Luận văn thạc sĩ Ứng dụng công cụ phái sinh vào hoạt động kinh doanh xăng dầu tại Việt Nam

BăGIÁOăDCăVÀăÀOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTHÀNHăPHăHăCHÍăMINH





NGỌăANHăDNG










NGăDNGăCỌNGăCăPHÁIăSINHăVÀOăHATă
NGăKINHăDOANHăXNGăDUăTIăVITăNAM

LUNăVNăTHCăSăKINHăT

THÀNHăPHăHăCHÍăMINH,ăNMă2012

BăGIÁOăDCăVÀăÀOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTHÀNHăPHăHăCHÍăMINH






NGỌăANHăDNG





NGăDNGăCỌNGăCăPHÁIăSINHăVÀOăHATăNGă
KINHăDOANHăXNGăDUăTIăVITăNAM

ChuyênăngƠnh:ăKINHăTăTÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG
Mƣăs:ă60.31.12

LUNăVNăTHCăSăKINHăT



Ngiăhngădnăkhoaăhc:ăPGS.TSăTRNGăTHăHNG








THÀNHăPHăHăCHÍăMINH,ăNMă2012

MC LC
Trang
Trang ph bìa

Li cam đoan

Mc lc

Danh mc các ký hiu, các ch vit tt

Danh mc các bng

Danh mc các hình, biu đ, s đ

PHN M U

1.Lý do chnăđ tài
1
2.Mcăđíchănghiênăcu caăđ tài
1
3.iătng và phm vi nghiên cu
2
4.Phngăphápănghiênăcu
2
5.Ýănghaăkhoaăhc và tính thc tin caăđ tài
2
NI DUNG

CHNGă1:ăTNG QUAN V CÔNG C PHÁI SINH VÀ HOT
NGăKINHăDOANHăXNGăDU
1
1.1. Tng quan v s hình thành và phát trin các công c phái sinh
1
1.1.1.Lch s hình thành và phát trin các công c phái sinh.
1
1.1.1.1 Lch s hình thành các công c phái sinh
1
1.1.1.2.Lch s phát trin các công c phái sinh
1
1.1.1.3.V tên gi hp đng k hn, giao sau

4
1.1.1.4.Mt s công c phái sinh ch yu trên th trng hàng hóa

5
1.1.2.Vài nét v vic ng dng công c phái sinh trong hot đng
kinh doanh xng du trên th gii
6
1.1.2.1.Cách thc hat đng ca th trng k hn, giao sau xng du
6
1.1.2.2.Th trng phi tp trung OTC
7
1.1.2.3.c đim các thành phn tham gia th trng giao sau xng du

9
1.2.S cn thită vƠăđiu kin áp dng công c phái sinh vào hot
đngăkinhădoanhăxngădu

9
1.2.1. S cn thit ca vic áp dng công c phái sinh vào hot đng
kinh doanh xng du
9

1.2.2.iu kin áp dng công c phái sinh vào hot đng kinh doanh
xngădu
10
1.3.Nguyên nhân hn ch ca vic ng dng công c phái sinh vào
hatăđngăkinhădoanhăxngădu
11
1.3.1.Ri ro liên quan đn vòng đi dài hn ca d án khai thác, sn
xut du

11
1.3.2.S thiu minh bch thông tin trên th trng
12
1.3.3.S phát trin thiu đng b ca th trng hàng hóa k hn,
giao sau
12
1.3.4.Tính đc lp khi ra quyt đnh và tính chuyên môn hóa ca các
thành phn tham gia th trng
13
1.3.5. nh hng ca nhng lý thuyt tài chính lên s khuyn khích
đu t và bo h
14
1.4.Phân tích nhng yu t nhăhngăđnăgiáăxngădu
15
1.4.1.Nhng yu t khách quan nh ma, bão lt, đng đt, sóng
thn, ha hon …
15
1.4.2.Nhng yu t ch quan
16
1.4.2.1.Ngun cung và cu
16
1.4.2.2.Hot đng giao dch mua bán du m, hot đng đu c tích tr
17
1.4.2.3.Kinh t
17
1.4.2.4.Chính tr
18
1.4.3.a lý và khoa hc công ngh
19
1.4.3.1.a lý

19
1.4.2.Khoa hc công ngh
20
1.4.4.Nhng yu t khác
20
CHNGă 2:ă THC TRNG HOTă NG KINH DOANH
XNGăDU VÀ NG DNG CÔNG C PHÁI SINH TI VIT
NAM
23
2.1.Tng quan tình hình kinh t th gii và Vit Nam t nmă2000ă
đn 2010
23
2.1.1.Kinh t
23
2.1.1.1.Kinh t thi gii
23
2.1.1.2.Kinh t Vit Nam
24
2.1.2.Lm phát
25
2.1.2.1.Th gii
25
2.1.2.2.Vit Nam
26
2.1.3.Th trng xng du
27
2.1.3.1.Th trng xng du th gii
27
2.1.3.2.Th trng xng du trong nc
28

