Giáo dục đạo đức cho học sinh trường THPT trần quang khải, quận 11, tp hồ chí minh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.19 MB, 148 trang )
vi
MỤC LỤC
Trang
vii
viii
ix
x
DANH MỤC CÁC KÍ KIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT
STT
Kí hiệu, chữ viết tắt Viết đầy đủ
xi
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT
NỘI DUNG TRANG
xii
xiii
xiv
DANH MỤC SƠ ĐỒ - BIỂU ĐỒ
STT NỘI DUNG TRANG
xv
DANH MỤC PHỤ LỤC
Stt Danh mục Trang
1
MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Từ xa xưa, ông cha chúng ta đã đúc kết nên kinh nghiệm trong giáo dục “Tiên
học lễ, hậu học văn”. “Lễ” là nền tảng của sự lĩnh hội và phát triển các tri thức và kỹ
năng, là cách giao tiếp, ứng xử có văn hóa giữa người với người theo một chuẩn mực
đạo đức đã được xã hội quy định. Ngày nay, phương châm “Dạy người, dạy chữ, dạy
nghề” cũng thể hiện rõ tầm quan trọng của hoạt động giáo dục đạo đức. Trong buổi
nói chuyện với cán bộ, học sinh của trường đại học Sư phạm Hà Nội ngày 21/10/1964,
Bác Hồ đã căn dặn: “Dạy cũng như học, phải chú trọng cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức
cách mạng. Đó là cái gốc quan trọng. Nếu thiếu đạo đức, con người sẽ không phải là
con người bình thường và cuộc sống xã hội sẽ không phải là cuộc sống xã hội bình
thường, ổn định ”. Đạo đức chính là kết quả của một quá trình giáo dục, là kết quả
của sự tu dưỡng, rèn luyện của bản thân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Cũng như
sông có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không
có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài
giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” [19, 251].
Sau hơn hai mươi lăm năm đổi mới, Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng
khích lệ về các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Nền kinh tế thị trường đã làm
cho đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên nhưng bên cạnh đó
những hạn chế của cơ chế thị trường đã tác động đến đạo đức, lối sống của đại đa số
thanh niên và học sinh. Đặc biệt là các hành vi lệch chuẩn về đạo đức học sinh ngày
càng gia tăng. Các tệ nạn xã hội đã tác động tiêu cực đến đạo đức, lối sống của học
sinh phổ thông, một số học sinh có biểu hiện không tôn trọng và không vâng lời ông
bà, cha mẹ, thầy cô cũng như những người lớn tuổi khác. Một số em còn có lối sống
hưởng thụ, thiếu ý thức học tập và rèn luyện đạo đức. Các em có lối sống thờ ơ, vô
cảm hay có những hành vi lệch lạc như giả đồng tính (lesbian, gay), hay thích ăn mặc
giống như các nhân vật ca sĩ, diễn viên,…. Những tiêu cực trong thi cử, bằng cấp, chạy
theo thành tích cũng như trong việc dạy thêm, học thêm đã làm cho một số trường
nặng về dạy chữ hơn là dạy người, tình cảm thầy trò bị tổn thương, truyền thống tôn sư
trọng đạo bị mai một dần. Cùng với sự gia tăng của tệ nạn xã hội, sự du nhập văn hóa
2
phẩm có nội dung đồi trụy làm ảnh hưởng tới quan điểm về tình bạn, tình yêu trong
lứa tuổi học sinh. Trong nghị quyết Trung ương II khóa VIII, Đảng ta đã nhận định
“Đặc biệt đáng lo ngại là trong một bộ phận sinh viên, học sinh có tình trạng suy thoái
về đạo đức, mờ nhạt về lý tưởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập
nghiệp vì tương lai của bản thân và đất nước” [21]. Vì vậy, trong những năm tới cần
phải “Tăng cường giáo dục công dân, giáo dục tư tưởng đạo đức, lòng yêu nước, chủ
nghĩa Mac – Lênin, tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động xã hội, văn hóa thể
thao, phù hợp với lứa tuổi và yêu cầu giáo dục toàn diện” [21]. Giáo dục đạo đức là
một trong những mục tiêu của giáo dục phổ thông, điều này đã được xác định rõ trong
văn bản "Luật giáo dục" có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 01 năm 2006: "Mục
tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ,
thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động
và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam Xã Hội Chủ Nghĩa, xây dựng
tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào
cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc".
