạ dày đầy hơi.
Một số loại hoa quả có hàm lượng Tanin và Pectin cao, chúng sẽ kết hợp
với dịch vị, chất xơ và protein trong thức ăn, dễ tạo thành những hạt rắn, khó tiêu
hóa. Những hạt này hình thành sỏi ở dạ dày, ruột.
Nên ăn hoa quả sau bữa ăn khoảng 1−3 giờ.
Áp dụng: Giáo viên có thể áp dụng vấn đề này vào bài axit cacboxylic (lớp
9, lớp 12)
* Ví dụ 25: Vì sao vắt chanh vào cốc sữa đặc có đường sẽ thấy có kết tủa?
Trong sữa có thành phần protein gọi là Cazein. Khi vắt chanh vào sữa làm
tăng độ chua, tức làm giảm pH của dung dịch sữa tới pH đúng với điểm đẳng điện
của cazein thì chất này sẽ kết tủa.
Khi làm phomat, người ta cũng tách Cazein theo nguyên tắc tương tự và cho
lên men tiếp.
Áp dụng: Giáo viên có thể đưa các vấn đề thực tế này vào bài axit
cacboxylic (ở lớp 9 hay lớp 12).
* Ví dụ 26: Làm thế nào để biết dưới giếng có khí độc (CO) hoặc nhiều khí
thiên nhiên (CH4…) và khơng có oxi, để tránh khi xuống giếng bị ngạt?
GV: Bùi Xuân Đông

14
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Trong các giếng đào đặc biệt nhiều ở vùng đồng bằng thường có khí độc
CO, CH4… và khơng có O2. Mà người dân chúng ta hay có thói quen xuống giếng
thau giếng hoặc vì lấy gầu múc nước… Đã có nhiều trường hợp bị tử vong một lúc
nhiều mạng người vì gặp phải giếng có khí độc (CO) gây đơng máu, CH 4… và
khơng có O2 gây ngạt trong tíc tắc, làm người xuống cứu cũng chết. Để tránh, tốt
nhất không nên xuống các giếng đào, nếu có xuống phải đeo bình oxi. Cịn muốn
biết có khí độc(CO), hoặc nhiều khí thiên nhiên(CH4…) và khơng có O2 chỉ cần
lấy dây buộc một con gà, vịt … thả xuống nếu nó chết thì chứng tỏ có khí độc.
Áp dụng: Đây là một hiện tượng hay xảy ra, giáo viên nên đưa vào bài giảng
để nhắc nhở học sinh, cộng đồng …tránh những cái chết thương tâm. Vấn đề này
có thể xen vào bài dạy Cacbon hay Metan (ở lớp 9 hay lớp 11).
* Ví dụ 27: Gương soi có lịch sử như thế nào?
Thời xa khi muốn soi mình phải soi qua mặt nước, khi đến thời đồ đồng
thau thì bằng gương làm bằng đồng nhưng nhanh ố, sau dần chuyển sang thuỷ
ngân tráng sau tấm kính phẳng, nhưng thuỷ ngân gây ngộ độc cho người sản xuất.
Dần dần và ngày nay người ta đã thay thế bằng bạc tráng sau tấm kính nhờ phản
ứng anđehit (R−CHO) với dung dịch AgNO3/NH3 hay thay andehit bằng glucozơ.
RCHO  2 AgNO3  3NH 3  H 2O  RCOONH 4  2 Ag   NH 4 NO3

Ag tạo ra bám chặt vào gương, người ta quét lên mặt sau chiếc gương một lớp sơn
dầu bảo vệ. Phích nước cũng chế tạo kiểu này.
Áp dụng: Đây là một ứng dụng của hợp chất có chức andehit vào đời sống.

Giáo viên có thể nêu vấn đề này trong các tiết dạy về andehit, glucozơ…(ở lớp 11
hay lớp 12). Để học sinh hiểu phần nào về sự tạo gương, ruột phích mà hàng ngày
ai cũng bắt gặp.
* Ví dụ 28: Vì sao phèn chua có thể làm trong nước?
Phèn chua là muối sunfat kép của nhôm và kali ở dạng tinh thể ngậm nước:
[K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O]
Phèn chua khơng độc, có vị chua chát, ít tan trong nước lạnh nhưng tan nhiều
trong nước nóng. Khi tan trong nước, phèn chua sẽ bị thủy phân và tạo thành
Al(OH)3 ở dạng kết tủa keo lơ lững trong nước

