pháp luật về hoạt động của thanh tra ngân hàng nhà nước việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 36 (2010 – 2014)

PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA
THANH TRA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC
VIỆT NAM

Giáo viên hướng dẫn
Lê Huỳnh Phương Chinh

Sinh viên thực hiện
Lê Trang Yến Quyên
MSSV: 5105900
Lớp: Luật Thương mại 1- K36

Cần Thơ, 2013


LỜI CAM ĐOAN



Tôi cam đoan rằng đề tài này là do chính tôi thực hiện, các số liệu, các trích
dẫn và phân tích trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với bất kỳ đề tài
nghiên cứu khoa học nào.

Cần Thơ, ngày 28 tháng 11 năm 2013
Sinh viên thực hiện
Lê Trang Yến Quyên


LỜI CẢM TẠ

Trải qua gần 4 năm học tập tại trường Đại Học Cần Thơ, được sự chỉ bảo tận
tình của các Thầy Cô, nhất là Thầy Cô Khoa Luật đã tạo cho em một nền tảng kiến
thức khá vững chắc trước khi bước vào cuộc sống thực tế. Đặc biệt trong quá trình
nghiên cứu đề tài này em đã nhận được sự quan tâm, ủng hộ tận tình của Giáo viên
hướng dẫn nhờ đó mà em đã hoàn thành khá tốt luận văn của mình. Với kiến thức
và điều kiện nghiên cứu có hạn nên nội dung luận văn còn nhiều thiếu sót, rất mong
nhận được sự chỉ dạy và góp ý của quý Thầy Cô để luận văn của em được hoàn
chỉnh hơn.
Em xin cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại Học Cần Thơ, quý Thầy Cô Khoa
Luật đã trang bị kiến thức cho em trong suốt thời gian học tập tại trường.
Em xin cảm ơn Cô Lê Huỳnh Phương Chinh đã tận tình hướng dẫn, chỉnh
sửa để em hoàn thành tốt Luận văn của mình.
Sau cùng, em xin chúc quý Thầy Cô, Ban lãnh đạo nhà trường dồi dào sức
khỏe và luôn thành công trong cuộc sống.
Chân thành cảm ơn!

Cần Thơ, ngày 28 tháng 11 năm 2013
Sinh viên thực hiện
Lê Trang Yến Quyên


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

..............................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…tháng 12 năm 2013

Giáo viên hướng dẫn


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…tháng 12 năm 2013

Giáo viên phản biện


MỤC LỤC

Trang
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1
2. Mục tiêu của đề tài .............................................................................................1
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. ...................................................................2

4. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................2
5. Cơ cấu của đề tài ................................................................................................3
CHƯƠNG 1: ..............................................................................................................5
GIỚI THIỆU CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA THANH TRA NGÂN HÀNG
NHÀ NƯỚC VIỆT NAM .........................................................................................5
1.1 Tổng quan về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: ...............................................5
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: ..........................5
1.1.2. Vai trò của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. ................................................7
1.1.2.1. Vai trò quản lý Nhà nước của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. ............7
1.1.2.2. Vai trò là Ngân hàng Trung ương. ........................................................10
1.1.3. Giới thiệu hoạt động của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: ........................14
1.2 Tổng quan về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: ..16
1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:........16
1.2.1.1. Khái niệm Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: ........................16
1.2.1.2. Mục đích, nguyên tắc, đặc điểm của hoạt động thanh tra do Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam thực hiện: ..........................................................................17
1.2.2. Vai trò của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: ..............................20
1.3 Sơ lược quá trình phát triển hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước
Việt Nam: .................................................................................................................23
1.4 Mối liên hệ giữa hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
và hoạt động giám sát do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực hiện: ...............25
CHƯƠNG 2: ............................................................................................................29
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA THANH TRA NGÂN
HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ..........................................................................29
2.1 Quy định pháp luật về đối tượng của hoạt động thanh tra do Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam thực hiện: ..............................................................................29
2.1.1. Tổ chức tín dụng:.........................................................................................29
2.1.1.1. Các loại hình tổ chức tín dụng là đối tượng của hoạt động Thanh tra
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. .......................................................................29
2.1.1.2. Quyền và nghĩa vụ của tổ chức tín dụng khi là đối tượng của Thanh tra

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. .......................................................................34
2.1.2. Tổ chức được thực hiện hoạt động ngân hàng. ...........................................38
2.1.3. Các cơ quan nhà nước, các tổ chức kinh tế xã hội và cá nhân. ...................40


2.2 Quy định pháp luật về nội dung của hoạt động thanh tra do NHNN Việt
Nam thực hiện. ........................................................................................................42
2.2.1. Thanh tra việc chấp hành pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. .....42
2.2.2. Xem xét, đánh giá mức độ rủi ro, năng lực quản trị rủi ro và tình hình tài
chính của đối tượng Thanh tra Ngân hàng. ...........................................................46
2.3 Quy định pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn của Thanh tra Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam khi tiến hành hoạt động thanh tra. .............................................51
2.4 Quy định của pháp luật về các phương pháp thanh tra của Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam khi tiến hành hoạt động thanh tra. .............................................54
2.4.1. Phương pháp Thanh tra tuân thủ. ................................................................54
2.4.2. Phương pháp Thanh tra trên cơ sở rủi ro. ....................................................56
CHƯƠNG 3: ............................................................................................................60
THỰC TRẠNG CỦA HOẠT ĐỘNG THANH TRA DO NGÂN HÀNG NHÀ
NƯỚC VIỆT NAM THỰC HIỆN - VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN
...................................................................................................................................60
3.1 Thực trạng về hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực
hiện. ..........................................................................................................................60
3.1.1. Thực tiễn của hoạt động thanh trado Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực
hiện. .......................................................................................................................60
3.1.2. Một số tồn tại trong hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
thực hiện. ...............................................................................................................63
3.2 Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam. ......................................................................................66
3.2.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật về hoạt động của Thanh tra ngân
hàng nhà nước Việt Nam. ......................................................................................66

3.2.1.1. Môi trường hoạt động của hệ thống các tổ chức tín dụng hiện nay tìm
ẩn nhiều rủi ro. ...................................................................................................66
3.2.1.2. Sự phát triển của thị trường tài chính và mở cửa thị trường tài chính ở
nước ta. ..............................................................................................................68
3.2.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân
hàng Nhà nước: .....................................................................................................70
KẾT LUẬN ..............................................................................................................78


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT


NHNN : Ngân hàng Nhà nước
TCTD : Tổ chức tín dụng
NHTW : Ngân hàng Trung ương


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU

1.Lý do chọn đề tài
Thanh tra Ngân hàng là một trong những hoạt động thiết yếu của Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam. Thanh tra Ngân hàng còn là công cụ hữu hiệu, nhằm thực hiện
có hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước của Ngân hàng Nhà nước, hướng tới mục
tiêu đảm bảo an toàn trong hoạt động do các tổ chức tín dụng thực hiện. Hoạt động
Thanh tra Ngân hàng nói chung góp phần bảo đảm và tăng cường pháp chế, kỷ luật
Nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng; đảm bảo an toàn hoạt động
của các tổ chức tín dụng. Hoạt động Thanh tra, giám sát của Thanh tra Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam nói riêng, đóng vai trò quan trọng trong công tác quản lý của