Sống và học tập ở một thành phố năng động vào bậc nhất trong cả nước, học sinh
THPT ở thành phố Hồ Chí Minh nói chung và học sinh trường THPT Trần Quang
Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh nói riêng cũng không tránh khỏi những tác động của
môi trường sống đến đạo đức của các em. Do địa bàn trường THPT Trần Quang Khải
tọa lạc là thuộc khu vực có đông kiều bào người Hoa sinh sống và làm việc. Vấn đề
học văn hóa, học lễ nghĩa ở trường của các em học sinh phụ huynh đều rất ít quan tâm
vì họ mãi lo cho cuộc sống mưu sinh và có một số người có quan niệm con cái họ
không cần phải học nhiều làm gì. Hiện nay, trong trường vẫn còn những học trò thờ ơ
với chữ “Lễ”, gặp thầy cô trong trường nhưng ngoảnh mặt làm ngơ như không quen
biết. Bạo lực học đường ở trường ngày càng gia tăng. Tình trạng các học sinh nam và
học sinh nữ đánh nhau ngoài cổng trường sau giờ tan học vẫn còn tồn tại và tình trạng
học sinh không tập trung vào học, gây mất trật tự, chửi thề, vô lễ với giáo viên vẫn còn
diễn ra hằng ngày ở trường. Các em còn vi phạm nội quy nhà trường như nghỉ học
không phép, đi trễ, bỏ tiết, tác phong không nghiêm túc. Phần lớn, ý thức tự giác của
các em chưa cao, hay đổ thừa cho người khác, thiếu trung thực như nói dối, ăn cắp đồ
của nhau rồi giải quyết bằng những trận đánh nhau, hay hiện tượng các em học sinh
3
quay bài trong những giờ kiểm tra, thi cử để mong có đươc điểm số cao mà không phải
học nhiều. Ngoài ra, công tác giáo dục đạo đức trong trường cũng chưa được quan tâm
đúng mức, nhiều giáo viên đến lớp chỉ chú trọng việc dạy kiến thức mà bỏ qua cách
giáo dục thái độ học tập, tác phong và ngôn phong của các em. Các buổi sinh hoạt
dưới cờ thì trường tổ chức qua loa, chiếu lệ vì thời gian sinh hoạt dưới cờ chỉ có từ 15
phút đến 20 phút dành cho học sinh khối 11 và 12 buổi sáng, còn buổi chiều khối 10
thì cách 3 tuần mới tổ chức một lần.
Thực tế cho thấy khi một học sinh có tư tưởng, đạo đức lệch lạc, xuống cấp thì sẽ
có một kết quả học tập không tốt. Điều đó sẽ khiến các em càng dễ nảy sinh tâm lý
chán nản dẫn đến tình trạng quậy phá hơn, bất cần hơn thậm chí các em sẵn sàng bỏ
học, ăn chơi lêu lổng rồi trộm cắp, cướp giật. Đạo đức học sinh đang xuống cấp - đó là
nỗi trăn trở của không chỉ những nhà làm công tác giáo dục mà còn là sự quan tâm của
xã hội đối với thế hệ tương lai. Do đó, giáo dục ý thức đạo đức cho học sinh là nhu cầu
cấp thiết hiện nay, nhằm xây dựng con người mới “vừa hồng vừa chuyên”, con người
xã hội chủ nghĩa.
Xuất phát từ những vấn đề trên, tác giả chọn nội dung “Giáo dục đạo đức cho
học sinh trường THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh” làm đề tài luận
văn thạc sỹ.
2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong giáo dục đạo đức cho học sinh trường
THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh.
3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Để thực hiện được mục tiêu trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau:
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về giáo dục đạo đức.
- Nghiên cứu thực trạng giáo dục đạo đức cho học sinh trường THPT Trần
Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh.
- Tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong giáo dục đạo đức cho học sinh
trường THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh.
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Giáo dục đạo đức.
4
4.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình giáo dục đạo đức cho học sinh trường THPT Trần Quang Khải, quận
11, tp. Hồ Chí Minh.
5. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
Hiện nay, vấn đề tổ chức hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh trường THPT
Trần Quang Khải, quận 11, thành phố Hồ Chí Minh còn nhiều hạn chế. Nếu áp dụng
các cách thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong giáo dục đạo đức cho học sinh như
người nghiên cứu đã đề xuất thì chất lượng hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh
trường THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh sẽ được cải thiện.
6. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đề tài tập trung đề xuất việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong giáo dục
đạo đức cho học sinh trường THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh.
Đề tài chỉ tiến hành thực nghiệm sư phạm đối với hai hoạt động:
- Tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ kỹ năng sống.
- Tổ chức tham quan thực tế nhà mở, mái ấm, trại mồ côi.
7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Phân tích, tổng hợp và khái quát hóa những tài liệu liên quan đến đạo đức, giáo
dục đạo đức, giáo dục đạo đức cho học sinh trường trung học phổ thông, nghiên cứu
các Nghị quyết, các chủ trương, chính sách và các văn kiện, các tài liệu của Đảng và
Chính phủ vể GD&ĐT; các văn bản của Bộ GD&ĐT, các ngành có liên quan đến đề
tài nghiên cứu… đã được xuất bản trong các ấn phẩm trong và ngoài nước để làm cơ
sở lý luận cho đề tài.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi
Sử dụng hệ thống các câu hỏi mở và các câu hỏi đóng để tìm hiểu các vấn đề liên
quan đến công tác giáo dục đạo đức cho học sinh tại trường.
7.2.2. Phương pháp phỏng vấn
Tiến hành khảo sát thực tế về thực trạng giáo dục đạo đức học sinh tại trường
THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh thông qua trò chuyện, trao đổi,
phỏng vấn để thu thập các số liệu khách quan về thực trạng giáo dục đạo đức học sinh
trường THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh.