2.2.iătng tham gia th trngăxngădu ti Vit Nam
30
2.2.1.Nhà nc
30
2.2.2.Nhà sn xut
31
2.2.3.Các nhà nhp khu xng du đu mi
33
2.2.4.Các đi lý kinh doanh xng du
34
2.2.5.Ngi tiêu dùng
34
2.2.5.1.Ngi tiêu dùng cá nhân
34
2.2.5.2.Ngi tiêu dùng là các t chc
35
2.2.6.Nhà đu c xng du
35
2.3.Các hình thc kinh doanh xngădu ti Vit Nam
35
2.3.1.Hình thc kinh doanh xng du ca các nhà nhp khu xng
du đu mi
35
2.3.2.Hình thc kinh doanh xng du ca các đi lý xng du
36
2.3.3.Hình thc mua xng du ca ngi tiêu dùng
36
2.3.3.1.Hình thc mua xng du ca ngi tiêu dùng cá nhân
36
2.3.3.2.Hình thc mua xng du ca ngi tiêu dùng là các t chc

37
2.4.Nhngătácăđngăđcătrngăriêngălênăgiáăxngădu  Vit Nam
38
2.4.1.Tác đng ca chính sách tin t đn giá xng du
38
2.4.2.Tác đng ca lm phát lên giá xng du
39
2.4.3.Tác đng t s gii hn ca mt s lng nhà nhp khu xng
du lên giá xng du
39
2.4.4.Tác đng do chính sách, môi trng kinh doanh còn hn ch
42
2.4.5.Tác đng ca yu t lch s, đa lý, công ngh
42
2.4.6.Tác đng t mt th trng hàng hóa mang đm yu t mua bán
truyn thng
44
2.5.Thc trng ng dng công c phái sinh nói chung và trong hot
đngăkinhădoanhăxngădu nói riêng ti Vit Nam
45
2.5.1.Thc trng ng dng công c phái sinh trong hat đng kinh
doanh ti Vit Nam
45
2.5.1.1.Thc trng ng dng công c phái sinh trên th trng tài chính
tin t
45
2.5.1.2.Thc trng vic ng dng công c phái sinh trên th trng
chng khoán
49
2.5.1.3.Thc trng ng dng công c phái sinh trên th trng cà phê

Buôn Ma Thut
50
2.5.2. Phân tích tác đng ca giá c xng du lên đi sng kinh t xã
hi Vit Nam
51
2.5.2.1.Tác đng lên ch s giá tiêu dùng CPI
51
2.5.2.2.Tác đng lên nn kinh t, đi sng xã hi
53
2.5.3.Thc trng ng dng công c phái sinh trong hat đng kinh
doanh xng du ti Vit Nam
54
2.5.3.1.Thc trng ng dng công c phái sinh vào hot đng kinh
doanh xng du
54
2.5.3.2. Nguyên nhân hn ch vic ng dng công c phái sinh trong
hot đng kinh doanh xng du
56
CHNGă 3:ă CÁC GII PHÁP NG DNG CÔNG C PHÁI
SINH TRONG HOTă NGă KINHă DOANHă XNGă DU TI
VIT NAM GIAIăON 2012 - 2020
60
3.1.nhăhng phát trin hatăđngăkinhădoanhăxngădu ti Vit
Nam
60
3.2.Nhngă đ xutăđ ng dng công c phái sinh vào trong hot
đngăkinhădoanhăxngădu ti Vit Nam giaiăđon 2012-2020
67
3.2.1.i vi chính sách ca Nhà nc trong hot đng kinh doanh
xng du

67
3.2.1.1.Xóa b c ch đc quyn
67
3.2.1.2.Xây dng khung pháp lý, qun lý giám sát tm v mô
68
3.2.1.3.Không can thip quá sâu vào vic hình thành giá c th trng
xng du trong nc
69
3.2.1.4.Xây dng kênh thông tin quc gia v xng du
70
3.2.1.5.Bo him giá xng du
71
3.2.2.Nhng đ xut đi vi ngân hàng nhà nc
71
3.2.2.1.Chính sách t giá
71
3.2.2.2.Phát trin vic ng dng công c phái sinh trên th trng tin
t, chng khoán
72
3.2.3.Xây dng th trng k hn, giao sau hàng hóa đng b
73
3.3. Gii pháp phát trin vic ng dng công c phái sinh trong
hotăđngăkinhădoanhăxng du giaiăđon 2012-2020
74
3.3.1.Xây dng hành lang pháp lý cho th trng phái sinh
74
3.3.2.Minh bch hóa thông tin cho th trng
74
3.3.3.Hin đi hóa và phát trin đng b th trng hàng hóa  Vit
Nam