Ngân hàng Nhà nước, nhất là trong công cuộc đổi mới hoạt động ngân hàng ở nước
ta hiện nay.
Tuy nhiên, những yêu cầu trên đối với pháp luật hoạt động thanh tra nói chung
và pháp luật về tổ chức và hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
nói riêng hiện nay vẫn còn được thực hiện một cách hạn chế. Một bộ phận cơ chế
chính sách pháp luật liên quan đến hoạt động của Thanh tra Ngân hàng vẫn chưa
đáp ứng được yêu cầu thực tế, thậm chí còn bộc lộ không ít những điểm không phù
hợp và còn nhiều sơ hở. Các văn bản pháp quy ban hành còn thiếu sự đồng bộ, đôi
khi chồng chéo. Bên cạnh đó, các cơ quan có trách nhiệm hướng dẫn lại chậm khiến
cho các tổ chức chấp hành còn nhiều khó khăn và lúng túng. Những bất cập nêu
trên làm hạn chế kết quả hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
trong thời gian qua.
Mặt khác, để nhìn nhận rõ hơn về tính hiệu quả của việc áp dụng pháp luật,
đồng thời là cơ sở để đưa ra các giải pháp cụ thể nhằm góp phần tạo khung pháp lý
cho hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tiến hành.
Do vậy, nghiên cứu pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam đã trở thành yêu cầu cấp thiết. Đây là nguyên nhân của việc người
viết lựa chọn đề tài “PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA THANH TRA
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM”nhằm nêu lên thực trạng pháp luật về
hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, đồng thời kiến nghị những giải pháp
hoàn thiện những quy định pháp luật có liên quan.
2.Mục tiêu của đề tài
Đề tài nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn đối với pháp luật về
hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tạo cơ sở cho việc xác lập
và thực hiện những quyền và nghĩa vụ cơ bản của Thanh tra Ngân hàng Nhà
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

1

SVTH: Lê Trang Yến Quyên

Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

nướcViệt Nam trong quá trình thực hiện nhiệm vụ kiểm soát theo chức năng của
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đối với các tổ chức tín dụng tại Việt Nam. Ngoài ra,
đề tài còn hướng tới việc đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về
hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
3.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
Đối tượng nghiên cứu: Đề tài đề cập đến những nét chính về chức năng, nhiệm
vụ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
và những quy định của pháp luật về hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà nước
Việt Nam tiến hành. Thực trạng của hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà
nướcViệt Nam tiến hành và đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện pháp luật về
Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Bên cạnh đó, đề tài còn nghiên cứu mối quan hệ giữa hoạt động Thanh tra
Ngân hàng với hoạt động Giám sát Ngân hàng doNgân hàng Nhà nước Việt Nam
thực hiện. Những vấn đề này làm cơ sở để đánh giá đúng hơn về thực trạng pháp
luật thanh tra nói chung, pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước
nói riêng và làm rõ yêu cầu về sự phù hợp của pháp luật về hoạt động của Thanh tra
Ngân hàng Nhà nước trong từng giai đoạn.
Phạm vi nghiên cứu: Đề tài có mục đích tìm hiểu vềNgân hàng Nhà nước Việt
Nam trong việc thực hiệnchức năngthanh tra chuyên ngành về ngân hàng;hoạt động
của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam với vai trò là công cụ quan trọng của
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong việc thực hiện chức năng quản lý Nhà nước
về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Nghiên cứu pháp luật về hoạt động thanh travà
tìm hiểu thực trạng hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tiến
hành.
Đề tài luận văn chủ yếu nghiên cứu về: Khái niệm, đặc điểm, vai trò, hoạt
động của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; khái niệm, vị trí, vai trò, nguyên tắc hoạt

động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; quy định của pháp luật về đối
tượng, nhiệm vụ, quyền hạn và phương pháp thanh tra của Thanh tra Ngân hàng
Nhà nước trong quá trình Thanh tra Ngân hàng. Phân tích, đánh giá pháp luật về
Thanh tra Ngân hàng Nhà nước, thực trạng hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà
nước, qua đó, đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra do
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tiến hành.
4.Phương pháp nghiên cứu
Trong đề tài luận văn này, người viết đã sử dụng một số phương pháp nghiên
cứu sau:
Phương pháp sưu tầm tài liệu: Trong quá trình nghiên cứu người viết cần tham
khảo nhiều tài liệu liên quan đến đề tài để có cái nhìn tổng quát hơn về Thanh tra
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

2

SVTH: Lê Trang Yến Quyên


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Từ đó có thể tránh được những sai lầm, thiếu sót
trong đề tài nghiên cứu.
Phương pháp thu thập và xử lý thông tin: Phương pháp này giúp cho việc xác
định và đánh giá vấn đề cần nghiên cứu được chính xác hơn. Người viết đã tiến
hành việc thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách, báo, tạp chí, truy
cập vào các trang web để việc nghiên cứu hoàn chỉnh hơn.
Phương pháp phân tích câu chữ: Việc người viết sử dụng phương pháp này
nhằm mục đích hiểu rõ ý chí của người làm luật. Từ đó có thể đưa ra những đánh
giá không trái với quy định của pháp luật, những giải pháp để hoàn thiện các quy
định đó. Đồng thời hoàn thiện hơn về nội dung của đề tài.

Ngoài ra, người viết còn sử dụng một số phương pháp phân tích khác như diễn
dịch, liệt kê…, để hoàn thành tốt đề tài luận văn này.
5.Cơ cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Giới thiệu chung về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà
Nước Việt Nam.
Nêu những lý luận cơ bản về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, hoạt động của
Thanh traNgân hàng Nhà nước,đồng thời nêu tác động của chúng tới quá trình quản
lý Nhà nước về lĩnhvực tiền tệ và hoạt động ngân hàng.
Chương 2. Quy định pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam.
Trình bày và phân tích các quy định pháp luật về hoạt động của Thanh tra
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Chương 3. Thực trạng của hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà nước
Việt Nam thực hiện - và một số giải pháp hoàn thiện.
Trong chương 3 nêu lên tình hình thực trạng về hoạt động thanh tra do Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam thực hiện đang diễn ra, bên cạnh đó phản ánh kết quả đạt
được, cũng như những hạn chế trong hoạt động thanh tra do Ngân hàng Nhà nước
tiến hành, đồng thời đưa ra những giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về hoạt
động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Đề tài nghiên cứu “Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam”đây là một vấn đề liên quan đến nhiều chủ thể khác nhau trong xã
hội, cũng như tính phức tạp về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể, đòi hỏi người
nghiên cứu đề tài nàycần có kiến thức về lĩnh vực thanh tra, tiền tệ và hoạt động
ngân hàng, ngoài ra cũng cần có kiến thức về các lĩnh vực khác trong đời sống xã
hội, cả kiến thức về lý luận lẫn thực tiễn. Là một sinh viên, lần đầu tiên làm quen
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

