Mối quan hệ giữa ý kiến kiểm soát và tính bền vững của lợi nhuận bằng chứng thực nghiệm từ các công ty niêm yết tại việt nam

B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH



HUNH THIÊN THO



MI QUAN H GIA Ý KIN KIM TOÁN VÀ TÍNH BN
VNG CA LI NHUN ậ BNG CHNG THC NGHIM
T CÁC CÔNG TY NIÊM YT TI VIT NAM


LUNăVNăTHCăS KINH T



Tp. H Chí Minh - Nmă2015


TRANG BÌA PH
B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH

HUNH THIÊN THO

MI QUAN H GIA Ý KIN KIM TOÁN VÀ TÍNH BN
VNG CA LI NHUN ậ BNG CHNG THC NGHIM

T CÁC CÔNG TY NIÊM YT TI VIT NAM

Chuyên ngành: K toán
Mã s: 60340301
LUNăVNăTHCăSăKINHăT

NGIăHNG DN KHOA HC:
TS. NGUYNăÌNHăHỐNG


Tp. H Chí Minh - Nmă2015


LIăCAMăOAN
Tác gi xin cam đoan lun vn thc s kinh t “Mi quan h gia ý kin kim toán và
tính bn vng ca li nhun – Bng chng thc nghim t các công ty niêm yt ti Vit
Nam” là công trình nghiên cu ca riêng tác gi, vi s h tr t ngi hng dn khoa
hc là TS. Nguyn ình Hùng. Ni dung, kt qu nghiên cu trong lun vn nƠy lƠ hoƠn
toàn trung thc và da theo s liu thu thp đc. Các tài liu, đon trích dn đc s
dng trong lun vn đu đc dn ngun vƠ có đ chính xác cao nht trong phm vi hiu
bit ca tác gi.
Tp. H Chí Minh, tháng 5 nm 2015
Tác gi lunăvn


Hunh Thiên Tho



MC LC

TRANG BÌA PH
1
LIăCAMăOAN
2
MC LC
3
DANH MC CÁC CH VIT TT
5
DANH MC CÁC BNG
6
CHNGă1:ăGII THIU 1
1.1 Lý do nghiên cu 1
1.2 Mc tiêu và câu hi nghiên cu 2
1.3 i tng và phm vi nghiên cu 3
1.4 Phng pháp nghiên cu 3
1.5 Ý ngha ca nghiên cu 3
1.6 B cc ca nghiên cu 4
CHNGă2:ăTNG QUAN V CăS LÝ THUYT VÀ CÁC NGHIÊN CU
CịăLIểNăQUANăTRCăỂY 6
2.1 C s lý thuyt 6
2.1.1 C s lý thuyt v kim toán báo cáo tài chính và ý kin kim toán 6
2.1.1.1 Khái nim và vai trò ca báo cáo kim toán v báo cáo tài chính 6
2.1.1.2 Các loi ý kin ca Báo cáo kim toán 7
2.1.2 C s lý thuyt v li nhun và nhng thuc tính đi din cho cht lng
li nhun 13
2.2 Tng quan các nghiên cu có liên quan trc đơy 21


2.2.1 nh hng ca báo cáo kim toán đn th trng chng khoán 21
2.2.2 Mi quan h gia ý kin kim toán và các thuc tính đc trng cho cht

lng li nhun 23
2.3 Gi thuyt nghiên cu 30
CHNGă3:ăPHNGăPHỄPăNGHIểNăCU 33
3.1 Mô hình và bin nghiên cu 33
3.2 La chn mu và thu thp d liu nghiên cu 42
3.2.1 La chn mu 42
3.2.2 Thu thp d liu 43
3.3 Phng pháp đnh lng 45
CHNGă4:ăKT QU NGHIÊN CU 46
4.1 Thng kê mô t 46
4.2 Ma trn h s tng quan gia các bin 51
4.3 Phân tích hi quy 54
CHNGă5:ăKT LUN 59
5.1. Kt lun 59
5.2. Hn ch ca bài nghiên cu vƠ đ xut hng nghiên cu tip theo 60
5.2.1. Hn ch ca bài nghiên cu 60
5.2.2.  xut hng nghiên cu tip theo 61
TÀI LIU THAM KHO
62
PH LC
71



DANH MC CÁC CH VIT TT
HNX Sàn giao dch chng khoán Hà Ni
HOSE Sàn giao dch chng khoán Thành ph H Chí Minh
ISA Chun mc kim toán quc t
OLS Phng pháp bình thng bé nht
VSA Chun mc kim toán Vit Nam

DANH MC CÁC BNG
Bng Trang
Bng 3.1: Bng tóm tt bin 39
Bng 4.1: S lng ý kin kim toán trong giai đon nghiên cu 46
Bng 4.2: S lng ý kin kim toán điu chnh trong giai đon nghiên cu 46
Bng 4.3: Bng phơn tích phng sai ý kin kim toán gia 2 sàn HOSE và
HNX 47
Bng 4.4: Bng thng kê mô t các bin ca dng ý kin chp nhn toàn phn 48
Bng 4.5: Bng thng kê mô t các bin ca dng ý kin kim toán điu chnh 48
Bng 4.6: Bng thng kê mô t các bin ca loi ý kin chp nhn toàn phn có đon
nhn mnh 50
Bng 4.7: Bng thng kê mô t các bin ca loi ý kin kim toán ngoi tr 50
Bng 4.8: Ma trn h s tng quan 53
Bng 4.9: Kt qu hi quy mô hình 1 54
Bng 4.10: Kt qu hi quy mô hình 2 56