75
3.3.4.Xây dng th trng tài chính tin t phát trin lành mnh, hin
đi
76
3.3.5.Phát trin ngun lc v công ngh và con ngi
76
3.3.6.Xây dng c ch th trng cho xng du
76
3.3.7.Xây dng và phát trin th trng k hn, giao sau xng du
da trên kinh nghim trong và ngoài nc
77
KT LUN
81
TÀI LIU THAM KHO

PH LC



DANH MC CÁC CH VIT TT
BCEC : Buonmathuot Coffee Exchange Center
BP : Bristish Petroleum
CCP : The Central Counterparty (Trung Tâm Dch V iu Phi Th Trng )
CCPS : Công C Phái Sinh
CBOT : The Chicago Board of Trade
CME : Chicago Mercantile Exchange
CPI : Consumer Price Index
DN : Doanh Nghip
GDP : Gross Domestic Product
GLOBEX : Là mt b đ trong thng mi đin t s dng cho th trng phái

sinh, th trng giao sau, và nhng hp đng hàng hóa. Globex hot
đng liên tc, th nên nó không b gii hn bi các vùng min hay thi
gian. Globex đc đa ra bi Reuters vào nm 1992.
HGS : Hp ng Giao Sau (Furtures Contract)
HKDXD : Hot ng Kinh Doanh Xng Du
HKH : Hp ng K Hn (Forward Contract)
ICE : International Commodities Exchange in London
IMM : The International Monetary Market
IMF : International Monetary Fund
LHQ : Liên Hip Quc
NHNN : Ngân Hàng Nhà Nc
NHTM : Ngân Hàng Thng Mi
NLSH : Nhiên Liu Sinh Hc
NYMEX : New York Mercantile Exchange
OECD : Organization for Economic Cooperation and Development (T chc
Hp tác và Phát trin Kinh t)
OPEC : The Organization of the Petroleum Exporting Countries
OTC : Over-The-Counter (Th Trng Phi Tp Trung)
PPP : Purchasing Power Parity
TCTD : T Chc Tín Dng
TOCOM : Tokyo Commodity Exchange
TTCK : Th Trng Chng Khoán
TTGS : Th Trng Giao Sau (Commodities Futures Market / Futures Market)
TTHH : Th Trng Hàng Hóa (Commodities Market)
TTKH : Th Trng K Hn (Forward Market)
TTXD : Th Trng Xng Du
UBCK : y Ban Chng Khoán
WTI : West Texas Intermediate

DANH MC BNG
Tên bng
Trang
Bng 1.1: Bng biu thu xng du  mt s quc gia
1
Bng 2.1: Danh sách 11 DN kinh doanh nhp khu xng du đu mi
1
Bng 2.2: Nhóm 20 DN xng du ln nht Vit Nam
2
Bng 2.3: Bng các d án v nhiên liu sinh hc
3
Bng 2.4: Mt s d án khác có liên quan đ xng sinh hc
4

Bng 2.5: Quyn s dùng tính ch s giá tiêu dùng thi k 2009- 2014
ca toàn quc
5
Bng 2.6: Bng mc tng giá xng du ngày 21/07/2008
5
Bng 2.7: Bng phát ha nhng tác đng ca vic tng giá xng du lên
ch s giá CPI
6

DANH MC CÁC HÌNH, BIUă,ăSă
Tên biu đ, s đ
Trang
Biu 1.1: Biu đ giá du m và các s kin tác đng
1
Biu 2.1: T l lm phát và tng trng GDP thc (tính theo bình quân
CPI ca nm, giá c nm 2000) ca Vit Nam giai đon 1980-
2000
2
Biu 2.2: T l lm phát và tng trng GDP thc (tính theo bình quân
CPI ca nm, giá c nm 2000) ca Vit Nam giai đon 2000-
2010
2
Biu 2.3: GDP bình quân đu ngi/nm ca Vit Nam giai đon 1980-
2010
3
Biu 2.4: So sánh GDP- PPP Vit Nam so vi các nc công nghip
mi qua các nm 1980- 2010
3
Biu 2.5: T l đóng góp GDP (tính theo sc mua) GDP- PPP ca Vit
Nam và mt s nc trong khu vc so vi th gii