3

SVTH: Lê Trang Yến Quyên


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

với việc nghiên cứu một đề tài khoa học luật và với thời gian nghiên cứu còn hạn
chế cũng như vốn kiến thức, hiểu biết có giới hạn, vì vậy việc nghiên cứu có những
khiếm khuyết, thiếu sót hay sai lầm trong đề tài nghiên cứu này là điều khó tránh
khỏi.
Từ đó, người viết rất mong nhận được sự thông cảm và những ý kiến đóng
góp, đánh giá, phê bình của quý Thầy, Cô, các nhà nghiên cứu pháp luật và các bạn
sinh viên để Luận văn được hoàn thiện hơn và là cơ sở để người viết tiếp tục nghiên
cứu sau này.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

4

SVTH: Lê Trang Yến Quyên


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

CHƯƠNG 1:
GIỚI THIỆU CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA THANH TRA NGÂN HÀNG
NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
1.1 Tổng quan về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:
Một cách chung nhất, Ngân hàng Trung ương (NHTW), Ngân hàng Nhà nước

(NHNN), Ngân hàng Quốc gia, được hiểu là chế định tài chính công quyền, tiến
hành các hoạt động ngân hàng nhằm đảm bảo chính sách tiền tệ Quốc gia. Hiện nay,
trên thế giới phổ biến có hai kiểu tổ chức mô hình NHTW bao gồm: NHTW-NHNN
độc lập với Chính phủ và trực thuộc Chính phủ.
Đối với mô hình NHTW - NHNN độc lập với Chính phủ, NHTW - NHNN sẽ
không nằm trong cơ cấu tổ chức bộ máy của Chính phủ. Thông thường, nó sẽ chịu
chi phối từ cơ quan quyền lực mà không chịu sự lãnh đạo, điều hành từ Chính phủ.
Theo chế định này, thì hoạt động củaNHTW - NHNN hoàn toàn độc lập với Chính
phủ.
Đối với mô hình NHTW - NHNN trực thuộc Chính phủ, NHTW - NHNN là
một bộ phận trong cơ cấu tổ chức của Chính phủ, chịu sự lãnh đạo, điều hành của
Chính phủ. Theo chế định này, Chính phủ có thể can thiệp vào việc tổ chức, điều
hành, hoạt động, kể cả việc thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia.1
Về định nghĩa cụ thể thế nào là NHTW - NHNN, phần lớn pháp luật về ngân
hàng của các quốc gia đều đưa ra khái niệm về Ngân hàng Nhà nước hoặc thông
qua những quy phạm pháp luật xác định đặc điểm, chức năng để thể hiện khái niệm
về NHTW - NHNN. Có thể nói, vị trí pháp lý của NHTW - NHNN ở một số quốc
gia sẽ được quyết định bởi mục đích, tính chất, yêu cầu quản lý vĩ mô của Nhà nước
đối với hoạt động tiền tệ, tín dụng, hoạt động ngân hàng. Tổng hợp các quy phạm
pháp luật ghi nhận đặc điểm, vị trí pháp lý của NHTW - NHNN, thuật ngữ này
thông thường được hình dung như sau:
NHNN - NHTW là một cơ quan nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà
nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng.
NHTW - NHNN là một chế định tài chính thực hiện chức năng cung ứng các
dịch vụ ngân hàng cho Chính phủ và cho hệ thống các tổ chức tín dụng, không vì
mục đích lợi nhuận làm hàng đầu, và còn là cầu nối giữa Chính phủ với nền kinh tế,
giữa thị trường tài chính, tiền tệ trong nước với thị trường tài chính, tiền tệ ngoài
nước và các tổ chức tài chính quốc tế.
Giáo trình luật Ngân hàng, Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2006, tr 55-56

1

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

5

SVTH: Lê Trang Yến Quyên


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Đối với Việt Nam, Luật NHNN Việt Nam 2010 không đưa ra điều luật cụ thể
về khái niệm NHNN - NHTW Việt Nam. Điều 2 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam năm 2010, xác định vị trí pháp lý và chức năng của NHNN-NHTW Việt Nam
như sau:
NHNN - NHTW Việt Nam là cơ quan ngang bộ của Chính phủ, là NHTW của
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
NHTW - NHNN Việt Nam là pháp nhân, có vốn pháp định thuộc sở hữu Nhà
nước, có trụ sở chính tại Thủ đô Hà Nội.
NHNN - NHTW Việt Nam thực hiện chức năng quản lý Nhà nước quản lý
tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối (sau đây gọi là tiền tệ và ngân hàng); thực
hiện chức năng của NHTWvề phát hành tiền, ngân hàng của các TCTD và cung ứng
dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ.
Từ quy định trên có thể nhận thấy:
NHNN-NHTW Việt Nam được tổ chức theo mô hình trực thuộc Chính phủ.
NHNN-NHTW Việt Nam giữ vai trò là cơ quan quản lý nhà nước tương đương cấp
bộ. NHNN Việt Nam đảm bảo chức năng quản lý Nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ,
hoạt động ngân hàng và ngoại hối. Với chức năng này, NHNN Việt Nam có thẩm
quyền sử dụng các phương thức và công cụ quản lý khi thực thi nhiệm vụ của mình.
NHNN Việt Nam là NHTWcủa nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Đây là điểm khác biệt giữa NHNN - NHTW Việt Nam với các Bộ khác trong Chính
phủ. NHNN - NHTW Việt Nam còn là một ngân hàng. Ngân hàng này thực hiện
một số hoạt động ngân hàng đặc biệt, bao gồm: Hoạt động độc quyền phát hành
tiền; cung ứng các dịch vụ tài chính, tiền tệ cho Chính phủ và cho các tổ chức tín
dụng (TCTD).
Về mặt dân sự, NHNN-NHTW Việt Nam là một pháp nhân. NHNN-NHTW
Việt Nam có vốn pháp định thuộc sở hữu nhà nước. Thủ tướng Chính phủ quy định
mức vốn pháp định của NHNN - NHTW Việt Nam phù hợp trong từng thời kỳ.
NHNN - NHTW Việt Nam hoạt động theo nguyên tắc chênh lệnh thu, chi hàng năm
của NHNN được xác định từ nguồn thu hoạt động nghiệp vụ về ngân hàng, hoạt
động khác và các nguồn khác, sau khi trừ chi phí hoạt động và khoản dự phòng rủi
ro. NHNN trích từ trên lệnh thu, chi để lập quỹ thực hiện chính sách tiền tệ Quốc
gia theo quy định của Chính phủ; số còn lại nộp vào Ngân sách Nhà nước. Tư cách
pháp nhân của NHNN - NHTW Việt Nam cho phép nó có đầy đủ các quyền và
nghĩa vụ của một chủ thể pháp luật. Do vậy, NHNN - NHTW Việt Nam có quyền
tham gia ký kết các giao dịch với các TCTD và những tổ chức khác có hoạt động
ngân hàng. Tuy nhiên, mục đích chính của những hoạt động này luôn gắn với việc

