Luận văn thạc sĩ 2015 nâng cao năng lực cạnh tranh cụm ngành hồ tiêu tỉnh gia lai

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM












NGUYN THÚY HNG


NÂNG CAO NNG LC CNH TRANH CM
NGÀNH H TIÊU TNH GIA LAI


Chuyên ngành : Chính sách công
Mã s : 60.34.04.02



LUN VN THC S KINH T



NGI HNG DN KHOA HC:

TS. Trn Tin Khai








TP. H CHÍ MINH – NM 2015
-i-

LIăCAMăOAN
Tôi cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s liu
s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi
hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca Trng i hc
Kinh t thành ph H Chí Minh hay Chng trình ging dy Kinh t Fulbright.


Tác gi lunăvn



Nguyn Thúy Hng

-ii-

LI CMăN
Tôi xin gi li cm n đn quý thy cô  Chng trình ging dy Kinh t Fulbright
đư tn tình truyn đt kin thc, giúp đ, to điu kin thun li nht cho tôi trong sut quá
trình hc tp cng nh quá trình thc hin lun vn này. c bit tôi xin chân thành cm
n thy Trn Tin Khai, thy Nguyn Xuân Thành đư truyn đt kin thc cho tôi v môn
hc cng nh tn tình hng dn tôi thc hin đ cng và hoàn thành lun vn.

Tôi cng xin cm n các anh ch  b phn th vin và các anh ch nhân viên ca
Chng trình đư giúp đ tôi trong quá trình hc tp và hoàn thành lun vn.

Xin chân thành cm n các t chc, cá nhân, các doanh nghip đư hp tác, chia s
thông tin, cung cp cho tôi nhiu ngun tài liu hu ích.

Tôi cng xin gi li cm n đn tt c các anh ch ti Vn phòng y ban nhân dân
tnh Gia Lai đư to điu kin cho tôi tham gia hc tp ti Chng trình. Và xin gi li tri

ân sâu sc ti gia đình, bn bè đư h tr, đng viên tôi rt nhiu trong quá trình hc tp và
hoàn thành lun vn.













-iii-

TÓM TT
Tnh Gia Lai có din tích đt đ bazan rng ln, điu kin khí hu thích hp nên
thun li phát trin các cây công nghip dài ngày trong đó có h tiêu. T nm 2005 đn
nay, din tích và sn lng h tiêu  Gia Lai tng lên rt nhanh, din tích tng t 3.575 ha
lên 11.245 ha, sn lng tng t 9.614 tn lên đn hn 27.497 tn mang li thu nhp và
vic làm cho nhiu ngi lao đng. Nhng cht lng h tiêu, ngun tài nguyên đt, môi
trng đang b nh hng bi vic s dng nhiu thuc bo v thc vt. Hi nhp kinh t
th gii cn nâng cao cht lng sn phm, đnh hng phát trin cho ngành h tiêu ca
tnh và c nc là nâng cao cht lng các mt hàng h tiêu xut khu. Do đó câu hi đc
đt ra là: (i) âu là nhng yu t tác đng đn s phát trin ca cm ngành h tiêu tnh Gia
Lai t 2005 đn 2014? (ii) Nhà nc có th làm gì v mt chính sách đ nâng cao nng lc
cnh tranh cho cm ngành h tiêu tnh Gia Lai trong thi gian ti?
Thông qua phân tích, tác gi nhn thy nhng yu t thun li v điu kin t nhiên,

kinh nghim trng h tiêu ca ngi dân, vic tip cn vn d dàng, có s h tr ca Hip
hi và cu ca th gii đi vi h tiêu ln đư làm cm ngành phát trin trong thi gian qua.
Tuy nhiên, cm ngành cha áp dng nhiu công ngh, k thut hin đi dn ti cht lng
sn phm sn xut ra thp; thiu s liên kt ca ngi dân và doanh nghip làm sn xut
ch yu ch mang tính nh l, không tn dng đc nhiu li th sn có đ phát trin; s h
tr ca các Vin nghiên cu và s h tr ca nhà nc còn ít nên cha to đng lc đ đi
mi và liên kt tt c các tác nhân trong cm ngành cùng hot đng hiu qu. Nhng
nguyên nhân trên làm cm ngành cha phát trin theo chiu sâu.
T đó, gi Ủ chính sách đ cm ngành h tiêu ca tnh Gia Lai phát trin theo chiu
sâu, nâng cao nng lc cnh tranh là (i) y ban nhân dân tnh Gia Lai cn thc hin liên
kt các tác nhân  các khâu trng trt, thu mua, ch bin, tiêu th trong chui giá tr; đng
thi đa tin b k thut, công ngh vào mi khâu đ tng cht lng sn phm sn xut
ra. Tng cng thu hút đu t và công tác qung bá; (ii) các S, ngành, Hip hi H tiêu
Ch Sê, các ngân hàng h tr ngi dân áp dng k thut, công ngh mi, thc hin liên
kt và tip cn vn; (iii) tng cng các hot đng đào to cng nh tuyên truyn, ph bin
kin thc mi v ngành h tiêu cho ngi dân; (iv) các tác nhân tham gia cm ngành phi
tng cng s liên kt, ch đng cp nht kin thc cn thit cho hot đng ca mình.
T khóa: cm ngành h tiêu, Gia Lai
-iv-