7.2.3. Phương pháp quan sát
Quan sát hoạt động của giáo viên và học sinh trường THPT Trần Quang Khải,
quận 11, tp. Hồ Chí Minh trong quá trình thực hiện các hoạt động ngoại khóa.
7.2.4. Phương pháp chuyên gia
Phương pháp chuyên gia để thu thập những thông tin khoa học, những nhận định,
đánh giá của các chuyên gia giáo dục, các cán bộ quản lý có nhiều kinh nghiệm trong
công tác giáo dục đạo đức cho học sinh trung học phổ thông về việc tổ chức các hoạt
động giáo dục đạo đức cho học sinh trường THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ
Chí Minh mà người nghiên cứu đã đề xuất.
7.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm sư phạm đối với giải pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học
sinh lớp 11A1, 11A13 (lớp đối chứng) và 11A5, 11A11 (lớp thực nghiệm).
7.2.6. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phần mềm SPSS 13.0 để xử lý thông tin, số liệu thu thập
đ
ư
ợc từ việc
khảo sát bằng bảng hỏi, bằng phương pháp phỏng vấn và từ thực nghiệm sư phạm để
từ đó lập bảng, so sánh, phân tích, tổng hợp số liệu và rút ra nhận xét.
8. Cấu trúc luận văn
Luận văn gồm các phần sau:
Mở đầu
Chương I: Cơ sở lý luận về giáo dục đạo đức
Chương II: Thực trạng hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh trường
THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh
Chương III: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong giáo dục đạo đức cho
học sinh trường THPT Trần Quang Khải, quận 11, tp. Hồ Chí Minh
Kết luận và kiến nghị
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
6
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRÊN THẾ
GIỚI VÀ TẠI VIỆT NAM
1.1.1. Trên thế giới
Giáo dục đạo đức học sinh trong nhà trường phổ thông được xem là vấn đề
quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh.
Tổng thống
Thevdove Roosevelt đã từng nói: “Giáo dục một người về trí não mà không giáo dục
về tâm hồn, đạo đức thì coi như giáo dục một kẻ gây họa cho xã hội”.
Vì thế, đây là
vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm.
Khổng Tử (551 - 479 TCN) - nhà triết gia, nhà giáo dục lỗi lạc của Trung Hoa cổ
đại cho rằng: thông qua giáo dục để tạo ra lớp người “trị quốc” muốn vậy học phải đi
đôi với hành, ông đánh giá
cao
vai
trò của cá nhân trong việc tu
d
ư
ỡng,
học thầy,
học bạn, học trong cuộc sống. Ông khẳng định: “Đọc thuộc ba trăm thước kinh thư
giỏi, giao cho việc hành chính không làm được, giao cho việc đi sứ không có khả
năng đối đáp học kiểu như vậy
chẳn
g có ích gì”
[31, 8].
Pétxtalôzi (1746 - 1827) - một nhà giáo dục lớn của Thụy Sĩ và
người
đương
thời gọi ông là “ông thầy của các ông thầy”. Bằng con
đ
ư
ờng
giáo dục thông qua
thực nghiệm ông muốn cứu vớt trẻ em mồ côi, con nhà nghèo. Nhân dân dựng
tượng ông và ghi dòng chữ: “tất cả cho người khác, không gì cho mình”. Ông dựng
ra “trại mới” giúp trẻ vừa học văn hóa, vừa lao động ngoài lớp, ngoài
tr
ư
ờng
học.
Ông cho rằng hoạt động ngoài lớp không những tạo ra của cải vật chất mà còn là
con đường giáo dục toàn diện cho học sinh. Ông quan niệm giáo dục gia đình đi
tr
ư
ớc,
giáo dục
tr
ư
ờng
học là sự tiếp nối “giờ nào sinh ra trẻ em thì giờ đó bắt đầu sự
giáo dục” [15, 20].
C.Mác (1818 - 1883) và F.Anghen (1820 - 1895) đã có nhiều đóng góp lớn cho
nền giáo dục hiện đại: cung cấp cho khoa học giáo dục một phương pháp luận vững
chắc để xây dựng lý luận giáo dục, vạch ra qui luật tất yếu của xã hội
t
ư
ơng
lai là
đào đạo, giáo dục con người phát triển toàn diện muốn vậy phải kết hợp giữa giáo
7
dục đạo đức, thể dục, trí dục và lao động trong việc thực hiện giáo dục kỹ thuật
tổng hợp, trong hoạt động thực tiễn và hoạt động xã hội.
V.I.Lênin (1870 - 1924) là
người
tiếp tục sự nghiệp của C.Mác và F.Anghen.
Ông đề cao vấn đề phát triển toàn diện con người. Việc hình thành con người phát
triển toàn diện không chỉ là trách nhiệm của riêng nhà
tr
ư
ờng
mà còn là trách nhiệm
của toàn xã hội, của gia đình, đoàn thể, và sự tự rèn luyện của thế hệ trẻ. Trong bài
diễn văn tại Đại hội Đoàn thanh niên Cộng sản Nga lần thứ III diễn ra tại Mát-cơ-va từ
ngày 2/10/1920 đến ngày 10/10/1920,
Người đã
nói “chỉ có thể trở thành người cộng
sản khi biết lao động và hoạt động xã hội cùng với công nhân, với nông dân”.