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

6

SVTH: Lê Trang Yến Quyên


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia, đảm bảo an toàn, hiệu quả của hệ thống ngân
hàng.
NHTW - NHNN ở bất cứ quốc gia nào đều là một trong những cơ quan có vị

thế quan trọng, là ngân hàng đứng đầu trong hệ thống ngân hàng. Đặc điểm nổi bật
của NHTW-NHNN là nó không giao dịch, làm nghiệp vụ trực tiếp với các nhà kinh
doanh và công chúng, khách hàng của nó là tất cả các ngân hàng khác. NHTWNHNN giữ vai trò là ngân hàng của các ngân hàng; bảo quản quỹ dự trữ tiền tệ của
các ngân hàng; cho các ngân hàng vay vốn khi cần thiết, thực hiện chính sách tiền tệ
tín dụng của Nhà nước; cơ quan phát hành tiền tệ trong nước; thanh toán và tín
dụng quốc tế với NHTW-NHNN các nước khác; là cơ quan cung cấp tiền cho ngân
sách Nhà nước khi cần và làm một số nghiệp vụ của Kho bạc Nhà nước.
1.1.2. Vai trò của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Vai trò của NHNN thể thiện qua việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn chủ
yếu như: độc quyền phát hành tiền, ngân hàng của Chính phủ và các TCTD, chỉ
đạo, điều hành chính sách tiền tệ, tín dụng, giám sát, điều hòa hoạt động ngân hàng
và thị trường tài chính thông qua các chính sách và biện pháp đặc thù.
NHNN Việt Nam có hai vai trò cơ bản như sau2 :
- Vai trò quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối.
- Vai trò là một NHTW về phát hành tiền, ngân hàng của các TCTD và cung
ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ.
Các vai trò cơ bản của NHNN Việt Nam được cụ thể hóa thành những chức
năng, nhiệm vụ của NHNN trong lĩnh vực tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại
hối; thực hiện chức năng, nhiệm vụ của NHTW về phát hành tiền, ngân hàng của
các TCTD và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ, cụ thể như sau:
1.1.2.1. Vai trò quản lý Nhà nước của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Vai trò quản lý nhà nước của NHNN Việt Nam thể hiện trong việc thực hiện
chức năng, nhiệm vụ quản lý Nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại
hối.
Ngân hàng Nhà nước tham gia xây dựng chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của Nhà nước; chủ trì, phối hợp với các cơ quan hữu quan xây dựng chính
sách, kế hoạch và tổ chức thực hiện phòng chống rửa tiền.
Các chiến lược mang tính định hướng kinh tế - xã hội của đất nước, các kế
hoạch dài hạn, cũng như ngắn hạn đều có sự tham gia soạn thảo, hoạch định của
NHNN Việt Nam, đặc biệt là phần các chính sách liên quan đến chính sách tiền tệ
Quốc gia.

Khoản 3 Điều 3 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010.

2

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

7

SVTH: Lê Trang Yến Quyên


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Ngân hàng Nhà nướcxây dựng chỉ tiêu lạm pháp hằng năm để Chính phủ trình
Quốc hội quyết định và tổ chức thực hiện.
Nhiệm vụ này của NHNN Việt Nam xuất phát từ hoạt động của NHNN nhằm
ổn định giá trị đồng tiền đảm bảo chính sách tiền tệ Quốc gia. Theo đó chính sách
tiền tệ Quốc gia là các quyết định về tiền tệ ở tầm quốc gia của các cơ quan Nhà
nước có thẩm quyền, bao gồm quyết định mục tiêu ổn định giá trị đồng tiền biểu
hiện bằng chỉ tiêu lạm phát, quyết định sử dụng các công cụ và biện pháp để thực
hiện mục tiêu đề ra. Theo quy định của pháp luật về ngân hàng, Chính phủ trình
Quốc hội quyết định chỉ tiêu lạm phát hằng năm. Căn cứ vào cơ sở này, Quốc hội
quyết định chỉ tiêu lạm phát hằng năm được thể hiện thông qua việc quyết định chỉ
số giá tiêu dùng và giám sát việc thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia. Theo đánh
giá đưa ra báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư trình Chính phủ tại phiên họp ngày
26 tháng 10 năm 2013, với mức tăng 5,92% so cùng kỳ của chỉ số giá tiêu dùng
(CPI) tháng 10 năm 2013, lạm phát đã xuống mức rất thấp trong vòng một thập kỷ3.
Sau khi Quốc hội quyết định chỉ tiêu lạm phát hằng năm, Thủ tướng Chính phủ,
Thống đốc NHNN quyết định sử dụng các công cụ và biện pháp điều hành để thực
hiện mục tiêu chính sách tiền tệ Quốc gia theo quy định của Chính phủ.

Trong nền kinh tế thị trường, để kiểm soát và điều tiết tiền tệ, NHNN các nước
thường sử dụng hệ thống các công cụ như dự trữ bắt buộc, tái cấp vốn, nghiệp vụ
thị trường mở. Đối với Việt Nam, hệ thống các công cụ kiểm soát và điều tiết tiền tệ
đã được hình thành và phát triển cùng với quá trình đổi mới hệ thống ngân hàng.
Xuất phát từ thực tiễn Việt Nam, NHNN đã thực hiện việc kiểm soát, điều tiết tiền
tệ thông qua việc sử dụng các công cụ trực tiếp như: hạn mức tín dụng, lãi suất, tỷ
giá, đồng thời thiết lập và bước đầu sử dụng các công cụ gián tiếp như dự trữ bắt
buộc, tái cấp vốn, nghiệp vụ thị trường mở.
Ngân hàng Nhà nước có thẩm quyền cấp và sửa đổi bổ sung, thu hồi giấy phép
thành lập và hoạt động của các TCTD, giấy phép thành lập chi nhánh ngân hàng
nước ngoài, giấy phép thành lập văn phòng đại diện của TCTD nước ngoài, tổ chức
nước ngoài khác có hoạt động ngân hàng; cấp, thu hồi giấy phép hoạt động cung
ứng dịch vụ trung gian thanh toán cho các tổ chức không phải là ngân hàng; cấp,
thu hồi giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ thông tin tín dụng cho các tổ chức;
chấp hành việc mua bán, chia, tách, hợp nhất, sáp nhập và giải thể các TCTD theo
quy định của pháp luật...
Dưới góc độ pháp luật, giấy phép là hình thức pháp lý thể hiện việc Nhà nước
cho phép tổ chức hoặc các nhân hoạt động trong một số lĩnh vựa khi thỏa mãn một
Theo Bích Diệp - "Lạm phát đã ở mức rất thấp trong 10 năm".
truycập ngày 30
tháng 10 năm 20013, truy cập ngày 28 tháng 10 năm 2013.
3