MC LC
LIăCAMăOAN i
LI CMăN ii
TÓM TT iii
MC LC iv
DANH MC CÁC CH VIT TT vi
DANH MCăCÁCăSă, HÌNH V vii
DANH MC CÁC HP viii
DANH MC PH LC ix
CHNGă1:GII THIU 1

1.1. Bi cnh 1
1.2. Mc tiêu nghiên cu 5
1.3. Câu hi nghiên cu 6
1.4. i tng và phm vi nghiên cu 6
1.5. Phng pháp nghiên cu và khung phân tích 6
1.6. Ngun thông tin 6
1.7. Cu trúc nghiên cu 7
CHNGă2:CăS LÝ THUYT 8
2.1. Lý thuyt v nng lc cnh tranh 8
2.2. Lý thuyt v cm ngành 8
2.3. Lý thuyt v phát trin theo chiu rng và phát trin theo chiu sâu 9
CHNGă3:PHÂN TÍCH CÁC NHÂN T NN TNG QUYTăNHăNNGă
LC CNH TRANH CA TNH GIA LAI VÀ S PHÁT TRIN CA CM
NGÀNH H TIÊU 11
3.1. Phân tích các nhân t nn tng quyt đnh nng lc cnh tranh ca tnh Gia
Lai 11
3.1.1. Các yu t sn có ca đa phng 11
3.1.2. Nng lc cnh tranh  cp đ đa phng 12
3.1.3. Nng lc cnh tranh  cp đ doanh nghip 13
3.2. S hình thành cm ngành h tiêu tnh Gia Lai 15
-v-

CHNGă 4:PHÂN TÍCH NNGă LC CNH TRANH CM NGÀNH H
TIÊU TNH GIA LAI 18
4.1. iu kin các nhân t đu vào 18
4.1.1. iu kin t nhiên 18
4.1.2. Lao đng 19
4.1.3. Vn 21
4.1.4. H tng k thut 22
4.2. iu kin cu 23

4.2.1. Cu th gii 23
4.2.2. Tim nng đa dng hóa sn phm 28
4.2.3. Cht lng sn phm, tiêu chun v sinh an toàn thc phm ca th
trng th gii 29
4.3. Bi cnh cho chin lc và cnh tranh 31
4.3.1. S cnh tranh và tính liên kt gia các doanh nghip 31
4.3.2. Thng hiu h tiêu Ch Sê 33
4.3.3. Công nghip ch bin 33
4.4. Các nhân t h tr 34
4.4.1. Các Vin nghiên cu và trng đi hc 34
4.4.2. Hip hi H tiêu Ch Sê 36
4.4.3. Các dch v h tr 37
4.5. Vai trò ca nhà nc 37
4.6. ánh giá chung 39
CHNGă5:KT LUN VÀ KHUYN NGH 42
5.1. Kt lun 42
5.2. Khuyn ngh 43
5.2.1. i vi chính quyn 43
5.2.2. i vi các tác nhân tham gia cm ngành 44
TÀI LIU THAM KHO 45
PH LC 48


-vi-

DANH MC CÁC CH VIT TT

Ch vit tt
Tên ting Anh
Tên ting Vit

FDI
Foreign Direct Investment
u t trc tip nc ngoài
GAP
Good Agriculture Production
Thc hành nông nghip tt
IAS
Institute of Agricultural Science for
Southern Viet Nam
Vin Khoa hc K thut nông
nghip min Nam
IPC
International Pepper Community
Cng đng H tiêu quc t
Ipsard
Institute of Policy and Strategy for
Agriculture and Rural Development
Vin Chính sách và Chin lc
phát trin nông nghip nông thôn
NNPTNT

Nông nghip và Phát trin nông
thôn
Q

Quyt đnh
TCVN

Tiêu chun Vit Nam
TTKN

Trung tâm Khuyn nông
UBND

y ban nhân dân
USD
United States dollar
ô la M
VPA
Vietnam Pepper Association
Hip hi H tiêu Vit Nam
WASI
The Western Highlands Agriculture &
Forestry Science Institute
Vin Khoa hc K thut Nông
lâm nghip Tây Nguyên
WTO
World Trade Organization
T chc thng mi th gii

-vii-

DANH MCăCÁCăSă, HÌNH V
Hình 1.1. Sn lng h tiêu ca th gii nm 2013 1
Hình 1.2. Khi lng h tiêu xut khu ca th gii nm 2013 2
Hình 1.3. Sn lng h tiêu Vit Nam nm 2014 3
Hình 1.4. Nng sut trung bình h tiêu Vit Nam so vi mt s nc 3
Hình 1.5. Tc đ tng din tích trng h tiêu ca mt s tnh trng chính 4
Hình 1.6. Tc đ tng sn lng h tiêu ca mt s tnh trng chính 4
Hình 2.1. Mô hình kim cng ca Michael Porter 9
Hình 3.1. Bn đ hành chính tnh Gia Lai 11
Hình 3.2. Biu đ ch s PCI ca Gia Lai giai đon 2007 - 2014 14
Hình 3.3. Biu đ ch s thành phn PCI ca Gia Lai nm 2014 14
Hình 3.4. Biu đ giá tr sn xut ca h tiêu 16
so vi tng giá tr sn xut nông nghip ca tnh Gia Lai 16
Hình 4.1. Nng sut h tiêu ca mt s tnh 19
Hình 4.2. Trình đ vn hóa ca 54 h trng h tiêu 20
Hình 4.3. C cu dân tc ca 54 h trng h tiêu 21
Hình 4.4. S ln liên h vi nhân viên khuyn nông ca 54 h trng h tiêu 21
Hình 4.5. Din tích h tiêu ca th gii giai đon 2004 - 2013 24
Hình 4.6. Din bin giá h tiêu giai đon 1983 – 2013 24
Hình 4.7. Biu đ th hin s tng trng th phn và nhu cu nhp khu ca th gii
đi vi mt s sn phm xut khu Vit Nam 25
Hình 4.8. Giá xut khu h tiêu ca Vit Nam so vi bình quân 3 nc n ,
Indonesia, Malaysia trong 12 tháng nm 2014 26
Hình 4.9. Lng nhp khu và tái xut khu h tiêu ca Singapore 27
Hình 4.10. Lng h tiêu đen và h tiêu trng xut khu ca Vit Nam 28
Hình 4.11. Chui giá tr h tiêu 32
Hình 4.12. S đ cm ngành h tiêu 39
Hình 4.13. Mô hình kim cng 40