1


CHNGă1:ăGII THIU
1.1 Lý do nghiên cu
Vit Nam là mt trong nhng nc đang phát trin, th trng chng khoán có vai
trò quan trng trong vic thúc đy tin b vƠ phát trin kinh t. Th trng chng khoán
Vit Nam luôn đc xem là mt kênh quan trng đ thu hút vn đu t trong vƠ ngoƠi
nc cho nn kinh t; đng thi cng lƠ ni luơn chuyn các ngun vn đu t giúp nâng
cao nng lc qun tr và kh nng s dng vn hiu qu ca doanh nghip.
Báo cáo tài chính là mt trong nhng ngun thông tin quan trng hƠng đu cho vic

la chn mt doanh nghip đ đu t trên th trng chng khoán. Nhng lý thuyt đi
din li ch ra rng gia các nhà qun lý và các đi tng có liên quan (Stakeholder) luôn
có s mâu thun li ích. Do đó, nó lƠm cho các đi tng có liên quan m h đi vi các
con s vƠ d liu đc trình bƠy trong báo cáo tƠi chính.  loi b nghi ng hoc s
không rõ rƠng nƠy vƠ đ lƠm cho báo cáo tƠi chính đáng tin cy hn, cn phi có xác
nhn ca kim toán đc lp. Theo thông t s 52/2012/TT-BTC hng dn v vic công
b thông tin trên th trng chng khoán, doanh nghip niêm yt phi công b báo cáo
tƠi chính nm, báo cáo tƠi chính bán niên (6 tháng đu nm) đư đc kim toán. Doanh
nghip niêm yt phi đng ti toƠn vn báo cáo kim toán tƠi chính nm, trên mt s t
báo có phm vi phát hƠnh toƠn quc, kèm theo đa ch trang thông tin đin t ca doanh
nghip có đng ti báo cáo tƠi chính đ nhƠ đu t tham kho.
Nh vy, đ đm bo li ích cho nhng ngi s dng báo cáo tƠi chính đc bit là
các nhƠ đu t, pháp lut quy đnh là thông tin v báo cáo tài chính do doanh nghip
niêm yt công b phi đc kim toán bi các t chc kim toán đc lp. Tuy vy,
khong cách mong đi gia ngi s dng báo cáo vƠ dch v kim toán trên thc t vn
luôn tn ti. Ngi s dng luôn k vng báo cáo kim toán lƠ mt s đm bo tuyt đi
v tình hình tƠi chính ca doanh nghip. H cho rng báo cáo tƠi chính đư đc kim
toán phi chính xác. Nhng kim toán lƠ công vic có nhng hn ch tim tƠng nh
2


thông tin k toán không th chính xác do nhng c tính k toán; nu doanh nghip c
tình gian ln, giu thông tin, lƠm gi chng t thì kim toán viên s khó phát hin ra hoc
công vic vƠ thi gian kim toán c̀n ph thuc vƠo mc phí… vi nhng hn ch vn
có nh vy, dch v kim toán ch cung cp mt mc đm bo hp lý. Do đó, báo cáo
kim toán có thc s hu ích trong vic giúp các nhƠ đu t đa ra các quyt đnh kinh
t hay không là vn đ đang đc quan tâm hin nay. Tuy nhiên,  Vit Nam vn cha
có nhiu nghiên cu đnh lng v vn đ này nên tác gi quyt đnh thc hin đ tài
ắMi quan h gia ý kin kim toán và tính bn vng ca li nhun – Bng chng thc
nghim t các công ty niêm yt ti Vit Nam” vi hy vng s cung cp đc bng chng

thc nghim v s hu ích ca báo cáo kim toán ti Vit Nam, thông qua vic kim
đnh mi quan h gia ý kin kim toán vi mt thuc tính rt đc mong đi  li
nhun là tính bn vng ca li nhun (earning persistence).
1.2 Mc tiêu và câu hi nghiên cu
Nghiên cu nƠy đc thc hin vi mc tiêu là cung cp bng chng thc nghim v
mi quan h gia ý kin kim toán và tính bn vng ca li nhun cho các công ty niêm
yt trên th trng chng khoán Vit Nam. Theo chun mc kim toán, các loi ý kin
kim toán đc đa ra tùy thuc vào tng trng hp c th. Nhng trng hp này có
tính cht và mc đ nghiêm trng khác nhau nên nó s gây ra nhng tác đng khác nhau
đn cht lng li nhun. Do đó, bài nghiên cu k vng rng các công ty nhn các loi
ý kin kim toán khác nhau s có mc đ bn vng trong li nhun khác nhau, c th:
công ty nào nhn các loi ý kin kim toán đc đa ra cho nhng tình hung có tính
cht càng nghiêm trng và mc đ nh hng càng ln thì công ty đó có mc đ bn
vng trong li nhun càng thp.
T đó, các cơu hi nghiên cu đc đnh ra nh sau:
Th nht, mc đ bn vng ca li nhun có khác nhau gia nhng công ty nhn ý
kin chp nhn toàn phn và ý kin kim toán điu chnh hay không. C th hn, li
3


nhun li nhun ca công ty nhn ý kin kim toán điu chnh có ít bn vng hn li
nhun ca công ty nhn ý kin chp nhn toàn phn hay không.
Th hai, mc đ bn vng ca li nhun có khác nhau gia các loi ý kin kim toán
điu chnh c th hay không.
 đn gin hóa t ng, tác gi s dng thut ng ắý kin kim toán điu chnh”
(dch t ắmodified audit opinion” trong ISA 705) dùng đ thay th cho ắý kin kim toán
không phi là ý kin chp nhn toàn phn” đc quy đnh trong VSA 705 hin hành.
Thut ng này ch đc s dng trong phm vi bài nghiên cu ca tác gi.
1.3 iătng và phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu là mi quan h gia các loi ý kin kim toán và tính bn vng