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

8

SVTH: Lê Trang Yến Quyên

Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

số điều kiện nhất định. Giấy phép thể hiện mối quan hệ pháp lý giữa Nhà nước và tổ
chức hoặc cá nhân xin phép kinh doanh. NHNN Việt Nam là cơ quan quản lý nhà
nước chuyên ngành về lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Do vậy, đây là cơ
quan có thẩm quyền trong việc cấp giấy phép thành lập và hoạt động của các
TCTD. Đồng thời, đối với các tổ chức không phải là TCTD muốn hoạt động ngân
hàng cũng phải được NHNN cấp giấy phép hoạt động ngân hàng khi thỏa mãn
những điều kiện nhất định như: Hoạt động ngân hàng là cần thiết và có liên quan
chặt chẽ với hoạt động chính; có đủ vốn, điều kiện vật chất phù hợp với yêu cầu của
hoạt động ngân hàng…Ngoài ra, trong quá trình hoạt động, nếu muốn thay đổi về
tên của tổ chức, mức vốn điều lệ, địa điểm đặt trụ sở chính, thành viên Hội đồng
quản trị, tỉ lệ cổ phần của các cổ đông..., thì TCTD đó cần phải xin phép. Việc chia,
tách, hợp nhất, sáp nhập, mua lại, giải thể TCTD cũng phải được NHNN chấp thuận
bằng văn bản.
Từ thẩm quyền này, pháp luật ngân hàng cũng trao cho NHNN Việt Nam khả
năng được quyết định áp dụng biện pháp xử lý đặc biệt đối với TCTD vi phạm
nghiêm trọng các quy định của pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng gặp khó
khăn về tài chính, có nguy cơ mất an toàn cho hệ thống ngân hàng, gồm mua cổ
phần của TCTD; đình chỉ, tạm đình chỉ, miễn nhiệm chức vụ người quản lý, người
điều hành của TCTD; quyết định sáp nhập, hợp nhất, giải thể TCTD; đặt TCTD vào
tình trạng kiểm soát đặc biệt; thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình theo quy
định của pháp luật về phá sản đối với TCTD.
Ngân hàng Nhà nước có thẩm quyền kiểm tra, thanh tra, giám sát ngân hàng; xử lý
vi phạm pháp luật về tiền tệ và ngân hàng theo quy định của pháp luật.
Sự hoạt động thiếu ổn định của mỗi TCTD cũng điều gây tác động tiêu cực
đến hệ thống TCTD và nền kinh tế. Điều này làm giảm lòng tin của công chúng, từ
đó hoạt động của hệ thống TCTD sẽ bị ảnh hưởng. Do vậy, với NHNN việc quản lý
và kiểm soát hoạt động của các TCTD là cần thiết để đảm bảo sự hoạt động của
chúng luôn được duy trì trong khuôn khổ luật pháp góp phần thực hiện tốt chính

sách tiền tệ Quốc gia đã hoạch định. Với mục đích của Thanh tra NHNN là góp
phần đảm bảo an toàn hệ thống các TCTD, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
người gửi tiền, phục vụ việc thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia. NHNN thông
qua hoạt động của thanh tra, giám sát ngân hàng, bảo đảm sự ổn định của hệ thống
ngân hàng.
Ngoài ra, việc thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng của NHNN còn mục
đích nhằm đảm bảo sự công bằng, bình đẳng trong quan hệ của các TCTD với
khách hàng điều này thể hiện qua việc bảo vệ lợi ích hợp pháp của khách hàng với
tư cách là người đi vay thông qua các quy định chuẩn mực về vay vốn; thúc đẩy
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

9

SVTH: Lê Trang Yến Quyên


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

cạnh tranh lành mạnh và có hiệu quả thông qua quy định về chất lượng và sự cập
nhật thông tin mà các TCTD có nghĩa vụ phải cung cấp cho những người tham gia
thị trường tài chính.
NHNN Việt Nam có thẩm quyền xử lý các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực
tiền tệ và hoạt động ngân hàng như áp dụng biện pháp thu hồi giấy phép hoạt động
ngân hàng, xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định 95/2011/NĐCP của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định
202/2004/NĐ-CP ngày 10 tháng 12 năm 2004 của Chính phủ về xử phạt vi phạm
hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng.
Ngân hàng Nhà nước Việt nam chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về ngoại hối,
hoạt động ngoại hối và hoạt động kinh doanh vàng.
NHNN tham gia vào hoạt động mua bán ngoại hối với tư cách là người can
thiệp, giám sát, điều tiết nhưng cũng là người mua bán cuối cùng. Thông qua việc

mua bán ngoại hối NHNN thực hiện chức năng giám sát và điều tiết thị trường
ngoại hối theo mục tiêu của chính sách tiền tệ Quốc gia đã đề ra đồng thời theo dõi
diễn biến tỷ giá đồng bản tệ để chủ động quyết định hoặc phối hợp với NHTW các
nước khác củng cố sức mua đồng tiền này hay đồng tiền khác đảm bảo trật tự trong
quan hệ quốc tế có lợi cho nước ta.
Ngoài ra, NHNN còn thực hiện các hoạt động quản lý về ngoại hối và hoạt
động ngoại hối thông qua việc quản lý, điều hành thị trường ngoại hối, thị trường
ngoại tệ liên ngân hàng bằng cách đưa ra quy chế nhập thành viên, quy chế hoạt
động, quy định giới hạn tỷ giá mua bán ngoại tệ trên thị trường…Tham gia xây
dựng các dự luật và ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành về quản lý ngoại hối
và hoạt động ngoại hối. Cấp giấy phép, thu hồi giấy phép hoạt động ngoại hối. Dựa
vào pháp luật và các điều kiện cụ thể trong từng thời kỳ mà NHNN đưa ra các quy
định cần thiết để cấp giấy phép cho các đơn vị, tổ chức, cá nhân có hoạt động kinh
doanh ngoại hối. Kiểm tra, giám sát việc xuất, nhập khẩu ngoại hối, kiểm soát các
hoạt động ngoại hối của các TCTD. Biên lập cán cân thanh toán quốc tế để thường
xuyên nắm được dự trữ ngoại hối để xử lý trong điều kiện cần thiết.
Bên cạnh đó, NHNN còn là cơ quan quản lý nhà nước, ban hành các quy định
về quản lý vàng, đồng thời lại là cơ quan độc quyền nhập khẩu vàng, kinh doanh
vàng miếng SJC, đấu thầu vàng, mua - bán vàng để bình ổn thị trường vàng.
1.1.2.2. Vai trò là Ngân hàng Trung ương.
NHNN Việt Nam thực hiện chức năng NHTW thông qua chức năng phát hành
tiền và thực hiện các nghiệp vụ ngân hàng. Do vậy, tính độc lập tương đối của

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

10

SVTH: Lê Trang Yến

Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHNN Việt Nam được thể hiện rõ nét khi thực hiện chức năng NHTW. Những
nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của NHNN Việt Nam với vai trò là NHTW bao gồm4:
Ngân hàng Trung ương tổ chức in, đúc, bảo quản, vận chuyển tiền; thực hiện
nghiệp vụ phát hành, thu hồi, thay thế và tiêu hủy tiền.
NHTW là cơ quan duy nhất được phép phát hành tiền theo quy định của pháp
luật hoặc được Chính phủ phê duyệt nhằm đảm bảo thống nhất và an toàn cho hệ
thống lưu thông tiền tệ Quốc gia. Cụ thể, Chính phủ phát hành quy chế phát hành
tiền, bao gồm các quy định về việc in, đúc, bảo quản, vận chuyển, phát hành, thu
hồi, thay thế, tiêu hủy tiền...
Với việc độc quyền phát hành tiền, NHTW có thể điều chỉnh được lượng tiền
lưu thông để có thể kiểm soát lạm phát và từ đó có thể tăng, giảm lãi suất để tăng
lượng cầu hay giảm lượng cầu ứng với mỗi thời điểm của nền kinh tế. Do vậy,
NHTWphải có tránh nhiệm xác định số lượng tiền cần phát hành, thời điểm,
phương thức, nguyên tắc phát hành tiền để đảm bảo sự ổn định tiền tệ và phát triển
kinh tế.
Từ khi NHTW ra đời và hoạt động thì nó đã trở thành trung tâm phát hành tiền
duy nhất của mỗi quốc gia. Toàn bộ tiền mặt pháp định đều do NHTW phát hành
theo chế độ độc quyền phát hành tiền. Thông qua chức năng phát hành tiền, NHTW
sẽ tác động một cách trực tiếp đến mức tăng, giảm của tổng cung tiền tệ trong nền
kinh tế, qua đó ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu dùng.
Ngân hàng Trung ương thực hiện tái cấp vốn nhằm cung ứng tín dụng ngắn hạn và
phương tiện thanh toán cho nền kinh tế.
Tái cấp vốn là hình thức cấp tín dụng có đảm bảo của NHNN nhằm cung ứng
vốn ngắn hạn và phương tiện thanh toán cho TCTD. Đây là một công cụ thực hiện
chính sách tiền tệ Quốc gia của NHNN để điều tiết khối lượng tiền trong lưu thông
nhằm giúp các TCTD giải quyết khó khăn trong trường hợp các TCTD thiếu vốn để
hoạt động và không huy động được vốn từ các nguồn khác.