-viii-

DANH MC CÁC HP

Hp 4.1: Chính quyn cha qun lỦ đc vic ngi dân  t m rng din tích 18
Hp 4.2: Ngi dân có k thut trng và có ý thc thc hin chính sách bo v rng 19
Hp 4.3: Doanh nghip cha liên kt vi ngi nông dân 31
Hp 4.4: Cha có đn v cung ng ging 35
Hp 4.5: TTKN đang tng cng hng dn ngi dân sn xut bn vng và ng
dng công ngh hin đi 38

-ix-

DANH MC PH LC
Ph lc 1: Phng pháp nghiên cu 48
Ph lc 2: Din tích, nng sut, sn lng h tiêu ca các huyn, th xã, thành ph ca
tnh Gia Lai nm 2013 50
Ph lc 3: nh mc chi phí cho 1ha h tiêu trng mi trên tr xi mng 51
Ph lc 4: Thi gian thu hoch h tiêu ca mt s nc 54
Ph lc 5: Khi lng h tiêu đen và h tiêu trng xut khu ca Vit Nam nm 2013
và 2014 55
Ph lc 6a: Tiêu chun h tiêu Vit Nam đi vi h tiêu đen 56
Ph lc 6b: Tiêu chun h tiêu Vit Nam đi vi h tiêu trng 63
Ph lc 6c: Tiêu chun h tiêu theo ASTA 69
Ph lc 6d: Tiêu chun h tiêu theo IPC 71
Ph lc 7: Danh mc các đ tài, d án nghiên cu khoa hc ca Vin Khoa hc K
thut Nông lâm nghip Tây Nguyên 74
Ph lc 8: Danh sách các đ tài nghiên cu khoa hc cp B, cp nhà nc ca Vin
khoa hc nông nghip k thut min Nam giai đon 2001 – 2005 79
Ph lc 9: Danh sách các đ tài nghiên cu khoa hc ca Vin khoa hc nông nghip
k thut min Nam giai đon 2005 – 2014 82
Ph lc 10: Các ging cây trng là sn phm khoa hc công ngh ca Vin Khoa hc
K thut Nông nghip min Nam 87
Ph lc 11: Din tích nhim sâu bnh 88
Ph lc 12: Các đ tài nghiên cu khoa hc v h tiêu ti tnh Gia Lai giai đon 1999 -
2014 89
Ph lc 13: Bng kho sát ngi trng tiêu 90

Ph lc 14: Danh sách phng vn 92




-1-

CHNGă1:
GII THIU
1.1. Bi cnh
H tiêu là mt hàng có giá tr cao so vi nhiu loi nông sn khác. Theo s liu ca
Tng cc Thng kê (2014) thì hin ti Vit Nam có hn 73.000 ha h tiêu, chim gn 4%
trong tng s 2,1 triu ha ca 5 loi cây công nghip nhng chim trên 11% giá tr xut
khu, trong đó giá tr ca 1kg h tiêu xut khu gp khong 3,8 ln so vi cao su, 1,8 ln
nhân điu, 3,5 ln cà phê, 4 ln chè. Hin nay, Vit Nam là nc xut khu h tiêu nhiu
nht th gii (Hình 1.1, Hình 1.2). Nm 2014, Vit Nam đư xut khu 156.000 tn h tiêu
đi 97 quc gia, vùng lãnh th trên th gii, đc bit đư xut khu đc h tiêu cht lng
cao vào th trng Hoa K, Nht Bn và các nc Châu Âu vi kim ngch xut khu h
tiêu đt 1,2 t USD, chim hn 41% sn lng và 58% khi lng h tiêu giao dch trên
toàn cu (Hip hi H tiêu Vit Nam (VPA), 2015).
Hình 1.1. Snălng h tiêu ca th giiănmă2013

Ngun: Cng đng h tiêu quc t (IPC), 2015


16.764%
32.464%
8.781%
15.434%
6.652%

7.451%
7.451%
5.003%
Indonesia
Vit Nam
Brazil
n 
Maylaysia
Trung Quc
Srilanka
Khác
-2-