4
Biu 2.6: So sánh Thu nhp bình quân đu ngi (tính theo sc mua)
GDP- PPP gia Vit Nam và mt s nc trong khu vc vào
thi đim ngày 01 tháng 07 nm 2008
4
Biu 2.7: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
2000) ca các nc thuc nhóm G7 giai đon 1980- 2000
5
Biu 2.8: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
2000) ca các nc thuc nhóm G7 giai đon 2000- 2010
5
Biu 2.9: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
2000) ca mt s nc thuc nhóm các nc đang phát trin
ti Châu Á giai đon 1980- 2000
6
Biu 2.10: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
6
2000) ca mt s nc thuc nhóm các nc đang phát trin
ti Châu Á giai đon 2000 -2010
Biu 2.11: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
2000) ca Vit Nam và mt s nc trong khu vc giai đon
1980- 2000
7
Biu 2.12: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
2000) ca Vit Nam và mt s nc trong khu vc giai đon
1980- 2000
8
Biu 2.13: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
2000) ca Vit Nam và mt s nc trong khu vc giai đon
2000- 2010

8
Biu 2.14: T l lm phát (tính theo bình quân CPI ca nm, giá c nm
2000) ca Vit Nam và mt s nc trong khu vc giai đon
2000- 2010
9
Biu 2.15: Giá du ngt nh giao sau theo ngày trên sàn Nymex
9
Biu 2.16: Giá du ngt nh giao ngay theo ngày
10
Biu 2.17: Bng tng hp giá xng Ron 92, Ron 95 và giá du ha t
nm 2000 đn nay
10
Biu 2.18: Giá trung bình xng du Crude Oil (petroleum) giao ngay
theo cách tính gin đn ca xng du Brent, West Texas
Intermediate và the Dubai Fateh
11
Biu 2.19: Giá sn phm xng du Crude Oil and Petroleum Products
11
Biu 2.20: Biu đ giá xng Ron 92 t nm 2001-2011
12
Biu 2.21: Biu đ tng hp giá xng Ron 92, Ron 95 và giá du ha t
nm 2000 đn nay
12
Hình 2.1: Hình nh Trung tâm giao dch cà phê Buôn Ma Thut
13
S đ 2.1: Khái quát s đ tác đng ca vic tng giá xng du thi bao
cp
14
S đ 2.2: S đ tác đng ca vic tng giá xng du thi bù l, h tr
giá

15
S đ 2.3: S đ tác đng ca vic tng giá c xng du trong c ch giá
th trng
16

1

PHN M U
1. Lý do chnăđ tài
- Giá c xng du nhiu nm qua là bài toán tn nhiu giy mc ca báo gii, là câu
hi ln cha có li gii đáp tha đáng đi vi ngi tiêu dùng Vit Nam.  v trí mt
ngi tiêu dùng Vit Nam, bn thân cng mun góp phn tìm ra câu tr li, tìm ra li
gii hay bin pháp có ích trong vic hn ch nhng tác đng do bin đng tht thng
ca giá c ca xng du lên chi phí sn xut. Hn ch nhng tn tht mà xã hi phi
gánh chu do bin đng ca chi phí xng du gây ra. ó là lý do đ tài này đc chn
đ nghiên cu. Do kin thc hiu bit có hn, cùng vi nhng khó khn trong quá thu
thp s liu nên đ tài không tránh khi nhng hn ch, thiu sót.
2. Mcăđíchănghiênăcu caăđ tài
Mc đích nghiên cu ca đ tài v xng du nhm:
- Khái quát v th trng xng du và hot đng kinh doanh xng du trong và ngoài
nc
- Tìm hiu mc đ tham gia th trng xng du k hn, giao sau ca các nhà sn xut,
nhà nhp khu xng du đu mi, các đi lý bán l, ngi tiêu dùng
- Tìm ra nhng nguyên nhân và h qu t “s đc quyn và đc bo h” trong hat
đng kinh doanh xng du  Vit Nam.
- Tìm hiu v giá c xng du  Vit Nam mt s nm gn đây, phân tích nhng
nguyên nhân, nhng bin đng, nhng tác đng ca giá c xng du lên đi sng kinh
t xã hi nói chung và ch s tiêu dùng CPI hàng nm nói riêng.
2