A.X Macarencô (1888 - 1939) là nhà lý luận và thực tiễn xuất sắc của nền
giáo dục XHCN, người đã có công làm một cuộc thực nghiệm giáo dục trong gần 20
năm ở “trại lao động Gooki và Dzezinxki” nhằm cải tạo trẻ em phạm pháp. Thành
công của cuộc thực nghiệm giáo dục của Macarencô đã chứng minh chân lý giáo
dục của học thuyết Mác - Lênin và khái quát thành giáo dục XHCN.
- Giáo dục trong hoạt động xã hội.
- Giáo dục trong tập thể và bằng tập thể.
- Giáo dục trong lao động.
- Giáo dục bằng tiền đồ viễn cảnh.
Vấn đề giáo dục đạo đức cũng được nhiều quốc gia trên thế giới như Nhật Bản,
Mỹ, Thái Lan, … đặc biệt quan tâm. Hiện nay, nếu như nhiều nước trên thế giới quan
niệm rằng nội dung giáo dục đạo đức cần tập trung đào luyện những phẩm chất cơ bản
của nhân cách như tính trung thực, tinh thần trách nhiệm, tinh thần hợp tác, thì Nhật
Bản hướng đến việc bảo tồn các giá trị xã hội của dân tộc. Triết lý giáo dục đạo đức
của Nhật Bản được nêu trong chương trình khung quốc gia nhằm đào luyện: Tinh thần
tôn trọng nhân phẩm và lòng yêu quý cuộc sống; nhiệt tâm kế thừa và phát triển văn
hóa truyền thống; nhiệt tâm phát triển một đất nước và xã hội dân chủ; ý thức đóng
góp cho sự phát triển của một xã hội quốc tế thanh bình; khả năng tự quyết định; ý
thức đạo đức.
Đặc trưng giáo dục đạo đức ở Nhật Bản tập trung vào ba điểm: lòng tôn trọng
cuộc sống, quan hệ cá nhân và cộng đồng và ý thức về trật tự dọc. Trật tự dọc được
xem là một tôn ti xã hội nghiêm ngặt và là yếu tố quan trọng tạo nên sự phát triển bền
8
vững về kinh tế, xã hội của quốc gia Nhật Bản. Nguyên nhân chủ yếu khiến nền giáo
dục Nhật Bản thành công chính là trật tự này đã được chuyển hóa vào các đơn vị cơ sở
của xã hội bao gồm cả trường học và được biến đổi tương thích với những mục tiêu
chuyên biệt của từng đơn vị. Trật tự này bắt nguồn từ Khổng giáo và ở đơn vị gia đình,
các thành viên thuộc nhiều thế hệ gắn kết với nhau bởi tình cảm tự nhiên hơn là bởi
khả năng và quyền lực. Nhà trường giúp học sinh nhận thức về bản thân trong mối
quan hệ với gia đình và các thành viên thuộc nhiều lứa tuổi khác nhau của cộng đồng.
Trẻ em được dạy chăm sóc trẻ nhỏ tuổi hơn trong nhà trường hay ở nhà và thể hiện
lòng kính trọng đối với người lớn tuổi. Thái độ này được phát triển thành ý thức trách
nhiệm của mỗi cá nhân phù hợp với vị trí hay tuổi tác của cá nhân ấy trong gia đình
hoặc cộng đồng. Khác với nhiều nước thực hiện giáo dục đạo đức chủ yếu thông qua
một môn học (đạo đức hoặc giáo dục công dân) trong chương trình giáo dục phổ
thông, Nhật Bản thực hiện giáo dục đạo đức qua toàn thể các môn học, qua các hoạt
động đặc biệt và qua sinh hoạt hằng ngày.
Tại Mỹ, mục tiêu giáo dục đạo đức của Mỹ là cung cấp cho học sinh những kiến
thức và cơ hội thực hành, vận dụng để xây dựng được một nền tảng tính cách bền
vững, hài hòa dựa trên ba mục tiêu lớn của cuộc đời; giáo dục học sinh trở thành
những công dân có trách nhiệm, hiểu biết và có thể tham gia hiệu quả vào đời sống
chính trị, xã hội của đất nước.
Nội dung giáo dục đạo đức của Mỹ gồm 6 trụ cột là sự tin cậy, tôn trọng, tinh
thần trách nhiệm, công bằng, quan tâm, bổn phận công dân.
Phương pháp giáo dục đạo đức được sử dụng chủ yếu ở Mỹ là nêu gương, giải
thích, cổ vũ, khích lệ, bảo đảm môi trường đạo đức, trải nghiệm, kỳ vọng vào sự ưu tú.
Tại Thái Lan, mục tiêu giáo dục đạo đức của Thái Lan là giúp học sinh nhận thức
được những điều tốt, biết quan tâm đến điều tốt và làm điều tốt. Các nội dung cụ thể là
đáng tin cậy, trung thực và nói sự thật; tôn trọng, lịch sự và nhã nhặn; trách nhiệm,
tính công bằng; sự chu đáo, tốt bụng, lòng thương; ý thức công dân.