Hình 1.2. Khiălng h tiêu xut khu ca th giiănmă2013


Ngun: IPC, 2015
 nc ta, h tiêu đc trng nhiu nht  vùng ông Nam B gm Bình Phc,
Bà Ra - Vng Tàu và ng Nai, vùng trng tp trung th hai là ti Tây Nguyên, ch yu
 Gia Lai, k Nông và k Lk. Tnh Gia Lai có din tích đt đ bazan ln, điu kin khí
hu thích hp nên rt thun li trng các cây công nghip dài ngày, trong đó có h tiêu.
Nm 2014, tng din tích h tiêu  Gia Lai là 11.245 ha vi tng sn lng 27.497 tn.
Tnh Gia Lai có sn lng h tiêu cao nht trong các tnh trng h tiêu và chim trên 20%
tng sn lng c nc (Hình 1.3). Nng sut trung bình ca cây h tiêu  Gia Lai là 4,3 –
4,5 tn/ha, cao hn nng sut bình quân c nc là 2,9 tn/ha và nhiu nc khác (Hình
1.4). Tnh Gia Lai đư tr thành mt trong các vùng sn xut h tiêu danh ting và là b
phn quan trng ca ngành h tiêu Vit Nam.

21%
51%
12%
6%
3%
1%
3%
2%
Indonesia
Vit Nam
Brazil
n 
Maylaysia
Trung Quc
Srilanka
Khác
-3-

Hình 1.3. Snălng h tiêu VităNamănmă2014



Hìnhă1.4.ăNngăsut trung bình h tiêu Vit Nam so vi mt s nc

Ngun: IPC, 2015

0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
Bà Ra
Vng
Tàu
ng
Nai
Khác
k
Nông
k
Lk
Bình
Phc
Gia Lai
Tnă
Sn lng
0
0.5
1
1.5
2
2.5

3
n 
Indonesia
Brazil
Vit Nam
Tn/ha
Ngun: VPA, 2015
-4-

Hình 1.5. Tcăđ tngădin tích trng h tiêu ca mt s tnh trng chính

Ngun: Trung tâm tin hc và thng kê – B NNPTNT, 2015
Hình 1.6. Tcăđ tngăsnălng h tiêu ca mt s tnh trng chính

Ngun: Trung tâm tin hc và thng kê – B NNPTNT, 2015

T nm 2005 đn nay, din tích và sn lng h tiêu  Gia Lai tng lên rt nhanh,
din tích tng t 3.200 ha lên 11.245 ha, tc đ tng trung bình là 15%/nm; sn lng
tng t 9.800 tn lên đn hn 27.497 tn, tc đ tng trung bình là 22%/nm (Hình 1.5,
-20%
-10%
0%
10%
20%
30%
40%
2005
2006
2007
2008

2009
2010
2011
2012
2013
Qung Tr
Gia Lai
k Lk
k Nông
Bình Phc
Bà Ra -
Vng Tàu
ng Nai
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013

Qung Tr
Gia Lai
k Lk
k Nông
Bình Phc
Bà Ra -
Vng Tàu
ng Nai
-5-

Hình 1.6). H tiêu đư giúp nâng cao thu nhp, ci thin cuc sng và to thêm vic làm cho
nhiu lao đng ca tnh Gia Lai. Tuy vy, cây h tiêu rt d nhim sâu bnh nên đòi hi k
thut chm sóc rt k lng. Nm 2013, din tích h tiêu nhim sâu bnh  Gia Lai là
1.001 ha và nm 2014 là 613 ha gây thit hi không nh cho ngi nông dân. M rng
din tích nhanh to nhiu áp lc trong vic chm sóc, do đó ngi dân s dng nhiu thuc
bo v thc vt (BVTV) đ bo v vn h tiêu ca mình. Vic này không nhng làm cho
cây h tiêu b suy thoái nhanh, cht lng h tiêu gim làm gim sc cnh tranh ca h
tiêu Gia Lai mà còn gây ra tình trng ô nhim môi trng, cn kit ngun tài nguyên đt
trong khi đt đai là ngun tài nguyên hn ch, không th tip tc m rng.
Bên cnh đó, các sn phm t h tiêu ca Gia Lai còn nghèo nàn, ch yu là h tiêu
đen và h tiêu trng. Sn phm tiêu sch có cht lng cao ch chim 7% trên tng sn
lng ca tnh. Trong khi đó, nc ta đang tng cng hi nhp kinh t th gii và tích cc
tham gia vào chui giá tr toàn cu. Nhng tiêu chun v cht lng sn phm ca các
nc trên th gii đòi hi nhng sn phm ca Vit Nam phi nâng cao hn na v mt
cht lng đ đáp ng và m rng th trng. nh hng phát trin ngành h tiêu ca c
nc nói chung và tnh Gia Lai nói riêng là gi n đnh din tích, nâng cao cht lng
vn h tiêu hin có, đng thi xây dng và nâng công sut các nhà máy ch bin tiêu
sch đ xut khu nhm làm tng giá tr hàng hóa.
 nm bt đc các c hi, cm ngành h tiêu tnh Gia Lai không th gi mô hình
phát trin c. Do đó, vn đ đt ra đi vi tnh Gia Lai là làm th nào đ cm ngành h tiêu

phát trin theo chiu sâu đ nâng cao cht lng sn phm, nâng cao nng lc cnh tranh
cho cm ngành trong thi gian ti?
1.2. Mc tiêu nghiên cu
 tài nhm tp trung xác đnh các yu t tác đng đn s phát trin ca cm ngành
h tiêu ca tnh Gia Lai làm cm ngành ch phát trin v din tích, sn lng, cht lng
cha cao, cha nm bt đc nhiu c hi phát trin. Trên c s đó, xác đnh các yu t
bt cp, cn điu chnh, đ xut đnh hng và khuyn ngh các chính sách đ nâng cao
cht lng, nâng cao nng lc cnh tranh cho cm ngành.