trong li nhun ca các công ty niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam.
Phm vi nghiên cu là các công ty phi tài chính đc niêm yt trên hai sàn giao dch
chng khoán thành ph H Chí Minh (HOSE) và Hà Ni (HNX) t nm 2009 tr v
trc và còn giao dch đn ht nm 2013.
1.4 Phngăphápănghiênăcu
 thc hin mc tiêu nghiên cu đư nêu, tác gi đư s dng phng pháp nghiên
cu đnh lng theo quy trình: sau khi thu thp đy đ d liu ca các công ty niêm yt
trên sàn chng khoán t 2009 đn 2013, thông qua vic s dng công c Eview vi mô
hình hi quy OLS, tác gi trình bày vƠ đánh giá kt qu hi quy thu đc v mi quan
h gia ý kin kim toán và tính bn vng trong li nhun ca các công ty niêm yt ti
Vit Nam.
1.5 ụănghaăca nghiên cu
V mt lý lun:
4


H thng hóa và trình bày các kt qu nghiên cu trc đơy v giá tr ca báo cáo
kim toán và v mi quan h gia ý kin kim toán và tính bn vng trong li nhun.
V mt thc tin:
Bài vit này nghiên cu mt mu các công ty phi tài chính niêm yt trên sàn chng
khoán Vit Nam trong giai đon t 2009 ậ 2013, kim đnh mi quan h gia các loi ý
kin kim toán và tính bn vng trong li nhun ca các công ty. Kt qu kim đnh cho
thy các công ty nhn ý kin kim toán điu chnh s có li nhun nm sau gim hoc
nu có tng thì tng rt ít so vi nm nhn ý kin, trong khi đó li nhun nm sau ca
các công ty nhn ý kin chp nhn toàn phn li có xu hng tng đu đn, điu đó cho
thy kh nng duy trì li nhun ca nhng công ty nhn ý kin kim toán điu chnh thp
hn nhng công ty nhn ý kin chp nhn toàn phn. Nh vy, thông qua vic phn ánh
cht lng li nhun, báo cáo kim toán có th phn ánh phn nào tình hình tài chính
ca công ty. Do đó, tác gi hy vng bài nghiên cu có th góp phn cung cp bng chng
thc nghim v giá tr ca thông tin hàm cha trong các loi ý kin kim toán khác nhau

và qua đó khng đnh vai trò, s hu ích ca báo cáo kim toán cho nhng ngi hƠnh
ngh kim toán vƠ nhng ngi s dng báo cáo tƠi chính trong mt nn kinh t đang
phát trin nh Vit Nam.
1.6 B cc ca nghiên cu
B cc ca lun vn gm 5 chng:
CHNG 1: GII THIU
Gii thiu tng quan v đ tài nghiên cu: Nêu lý do chn đ tài; mc tiêu và câu hi
nghiên cu; đi tng và phm vi nghiên cu, phng pháp nghiên cu cng nh ý
ngha ca nghiên cu.
CHNG 2: TNG QUAN V C S LÝ THUYT VÀ CÁC NGHIÊN CU
THC NGHIM CÓ LIÊN QUAN TRC ÂY
5


Trình bƠy c s lý thuyt v báo cáo kim toán báo cáo tài chính, các dng ý kin
kim toán, các thuc tính đi din cho cht lng li nhun. Ngoài ra, tác gi còn tng
hp các bài nghiên cu trc đơy v giá tr ca báo cáo kim toán thông qua phn ng
ca th trng chng khoán và kh nng phn ánh cht lng li nhun ca các loi ý
kin kim toán khác nhau. Trên c s đó, tác gi đa ra nhng gi thuyt cho bài nghiên
cu.
CHNG 3: PHNG PHÁP NGHIÊN CU
Trình bày chi tit v phng pháp nghiên cu gm: mô hình nghiên cu và các bin
ca mô hình, điu kin và quy trình chn mu, cách thu thp ngun d liu đu vào, cách
xác đnh giá tr các bin vƠ các phng pháp đnh lng đc s dng đ phc v vic
nghiên cu.
CHNG 4: KT QU NGHIÊN CU
Trình bày kt qu k vng lý thuyt v mi quan h gia ý kin kim toán và tính
bn vng trong li nhun ca công ty sau đó tin hành so sánh và tho lun v kt qu
k vng lý thuyt vi kt qu đt đc t mô hình.
CHNG 5: KT LUN

Trình bày tóm tt các kt qu mà nghiên cu đt đc cùng vi các hn ch ca
nghiên cu và đ xut nhng hng nghiên cu tip theo.
6