GV: Bùi Xn Đơng

15
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm

Kinh nghiệm dạy học

Al2 ( SO4 )3  2 Al 3  3SO42 
Al 3  H 2O  AlOH 2   H 


AlOH 2  H 2O 

Al  OH  2  H 



Al  OH  2  H 2O 
Al2 ( SO4 )3  3H 2O 

Al  OH  3   H 
2 Al (OH )3  3H 2 SO4

Chính những hạt Al(OH)3 kết tủa dạng keo lơ lững ở trong nước này đã kết
dính với các hạt bụi bẩn, các hạt đất nhỏ để trở thành hạt đất to hơn, nặng hơn và
lắng xuống. Vì vậy mà nước trở nên trong hơn.
Áp dụng: Đây là một ứng dụng quan trọng của phèn chua trong đời sống.
Giáo viên có thể nêu vấn đề này trong bài dạy về muối sunfat hoặc về các hợp
chất quan trọng của nhôm (ở lớp 10 hay lớp 12).
* Ví dụ 29: Hàn the là chất gì?
Hàn the có thành phần chính là chất Natri tetraborat (hay là Borac), ở dạng
tinh thể ngậm nước. Tinh thể trong suốt, tan nhiều trong nước nóng, khơng tan
trong cồn 90o.
Trước đây, người ta thường dùng hàn the làm chất phụ gia cho vào giò lụa,
bánh phở, bánh cuốn, … để cho những thứ này khi ăn sẽ cảm thấy dai và giòn.
Ngay từ năm 1985, Tổ chức Y tế thế giới đã cấm dùng hàn the làm chất phụ gia
cho thực phẩm vì nó độc, có thể gây sốc, trụy tim, co giật và hôn mê.
Áp dụng: Hàn the là chất được dùng trong buôn bán nhưng đã bị cấm sử
dụng từ lâu. Giáo viên có thể nêu vấn đề này trong bài dạy về một số hợp chất
quan trọng của Natri (ở lớp 12).
* Ví dụ 30: Cloramin là chất gì mà sát trùng được nguồn nước?
Cloramin là chất NH2Cl và NHCl2. Khi hoà tan cloramin vào nước sẽ giải
phóng cho ra khí Clo. Clo tác dụng với nước tạo ra HClO.
H 2O  Cl2 

HCl  HClO

HClO có tính oxy hóa rất mạnh nên phá hoại hoạt tính một số enzim trong
vi sinh vật, làm cho vi sinh vật chết.
Cloramin không gây độc hại cho người dùng nước đã được khử trùng bằng chất
này.
Áp dụng: Cloramin là chất được sử dụng nhiều để làm sạch nước trong
những vùng lụt bão. Giáo viên có thể đề cập đến chất này trong bài Clo (ở lớp 9,
lớp 10).
* Ví dụ 31: Teflon là chất gì?
GV: Bùi Xn Đơng

16
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Teflon có tên thay thế là: Poli(tetrafloetilen) [(−CF 2−CF2−)n]. Đó là loại
polime nhiệt dẻo, có tính bền cao với các dung mơi và hóa chất. Nó độ bền nhiệt
cao, có độ bền kéo cao và có hệ số ma sát rất nhỏ. Teflon bền với môi trường hơn
cả Au và Pt, không dẫn điện.
Do có các đặc tính q đó, teflon được dùng để chế tạo những chi tiết máy
dễ bị mài mòn mà khơng phải bơi mỡ (vì độ ma sát nhỏ), vỏ cách điện, tráng phủ
lên chảo, nồi,… để chống dính.
Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng vào bài polime (ở lớp 9 hay lớp 12)
* Ví dụ 32: Thuốc chuột là chất gì? Nếu sau khi ăn thuốc mà khơng có nước
uống thì chuột chết mau hơn hay lâu hơn?

Thuốc chuột có thành phần chính là Zn3P2. Sau khi ăn, Zn3P2 bị thủy phân
rất mạnh, tạo thành khí PH3 (photphin) rất độc:
Zn3 P2  6 H 2O  3Zn(OH ) 2  2 PH 3 

Làm cho hàm lượng nước trong cơ thể chuột giảm; nó khát và đi tìm nước.
Chính PH3 đã giết chết chuột.
Càng nhiều nước đưa vào cơ thể chuột → PH 3 thoát ra càng nhiều → chuột
càng nhanh chết. Nếu khơng có nước, chuột càng lâu chết hơn.
Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng ứng dụng này trong bài Photpho (lớp
11).
* Ví dụ 33: Vì sao than đá chất thành đống lớn có thể tự bốc cháy?
Do than đá tác dụng với khí O2 trong khơng khí tạo ra khí CO2, phản ứng
tỏa nhiệt.
C  O2  CO2 

H  0

Nhiệt tỏa ra được tích góp dần dần, khi đạt đến nhiệt độ cháy của than thì
than tự bốc cháy.
Áp dụng: Giáo viên có thể đưa vấn đề này vào bài C (lớp 9, lớp 11) hoặc bài
O2 (lớp 8, lớp 10).
* Ví dụ 34: Vì sao bơi vơi vào chỗ ong, kiến đốt sẽ đỡ đau?
Do trong nọc ong, kiến, nhện có axit hữu cơ tên là axit fomic (HCOOH).
Vôi là chất bazơ nên trung hòa axit làm ta đỡ đau.
2 HCOOH  Ca(OH ) 2   HCOO  2 Ca  2 H 2O

Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng vấn đề này vào bài axit cacboxylic (ở
lớp 9 hay lớp 11) hoặc bài một số hợp chất quan trọng của canxi (ở lớp 12).
* Ví dụ 35: Vì sao ban đêm không nên để nhiều cây xanh trong nhà?
GV: Bùi Xn Đơng

17
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Ban ngày, do có ánh sáng mặt trời nên cây xanh tiến hành quá trình quang
hợp, hấp thụ CO2 và giải phóng khí O2.
6nCO2  5nH 2O  clorophin
as 
 (C6 H10O5 ) n  6nO2 
Nhưng ban đêm, do khơng có ánh sáng mặt trời, cây xanh khơng quang
hợp, chỉ có q trình hơ hấp nên cây hấp thụ khí O 2 và thải ra khí CO2 làm cho
phịng thiếu khí O2 và q nhiều khí CO2.
Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng vấn đề này vào bài tinh bột (ở lớp 9 hay
lớp 12).
* Ví dụ 36: Vì sao ném đất đèn xuống ao làm cá chết? Trong nông nghiệp, đất
đèn dùng để làm gì?
Đất đèn có thành phần chính là canxi cacbua (CaC 2), khi tác dụng với nước
sinh ra khí axetilen và canxi hidroxit.
CaC2  2 H 2O  C2 H 2  Ca(OH ) 2 (H  0)

Axetilen có thể tác dụng với nước tạo ra andehit axetic (CH3CHO). Các chất
này làm tổn thương đến hoạt động hô hấp của cá vì vậy có thể làm chết cá.
Trong nông nghiệp, từ lâu người ta đã dùng đất đèn để làm kích thích quả
xanh mau chín và chín đồng loạt ở các kho, thường dùng để dấm dứa, chuối, cà
chua,… vào dịp cuối mùa đông, đầu mùa xuân.

Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng vào bài Axetilen (ở lớp 9, lớp 11)
* Ví dụ 37: Vì sao muối NaHCO3 được dùng để chế thuốc đau dạ dày?
Trong dạ dày, có chứa dung dịch HCl. Người bị đau dạ dày là người có
nồng độ dung dịch HCl cao làm dạ dày bị bào mòn. NaHCO 3 dùng để chế thuốc
đau dạ dày vì nó làm giảm hàm lượng dung dịch HCl có trong dạ dày nhờ phản
ứng:
NaHCO3  HCl  NaCl  CO2  H 2O

Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng kiến thức này vào bài HCl (ở lớp 10),
bài một số hợp chất quan trọng của Natri (ở lớp 12).
* Ví dụ 38: Vì sao trong công nghiệp thực phẩm, muối (NH4)2CO3 được dùng
làm bột nở?
NH4)2CO3 được dùng làm bột nở vì khi trộn thêm vào bột mì, lúc nướng
bánh thì (NH4)2CO3 sẽ bị phân hủy thành các chất khí và hơi nên làm cho bánh
xốp và nở hơn.
0

( NH 4 ) 2 CO3  t 2 NH 3  CO2   H 2O 

GV: Bùi Xn Đơng

18
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Áp dụng: Giáo viên có thể áp dụng vấn đề này vào bài muối amoni (ở lớp

11) hoặc muối cacbonat (ở lớp 9, lớp 11).
* Ví dụ 39: Vì sao khi cơm khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu
than củi?
Do than củi xốp có tính hấp phụ, nên hấp phụ được mùi khét của cơm làm
cho cơm đỡ mùi khê.
Áp dụng: Đây là tính chất vật lí quan trọng của C, nó có khả năng hấp phụ
màu và mùi. Giáo viên có thể đưa vấn đề này vào trong bài cacbon (ở lớp 9, lớp
11).
* Ví dụ 40: Vì sao nước rau muống đang xanh, khi vắt chanh vào thì chuyển
sang màu đỏ?
Có một số chất hố học được gọi là chất chỉ thị màu, chúng làm cho màu
của dung dịch thay đổi khi độ axit thay đổi.
Trong rau muống (và vài loại rau khác) có chất chỉ thị này. Trong chanh có
7% axit citric. Vắt chanh vào nước rau làm thay đổi độ axit, do đó làm thay đổi
màu nước rau. Khi chưa vắt chanh, nước rau muống có màu xanh lét là chứa chất
kiềm canxi.
Áp dụng: Giáo viên có thể đưa các vấn đề thực tế này vào bài axit
cacboxylic (ở lớp 9, lớp 12).
* Ví dụ 41: Vì sao sau khi ăn trái cây thì khơng nên đánh răng ngay?
Các nhà khoa học khuyến cáo: Ai ăn trái cây thì phải một giờ sau mới được
đánh răng. Tại sao vậy? Vì chất chua (axit hữu cơ) trong trái cây sẽ kết hợp với
những thành phần trong thuốc đánh răng theo bàn chải sẽ tấn công các kẽ răng và
gây tổn thương lợi. Bởi vậy phải đợi đến khi lượng nước bọt trung hòa axit trong
trái cây, nhất là táo, cam, nho, chanh.
Ta đã biết thức ăn vào dạ dày phải lưu giữ lại từ 1−2 giờ. Nếu sau bữa ăn, ta
ăn ngay trái cây sẽ làm tăng thêm sự lưu trệ trong dạ dày.
Áp dụng: Giáo viên có thể áp dụng vấn đề này vào bài axit cacboxylic (ở
lớp 9, lớp 12)
* Ví dụ 42: Vì sao các đồ vật bằng bạc để lâu ngày thường bị xám đen? Vì sao
dùng đồ bằng bạc đựng thức ăn, thức ăn lâu bị ơi?