-6-

1.3. Câu hi nghiên cu
 đt đc mc tiêu nghiên cu, đ tài tr li 2 câu hi sau:
- âu là nhng yu t tác đng đn s phát trin ca cm ngành h tiêu tnh Gia Lai
t 2005 đn 2014?
- Nhà nc có th làm gì v mt chính sách đ nâng cao nng lc cnh tranh cho cm
ngành h tiêu tnh Gia Lai trong thi gian ti?
1.4.ăiătng và phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu:  tài nghiên cu v cm ngành h tiêu bao gm nhng
ngi nông dân trng h tiêu, các doanh nghip, chính quyn và các tác nhân nh hng
đn cm ngành h tiêu.
Phm vi nghiên cu:  tài nghiên cu cm ngành h tiêu ca tnh Gia Lai.
1.5.ăPhngăphápănghiênăcu và khung phân tích
- Phng pháp nghiên cu (Chi tit Ph lc 1):  tài s dng phng pháp đnh
tính da trên nhng s liu thng kê, nhng bài phng vn chuyên gia, các S, ban ngành,
các doanh nghip, ngi dân trng h tiêu ti tnh Gia Lai đ đánh giá và đa ra các
khuyn ngh.
Bên cnh đó đ tài cng s dng nhng kinh nghim ca các nc khác đ đa ra
các bài hc kinh nghim cn thit.

- Khung phân tích:  tài s dng khung phân tích v nng lc cnh tranh ca
Michael E.Porter đc chnh sa bi V Thành T Anh, mô hình kim cng ca Michael
E.Porter, lý thuyt v phát trin theo chiu rng và phát trin theo chiu sâu.
1.6. Ngun thông tin
-  tài s dng ngun thông tin th cp t IPC, y ban nhân dân (UBND) tnh Gia
Lai, Hip hi h tiêu Ch Sê, B Công thng, VPA, các sách báo, tp chí: Thông tin v
quy hoch, din tích, sn lng h tiêu ca các vùng trng đim và tnh Gia Lai; thông tin
v sn lng, giá c xut khu h tiêu, thông tin v giá h tiêu trên th trng th gii.
-7-

-  tài cng s dng ngun thông tin s cp t vic phng vn 01 chuyên gia, đi
din 02 c quan qun lý, 01 chuyên viên Hip hi h tiêu, đi din 02 ngân hàng, 01 doanh
nghip, 02 h nông dân trên đa bàn và thu thp kho sát vi s lng 54 mu t các h
nông dân trng h tiêu.
1.7. Cu trúc nghiên cu
Chng I: Gii thiu
Ni dung chng này trình bày v bi cnh nghiên cu, mc tiêu nghiên cu, câu hi
nghiên cu; xác đnh đi tng, phm vi nghiên cu; nêu rõ phng pháp nghiên cu và
cách thc thu thp ngun thông tin.
Chng II: C s lý thuyt
Chng này trình bày v c s lý thuyt làm nn tng đ thc hin nghiên cu gm
lý thuyt v nng lc cnh tranh, lý thuyt v cm ngành, lý thuyt v phát trin theo chiu
rng và phát trin theo chiu sâu.
Chng III: Phân tích các nhân t nn tng quyt đnh nng lc cnh tranh ca tnh Gia Lai
và s phát trin ca cm ngành h tiêu
Chng này trình bày tng quan v các nhân t nn tng quyt đnh nng lc cnh
tranh ca tnh Gia Lai đ nghiên cu v môi trng hot đng ca cm ngành h tiêu;
đng thi trình bày s phát trin ca cm ngành h tiêu tnh Gia Lai.
Chng IV: Phân tích cm ngành h tiêu tnh Gia Lai
Chng này trình bày nhng kt qu nghiên cu liên quan đn các yu t tác đng

đn cm ngành h tiêu tnh Gia Lai. Nhng kt qu này s tr li câu hi nghiên cu s 1
“âu là nhng yu t tác đng đn s phát trin ca cm ngành h tiêu tnh Gia Lai t
2005 đn 2014?”.
Chng V: Kt lun và khuyn ngh
Chng này s đa ra các khuyn ngh đ tr li câu hi nghiên cu s 2 “Nhà nc
có th làm gì v mt chính sách đ nâng cao nng lc cnh tranh cho cm ngành h tiêu
tnh Gia Lai trong thi gian ti?”.


-8-

CHNGă2:
CăS LÝ THUYT

2.1. Lý thuyt v nngălc cnh tranh
Theo Michael Porter (2008) thì khái nim có Ủ ngha duy nht v nng lc cnh tranh
là nng sut. ây là nhân t quyt đnh quan trng nht ca mc sng dài hn và là nguyên
nhân sâu xa ca thu nhp bình quân đu ngi.
Theo khuôn kh phân tích nng lc cnh tranh ca Michael Porter đc chnh sa
bi V Thành T Anh (2014) thì có ba nhóm nhân t quyt đnh nng lc cnh tranh ca
mt đa phng. u tiên là nhóm các yu t sn có ca đa phng gm tài nguyên thiên
nhiên, v trí đa lý, quy mô ca đa phng. Nhóm th hai là nng lc cnh tranh  cp đ
đa phng bao gm nhng nhân t cu thành môi trng hot đng ca doanh nghip nh
cht lng ca h tng xã hi và các th ch chính tr, pháp lut, vn hóa, xư hi, giáo dc,
y t; các th ch, chính sách kinh t nh chính sách tài khóa, tín dng và c cu kinh t.
Nhóm th ba là nng lc cnh tranh  cp đ doanh nghip gm cht lng môi trng
kinh doanh và c s h tng k thut, trình đ phát trin cm ngành, hot đng và chin
lc ca doanh nghip.
2.2. Lý thuyt v cm ngành
“Cm ngành là s tp trung v mt đa lý ca các doanh nghip, các nhà cung ng và các