CHNGă2:ăTNG QUAN V CăS LÝ THUYT VÀ CÁC NGHIÊN CU
CịăLIểNăQUANăTRCăÂY
2.1 Căs lý thuyt
2.1.1ăCăs lý thuyt v kim toán báo cáo tài chính và ý kin kim toán
2.1.1.1 Khái nim và vai trò ca báo cáo kim toán v báo cáo tài chính
ắKim toán lƠ quá trình thu thp vƠ đánh giá các bng chng v mt thông tin nhm
xác đnh vƠ báo cáo v s phù hp ca thông tin nƠy vi các tiêu chun đc thit lp.
Quá trình kim toán phi đc thc hin bi các kim toán viên đ nng lc vƠ đc lp.”
(Arens & cng s, 2013). Do đó tt c các cuc kim toán đu phi kt thúc bng mt
báo cáo đ xác nhn nhng thông tin đc kim toán lƠ có phù hp vi nhng chun
mc đư đc thit lp hay không.
Kim toán báo cáo tài chính là vic kim toán viên hành ngh, doanh nghip kim
toán, chi nhánh doanh nghip kim toán nc ngoài ti Vit Nam kim tra, đa ra ý kin
v tính trung thc và hp lý trên các khía cnh trng yu ca báo cáo tài chính ca đn
v đc kim toán theo quy đnh ca chun mc kim toán (Lut Kim toán đc lp s
67/2011/QH12).
Theo ISA 200, mc đích ca kim toán báo cáo tƠi chính lƠ lƠm tng đ tin cy ca
ngi s dng đi vi báo cáo tài chính, thông qua vic kim toán viên đa ra ý kin v
vic liu báo cáo tƠi chính có đc lp, trên các khía cnh trng yu, phù hp vi khuôn
kh v lp vƠ trình bƠy báo cáo tƠi chính đc áp dng hay không. i vi hu ht các
khuôn kh v lp và trình bày báo cáo tài chính cho mc đích chung, kim toán viên phi
đa ra ý kin v vic liu báo cáo tƠi chính có đc lp và trình bày trung thc và hp
lý, trên các khía cnh trng yu, phù hp vi khuôn kh v lp và trình bày báo cáo tài
chính đc áp dng hay không.
7

Nh vy, sau khi kt thúc vic kim toán, kim toán viên cn trình bày ý kin kim
toán mt cách rõ ràng bng vn bn, trong đó nêu rõ c s ca ý kin đó. Vn bn đó
chính là báo cáo kim toán. Theo VSA 700 trc đơy, báo cáo kim toán v báo cáo tài
chính là loi báo cáo bng vn bn do kim toán viên và công ty kim toán lp vƠ công
b đ nêu rõ ý kin chính thc ca mình v báo cáo tài chính ca mt đn v đư đc
kim toán.
Salehi và Abedini (2008) cho rng báo cáo kim toán là mt phng tin truyn thông
gia kim toán viên vƠ ngi s dng báo cáo tài chính, nó cho thy phn quan trng
nht ca hot đng kim toán và th hin kt qu ca vic đánh giá báo cáo tƠi chính đn
ngi s dng. i vi kim toán viên, báo cáo kim toán là tài liu trình bày các kt
lun sau cùng v báo cáo tƠi chính đc kim toán, nên nó phi đúc kt đc toàn b
công vic mà h đư tin hƠnh. i vi công chúng, báo cáo kim toán là sn phm cui
cùng quan sát đc t mt quá trình không th quan sát nên nó cha thông tin ct yu
cho nhng ngi s dng báo cáo tài chính đ đa ra nhng quyt đnh kinh t (Butler
và cng s, 2004).
2.1.1.2 Các loi ý kin ca Báo cáo kim toán
Nhm mc tiêu hng đn hòa hp và hi t vi quc t trong lnh vc k toán và
kim toán, B Tài chính ban hành 37 chun mc kim toán Vit Nam mi kèm theo
Thông t s 214/2012/TT-BTC ngày 06 tháng 12 và có hiu lc thi hành t ngày
01/01/2014. Tuy nhiên, phm vi nghiên cu ca tác gi là các công ty niêm yt trên sàn
chng khoán t 2009 ậ 2013 nên báo cáo kim toán đc thu thp cho bài nghiên cu
chu s chi phi ca chun mc kim toán trc đơy. Phn này trình bày các loi ý kin
ca báo cáo kim toán theo hai h thng chun mc kim toán:
Chun mc kim toán Vit Nam trc đây (Ban hành và công b theo Quyt đnh
120/1999/Q-BTC ngày 27 tháng 09 nm 1999 ca B trng B Tài chính và
ht hiu lc thi hành k t ngày 01/01/2014)
8

Theo đon 34 VSA 700 trc đơy, cn c kt qu kim toán, kim toán viên đa ra
mt trong các loi ý kin v báo cáo tƠi chính, nh sau:
- Ý kin chp nhn toàn phn;
- Ý kin chp nhn tng phn;
- Ý kin t chi (hoc ý kin không th đa ra ý kin);
- Ý kin không chp nhn (hoc ý kin trái ngc);
i vi nhng báo cáo tƠi chính đư phn ánh trung thc và hp lý trên các khía cnh
trng yu tình hình tài chính ca đn v đc kim toán, và phù hp vi chun mc và
ch đ k toán Vit Nam hin hành, kim toán viên đa ra ý kin chp nhn toàn phn.
Kim toán viên không th đa ra ý kin chp nhn toàn phn trong trng hp xy
ra mt trong các tình hung có th nh hng trng yu đn báo cáo tƠi chính, nh:
- Phm vi công vic kim toán b gii hn;
- Bt đng ý kin vi ban giám đc;
- Tình hung cha rõ rƠng.
a) Trong trng hp kim toán viên không th thu thp đy đ và thích hp các bng
chng kim toán và không thc hin đc th tc thay th phù hp, nu nh hng ca
vic gii hn phm vi kim toán nêu trên đc xem là trng yu nhng:
+ cha nh hng đn tng th báo cáo tài chính thì kim toán viên đa ra ý kin
chp nhn tng phn dng ngoi tr (do gii hn phm vi kim toán);
+ nh hng đn tng th báo cáo tài chính thì kim toán viên xem xét đ đa ra ý
kin t chi (ý kin không th đa ra ý kin).
b) Trong trng hp kim toán viên vƠ ban giám đc bt đng ý kin v vic la
chn, áp dng chun mc và ch đ k toán hoc v s không phù hp ca các thông tin
9