- Tr li câu hi nên hay không khuyn khích các thành phn kinh t, ngi tiêu dùng
tham gia th trng k hn, giao sau xng du. Li ích đem li ca vic phát trin đc
th trng giao sau, k hn v xng du  Vit Nam.
3. iătng và phm vi nghiên cu
Các CCPS nh: hp đng k hn, hp đng giao sau, quyn chn, quyn hoán
đi.v.v. đư và đang là công c phòng chng ri ro hiu qu đi vi các nc, các t
chc, cá nhân  nhiu nc trên th gii. Chúng đc ng dng trong nhiu loi th
trng  các nc phát trin trên th gii, trong đó có th trng kinh doanh xng du.
- i tng nghiên cu tp trung vào giá c xng du trên th gii, mà đc bit là ti
Vit Nam. i tng cng là các nhà sn xut, nhà nhp khu phân phi xng du đu
mi cng nh bán l, ngi tiêu dùng, các chính sách ca Nhà nc v xng du, các
hp đng k hn, giao sau xng du, chính sách t giá…
- Phm vi nghiên cu là giá c xng du, các sn phm kinh doanh xng du ti th
trng Vit Nam trong mi tng quan so sánh vi th trng xng du th gii.
4. Phngăphápănghiênăcu
- Lun vn s dng các phng pháp ch yu nh: Phng pháp lch s, phng pháp
tng hp thng kê, phng pháp so sánh, phng pháp phân tích s liu bng hi qui.
- Lun vn s dng tài liu tham kho t báo chí, báo đin t, các báo cáo tng hp
ca các t chc, các qui đnh quyt đnh v kinh doanh xng du ca Nhà nc; lý
thuyt quyn chn, hp đng k hn, hp đng giao sau; lý thuyt thng kê: tng hp
s liu giá c xng du, đánh giá s tác đng ca nhng thay đi trong giá xng du lên
đi sng, kinh t, đc bit là ch s hàng hóa CPI hàng nm
5. Ýănghaăkhoaăhc và tính thc tin caăđ tài
- Vic ng dng CCPS vào hat đng kinh doanh xng du  Vit Nam nhm giúp
bình n giá c, tng bc đa hat đng kinh doanh xng du theo c ch th trng
3

đúng ngha, xóa b đc quyn. Giúp doanh nghip ch đng trong công tác hoch đnh
chi phí sn xut, tng kh nng cnh tranh; tránh nhng bin đng thái quá không
lng trc lên giá thành sn phm, giá bán sn phm, mà đi vi nhiu doanh nghip

phn ln do bin đng chi phí xng du gây ra. Nhà nc có th hn ch nhp khu
lm phát, gim sc ép chi ngân sách cho hot đng h tr, bù l do nhng bin đng
tng đt bin ca giá c xng du, mà đin hình nh trong nm 2008. Do đó, nghiên
cu vic ng dng các CCPS vào trong hot đng kinh doanh xng du  Vit Nam là
rt cn thit.

1

CHNGă 1: TNG QUAN V CÔNG C PHÁI SINH VÀ HOTă NG
KINHăDOANHăXNGăDU
1.1. Tng quan v s hình thành và phát trin các công c phái sinh
1.1.1. Lch s hình thành và phát trin các công c phái sinh
1.1.1.1. Lch s hình thành các công c phái sinh
- Ngi ta đư tìm thy ngun gc ca th trng k hn (TTKH) ngay t thi Trung
c ti Châu Âu. Do nhng hn ch trong vn chuyn và thông tin liên lc thi đó,
nên vic giao thng mua bán din ra ht sc đn gin. Tuy nhiên, bên cnh đó mt
s hp đng k hn (HKH) dn tr nên ph bin. Mi quan h trong HKH đc
hình thành gia ngi mua và ngi bán là thng nhân và nông dân. Vào nhng
nm mt mùa, ngi nông dân tr hàng làm giá c tng cao, điu này gây khó khn
cho gii thng nhân. Ngc li, khi bi thu gii thng nhân li dìm giá xung,
gây khó khn cho ngi nông dân.  tránh tình trng đó, thng nhân và ngi
nông dân đư gp nhau trc mi v mùa đ tha thun giá c trc. Nh vy, ri ro
v giá ca c hai bên đư đc gii quyt.
- Trong sut th k th 16, s linh hat ca TTKH đc ci thin cùng vi s ni
lên ca TTCK Pari. Vào gia th k th 17, TTKH đc phát trin trên TTCK
Amsterdam, vi nét đc trng ca c HKH hàng hóa và quyn chn, chng hn
nh v lúa mì, cá trích và c phiu ca nc ngoài. Tuy nhiên, th trng giao sau
(TTGS) chính thc đu tiên trên th gii ra đi ti thành ph Chicago, Hoa K.
1.1.1.2. Lch s phát trin các công c phái sinh
- Vào thp niên 40 th k 19, Chicago đư tr thành mt trung tâm thng mi ln

ca Hoa K. Cng trong thi gian đó, máy gt lúa mì đư đc phát minh, giúp cho
nng sut sn xut lúa mì ti M tng lên rt nhanh chóng. Do đó, nhng ngi
nông dân trng lúa mì t khp ni đu quy t v Chicago đ bán sn phm ca h.
Hot đng này dn tr nên sôi ni đn mc hu nh không đ nhà kho cha lúa mì
ca nông dân. Ngoài ra, s tn ti nhng phng pháp nghèo nàn trong vic cân và
2