Đối với công cụ tái cấp vốn. Có thể thấy rằng cùng với việc đổi mới, điều
hành chính sách tiền tệ Quốc gia, công cụ tái cấp vốn đã được từng bước đổi mới
theo hướng thực hiện vai trò là công cụ tín dụng ngắn hạn của NHNN và NHNN
thực hiện vai trò “người cho vay cuối cùng”. Cho đến nay, việc vay tái cấp vốn theo
chỉ định đã ngày càng hạn chế. Thay vào đó, tái cấp vốn thường thông qua các hình
thức khác nhau như cho vay có bảo đảm bằng cầm cố thương phiếu và các giấy tờ
có giá ngắn hạn, chiết khấu, tái chiết khấu thương phiếu, giấy tờ có giá ngắn hạn…,

Điều 4 Luật NHNN Việt Nam 2010.

4

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

11

SVTH: Lê Trang Yến


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

đã ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong tổng mức tái cấp vốn từ NHNN cho các
TCTD.
Ngân hàng Trung ương điều hành thị trường tiền tệ, thực hiện nghiệp vụ thị trường
mở.
Thị trường tiền tệ là thị trường có vốn ngắn hạn, nơi mua, bán ngắn hạn các
giấy tờ có giá, bao gồm tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN, chứng chỉ gửi tiền và
các giấy tờ có giá khác. NHNN thực hiện nghiệp vụ thị trường mở thông qua việc
mua, bán ngắn hạn (kỳ hạn dưới một năm) các giấy tờ có giá trên thị trường tiền tệ

nhằm thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia.
Bên cạnh việc cung ứng vốn ngắn hạn cho các ngân hàng qua các hình thức tái
cấp vốn, từ tháng 7 năm 2000, nghiệp vụ thị trường mở chính thức hoạt động đã mở
ra một kênh cung ứng, điều tiết vốn khả dụng mới cho các TCTD. NHNN bước đầu
có thêm một công cụ mới để thực hiện mục tiêu của chính sách tiền tệ. Tuy đến nay
mặc dù quy mô hoạt động nghiệp vụ thị trường mở còn hạn chế, nhưng việc đưa nó
đi vào hoạt động đã tạo điều kiện cho các TCTD thành viên sử dụng linh hoạt các
giấy tờ có giá ngắn hạn, góp phần nhất định đối với việc điều chỉnh vốn khả dụng
cho các TCTD thành viên, đặc biệt khi thiếu hụt khả năng thanh toán.
Gần đây, việc NHNN đưa ra thực hiện nghiệp vụ hoán đổi ngoại tệ đã góp
phần quan trọng trong việc giúp các ngân hàng thương mại khắc phục tình trạng
khan hiếm tiền đồng. Sự ra đời của công cụ này đã mở đường cho các TCTD
thường sở hữu ít các giấy tờ có giá ngắn hạn trong việc tiếp nhận kênh hỗ trợ vốn từ
NHNN khi cần thiết.
Ngân hàng Trung ương kiểm soát dự trữ quốc tế; quản lý dữ trữ ngoại hối nhà
nước5.
Dự trữ ngoại hối nhà nước là tài sản bằng ngoại hối thể hiện trong bản cân đối
tiền tệ của NHNN Việt Nam6.
Đối với việc quản lý dự trữ ngoại hối nhà nước, NHNN Việt Nam chịu sự
kiểm tra của Bộ Tài chính và phải báo cáo Chính phủ về tình hình biến động của dự
trữ ngoại hối để Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Dự trữ ngoại hối
là các tài sản chiến lược dùng để chi cho các việc ngoài dự kiến, khẩn cấp như:
thảm họa chiến tranh, thiên tai, khủng hoảng tài chính, kinh tế...Tài sản dự trữ vàng,
ngoại tệ, quyền rút tiền tại quỹ tiền tệ quốc tế, kim cương, kim loại quý. NHNN
quản lý dự trữ ngoại hối nhà nước nhằm thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia, bảo
đảm khả năng thanh toán quốc tế, bảo toàn dự trữ ngoại hối nhà nước.
Điều 4 Luật NHNN 2010 và chương IV Pháp lệnh ngoại hối 2005, sửa đổi, bổ sung năm 2013.
Khoản 17 Điều 4 Pháp lệnh ngoại hối 2005, sửa đổi, bổ sung năm 2013.

5

6

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

12

SVTH: Lê Trang Yến


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Ngân hàng Trung ương tổ chức, quản lý,giám sát hệ thống thanh toán quốc gia,
cung ứng dịch vụ thanh toán cho các ngân hàng; tham gia tổ chức và giám sát sự
vận hành của hệ thống thanh toán trong nền kinh tế.
NHNN Việt Nam có thể tham gia vào hoạt động thanh toán với hai tư cách:
Cơ quan quản lý tài khoản và chủ tài khoản. Với tư cách là cơ quản lý tài khoản,
NHNN Việt Nam được mở tài khoản thanh toán, được thực hiện toàn bộ các dịch
vụ thanh toán cho các TCTD trong và ngoài nước, các tổ chức khác được làm dịch
vụ thanh toán và các ngân hàng nước ngoài, tổ chức tiền tệ, Ngân hàng Quốc tế.
Các dịch vụ thanh toán đó là: cung ứng các phương tiện thanh toán, dịch vụ thanh
toán trong nước; dịch vụ thanh toán quốc tế; dịch vụ thu hộ và các dịch vụ thanh
toán khác do NHNN Việt Nam quy định trong từng thời kỳ nhất định.
NHNN Việt Nam là cơ quan quản lý việc cung ứng các dịch vụ thanh toán của
các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán như: Tiền mặt, séc, lệnh chi hoặc ủy nhiệm
chi, ủy nhiệm thu, thẻ ngân hàng. Bên cạnh đó, NHNN tổ chức hệ thống thanh toán
liên ngân hàng để thực hiện dịch vụ thanh toán giữa các thành viên là NHNN, các
TCTD và các tổ chức khác được làm dịch vụ thanh toán.
NHTW Việt Nam chịu trách nhiệm làm đại lý và thực hiện các nhiệm vụ ngân
hàng cho Kho bạc Nhà nước, tham gia với Bộ Tài chính về việc phát hành trái phiếu