ghi trong báo cáo tài chính hoc phn thuyt minh báo cáo tài chính dn đn sai lch
trng yu nhng:
+ cha nh hng đn tng th báo cáo tài chính thì kim toán vic đa ra ý kin

chp nhn tng phn dng ngoi tr (do không thng nht vi ban giám đc)
+ nh hng đn tng th báo cáo tài chính thì kim toán viên đa ra ý kin không
chp nhn.
c) i vi trng hp tn ti s kin không chc chn xy ra trong tng lai, nm
ngoài kh nng kim soát ca đn v đc kim toán và kim toán viên, nu s kin đó
đc xem là có nh hng trng yu đn báo cáo tài chính thì kim toán viên đa ra ý
kin chp nhn tng phn dng tùy thuc vào.
Bên cnh vic đa ra ý kin v báo cáo tài chính, kim toán viên cng có th trình
bƠy đon nhn mnh v mt s yu t nh hng không trng yu đn báo cáo tài chính
nhng không lƠm thay đi ý kin ca kim toán viên. Các vn đ thng đc kim toán
viên lu ý lƠ khi thông tin đính kèm vi báo cáo tài chính không nht quán vi báo cáo
tài chính, hoc khi khách hàng còn tn ti yu t không chc chn trng yu liên quan
đn các s kin hoc điu kin gây ra nghi ng v gi đnh hot đng liên tc và thông
tin nƠy đư đc công b đy đ trong phn thuyt minh báo cáo tài chính…
Chun mc kim toán Vit Nam hin hành (Ban hành kèm theo Thông t s
214/2012/TT-BTC ngày 06 tháng 12 nm 2012 ca B Tài chính và
có hiu lc
thi hành k t ngày 01/01/2014
)
Chun mc kim toán hin hành gm 37 chun mc, trong đó có ba chun mc quy
đnh v báo cáo kim toán và ý kin kim toán:
- VSA 700: Hình thành ý kin kim toán và báo cáo kim toán v báo cáo tài chính.
- VSA 705: Ý kin kim toán không phi là ý kin chp nhn toàn phn
10


- VSA 706: on ắVn đ cn nhn mnh” vƠ ắVn đ khác” trong báo cáo kim
toán v báo cáo tài chính.
VAS 700 hin hƠnh quy đnh ý kin kim toán gm hai dng:
́ kin chp nhn toàn phn khi kim toán viên kt lun rng báo cáo tƠi chính đc

lp, trên các khía cnh trng yu, phù hp vi khuôn kh v lp và trình bày báo cáo tài
chính đc áp dng.
Ý kin không phi là ý kin chp nhn toàn phn trong báo cáo kim toán đc đa
ra trong các trng hp:
- Phm vi công vic kim toán b gii hn;
- Kim toán viên kt lun rng báo cáo tƠi chính, xét trên phng din tng th, vn
còn sai sót trng yu.
a) Trong trng hp kim toán viên không th thu thp đc đy đ bng chng kim
toán thích hp đ lƠm c s đa ra ý kin kim toán, nhng kim toán viên kt lun rng
nhng nh hng có th có ca các sai sót cha đc phát hin (nu có) có th là trng
yu nhng:
+ không lan ta đi vi báo cáo tài chính thì kim toán viên đa ra ý kin kim toán
ngoi tr.
+ lan ta đi vi bo cáo tài chính thì kim toán viên đa ra ý kin t chi. Trong mt
s rt ít trng hp liên quan đn nhiu yu t không chc chn, kim toán viên phi t
chi đa ra ý kin khi mc dù đư thu thp đc đy đ bng chng kim toán thích hp
liên quan đn tng yu t không chc chn riêng bit nhng kim toán viên vn kt lun
rng không th đa ra ý kin kim toán v báo cáo tài chính do nhng nh hng tng
tác có th có ca nhng yu t không chc chn và nhng nh hng ly k ca nhng
yu t nƠy đn báo cáo tài chính.
11


b) Trong trng hp kim toán viên kt lun là các sai sót, xét riêng l hay tng hp
li, có nh hng trng yu nhng:
+ không lan ta đi vi báo cáo tài chính thì kim toán viên đa ra ý kin kim toán
ngoi tr.
+ lan ta đi vi báo cáo tài chính thì kim toán viên đa ra ý kin kim toán trái
ngc.
Nu kim toán viên thy cn phi thu hút s chú ý ca ngi s dng đi vi mt

vn đ đư đc trình bày hoc thuyt minh trong báo cáo tƠi chính, mƠ theo xét đoán ca
kim toán viên, vn đ đó lƠ đc bit quan trng đ ngi s dng hiu đc báo cáo tài
chính thì kim toán viên phi trình bƠy thêm đon ắVn đ cn nhn mnh” trong báo
cáo kim toán, đ th hin là kim toán viên đư thu thp đy đ bng chng kim toán
thích hp cho thy vn đ đó không b sai sót trng yu trong báo cáo tƠi chính. on
ắVn đ cn nhn mnh” ch đc đ cp đn các thông tin đư đc trình bày hoc thuyt
minh trong báo cáo tài chính đ không làm gim tính hu hiu ca nó nh:
 S không chc chn liên quan ti kt qu trong tng lai ca các v kin tng hoc
các quyt đnh ca c quan qun lý;
 Vic áp dng mt chun mc k toán mi trc ngày có hiu lc (nu đc phép)
mà vic áp dng đó có nh hng lan ta đi vi báo cáo tài chính;
 Mt bin c ln đư nh hng hoc tip tc có nh hng đáng k đn tình hình tài
chính ca đn v.
Nu kim toán viên thy cn phi trao đi v mt vn đ khác ngoài các vn đ đư
đc trình bày hoc thuyt minh trong báo cáo tƠi chính, mƠ theo xét đoán ca kim toán
viên, vn đ khác đó lƠ thích hp đ ngi s dng hiu rõ hn v cuc kim toán, v
trách nhim ca kim toán viên hoc v báo cáo kim toán, đng thi pháp lut và các
12