doanh nghip có tính liên kt cng nh ca các công ty trong các ngành có liên quan và các
th ch h tr (ví d nh các trng đi hc, cc tiêu chun, hip hi thng mi…) trong
mt s lnh vc đc thù, va cnh tranh va hp tác vi nhau”
(Michael Porter 1990, 1998, 2008, trích trong V Thành T Anh, 2014, Khung phân tích nng lc
cnh tranh đa phng).
Cm ngành có th là mt thành ph, mt vùng, mt quc gia hay thm chí là mt
nhóm quc gia lân cn. Các cm ngành thng hình thành trên c s nhng li th đc thù
nht đnh. ó là điu kin t nhiên và s sn có ca các nhân t sn xut, nhng điu kin
v nhu cu, các doanh nghip ch cht, s thành công ca các cm ngành đư hình thành t
trc và s đu t ca nhà nc. S phát trin ca cm ngành đóng vai trò quan trng đi
-9-

vi vic nâng cp công nghip và phát trin kinh t. Nhà nc cng có th s dng cách
tip cn cm ngành đ thc hin chin lc và mc tiêu phát trin ca mình.
Hin nay, mô hình kim cng ca Michael Porter là mt trong nhng mô hình đc
s dng nhiu nht đ phân tích v cm ngành (Hình 2.1). Mô hình kim cng bao gm 4
nhân t: Các nhân t đu vào gm nhng điu kin v c s h tng, ngun vn, ngun
nhân lc, ngun tài sn vt cht và ngun kin thc; các điu kin cu bao gm nhu cu
trong và ngoài nc v sn phm và dch v; bi cnh chin lc và cnh tranh ca doanh
nghip gm nhng điu kin nh hng đn vic to lp, t chc, qun lý doanh nghip và
đc đim ca các đi th trong nc; các ngành h tr và có liên quan bao gm các nhà
cung ng và phân phi h tr ngành và cm.
Hìnhă2.1.ăMôăhìnhăkimăcngăca Michael Porter

Ngun: Michael Porter, 2008

2.3. Lý thuyt v phát trin theo chiu rng và phát trin theo chiu sâu
Theo Nguyn Vn Hu (2013) thì mô hình phát trin kinh t theo chiu rng có đc
trng c bn là tng khi lng sn xut ch bng tng các yu t đu vào: vn, lao đng
và tiêu hao vt cht mà không kèm theo tin b công ngh. ây là con đng đn gin

-10-

nht đ m rng sn xut, nó nhanh chóng khai thác đc các ngun t nhiên, thu hp nn
tht nghip. Nhng con đng tng trng nh vy v lâu dài s dn đn tình trng nhp
đ tng nng sut lao đng xã hi thp, c cu kinh t chuyn dch chm, cht lng ca
tng sn phm nói riêng và c nn sn xut nói chung ngày càng kém đi. Và đ thoát khi
tình trng đó thì ch có con đng phát trin kinh t theo chiu sâu.
Mô hình phát trin kinh t theo chiu sâu có đc trng ch yu là nâng cao hiu qu
ca tt c các yu t truyn thng trên c s tin b k thut, còn đc gi là nng sut các
yu t tng hp. Mô hình tng trng kinh t theo chiu sâu có u đim là: Tin b khoa
hc k thut đóng vai trò chính trong quá trình tng trng; không ch tng tng khi
lng mà còn tng c cht lng sn phm; gim chi phí lao đng và t liu sn xut, gim
giá tr mt đn v sn phm.
i vi nông nghip nói chung và ngành h tiêu nói riêng thì các yu t đu vào bao
gm vn, đt đai, sc lao đng, phân bón, thuc BVTV,… Phát trin theo chiu rng s
khai thác đc nhiu các yu t đu vào ca sn xut nhng li làm cho các ngun tài
nguyên thiên nhiên nh đt đai nhanh chóng b cn kit và thng gây ra ô nhim môi
trng. V lâu dài nng sut lao đng ngày càng gim, cht lng sn phm ngày càng
kém đi và nn sn xut ngày càng trì tr. Còn phát trin theo chiu sâu s hn ch đc các
nhc đim trên vì vic s dng các thành tu khoa hc k thut tiên tin va hn ch ô
nhim môi trng, va gim đc các chi phí vt cht, t đó nâng cao đc hiu qu ca
sn xut, nâng cao cht lng sn phm và cuc sng ca ngi dân.
Trên c s đó, đ tài phân tích các nhân t nn tng quyt đnh nng lc cnh tranh
ca tnh Gia Lai gm các yu t sn có ca đa phng, nng lc cnh tranh cp đ đa
phng và nng lc cnh tranh cp đ doanh nghip đ đánh giá v môi trng hot đng
ca cm ngành h tiêu. Sau đó phân tích sâu hn các yu t tác đng trc tip đn cm
ngành theo bn đnh ca mô hình kim cng, gm các điu kin nhân t đu vào, điu kin
cu, bi cnh cho chin lc và cnh tranh, các ngành h tr và có liên quan. T đó, ch ra
nhng yu t tác đng tích cc và yu t tác đng tiêu cc đn s phát trin hin nay ca
cm ngành, xác đnh nhng yu t cn điu chnh đ cm ngành phát trin theo chiu sâu