Phương pháp giáo dục đạo đức được sử dụng chủ yếu ở Thái Lan là phương pháp
học tập hợp tác, phương pháp giáo dục truyền thống, phương pháp thảo luận nhóm,
phương pháp sắm vai, phương pháp học tập qua kinh nghiệm.
9
Như vậy, đạo đức và giáo dục đạo đức là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu và
các quốc gia trên thế giới quan tâm nghiên cứu.
1.1.2. Tại Việt Nam
Ở nước ta, trong những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề
giáo dục đạo đức dưới các góc độ và phạm vi khác nhau. Tác phẩm Hồ Chí Minh
“Toàn tập” của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2000 bao gồm 12 tập
đã đề cập đến vai trò của đạo đức, những phẩm chất đạo đức của con người Việt Nam
trong thời đại mới và những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới.
GS.TS. Phạm Tất Dong đã đi sâu nghiên cứu cơ sở tâm lý học của hoạt động
giáo dục lao động, giáo dục hướng nghiệp, gắn kết các hoạt động này với giáo dục đạo
đức nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đạo đức nghề nghiệp và lý tưởng nghề nghiệp
cho thế hệ trẻ [9].
Tác giả Trần Quang viết bài “Dạy đạo đức trong trường học”. Trong bài viết này
bài viết đề cập tới vấn đề dạy chữ và dạy người trong trường học [25].
Tác giả Phạm Toàn với bài viết: “Giáo dục đạo đức ở trường phổ thông” - đã
đưa ra dẫn chứng về nghiên cứu tâm lý của trẻ với vấn đề đạo đức của nhà tâm lý học
vĩ đại Jean Piaget để từ đó muốn nhấn mạnh đến một chương trình giáo dục đạo đức
hợp lý để tạo nên sự đồng thuận [34].
Tác giả Trần Quang Đại lại đề cập tới vấn đề giáo dục đạo đức ở một khía cạnh
khác qua bài viết “Giáo dục đạo đức cho học sinh: Những ngộ nhận”. Ở bài viết này,
tác giả đã đề cập tới cái gánh nặng của môn Giáo dục công dân trong việc dạy chữ và
dạy người. Tác giả chỉ ra sự ngộ nhận đối với môn phụ, nặng về lý thuyết nhưng lại có
trọng trách giáo dục nhân cách một con người [10].
Tác giả Nguyễn Thị Yến Thu – hội viên của hội giáo chức thành phố đem tới hội
thảo khoa học “Nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức trong nhà trường phổ thông tại
thành phố Hồ Chí Minh” với bài viết “Góp ý về vấn đề giáo dục đạo đức cho học
sinh”. Tác giả đã đề cập tới sự tác động qua lại giữa gia đình, nhà trường và xã hội
trong việc giáo dục đạo đức học sinh.
Bên cạnh đó, có một số công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề giáo dục
đạo đức của nhiều tác giả như:
10
Đề tài của tác giả Lê Gia Thanh “Một số biện pháp chỉ đạo công tác giáo dục
học sinh có khó khăn trong rèn luyện đạo đức ở trường trung học phổ thông Bình Sơn
- Vĩnh Phúc. Trong đề tài này tác giả đã chỉ ra những đặc điểm cụ thể đối với những
học sinh có khó khăn trong rèn luyện đạo đức nhằm đưa ra một số biện pháp chỉ đạo
công tác giáo dục học sinh có khó khăn trong việc rèn luyện đạo đức bằng sự gắn kết
chặt chẽ với quá trình dạy học trên lớp và hoạt động giáo dục ngoài giờ; có định hướng
thống nhất các yêu cầu, mục đích giáo dục giữa các tổ chức giáo dục trong và ngoài
nhà trường; tính lâu dài của quá trình hình thành, phát triển nhân cách và các phẩm
chất đạo đức của học sinh [30].
Luận án “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục đạo đức cho học
sinh trung học phổ thông của huyện Long Thành” của tác giả Nguyễn Thị Đáp đưa ra
những đề xuất đối với ngành giáo dục địa phương, gia đình và xã hội để nâng cao hiệu
quả quản lý giáo dục đạo đức ở năm trường trung học phổ thông ở Long Thành [11].
Luận án tiến sỹ “Giáo dục đạo đức cho học sinh trường trung học cơ sở tại
thành phố Hồ Chí Minh trong điều kiện đổi mới hiện nay” của tác giả Đỗ Tuyết
Bảo đã tái hiện lại bức tranh đạo đức của học sinh sau 10 năm đổi mới. Bài viết đã
chỉ ra nhà trường phổ thông phải giáo dục và rèn luyện những phẩm chất tốt đẹp cho
trẻ em ngay từ khi còn nhỏ để khi trưởng thành, các em là những nhân cách trung thực,
sáng tạo, vị tha, bao dung, nhân ái, trở thành những công dân hữu ích cho đất nước
mình và để thực hiện giáo dục đạo đức cho học sinh THCS, nhà giáo phải thấu hiểu
những đặc điểm và yêu cầu của giáo dục đạo đức trong nhà trường phổ thông [2].