quy đnh cng không cm vic này thì kim toán viên phi trình bày v vn đ đó trong
báo cáo kim toán, vi tiêu đ ắVn đ khác” hoc ắCác vn đ khác”.
So sánh hai h thng chun mc này v phng din ý kin kim toán, ta thy có hai
thay đi c bn:
- Th nht, chun mc kim toán Vit Nam hin hành gp ý kin ngoi tr, ý kin
không chp nhn và ý kin t chi đa ra ý kin thành dng ý kin không phi là ý kin
chp nhn toàn phn. Nh vy chun mc kim toán Vit Nam hin hành phân loi ý
kin kim toán thành hai loi chính là ý kin kim toán chp nhn toàn phn và ý kin
kim toán không phi là ý kin chp nhn toàn phn.
- Th hai, khi có yu t trng yu nhng không chc chn liên quan đn s kin có

th xy ra trong tng lai, nm ngoài kh nng kim soát ca đn v và kim toán viên
thì kim toán viên đa ra ý kin có đon nhn mnh thay vì ý kin chp nhn tng phn
dng tùy thuc vƠo. Nh vy, chun mc kim toán hin hƠnh đư loi b ý kin chp
nhn tng phn dng tùy thuc vào so vi chun mc c. S d có s loi b này là vì
các x lý k toán cho nhng yu t không chc chn đư đc quy đnh trong VAS 18 ậ
Các khon d phòng, tài sn và n tim tàng. Nu doanh nghip áp dng đúng theo chun
mc thì kim toán viên không cn đa ra ý kin ngoi tr dng tùy thuc vào na.
Tóm li, đ kim đnh mi quan h gia các loi ý kin kim toán vi tính bn vng
trong li nhun, tác gi chia các loi ý kin kim toán đc ban hƠnh trong giai đon
2009 ậ 2012 theo VSA 700 trc đơy thƠnh hai loi ý kin kim toán chính ging nh
VSA 700 hin hành là ý kin chp nhn toàn phn và ý kin không phi là ý kin chp
nhn toàn phn (đc thay th bng thut ng ý kin kim toán điu chnh). Nh vy, ý
kin kim toán điu chnh trong phm vi bài nghiên cu s bao gm ý kin chp nhn
tng phn, ý kin không chp nhn và ý kin t chi. Ngoài ra, ý kin chp nhn toàn
vi đon nhn mnh cng đc xp vào nhóm ý kin kim toán điu chnh đ tách bit
vi ý kin chp nhn toàn phn. Mc dù đơy không phi là cách phân loi chính thc
13


theo nh quy đnh ca chun mc kim toán quc t cng nh Vit Nam nhng cách
phân loi này thng đc s dng trong nhiu nghiên cu (Butler và cng s, 2004;
Lin và cng s, 2011; Vichitsarawong và Pornupatham, 2015). Các nghiên cu phân loi
ý kin chp nhn toàn phn vi đon nhn mnh nh mt dng điu chnh vi hàm ý là
ý kin kim toán chp nhn toàn phn đc xem là ý kin chun hoc ắhoàn ho” (clean
opinion) và bt c mt s khác bit nào so vi ý kin chun, k c đon nhn mnh, cng
đc xem nh lƠ điu chnh.
2.1.2 C s lý thuyt v li nhun và nhng thuc tính đi din cho chtălng li
nhun
Mt mng đ tài ln trong nghiên cu k toán là cung cp bng chng v vn đ li
nhun hu ích nh th nào cho vic ra các quyt đnh kinh t ca nhiu đi tng s

dng khác nhau. Các câu hi v s hu ích ca li nhun có tm quan trng không ch
vi nhng ngi s dng thông tin tài chính mà còn vi nhng ngi hành ngh, nhng
nhà qun lý và nhng nhà nghiên cu v k toán vì li nhun đc đa s tin là khon
mc mang thông tin giá tr nht đc cung cp trong báo cáo tài chính (Lev, 1989). Ch
tiêu li nhun thng đc s dng bi nhng chuyên gia phân tích t s đ xác đnh
nng lc quá kh, hin ti vƠ tng lai ca doanh nghip trong vic gia tng giá tr cho
c đông. Doanh nghip s khó tn ti trong điu kin li nhun liên tc thp hay thm
chí là âm. Hn na, li nhun ly k ln là ngun lc thit yu cho tim nng tng trng
ca mt doanh nghip. Bng nhng nghiên cu thc nghim ca mình, Biddle và cng
s (1995), Liu và cng s (2002), Francis và cng s (2003) cng khng đnh rng li
nhun là ngun thông tin đc trng nht v mt doanh nghip mƠ các nhƠ đu t tin
tng vƠo nó hn bt k nhng thc đo tng hp nào khác v kt qu hot đng nh
c tc, dòng tin
Tóm li, li nhun đc xem là thông tin quan trng nht trong báo cáo tài chính nên
cht lng li nhun cng lƠ yu t quan trng đi vi nhng quyt đnh đu t. Mt
14