nhm nâng cao nng lc cnh tranh, sau đó kin ngh gii pháp.
-11-

CHNGă3:
PHÂN TÍCH CÁC NHÂN T NN TNG QUYTăNH
NNGăLC CNH TRANH CA TNH GIA LAI
VÀ S PHÁT TRIN CA CM NGÀNH H TIÊU
3.1. Phân tích các nhân t nn tng quytăđnh nngălc cnh tranh ca tnh Gia Lai
3.1.1. Các yu t sn có caăđaăphng
Hình 3.1. Bnăđ hành chính tnh Gia Lai

Ngun: UBND tnh Gia Lai, 2015
Tnh Gia Lai  phía bc Tây Nguyên, din tích 15.536,92 km
2
, gm có 14 huyn, 2
th xã và 1 thành ph (Hình 3.1). Gia Lai là tnh có din tích đng th hai c nc, mt đ
dân s rt tha tht, ch 88 ngi/km
2
so vi bình quân c nc 271 ngi/km
2
. Gia Lai có
hn 612.000 ha din tích đt sn xut nông nghip, trong đó có 342.000 ha đt trng cây
-12-

hàng nm và 270.000 ha trng cây lâu nm (Niên giám thng kê 2013, 2014). Tnh Gia Lai
có din tích đt đ bazan ln và cng có nhiu loi tài nguyên nh tài nguyên rng, tài
nguyên khoáng sn. c bit tnh Gia Lai có nhiu sông, thác nh thác Ia Ly, sông Sê San,
sông Ba, vì vy tnh có khá nhiu các nhà máy thy đin ln nh. Trên đa bàn tnh hin có
82 d án thu đin vi tng công sut 1.841 MW cung cp đin cho li đin quc gia
(UBND tnh Gia Lai, 2015). Vì vy, tnh Gia Lai có nhiu điu kin thun li đ trng cây

công nghip và phát trin công nghip khai khoáng, thy đin.
3.1.2. Nngălc cnh tranh  cpăđ đaăphng
- V căcu kinh t, chính sách đuăt,ătín dng: Nm 2014, tc đ tng trng
kinh t ca tnh đt 12,71%. Trong c cu kinh t, nông lâm nghip - thy sn chim
38,04%, công nghip - xây dng chim 32,92%, dch v chim 29,04%. C cu kinh t
chuyn dch theo hng phát trin công nghip và dch v đ phc v nông nghip và ch
bin các sn phm nông – lâm nghip. Thu nhp bình quân đu ngi đt 34,1 triu đng.
Tng thu ngân sách nhà nc ca Gia Lai nm 2014 đt 3.346 t đng, nhng thu ngân
sách ca tnh ch đáp ng đc 50% nhu cu chi hàng nm. Tng d n tín dng trên đa
bàn là 42.200 t đng; d n cho vay phát trin nông nghip nông thôn ln, đt 19.026 t
đng (UBND tnh Gia Lai, 2014).
- V h tng k thut phc v ngành nông nghip
Giao thông: Tnh Gia Lai là giao đim ca nhiu quc l gm có: Quc l 14 ni Gia
Lai vi Kon Tum v phía Bc và k Lk v phía Nam; quc l 19 ni Bình nh vi ca
khu quc t L Thanh (huyn c C) đ vào tnh Ratanakiri, Campuchia v phía Tây;
quc l 25 ni quc l 1 vi quc l 14. Ngoài ra, đng H Chí Minh cng đi qua đa
bàn tnh Gia Lai.
Tnh Gia Lai còn có sân bay Pleiku đ phc v vn chuyn theo đng hàng không.
Tuy nhiên, vì quy mô nh nên mi ngày ch có 2 chuyn bay đi Hà Ni, 1 chuyn bay đi
à Nng và 5 chuyn bay đi thành ph H Chí Minh bng máy bay c nh FK70, ATR72.
Hin ti, sân bay Pleiku đang đc ci to, nâng cp m rng.
-13-

in, nc: 222 xã  Gia Lai đu đư có h thng đin li. Tnh có nhà máy nc
Bin H vi công sut 30.000m
3
/ngày, mng li ng phân phi nc đc m rng nên
t l dân c thành th đc s dng nc sch nm 2014 là 99%. a bàn tnh Gia Lai có
nhiu công trình thy li nh: Ayun H, Bin H, các công trình thy li ca các huyn
nên đm bo nhu cu s dng nc cho sn xut ca ngi dân.