phân loi hàng hóa đư đy ngi nông dân vào tình th phi chu s đnh đot ca
các thng nhân.
- Nm 1848, trung tâm giao dch The Chicago Board of Trade (CBOT) đư đc
thành lp.  trung tâm giao dch CBOT, ngi nông dân và các thng nhân có th
mua bán trao ngay tin mt và lúa mì theo tiêu chun v s lng và cht lng do
CBOT qui đnh. Nhng các giao dch  CBOT thi by gi ch dng li  hình thc
ca mt ch nông sn, vì hình thc mua bán ch là nhn hàng và trao tin đ, sau đó
thì quan h các bên chm dt. Trong vòng vài nm, mt kiu hp đng mi xut
hin di hình thc là các bên cùng tha thun mua bán vi nhau mt s lng lúa
mì đư đc tiêu chun hóa vào mt thi đim trong tng lai. Nh đó, ngi nông
dân bit mình s nhn đc bao nhiêu cho v mùa ca mình, còn thng nhân thì
bit đc khon li nhun d kin. Hai bên ký kt vi nhau mt hp đng và trao
mt s tin đt cc trc gi là “tin bo đm”. Quan h mua bán này là hình thc
ca HKH (forward contract).
- Quan h mua bán di hình thc HKH ngày càng phát trin và tr nên ph bin
đn ni ngân hàng cho phép s dng loi hp đng này làm vt cm c trong các
khon vay. Ngi ta bt đu mua đi bán li trao tay chính loi hp đng này trc
ngày nó đc thanh lý. Nu thng nhân không mun mua lúa mì thì h có th bán
li cho ngi khác cn nó hoc ngi nông dân không mun giao hàng thì h có th
chuyn ngha v ca mình cho ngi nông dân khác. Giá c hp đng lên xung
da vào din bin ca th trng lúa mì. Nu thi tit xu xy đn thì ngi bán li
hp đng đó s thu đc nhiu lãi vì ngun cung hàng đang thp đi nên giá hp
đng s tng, nu v mùa thu đc nhiu hn s mong đi thì ngi bán hp đng

s mt giá vì ngi ta có th trc tip mua lúa mì trên th trng t do. C nh th,
các quy đnh cho loi hp đng này ngày càng cht ch và ngi ta quên dn vic
mua bán HKH lúa mì mà chuyn qua lp các hp đng giao sau (HGS) lúa mì.
Vì chi phí cho vic giao dch loi hp đng mi này thp hn rt nhiu và ngi ta
có th dùng nó đ bo h giá c cho chính hàng hóa ca h. T đó tr đi, nhng
3

ngi nông dân có th bán lúa mì ca mình bng c ba cách: trên th trng giao
ngay, trên TTKH (forward) hoc tham gia vào TTGS (futures).
- Lch s phát trin ca TTGS không dng li  đó. n nm 1874, The Chicago
Produce Exchange đc thành lp và sau này đi tên thành Chicago Mercantile
Exchange (CME), giao dch thêm mt s loi nông sn khác và tr thành TTGS ln
nht Hoa K. Nm 1972, CME thành lp thêm The International Monetary Market
(IMM) đ thc hin các loi giao dch HGS v ngoi t. Sau đó, xut hin thêm
các loi HGS tài chính khác nh HGS t l lãi sut (Interest rates), HGS v ch
s chng khoán…
- Ngày nay, TTGS đư vt xa khi gii hn ca hp đng nông sn ban đu, nó tr
thành công c tài chính đ bo v các loi hàng hóa truyn thng và cng là mt
trong nhng công c đu t hu hiu nht trong ngành tài chính. TTGS hin nay
hot đng liên tc thông qua h thng Globex ni lin 12 trung tâm tài chính ln
trên th gii. S thay đi giá c ca các loi hàng hóa chuyn bin tng giây mt và
gây nh hng không ch đn nn kinh t ca mt quc gia mà c khu vc và toàn
th gii.
- Trong th trng hin đi có s thay đi đáng k trong cách s dng HKH và
HGS trên th trng hàng hóa (TTHH). Ví d, trong th trng tin t, phn ln
giá c và s lng ln ca nhng s mua bán riêng bit có s giao dch hàng hóa
cc ln, giao hàng trong tng li đc kim soát thông qua TTKH tin t. Nhng
s trao đi mua bán nhng hp đng tin t giao sau là mt con s ít i so vi tng
s lng ln v mua bán trong th trng tin t toàn cu. Do đó, mua bán k hn
đc xem nh là vic hp nht trong vic gii quyt th trng tin mt. Mua bán

trc tip bng HKH b hn ch bi s tham gia quan trng ca th trng giao
ngay, thc t hn là ca nhng ngân hàng, nhng th ch tài chính ln. Bi vy,
nhng HKH không thng xuyên tác đng lên th trng, hn ch s tham gia cn
thit mà l ra nên thc hin đ kim soát ri ro.
4