doanh nghip có li nhun cao cha hn đư tt hn mt doanh nghip có li nhun tuy
thp hn nhng tng trng n đnh hn qua các k vì điu đó cho thy li nhunp ca
doanh nghip nƠy đc kim soát và duy trì tt hn. Nhng khon li nhun đt đc t
kt qu ca s may mn s không bao gi là mt la chn đ đu t. Nh vy li nhun
cao rõ ràng là không quan trng bng li nhun có cht lng cao.
Schipper và Vincent (2003) cho rng tm quan trng ca cht lng li nhun có th
đc gii thích da vào ba quan đim ca: nhà đu t, ngi s dng các thông tin tài
chính và ngi thit lp chun mc k toán:
+ T quan đim ca nhà đu t: cht lng li nhun cung cp mt tín hiu cho s
phân b ngun lc. Cht lng li nhun thp là điu không đc mong đi vì chúng
làm gim tng trng kinh t do phân b sai vn.
+ T quan đim ca ngi s dng các thông tin tài chính: li nhun thng đc s

dng trong các tha thun khen thng và trong các kh c vay. li nhun phóng đi
s đc s dng nh mt ch s đo lng thành qu qun lý, t đó dn đn vic khen
thng vt mc cho các nhà qun lý. Ngoài ra, li nhun phóng đi có th che giu kh
nng thanh toán đang xu dn ca doanh nghip, dn đn sai lm ca các ch n khi tip
tc cho doanh nghip vay vn.
+ Cui cùng t quan đim ca nhng ngi thit lp chun mc k toán: luôn tìm
kim thông tin phn hi liu rng các chun mc k toán có hiu qu hay không và h
có xu hng tp trung vào kt qu đu ra, trong đó có vic báo cáo li nhun.
 đáp ng nhu cu ln v vn và chi tiêu cho hot đng kinh doanh, mt công ty
không th ch da trên ngun lc ni b hoc các khon n đ tài tr cho các hot đng
Vì vy, công ty cn phi tng vn theo hình thc c phn. Vn c phn cƠng tng thì dn
đn càng có nhiu c đông. Healy và Palepu (1993) ch ra rng mc đ đa dng s hu
càng cao s to ra mc đ thông tin bt cân xng càng cao. Vì vy nhà qun lý không
th đáp ng nhu cu ca tt c nhng ngi s dng báo cáo tài chính, vn đ này s làm
15


gia tng mc đ ph thuc vào thông tin k toán. Do đó, vai trò ca cht lng li nhun
tr nên cn thit và mc đ quan trng ca nó có th đt lên trc bt k s ph thuc
vào các thông tin k toán đc công b nào.
Tuy nhiên, đn nay đnh ngha v cht lng li nhun vn cha đc thng nht
mc dù s lng nghiên cu v ch đ này là rt đáng k. Cht lng li nhun đc
cho là mc đ mà li nhun đc báo cáo phn ánh đc thc trng kinh t ca mt
công ty. Theo Healy và Wahlen (1999), báo cáo tài chính s kém hu ích dn đn vic
phân b ngun lc không hiu qu khi li nhun k toán đc báo cáo không phn ánh
thc trng kinh t ca các hot đng tài chính ca công ty trong sut giai đon báo cáo.
Hoc theo Lang và cng s (2003), li nhun đc đánh giá lƠ cht lng nu li nhun
có đc đim là ít b nhà qun tr điu chnh, ghi nhn kp thi nhng thông tin xu ca
th trng và có mi liên h cht ch vi giá c phiu. Dechow và Schrand (2004) thì
cho rng li nhun có cht lng cao là phi phn ánh kt qu hot đng hin ti ca

công ty và là mt ch báo tt cho kt qu hot đng trong tng lai. ó cng phi là mt
thc đo hu ích trong vic đánh giá giá tr công ty.
Tóm li, cht lng li nhun vn cha có đnh ngha rõ rƠng nhng theo các nghiên
cu trc đơy, nu li nhun th hin đc mt s thuc tính nht đnh mƠ nhƠ đu t
mong mun có đc  li nhun thì li nhun đc xem là có cht lng. Có by thuc
tính đi din cho cht lng li nhun gm:

16


1. Cht lng dn tích (accrual quality)
2. Tính bn vng (persistence)
3. Kh nng d báo (predictability)
4. Tính n đnh (smoothness)
5. Kh nng phn ánh xác thc giá tr (value relevance)
6. Tính kp thi (timeliness)
7. Tính thn trng (conservatism)
By thuc tính nƠy đc phân loi làm hai nhóm da theo c s k toán (accounting-
based) hoc c s th trng (market-based). Bn thuc tính đu tiên là theo c s k
toán vì các thuc tính này có th đo lng đc da vào s liu trên s k toán. Ba thuc
tính còn li đc đo lng da trên mi tng quan gia li nhun theo s k toán và
giá tr th trng; vì vy nhóm sau đc gi là thuc tính da trên c s th trng
(Francis và cng s, 2003).
+ Cht lng dn tích (accrual quality): Hu ht các nhà nghiên cu đu chp nhn
rng li nhun đc báo cáo lƠ đi din tt nht cho li nhun kinh t; trong khi đó li
nhun kinh t li là li nhun phn ánh hiu qu hot đng tht s ca công ty (Choi và
Jeter, 1992).  đánh giá mc đ mà li nhun đc báo cáo ắgn” vi li nhun kinh
t nh th nào thì dòng tin t các hot đng kinh doanh đc s dng lƠm thc đo
thay th cho li nhun kinh t, bi vì li nhun kinh t là mt đi lng không quan sát
đc. Tuy nhiên thc đo nƠy cng không thc s hoàn ho là bi vì li nhun đc báo

cáo và dòng tin t các hot đng kinh doanh s khác nhau do c s dn tích (cha k
đn khu hao, phân b…). Vì vy, rt nhiu nhà nghiên cu tp trung vƠo đ ln và mc
đ bin đng ca các khon dn tích đ đánh giá cht lng ca li nhun. Theo đó, mt
vài nghiên cu (Harris và cng s, 2000; Penman, 2001; Francis và cng s, 2004) kt
lun rng nu tin chim t l ln trong li nhun đc báo cáo, thì đó lƠ biu th ca
cht lng li nhun đáng mong đi.
C s k toán
(accounting ậ based)
C s th trng
(market ậ based)
17