Truyn thông: Toàn tnh có 25 c quan báo chí và các c quan thông tin truyn thông
luôn hot đng tích cc đ cung cp thông tin tuyên truyn cho ngi dân (UBND tnh Gia
Lai, 2014).
- V h tng xã hi phc v ngành nông nghip: Tính đn nm 2014, dân s 
Gia Lai có gn 1,4 triu ngi vi 34 dân tc, trong đó dân tc thiu s chim 44,27%, ch
yu là dân tc Jrai và Bahnar (dân tc Jrai 29,27%, Bahnar 11,98%).
Tnh hin có 6,85 bác s/1 vn dân, t l trm y t xã có bác s đt 79%. Vn còn
tình trng thiu bác s và t l ngi dân tham gia bo him y t còn thp, ch đt 72%, t
l trm y t đt chun cng ch đt 52% (UBND tnh Gia Lai, 2014).
n ht 2013, lc lng lao đng t 15 tui tr lên ca tnh là 807.058 ngi nhng
t l đc đào to ch chim 10,4%, thp hn bình quân c nc là 17,8% và ch cao hn
10 tnh thành trong c nc (Niên giám thng kê 2013, 2014).
Tóm li, kinh t ca tnh Gia Lai có mc tng trng khá. Nông nghip chim t
trng ln trong c cu kinh t và đc u tiên cung cp tín dng. H tng k thut và h
tng xã hi đáp ng s nhu cu phát trin ca ngành nông nghip. Tuy nhiên, t l lao
đng qua đào to còn quá thp, vn cn ci thin, nâng cao.
3.1.3. Nngălc cnh tranh  cpăđ doanh nghip
- V môiătrng kinh doanh: Nm 2014, ch s nng lc cnh tranh cp tnh (PCI)
ca tnh Gia Lai gim t 57,96 đim còn 56,16 đim, đng th ba  khu vc Tây Nguyên
sau Lâm ng và k Lk (Hình 3.2).

-14-

Hình 3.2. Biuăđ ch s PCI caăGiaăLaiăgiaiăđon 2007 - 2014

Ngun: PCI, 2015
Hình 3.3. Biuăđ ch s thành phn PCI ca Gia Lai nmă2014

Ngun: PCI, 2015
Các ch s thành phn tng gm ch s v tính minh bch và h tr cho doanh

nghip, chi phí thi gian, nhng s gia tng rt ít. Có 5 ch s thành phn gim so vi nm
2013, trong đó ch s st gim nhiu nht là ch s v chi phí không chính thc, cnh tranh
bình đng và tính nng đng
1
(Hình 3.3). Nhng ch tiêu này cho thy s tin tng ca các
doanh nghip vào đi ng lưnh đo tnh cng nh môi trng kinh doanh ca tnh đ hp
dn các nhà đu t. Nhng nhng ch s này st gim cho thy tuy tnh có s h tr cho


1
Chi phí không chính thc gim t 6,17 đim nm 2013 còn 3,81 đim nm 2014, tính nng đng gim t 5,68 đim nm 2013 còn 3,97
đim nm 2014 và cnh tranh bình đng gim t 7,55 đim nm 2013 còn 5,63 đim nm 2014
-15-

doanh nghip, chi phí thi gian cng gim đi nhng môi trng cnh tranh và đi ng lưnh
đo vn cha đáp ng đc mong mi và nim tin ca các doanh nghip.
- S phát trin ca cm ngành: a bàn tnh Gia Lai có mt s cm ngành nh
thy đin, khai thác khoáng sn, ch bin nông sn. Trong cm ngành ch bin nông sn có
916 doanh nghip thu mua nông sn, 53 doanh nghip s ch nông sn, 93 doanh nghip
ch bin nông sn, tuy nhiên ch có 10 doanh nghip có ch bin h tiêu, còn li là các
doanh nghip ch bin cà phê và các sn phm khác (S K hoch và u t tnh Gia Lai,
2014).
- Hotăđng và chinălc ca doanh nghip: Tính đn đu nm 2013, tnh Gia Lai
có 2.106 doanh nghip nhng ch yu là các doanh nghip va và nh, quy mô lao đng
di 5 ngi là 645 doanh nghip, t 5 ngi đn 9 ngi là 595 doanh nghip, t 10 đn
49 ngi là 619 doanh nghip. Tnh có khu công nghip Trà a vi 43 d án đu t, trong
đó có 4 d án đu t trc tip nc ngoài (FDI) vi tng vn là 1.691 t đng. Khu kinh t
ca khu quc t L Thanh vi din tích 110 ha hin đư có 3 doanh nghip và 20 h kinh
doanh. n nay cng đang đc tip tc đu t xây dng đ hoàn thin c s h tng
(UBND Gia Lai, 2014).

Tóm li, tnh Gia Lai vn cha to đc môi trng kinh doanh thu hút các nhà đu
t. Hu ht các doanh nghip có quy mô va hoc nh nên cha có nhiu hot đng đi
mi, phát trin đ to đng lc cho các cm ngành phát trin.
3.2. S hình thành cm ngành h tiêu tnh Gia Lai
Lch s phát trin ca cây h tiêu
Cây h tiêu có ngun gc t n , đc trng t th k XIII, ht h tiêu đc s
dng trong các ba n hàng ngày. Sau đó, h tiêu đc trng qua nhiu nc khác  ông
Á và Nam Á nh Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Srilanka. Vào cui th k XIX, h tiêu
đc trng nhiu  các nc nhit đi nh Châu Phi vi Madagasca, Nigeria, Congo và
Châu M vi Brazil, Mexico… H tiêu đc trng  ông Dng t trc th k 16
nhng đn th k 19 mi bt đu phát trin  vùng Kampot ca Campuchia, sau đó đc
trng  Hà Tiên ca tnh Kiên Giang, ri lan dn đn các tnh khác (Hoàng Thanh Tim,
2007).