- Tng phn vi giao dch k hn, TTGS đc thit lp đ khuyn khích s tham
gia ca nhng nhà đu c ln và nh. S gia tng tham gia ca nhng nhà đu c,
không trc tip b cun hút vào th trng bi s gia tng thun túy ca hàng hóa
vt lý, mà bi điu quan trng là tính thanh khon ca TTGS, điu không tn ti
trong TTKH. Cùng vi vic xác lp tính thanh khon này chc chn nhng hn ch
b lm dng trong giao thng, nh là nhng gii hn trong qui mô và không hn
ch trong nhng yêu cu. Nhm hn ch s ngi tham gia trong TTHH, nên nhiu
s hn ch đc qui đnh trong chc nng ca TTGS không nh trong TTKH.
1.1.1.3. V tên gi hpăđng k hn, giao sau
- Thut ng HGS xut phát t thut ng Commodities Futures Contract (hp
đng mua bán hàng hóa giao sau). Ngi ta gi tên cho loi th trng này là
Commodities Futures Market hoc Futures Market. Dn dn, trong các tài liu ch
s dng thut ng Futures đ ch loi th trng hoc loi hp đng này. im lu ý
là Futures luôn có “s”  cui t. Hin nay, các tài liu trong nc có rt nhiu cách
gi cho loi hp đng này, c th nh: hp đng Future, hp đng Futures, hp
đng tng lai, HKH, HGS… và khi gi tên th trng này thì cng nhiu tên
gi khác nhau tng t.
- Vic có nhiu cách gi khác nhau cùng đ ch mt thut ng là mt điu bình
thng, đc bit là trong các thut ng kinh t. Nhng trong lưnh vc pháp lý đòi
hi phi có mt thut ng chung, s dng thng nht, giúp cho vic tip nhn thông
tin nhanh chóng t ngi s dng thut ng đn ngi tip nhn, tránh tình trng
hiu sai.
- Theo pháp lut Vit Nam qui đnh thì ch s dng thut ng có phiên âm nc
ngoài khi cha có thut ng thay th hoc cha đc Vit hóa. Vì vy, các vn bn

pháp lý s ch s dng các thut ng ting Vit. Thut ng “hp đng tng lai” là
do dch t Future, nhng nh đư nói, thut ng quc t s dng là Futures. Các
nc nói ting Pháp thì s dng thut ng “le contrat à terme” đ ch “futures
contract”; “le contrat à terme ferme” đ ch cho “forward contract”. Khi dch các
5

thut ng trên sang ting Vit, do không có s thng nht nên dn đn có hai cách
gi là “HKH” và “HGS” cho c hai loi hp đng này; không có s tách bch c
th, đâu là “HGS”, đâu là “HKH”. Hin nay, các nhà kinh doanh thì gi
“HKH” đ ch cho c hp đng futures và hp đng forward. Còn các nhà nghiên
cu, các sách, giáo trình tài chính thì s dng thut ng “HKH” cho loi Forward
contract – le contrat à terme ferme; “HGS” cho thut ng Futures contract – le
contrat à terme. Mt khác, trong các đ tài nghiên cu, vn bn ca Vin Thng
mi, B Thng mi trình Chính ph cng s dng thut ng “TTGS”, “HGS” đ
ch cho hai loi quan h này.
1.1.1.4. Mt s công c phái sinh ch yu trên th trng hàng hóa
- Hpăđng giao ngay (spot contract ): Là loi hp đng mà giá c gi là giá giao
ngay, ngha là vic giao hàng và thanh toán ch có th din ra trong vòng 1 hay 2
ngày làm vic k t khi bn hp đng đc ký kt.
- Hpăđng k hn (forward contract): Là loi hp đng mà giá c gi là giá k
hn, ngha là vic giao hàng và thanh toán s là mt ngày nào đó đc ch ra trong
tng lai, k t khi bn hp đng đc ký kt.
- Hpăđngăgiaoăsauă(futuresăcontract): Là loi hp đng có sn nhng tiêu chun
v s lng, phm cp hàng, chng loi mt hàng, điu kin vn chuyn và giao
nhn hàng,… tt c đu đc s giao dch tiêu chun hóa, vn đ duy nht phi tha
thun là giá c.
- Quyn chn (options): Là mt hot đng giao dch mà cho phép ngi mua nó có
quyn mua (call option) hay quyn bán (put option)  mt mc giá và thi hn đc
xác đnh trc, nhng không bt buc thc hin quyn này.
- Hpăđngăhoánăđiă (SwapsăContract): Hp đng hoán đi hàng hóa là giao

dch đàm phán trc tip gia hai phía đi tác hay thông qua trung gian, đng ý trao
đi mt lot nhng thanh toán đc tính trên nhng c s khác: thanh toán giá c
6