+ Tính bn vng (persistence): là mt thuc tính rt quan trng đi din cho cht
lng li nhun. Vì tính bn vng ca li nhun đc xem là tiêu chun đ đánh giá kh
nng duy trì li nhun ca mt doanh nghip, t đó nó s là mt ch báo tt cho d đoán
li nhun trong tng lai, nên tính bn vng luôn luôn đc các nhƠ đu t mong đi
(Penman và Zhang, 2002).
Lý thuyt đnh giá ch ra rng các nhƠ đu t dƠi hn đánh giá cao li nhun bn
vng. Li nhun bn vng ngha là li nhun chc chn có đc  tng lai, và thuc
tính này giúp cho li nhun đc đánh giá lƠ có cht lng cao vì nó cung cp đu vào
chính xác hn cho vic đnh giá dòng tin tng lai. Hn na, vì mc tiêu ca báo cáo
tài chính là trình bày các thông tin hu ích cho vic ra quyt đnh nên li nhun càng bn
vng thì cƠng đt đc tiêu chí hu ích ca báo cáo tài chính.
Mt s kt qu nghiên cu ca các tác gi (Kormendi và Lipe, 1987), (Collins và
Kothari, 1989), (Easton và Zmijewski, 1989) cung cp bng chng v mi quan h gia
li nhun bn vng và h s phn ng ca li nhun vi giá c phiu (earnings response
coefficient), kt qu cho thy rng các công ty có kh nng duy trì li nhun tt hn s
nhn đc phn ng mnh hn trong giá c phiu. Bên cnh đó cng có mt s nghiên
cu v s tng quan gia tính bn vng ca li nhun vi quyt đnh khen thng

(Baber và cng s, 1998), giá tr th trng trái phiu (Bhojraj và Swaminathan, 2007)
và s d đc ca báo cáo thng niên (Li, 2008) đ cho thy mc đ quan trng ca
thuc tính này.
+ Kh nng d báo (predictability): Lipe (1990) đnh ngha thuc tính này là kh
nng mƠ li nhun hin ti có th dùng đ d báo li nhun trong tng lai. Kh nng
d báo đc đánh giá cao bi nhng ngi tham gia th trng, đc bit là các nhà phân
tích tài chính. H cho rng đc tính này là mt thành phn quan trng trong vic đnh giá
công ty và d đoán li nhun, giá c phiu đ đa ra các đ xut mua bán c phiu. Các
nghiên cu cho thy nhng công ty mà có kh nng d báo li nhun thp luôn phi chu
18


chi phí đi vay cao hn; nguyên nhân là do s gii hn trong kh nng d báo li nhun
dn đn bt cân xng thông tin và ri ro cao hn. Nghiên cu ca Crabtree và Maher
(2005) cung cp thêm bng chng ch ra rng kh nng d báo li nhun ca mt công
ty t l nghch vi lãi trên trái phiu, và t l thun vi th hng ca trái phiu.
+ Tính n đnh (smoothness): Tính n đnh ca li nhun là mt thuc tính quan
trng, thuc tính này vn luôn nhn đc nhiu s quan tâm trong các tài liu k toán.
Trong nhiu nghiên cu, tính n đnh đc xem là la chn thuc v ban qun tr. Có
ngha lƠ, các nhà qun lý s chuyn li nhun trong nhng nm kinh doanh tt sang
nhng nm kinh doanh gp nhiu khó khn đ li nhun báo cáo không có quá nhiu
bin đng gia các nm (Copeland, 1968). Tuy nhiên, các nhà nghiên cu có hai cách
gii thích chính cho vic ắlàm phng” li nhun nh sau:
Mt mt, mt s nhà nghiên cu (Levitt, 1988; Bhattacharya và cng s, 2003) cho
rng vic ắlƠm phng” li nhun là c tình che giu thông tin. Theo cách nhìn này, nhng
ngi bên trong công ty s giu các hƠnh đng ca h và tránh s can thip ca bên
ngoƠi đ trc li riêng cho mình. Ví d, các nhà qun lý s ắlƠm phng” li nhun gia
các nm đ đt ch tiêu khen thng (Healy, 1985) và đm bo vic làm ca mình
(Fudenberg và Tirole, 1995, Arya và cng s, 1998). Phm Th Bích Vân (2013) cng
cho rng các doanh nghip n lc gim thiu s bin đng trong ch tiêu li nhun gia

các k k toán nhm gi giá c phiu đc n đnh hoc làm tng giá tr th trng ca
c phiu. Bi vì li nhun gia các k k toán bin đng ln đng ngha vi ri ro cao
khi đu t vƠo công ty đó, vì th, giá c phiu s rt giá so vi giá c phiu ca các công
ty có li nhun n đnh qua các k k toán. H qu là, nhà qun tr ca các doanh nghip
niêm yt có khuynh hng điu chnh li nhun (theo hng san bng) nhm đt đc
s n đnh v li nhun gia các k k toán đ đm bo li nhun bn vng trong dài
hn.