Nguyễn Văn Thiềm trong bài “Mấy biện pháp giáo dục học sinh theo địa bàn
dân
cư
”
tác giả chỉ ra rằng: Do việc giáo dục học sinh ngoài giờ lên lớp bị buông
lỏng, sự phối hợp các lực lượng giáo dục bị coi nhẹ dẫn tới chất lượng giáo dục bị
giảm sút, bởi vậy cần có sự kết hợp giữa hoạt động của nhà tr
ư
ờng
với địa bàn dân
cư
nhằm nâng cao chất lượng giáo dục [32].
Luận án tiến sĩ “Phối hợp các phương pháp giáo dục nhằm khắc phục tình trạng
yếu kém về đạo đức của học sinh trung học phổ thông Hà Nội hiện nay” của Nguyễn
Tùng Lâm, năm 2008. Tác giả đã chỉ ra tình trạng yếu kém về đạo đức của học sinh
trung học phổ thông Hà Nội, các phương pháp giáo dục và sự phối hợp các phương
pháp giáo dục cùng với sự kiểm chứng [16].
11
Như vậy, hướng nghiên cứu chủ yếu của các đề tài này là đưa ra các giải pháp về
giáo dục đạo đức cho học sinh. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu cách
thức tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong giáo dục đạo đức cho học sinh THPT. Vì
vậy, trong đề tài này, người nghiên cứu sẽ nghiên cứu cách thức tổ chức các hoạt động
ngoại khóa trong giáo dục đạo đức cho học sinh trường THPT Trần Quang Khải, quận
11, tp. Hồ Chí Minh.
1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.2.1. Đạo đức
Lịch sử đã ghi nhận có rất nhiều quan niệm khác nhau về đạo đức. Đạo đức bắt
nguồn từ tiếng Latinh là Mos – lề thói, còn có nhiều định nghĩa khác nhau về khái
niệm này, tuy nhiên có thể “luân lý” được xem như đồng nghĩa với “Đạo đức” có gốc
từ tiếng Hi Lạp là ethicos – lề thói, tập tục.
Theo Từ điển Xã hội học, đạo đức là những chuẩn mực hành vi xã hội hướng con
người theo cái thiện, chống cái ác. Đạo đức là nền tảng của cuộc sống xã hội. Theo các
nhà xã hội học, đạo đức được điều tiết bằng hai yếu tố: yếu tố khách quan (dư luận xã
hội) và yếu tố chủ quan (lương tâm con người). Mỗi hành vi vô đạo đức có thể không
bị luật pháp trừng trị, nhưng bị dư luận xã hội và lương tâm lên án [17].
Theo từ điển Tâm lý học, “Đạo đức là phẩm chất tốt đẹp của cá nhân hay nhóm,
biểu hiện ở hành vi phù hợp với các quy chuẩn, chuẩn mực xã hội. Đạo đức không
phải là các quy chuẩn hay chuẩn mực xã hội” [8].
Vậy “Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, là tập hợp những nguyên tắc,
quy tắc, chuẩn mực xã hội nhằm điều chỉnh và đánh giá cách ứng xử của con người
trong quan hệ với nhau và quan hệ với xã hội, chúng được thực hiện bởi niềm tin cá
nhân bởi truyền thống và sức mạnh của dư luận xã hội [26, 6].
Đạo đức là hệ thống các qui tắc, chuẩn mực biểu hiện sự tự giác trong quan hệ
con người với con người, con người với cộng đồng xã hội, với tự nhiên và với cả bản
thân mình [7, 6].
1.2.2. Giáo dục
Theo từ "Giáo dục" tiếng Anh - "Education" - vốn có gốc từ tiếng La tinh
"Educare" có nghĩa là "làm bộc lộ ra". Có thể hiểu "giáo dục là quá trình, cách thức
làm bộc lộ ra những khả năng tiềm ẩn của người được giáo dục".
12
Giáo dục là quá trình được tổ chức có ý thức, hướng tới mục đích khơi gợi và
biến đổi nhận thức, năng lực, tình cảm, thái độ của cả người dạy và người học theo
hướng tích cực. Nghĩa là góp phần hoàn thiện nhân cách cả thầy và trò bằng những tác
động có ý thức từ bên ngoài, đáp ứng các yêu cầu tồn tại và phát triển trong xã hội loài
người đương đại. (Theo từ điển Wikipedia)
Giáo dục theo nghĩa chung nhất, đó là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ
thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối
tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra.
1.2.3. Giáo dục đạo đức
Giáo dục đạo đức là quá trình chuyển văn hóa đạo đức xã hội thành văn hóa đạo
đức cá nhân. Nói cách khác, đó là phương thức và quá trình chuyển những nguyên tắc,
những chuẩn mực, những quan điểm và lý tưởng đạo đức của xã hội thành những
phẩm chất đạo đức cá nhân, thành nhu cầu và tình cảm đạo đức, thành niềm tin và tri
thức, thành trách nhiệm và nghĩa vụ, thành ý chí và động cơ cá nhân, thành năng lực
sáng tạo và đánh giá đạo đức của mỗi con người.