Do bạc tác dụng với khí O2 và H2S có trong khơng khí tạo ra bạc sunfua
(Ag2S) màu đen.
4 Ag  O2  2 H 2 S  2 Ag 2 S  2 H 2O

GV: Bùi Xn Đơng

19
NN

Tổ Hóa – Sinh – Kỷ


Trường THPT Tân Lâm
Kinh nghiệm dạy học
Khi bạc sunfua gặp nước sẽ có một lượng rất nhỏ đi vào nước thành ion
Ag+. Ion Ag+ có tác dụng diệt khuẩn rất mạnh, chỉ cần 1/5 tỉ gam bạc trong 1 lít
nước cũng đủ diệt vi khuẩn. Không cho vi khuẩn phát triển nên giữ cho thức ăn
lâu bị ôi thiu.
Áp dụng: Đây là những ứng dụng rất hay của kim loại bạc. giáo viên có thể
đưa những vấn đề này vào bài về kim loại (ở lớp 9, lớp 12).
* Ví dụ 43: Làm cá bớt tanh bằng phương pháp nào?
Khi nấu canh cá thì cho thêm chất chua (me, giấm,…) để làm giảm mùi
tanh của cá.
Chất chua (axit lactic có trong nước dưa, me, axit axetic có trong giấm, axit
citric có trong chanh…) nâng cao hương vị và hạn chế mùi tanh của cá.
Trong chất tanh của cá, có chứa hỗn hợp các amin [(CH 3)2NH và (CH3)3N],
có tính bazơ yếu. Các chất chua dùng để nấu canh cá đều là axit hữu cơ, chúng có
phản ứng với các amin tạo thành muối. Do đó làm giảm hoặc làm mất vị tanh của
cá.
CH 3COOH  (CH 3 ) 2 NH   (CH 3 ) 2 NH 2 



 CH 3COO 



Ví dụ:
Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng vấn đề này vào bài Amin (ở lớp 12)
* Ví dụ 44: Vài kỷ lục trong thế giới kim loại
 Kim loại có khối lượng riêng lớn nhất: Osmi (Os) với d = 22,7g/cm3.
 Kim loại có nhiệt độ nóng chảy cao nhất: Vonfram (W) với tnc = 34100C.
 Kim loại nhẹ nhất: Liti (Li) với d = 0,53g/cm3.
 Kim loại dẻo nhất: Vàng (Au)
 Kim loại có nhiệt độ nóng chảy thấp nhất: thủy ngân (Hg) với tnc = −390C.
 Kim loại dẫn điện, dẫn nhiệt tốt nhất: Bạc (Ag)
 Kim loại được con người sử dụng làm công cụ sớm nhất: Đồng (Cu)
 Kim loại có trữ lượng lớn nhất: Nhôm (Al), chiếm 7% về khối lượng vỏ trái
đất.
Áp dụng: Giáo viên có thể vận dụng vào bài Đại cương về kim loại (ở lớp 9,
lớp 12).
* Ví dụ 45: Tại sao khi đi gần các sông, hồ bẩn vào ngày nắng nóng, người ta
thường ngửi thấy mùi khai?
Khi nước sông, hồ bị ô nhiễm nặng bởi các chất hữu cơ giàu chất đạm, như:
nước tiểu, phân hữu cơ, rác thải hữu cơ, … lượng Ure trong các chất hữu cơ sinh
ra nhiều. Dưới tác dụng của men ureaza của các vi sinh vật, ure bị phân hủy thành
CO2 và NH3.
GV: Bùi Xn Đơng
20
Tổ Hóa – Sinh – Kỷ

NN