Chính phủ, trái phiếu do Chính phủ bảo lãnh.
Ngân hàng Trung ương tổ chức hệ thống thông tin tín dụng và cung ứng dịch vụ
thông tin tín dụng; thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với các tổ chức hoạt
động thông tin tín dụng cũng sẽ do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tiến hành.
NHNN Việt Nam thực hiện hoạt động thông tin tín dụng nhằm phục vụ việc
xây dựng và điều hành chính sách tiền tệ Quốc gia, hỗ trợ các tổ chức cấp tín dụng
ngăn ngừa và hạn chế rủi ro trong hoạt động kinh doanh, góp phần đảm bảo hoạt
động ngân hàng.
Ngoài những nhiệm vụ và quyền hạn nêu trên, NHNN Việt Nam còn có thẩm
quyền: Đại diện chủ sở hữu phần vốn của Nhà nước tại doanh nghiệp thực hiện
chức năng, nhiệm vụ của NHNN, TCTD có vốn nhà nước theo quy định của pháp
luật; được sử dụng vốn pháp định để góp vốn thành lập doanh nghiệp đặc thù nhằm
thực hiện chức năng, nhiệm vụ của NHNN theo quyết định của Thủ tướng Chính
phủ. Theo luật NHNN Việt Nam 2010, việc thực hiện quản lý nhà nước về bảo
hiểm tiền gửi theo quy định của pháp luật về bảo hiểm tiền gửi cũng thuộc thẩm
quyền của NHNN Việt Nam.
Tóm lại, thông qua việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn nêu trên, NHNN Việt
Nam đã thực hiện được vai trò của mình trong quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

13

SVTH: Lê Trang Yến


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

động ngân hàng và ngoại hối cũng như là một NHTW. Có thể nói, nhiệm vụ, quyền
hạn của NHNN Việt Nam luôn gắn liền với những điều kiện đảm bảo cho nền kinh

tế tăng trưởng ổn định.
1.1.3. Giới thiệu hoạt động của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:
Theo Luật NHNN Việt Nam 2010, hoạt động của NHNN Việt Nam bao gồm
các nội dung sau:
Một là, thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia7: Sự chỉ đạo chính sách tiền tệ
Quốc gia của NHNN tác động đến việc tăng, giảm lượng tiền cung ứng tiền cho nền
kinh tế, và do đó ảnh hưởng đến đời sống của mọi người dân. Chính sách tiền tệ mở
rộng sẽ cung ứng thêm tiền cho nền kinh tế, điều này kích thích tiêu dùng cho nền
kinh tế, đầu tư được khuyến khích, sản xuất mở rộng từ đó giảm thất nghiệp tăng
thu nhập Quốc dân. Ngược lại chính sách tiền tệ thắt chặt sẽ giảm cung ứng tiền cho
nền kinh tế, dẫn đến sản xuất bị thiếu vốn, người mua thiếu tiền buộc phải cắt giảm
chi tiêu, đầu tư bị hạn chế, sản xuất thu hẹp, thu nhập quốc dân giảm, dẫn đến sự
kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế.
Hai là, hoạt động phát hành tiền8: Việc độc quyền phát hành tiền đảm bảo an
toàn và thống nhất cho hệ thống lưu thông tiền tệ Quốc gia. Trách nhiệm của
NHNN là đảm bảo cung ứng đủ, không để thiếu phương tiện thanh toán, làm sao
cho tổng cung phù hợp với tổng cầu tiền tệ.
Hoạt động phát hành tiền là hành động khởi đầu cho quá trình cung ứng tiền tệ
của nền kinh tế, lượng tiền phát hành làm thay đổi các điều kiện của thị trường như:
Cung cầu vốn, lãi suất, tỷ giá…
Ba là, hoạt động tín dụng9: NHNN việt Nam là cơ quan quản lý Nhà nước về
tiền và hoạt động ngân hàng, song còn là một NHTW, vì vậy NHNN còn thực hiện
các hoạt động ngân hàng. Tuy nhiên, NHNN không cho vay đối với cá nhân, tổ
chức không phải là TCTD. Với tính chất là một NHTW, ngân hàng của các ngân
hàng, NHNN Việt Nam thực hiện hoạt động cấp tín dụng dưới các hình thức: Cho
vay, bảo lãnh, tạm ứng.
Bốn là, hoạt động thanh toán và ngân quỹ10: Hoạt động thanh toán là việc mở
tài khoản, thực hiện dịch vụ thanh toán, tổ chức và tham gia các hệ thống thanh toán
của các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán và việc mở tài khoản, sử dụng dịch vụ
thanh toán của chủ thể sử dụng dịch vụ thanh toán. NHNN được mở tài khoản và

thực hiện giao dịch trên tài khoản đó tại ngân hàng nước ngoài, tổ chức tiền tệ,
Mục 1 từ Điều 10 đến Điều 15 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010.
Mục 2 từ điều 16 đến Điều 23 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010.
9
Mục 3 điều 24 đến Điều 26 Luật Ngân hàng Nhà nước việt Nam 2010.
10
Mục 4 điều 27 đến Điều 30 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010.
7
8

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

14

SVTH: Lê Trang Yến


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Ngân hàng Quốc tế. NHNN mở tài khoản và thực hiện giao dịch cho các TCTD,
Kho bạc Nhà nước và thực hiện các giao dịch cho Kho bạc Nhà nước; làm đại lý
cho Kho bạc Nhà nước đấu thầu, phát hành và thanh toán tín phiếu, trái phiếu kho
bạc. Ngoài ra, NHNN cung ứng dịch vụ ngân quỹ thông qua việc thu, chi tiền cho
chủ tài khoản, vận chuyển, kiểm đếm, phân loại và xử lý tiền trong lưu thông. Như
vậy NHNN không trực tiếp mở tài khoản và cung ứng dịch vụ cho các cá nhân và tổ
chức ngoài TCTD. Nói chung, hoạt động này của NHNN Việt Nam nhằm mục đích
thực hiện chức năng là NHTW.
Liên quan đến hoạt động này, NHNN Việt Nam còn thực hiện việc tổ chức,
quản lý, vận hàng, giám sát hệ thống thanh toán quốc tế và tiến hành quản lý các