Như vậy, “Giáo dục đạo đức là quá trình chuyển văn hóa đạo đức xã hội thành
văn hóa đạo đức cá nhân. Đây cũng chính là quá trình tìm ra sự thống nhất, biện chứng
giữa cái chung và cái riêng, giữa cái phổ biến, cái đặc thù và cái đơn nhất” [27,165].
1.2.4. Phương pháp giáo dục đạo đức
Theo giáo trình Đạo đức học, “Phương pháp giáo dục đạo đức là cách thức hoạt
động và giao lưu giữa giáo viên, tập thể học sinh và từng cá nhân học sinh giúp các em
lĩnh hội được nền văn hóa đạo đức của loài người và của dân tộc để trở thành một
nhân cách toàn vẹn” [7,131].
Phương pháp giáo dục đạo đức bao gồm các phương tiện, hình thức tổ chức, các
con đường, các biện pháp tác động sư phạm của người giáo viên đến mặt đạo đức
trong nhân cách của người học sinh và hoạt động của họ nhằm hình thành ở học sinh
những chuẩn mực và giá trị đạo đức xã hội [7,132].
1.2.5. Hình thức tổ chức giáo dục đạo đức
Hình thức tổ chức giáo dục đạo đức là cách thức tổ chức giáo dục đạo đức và các
mối quan hệ giao lưu giữa nhà giáo dục và đối tượng giáo dục nhằm mục đích và
nhiệm vụ giáo dục đạo đức.
13
Các hình thức tổ chức giáo dục đạo đức vô cùng phong phú và linh hoạt, tùy theo
điều kiện, hoàn cảnh và đối tượng. Các hình thức tổ chức giáo dục đạo đức được phân
loại theo thời gian và số lượng học sinh tham gia vào hoạt động giáo dục.
Theo Đại từ điển Bách khoa toàn thư Tiếng Việt, “Hình thức hoạt động giáo dục
đạo đức được tổ chức theo trật tự và chế độ nhất định nhằm thực hiện các nhiệm vụ
giáo dục: hình thành ở người được giáo dục ý thức và tình cảm tích cực đối với các
chuẩn mực xã hội, đặc biệt là hành vi và thói quen hành vi phù hợp với các chuẩn mực
đó. Thông thường có những hình thức tổ chức giáo dục như: lên lớp (chủ yếu về các
môn đạo đức và giáo dục công dân); thảo luận, ngoại khoá, tham quan, thực hành về
các chủ đề giáo dục; tự giáo dục; giúp đỡ riêng, vv. Các hình thức tổ chức giáo dục
đạo đức được thực hiện theo phạm vi toàn trường, toàn lớp, từng nhóm, từng cá nhân
với sự tham gia trực tiếp hay gián tiếp của nhà giáo”.
1.2.6. Hoạt động ngoại khóa
Theo từ điển Giáo dục học: “Hoạt động ngoại khóa là dạng hoạt động của học
sinh tiến hành ngoài giờ lên lớp chính thức, ngoài phạm vi quy định của chương trình
bộ môn. Hoạt động ngoại khóa cần được gắn với những yêu cầu, nội dung của các
môn học để có tác dụng bổ sung, hỗ trợ cho giáo dục chính khóa” [13,8].
Nói cách khác, hoạt động ngoại khóa là những hoạt động được thực hiện ngoài
giờ học, tuỳ vào hứng thú, sở thích, nguyện vọng của học sinh trong khuôn khổ khả
năng và điều kiện tổ chức có được của nhà trường.
Hoạt động ngoại khóa có thể được tổ chức dưới nhiều dạng như dạng tập thể,
dạng nhóm theo năng khiếu, dạng thường kì hay đột xuất nhân dịp lễ kỉ niệm hay lễ
hội của trường như cắm trại mừng Xuân, chào mừng ngày thành lập Đảng Cộng sản
Việt Nam, thành lập Đoàn TNCS HCM hay trại truyền thống của trường. Hoạt động
ngoại khóa còn có thể được tổ chức theo các hình thức như: câu lạc bộ môn học; diễn
đàn; hội thi; trò chơi, và có thể do tổ bộ môn, giáo viên chủ nhiệm, Đoàn TNCS
HCM và học sinh của một lớp, khối lớp hay toàn trường thực hiện.
1.3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
1.3.1. Mục tiêu và nội dung giáo dục đạo đức trong hệ thống giáo dục quốc dân
Việt Nam
14
Theo giáo trình Đạo đức học “Mục tiêu của giáo dục đạo đức là nhằm làm hình
thành và phát triển ý thức đạo đức và năng lực thực hiện hành vi đạo đức của con
người” [27,165]. Trong đó, ý thức đạo đức là toàn bộ những quan niệm về cái thiện,
ác, tốt, xấu, lương tâm, trách nhiệm, hạnh phúc, công bằng…và về những quy tắc đánh
giá, điều chỉnh hành vi ứng xử giữa cá nhân với xã hội, giữa cá nhân với cá nhân trong
xã hội. Hành vi đạo đức là hoạt động của con người chịu ảnh hưởng của niềm tin, ý
thức đạo đức, là quá trình hiện thực hóa ý thức đạo đức.