hàng hóa vi mc c đnh đc hoán đi cho mc giá trôi n i, thanh toán da tên
ch s giá hàng hóa A thay bng ch s giá hàng hóa B, mua hoc bán hàng hóa A
thay bng mua hoc bán hàng hóa B và ngc li, mua hàng  mc giá c bn giao
ngay và bán li hàng vi mc giá k hn,… Nhng thao tác hoán đi đư đc xây
dng theo nhng th thc rt phong phú và khác bit. Hai bên đi tác dàn xp mt
cuc trao đi vi nhng nhu cu b sung, và nhng k hn thanh toán đc đt
đnh.
1.1.2. Vài nét v vic ng dng công c phái sinh trong hatăđng kinh doanh
xngădu trên th gii
1.1.2.1. Cách thc hatăđng ca th trng k hn, giao sau xngădu [33]
- Xng du đc mua bán k hn, giao trong tng lai, c trên TTGS chính thc và
gia nhng ngi tham gia trc tip trên th trng đc gi là th trng phi tp
trung OTC.
S trao đi thng đc công nhn trong c HGS và quyn chn. HGS chun
hóa trên hai trung tâm chính là the New York Mercantile Exchange (NYMEX) và
International Commodities Exchange in London (ICE). Nhng hp đng quyn
chn thì đc son bng nhiu cách, nhng mt hp đng ph bin cho phép mt
ngi tiêu dùng tr mt phí đt cc đ mua xng du vi mt giá c đnh trong
tng lai. Trng hp nu giá lên cao hn mc đó quyn chn s đc s dng. Hai
vic trao đi đc xem là đi th ca nhau nhng mi s trao đi đu có cái lý ca
riêng mình v giá xng du. Toàn b nhng hp đng mua bán trao đi trên
NYMEX thì giao hàng theo kiu M, sn phm du ngt nh là West Texas
Intermediate (WTI). Cái chun trên TTGS ICE áp dng cho nhng kiu khác, sn
phm du ngt tên gi Brent. TTGS NYMEX và ICE đng đu th gii v khi
lng giao dch, có 59,7 triu giao dch hp đng du trên NYMEX và 30,4 triu
giao dch trên ICE trong nm 2005 . C hai đu đc lu li trong h s khi lng

giao dch.
7

- Nhng giao dch đc khuyn khích bi nhng trung tâm dch v điu phi th
trng, vit tt là CCP. Nó cng thc hin chc nng ca mình đi vi giao dch
trên th trng OTC. Trung tâm điu phi làm cho hp đng ca ngi mua và
ngi bán thng nht nhau và sau đó, t chc cho vic chi tr và thanh toán. iu
này có ngha là ngi mua và ngi bán không trc tip chi tr vi nhau. Nu mt
ngi giao dch v n thì nhng ngi tham gia th trng khác s đc bo v bi
CCP. CCP s đc đn bù bng nhng khon phí chng ri ro, đc thu di dng
chic khu ca hp đng gi là “margin payment”. Vic chi tr này đc phn ánh
ngay t c hai phía (có ngha là dù ngi giao dch là ngi mua hay bán HGS,
đu phi chu phí margin) và thu phí da trên giá tr ca hp đng nh mt cái giá
bin đi theo th trng.
- Có nhng th trng giao dch khác có liên quan đn hp đng v du m, đáng
chú ý là Tokyo Commodity Exchange (TOCOM), The Dubai Mercantile Exchange
giao dch du giao sau t sau vào quí 4 ca nm 2006, nhng nó không đa ra
nhng chun hp đng rõ ràng cho giao dch.
1.1.2.2. Th trng phi tp trung OTC
- Trong th trng du phi tp trung, ngân hàng đu t đóng vai trò nh ngi trung
gian hoc ngi làm th trng, là cu ni gia ngi mua và bán. Hu ht nhng
hp đng ph bin trên OTC đu di dng hp đng hoán đi (Swap) hay hp
đng quyn chn (options).
Swap cho phép mt ngi sn xut du nhn mt giá c đnh  mt thi đim đư
tha thun trong tng lai và tr phí đ chng li s thay đi ca giá giao ngay –
mt cách đn gin đ bo v dòng thu nhp trong tng lai. Ngc li, mt ngi
mua du có th đng ý tr mt mc giá c đnh và bt chp giá giao ngay thay đi,
qua đó làm gia tng s chc chn phí tn cn tr đ có du trong tng lai.
- Mc dù hu ht hot đng mua bán hp đng ht hn gia ngày hin ti và 5 nm
sau k t ngày đó. Nhng nhng ngi làm trung gian đư chun b đ to ra loi

hp đng cho th trng quyn chn và quyn hoán đi trên OTC, vi thi hn dài