phương tiện thanh toán trong nền kinh tế.
Năm là, hoạt động quản lý ngoại hối và hoạt động ngoại hối11: Hoạt động
ngoại hối là các hoạt động đầu tư, vay, cho vay, bảo lãnh, mua, bán và các giao dịch
khác về ngoại hối. Hoạt động ngoại hối bao gồm các hình thức hoạt động như: Giao
dịch vãng lai, giao dịch vốn, sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam, hoạt động
cung ứng dịch vụ ngoại hối và các giao dịch khác liên quan đến ngoại hối.
Mặt khác NHNN can thiệp vào thị trường ngoại hối trong nước thông qua các
dịch vụ mua bán, kinh doanh ngoại hối nhằm đảm bảo tỷ giá hối đối của đồng Việt
Nam. NHNN thực hiện việc mua, bán trong thị trường trong nước vì mục tiêu chính
sách tiền tệ Quốc gia; mua bán ngoại hối trên thị trường quốc tế và các giao dịch
khác theo quy định của Chính phủ12.
Ngoài ra, theo Luật NHNN Việt Nam 2010, NHNN còn thực hiện hoạt động
quản lý dự trữ ngoại hối nhằm thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia, đảm bảo khả
năng thanh toán quốc tế và bảo toàn dự trữ ngoại hối quốc tế. NHNN báo cáo cho
Thủ tướng Chính phủ định kỳ hoặc đột xuất về quản lý dự trữ ngoại hối Nhà nước.
Bộ Tài chính kiểm tra việc quản lý dự trữ ngoại hối nhà nước do NHNN Việt Nam
thực hiện theo quy định của Chính phủ.
Sáu là, hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng13: Thanh tra, giám sát ngân
hàng của NHNN Việt Nam nhằm góp phần đảm bảo sự phát triển an toàn, lành
mạnh của các TCTD và hệ thống tài chính; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
người gửi tiền và khách hàng của TCTD, duy trì và nâng cao lòng tin của công
chúng đối với các hệ thống TCTD; đảm bảo sự chấp hành chính sách pháp luật về
tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Thanh tra, giám sát ngân hàng phải tuân theo pháp
luật, đảm bảo chính xác, khách quan, trung thực, công khai, dân chủ, kịp thời;
Mục 5 điều 31 đến điều 34 Luật Ngân hàng Nhà nước 2010
Điều 33 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010.
13
Chương V Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam 2010.
11
12

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

15

SVTH: Lê Trang Yến


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

không làm cản trở hoạt động bình thường của cơ quan tổ chức cá nhân là đối tượng
thanh tra, giám sát ngân hàng. Việc thanh tra, giám sát việc chấp hành chính sách,
pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng phải tiến hành kết hợp với thanh tra
giám sát rủi ro trong hoạt động của đối tượng được thanh tra, giám sát ngân hàng.
Đồng thời, hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng được thực hiện theo
nguyên tắc thanh tra, giám sát toàn bộ hoạt động của hệ thống TCTD. Thống đốc
Ngân hàng Nhà nước quy định thủ tục, trình tự thanh tra, giám sát ngân hàng.
1.2 Tổng quan về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:
1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:
1.2.1.1. Khái niệm Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:
Theo “Từ điển tiếng Việt” xuất bản năm 1992 thì thanh tra là “kiểm soát, xem
xét tại chỗ việc làm của địa phương, cơ quan, xí nghiệp”. Theo đó, thanh tra là một
thực tế đứng ngoài để kiểm tra, kiểm soát hoạt động của các cơ quan, tổ chức; khác
với sự kiểm tra, kiểm soát nội bộ của cơ quan, tổ chức đó.
Luật Thanh tra 2010 nhận định:
“Thanh tra là một khâu trong chu trình quản lý nhà nước, là yếu tố cấu thành hoạt
động quản lý nhà nước, là phương thức và nội dung quan trọng để nâng cao hiệu
quản lý nhà nước, là phương tiện phòng ngừa vi phạm pháp luật. Thanh tra còn là
phương thức phát huy dân chủ bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp

pháp của công dân, cơ quan, tổ chức”.
Luật Thanh tra năm 2010 nêu:
“Thanh tra chuyên ngành là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nước có thẩm
quyền theo ngành, lĩnh vực đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành
pháp luật chuyên ngành, quy định về chuyên môn - kỹ thuật, quy tắc quản lý thuộc
ngành, lĩnh vực đó”14.
NHNN là cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quản lý nhà nước trong lĩnh vực
tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Theo đó, NHNN thực hiện thanh tra chuyên ngành
về ngân hàng đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật,
những quy định về chuyên môn, quy tắc quản lý của ngành ngân hàng. Hoạt động
thanh tra do NHNN tiến hành là một nội dung quan trọng trong hoạt động quản lý
nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng của NHNN Việt Nam.
Luật NHNN Việt Nam 2010, quy định:

Khoản 3, Điều 3 Luật Thanh tra 2010.

14

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

16

SVTH: Lê Trang Yến


Pháp luật về hoạt động của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

“Thanh tra Ngân hàng là hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nước đối với các
đối tượng Thanh tra Ngân hàng trong việc chấp hành pháp luật về tiền tệ và ngân

hàng”15
Thanh tra Ngân hàng là hoạt động thanh tra của NHNN Việt Nam đối với cơ
quan, tổ chức, cá nhân về việc chấp hành pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân
hàng trong phạm vi quản lý của NHNN. Theo đó, Thanh tra Ngân hàng là Thanh tra
Nhà nước chuyên ngành về ngân hàng.
“Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng là đơn vị thuộc cơ cấu tổ chức của Ngân
hàng Nhà nước, thực hiện nhiệm vụ thanh tra, giám sát ngân hàng, phòng, chống
rửa tiền”16.
Thanh tra NHNN được tổ chức thành cơ quan trực thuộc NHNN Việt Nam
thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành về ngân hàng trong các lĩnh vực thuộc
phạm vi quản lý nhà nước của NHNN; tham mưu, giúp Thống đốc NHNN quản lý
nhà nước đối với các TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, hoạt động ngân hàng
của các tổ chức khác; thực hiện phòng, chống rửa tiền theo quy định của pháp luật.
Theo quy định của Luật NHNN 2010 và Luật Thanh tra 2010, thì Thanh tra
Ngân hàng là Thanh tra Nhà nước chuyên ngành về ngân hàng, được tổ chức thành
hệ thống thuộc bộ máy của NHNN Việt Nam. Thực hiện chức năng thanh tra
chuyên ngành về ngân hàng và giúp Thống đốc Ngân hàng thực hiện nhiệm vụ,
quyền hạn thanh tra trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của NHNN Việt Nam
theo quy định của pháp luật.
1.2.1.2. Mục đích, nguyên tắc, đặc điểm của hoạt động thanh tra do
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực hiện:
Luật NHNN Việt Nam 2010 quy định mục đích của Thanh tra Ngân hàngnhư
sau:
“Thanh tra, giám sát ngân hàng nhằm góp phần bảo đảm sự phát triển an toàn,
lành mạnh của hệ thống các tổ chức tín dụng và hệ thống tài chính; bảo vệ quyền
và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền và khách hàng của tổ chức tín dụng; duy trì
và nâng cao lòng tin của công chúng đối với hệ thống các tổ chức tín dụng; bảo
đảm việc chấp hành chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng; góp phần nâng
cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng”17
Để bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hệ thống TCTD và bảo vệ

quyền lợi cho người gửi tiền hợp pháp, NHNN phải thường xuyên tiến hành thanh
tra các TCTD và hoạt động ngân hàng của tổ chức khác theo những nội dung: Vốn;
Khoản 11 Điều 6 Luật NHNN Việt Nam 2010.
Khoản 1 Điều 49 Luật NHNN Việt Nam 2010.
17
Điều 50 Luật NHNN Việt Nam 2010.
15
16

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Quyên

17

SVTH: Lê Trang Yến