Trong nền kinh tế thị trường đang phát triển mạnh mẽ như ở Việt Nam, các giá
trị và phản giá trị đạo đức trong xã hội còn đan xen lẫn nhau thì giáo dục đạo đức
trong hệ thống giáo dục Việt Nam càng trở nên cấp thiết mà đòi hỏi sự đồng bộ, hệ
thống thích hợp với từng lứa tuổi. Giáo dục đạo đức cho học sinh được thực hiện ở tất
cả các cấp học, ở mọi lứa tuổi thông qua lời nói việc làm, thông qua nội dung các môn
học đặc biệt ở môn đạo đức hay còn gọi là Giáo dục công dân ở cấp phổ thông.
Theo giáo trình Đạo đức học thì giáo dục đạo đức có những nội dung cơ bản sau
[27,167]: Giáo dục tri thức đạo đức; giáo dục tình cảm đạo đức; giáo dục lý tưởng đạo
đức; giáo dục giá trị đạo đức.
Xuất phát từ mục tiêu và nội dung giáo dục đạo đức nói chung, hoạt động giáo
dục đạo đức cho học sinh ở từng cấp học và bậc học lại có các mục tiêu và nội dung cụ
thể. Trong bài nghiên cứu này, người nghiên cứu trình bày mục tiêu và nội dung giáo
dục đạo đức cho học sinh ở cấp tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông, cao
đẳng – đại học.
1.3.1.1. Cấp tiểu học
- Về mục tiêu giáo dục đạo đức
Xây dựng cho trẻ những phẩm chất, tính cách nhất định và bồi dưỡng cho các em
tình cảm đạo đức, những quy tắc, hành vi thể hiện trong thái độ với bạn bè, gia đình,
người khác và đối với Tổ quốc.
Làm cho nhân cách của các em phát triển đúng về mặt đạo đức, tạo cơ sở để cho
các em có hành vi ứng xử đúng đắn trong các mối quan hệ. Trước hết là hành vi, thái
độ của cá nhân với bản thân: lòng tự trọng, thật thà, giản dị, khiêm tốn ; hành vi, thái
độ đối với người thân trong gia đình: hiếu thảo, lễ phép; hành vi, thái độ đối với bạn
bè: thân ái, đoàn kết, giúp đỡ nhau ; thái độ, hành vi đối với thầy cô giáo: kính trọng,
15
lễ phép, biết ơn; thái độ hành vi đối với người ít tuổi: yêu thương, nhường nhịn, giúp
đỡ; thái độ, hành vi đối với xã hội: yêu trường lớp, yêu quê hương, yêu làng xóm, tự
hào dân tộc ; quan hệ cá nhân đối với lao động: yêu lao động, chăm chỉ học tập, biết
quý trọng người lao động và biết quý trọng những thành quả lao động.
- Về nội dung giáo dục đạo đức
* Giáo dục ý thức đạo đức cho học sinh
+ Quan hệ cá nhân với xã hội: Kính yêu Bác Hồ, biết ơn những anh hùng thương
binh, liệt sĩ, yêu quê hương, làng xóm, phố phường của mình yêu mến và tự hào về
trường, lớp, giữ gìn môi trường sống xung quanh
+ Quan hệ cá nhân với công việc, lao động: Biết chăm chỉ, kiên trì, vượt khó
trong học tập, tích cực tham gia các công việc lao động khác nhau.
+ Quan hệ cá nhân với những người xung quanh: Hiếu thảo đối với ông bà, cha
mẹ, quan tâm giúp đỡ anh chị em trong gia đình, tôn trọng, giúp đỡ, đoàn kết với bạn
bè, với thiếu nhi quốc tế, tôn trọng và giúp đỡ hàng xóm láng giềng theo khả năng
của mình.
+ Quan hệ cá nhân với tài sản xã hội, tài sản của người khác: Tôn trọng và bảo vệ
tài sản của nhà trường, của nhà nước và của người khác
+ Quan hệ cá nhân với thiên nhiên: Bảo vệ môi trường tự nhiên xung quanh nơi
học, nơi chơi, bảo vệ cây trồng, cây xanh có ích, động vật nuôi, động vật có ích, diệt
trừ động vật có hại, bảo vệ nguồn nước
+ Quan hệ cá nhân với bản thân: khiêm tốn, thật thà, bạo dạn, vệ sinh, tự làm lấy
công việc của mình
* Giáo dục thái độ, tình cảm đạo đức:
+ Thái độ, tình cảm đối với những người xung quanh: kính yêu, biết ơn, quan
tâm, chăm sóc ông bà, cha mẹ, yêu quý anh chị em, tôn trọng và yêu quý bạn bè, tôn
trọng những người xung quanh khác, tôn trọng hàng xóm,
+ Thái độ đối với xã hội: biết kính yêu Bác Hồ, biết ơn những anh hùng thương
binh, liệt sĩ đã xả thân vì tổ quốc, biết yêu trường, mến lớp, biết yêu quê hương, yêu
làng xóm
+ Thái độ đối với môi trường sống: yêu thiên nhiên, và có ý thức giữ gìn vẻ đẹp
môi trường xung quanh.
