- Trang chủ >>
- Thạc sĩ - Cao học >>
- Luật
tổ chức và hoạt động của thanh tra chuyên ngành
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.07 MB, 98 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
----
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 36 (2010- 2014)
TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA THANH TRA CHUYÊN NGÀNH
Giáo viên hướng dẫn:
Sinh viên thực hiện:
Lâm Bá Khánh Toàn
Lê Thanh Ngàn
Bộ môn: Luật Hành Chính
MSSV: 5106163
Lớp: Luật Hành Chính
Cần Thơ, 11/2013
LỜI CÁM ƠN
Qua bốn năm học tập và rèn luyện dưới mái trường Đại Học Cần Thơ, hôm nay em đã
hoàn thành xong Luận văn tốt nghiệp của mình. Trong quá trình học tập và nghiên cứu em đã
nhận được sự yêu thương, chỉ dạy tận tình của quý thầy cô, sự sẽ chia, giúp đỡ của các bạn đã
giúp em ngày càng trưởng thành hơn, bồi dưỡng những kiến thức cần thiết làm hành trang
bước vào đời.
Mặc dù đã có nhiều cố gắn nhưng do thời gian có hạn và hiểu biết của bản than có
giới hạn nên Luận văn tốt nghiệp khó tránh khỏi những thiếu sót. Do đó, rất mong quý thầy cô,
anh chị và các bạn đóng góp đề luận văn được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cám ơn quý thầy cô khoa Luật đặc biệt là quý thầy cô Bộ môn
Luật hành chính trường Đại Học Cần Thơ đã tận tình chỉ dạy, truyền đạt cho em những kiến
thức quý báo trong suốt những năm Đại học để em tự tin bước tiếp. em xin gửi lời cám ơn
chân thành đến thầy Lâm Bá Khánh Toàn đã tận tình hướng dẫn em hoàn thành luận văn này.
Em xin kính chúc quý thầy cô luôn dồi dào sức khoẻ, công tác tốt.
Xin chân thành cám ơn
SVTH: Lê Thanh Ngàn
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày
tháng
Giảng viên
năm 2013
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày
tháng
năm 2013
Giảng viên
MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU ...............................................................................................................................1
Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ THANH TRA ................................... 3
1.1 Khái quát chung về thanh tra ...............................................................................................3
1.1.1 Khái niệm thanh tra.............................................................................................................. 3
1.1.2 Vai trò, đặc điểm của thanh tra ...........................................................................................5
1.1.3 Hình thức, công cụ, phương pháp thanh tra ..................................................................... 8
1.2 Lược sử về thanh tra............................................................................................................... 9
1.3 Cơ quan thanh tra nhà nước ................................................................................................. 14
1.3.1 Tổ chức của Thanh tra hành chính................................................................................... 14
1.3.2 Tổ chức của Thanh tra chuyên ngành ............................................................................... 17
1.4 Hoạt động của thanh tra Nhà nước......................................................................................17
1.4.1 Hoạt động của Thanh tra hành chính................................................................................ 18
1.4.2 Hoạt động của Thanh tra chuyên ngành ........................................................................... 24
Chương 2. TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA THANH TRA
CHUYÊN NGÀNH .......................................................................................................................... 26
2.1 Thanh tra chuyên ngành ........................................................................................................ 26
2.1.1 Khái niệm, đặc điểm thanh tra chuyên ngành ................................................................... 26
2.1.2 Thanh tra Bộ .......................................................................................................................... 26
2.1.3 Thanh tra Sở .......................................................................................................................... 27
2.1.4 Tổ chức của cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành .............................28
2.1.5 Nhiệm vụ, quyền hạn của thanh tra chuyên ngành .......................................................... 29
2.2 Thanh tra viên.......................................................................................................................... 34
2.2.1 Khát quát chung về thanh tra viên ......................................................................................34
2.2.2 Tiêu chuẩn ngạch thanh tra viên.........................................................................................35
2.2.3 Tiêu chuẩn chánh thanh tra................................................................................................. 43
2.2.4 Trách nhiệm thanh tra viên, Đạo đức thanh tra................................................................46
2.2.5 Bổ nhiệm, miễn nhiệm thanh tra viên................................................................................. 47
2.2.6 Cộng tác viên thanh tra......................................................................................................... 49
2.3 Hoạt động của thanh tra chuyên ngành............................................................................... 49
2.3.1 Khái quát chung về hoạt động của thanh tra chuyên ngành ........................................... 49
2.3.2 Nguyên tắc trong hoạt động thanh tra chuyên ngành ......................................................54
2.3.3 Hoạt động thanh tra chuyên ngành ................................................................................... 54
2.3.4 Quy trình thanh tra ............................................................................................................... 56
2.3.5 Quy trình thanh tra lại .......................................................................................................... 62
2.3.6 Báo cáo kết quả thanh tra lại, kết luận thanh tra lại, công khai kết luận thanh
tra................................................................................................................................................................. 64
Chương 3. THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẲM HOÀN THIỆN VỀ
TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA THANH TRA CHUYÊN NGÀNH ........................................ 66
3.1 Về tổ chức của Thanh tra chuyên ngành ............................................................................. 66
3.1.1 Thực trạng về tổ chức ........................................................................................................... 66
3.1.2 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện vê tổ chức của thanh tra chuyên ngành................ 66
3.2 Những vấn đề cần hoàn thiện trong hoạt động của thanh tra chuyên ngành................ 67
3.2.1 Thực trạng về hoạt động của thanh tra chuyên ngành.....................................................67
3.2.2 Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của thanh tra chuyên
ngành...........................................................................................................................................................71
PHẦN KẾT LUẬN ...........................................................................................................................73
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài
Thực hiện đường lối đổi mới do Đảng đề xướng và lãnh đạo, đất nước đã đạt được
những thành tựu to lớn trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Cùng với những mục tiêu
phát triển kinh tế xã hội, Đảng và Nhà nước ta đang hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường
pháp chế Xã hội chủ nghĩa với nguyên tắc quản lý xã hội theo pháp luật. Cùng với cơ quan
bảo vệ pháp luật, ngành Thanh tra nói chung và đặt biệt là Thanh tra chuyên ngành có vai trò
quan trọng trong bộ máy nhà nước và là công cụ hữu hiệu góp phần quan trọng trong công
cuộc đấu tranh phòng ngừa, ngăn chặn những hành vi vi phạm pháp luật, phát hiện những sơ
hở, sai phạm trong công tác quản lý. Về vị trí của thanh tra đã được chủ tịch Hồ Chí Minh nói
trong huấn thị 1960 về công tác thanh tra, Người nói:” Thanh tra là tai mắt của Đảng và Chính
phủ. Tai mắt có sáng suốt thì người mới sáng suốt”.
Tổ chức thanh tra ngày càng được phát triển và hoàn thiện nhưng vẫn còn tồn tại những
bất cập, chưa phát huy hết vai trò của thanh tra, mặt dù có sự nổ lực lớn của cơ quan Thanh tra
trong việc phòng chống tham nhũng, ngăn ngừa, phát hiên, xủ lý những hành vi vi phạm pháp
luật, nhưng vẫn còn những hành vi vi phạm chưa phát hiện và xủ lý kịp thời, pháp luật bị coi
nhẹ, trật tự kỷ cương xã hội bị xâm phạm, tệ nạn tham những xảy ra ở tất cả các nghành, các
lĩnh vưc, tham ô hối lộ ngày càng tăng và tinh vi hơn trước. Do đó cần hoàn thiện hơn nữa về
tổ chức và hoạt động của cơ quan thanh tra.
Để đáp ứng yêu cầu trên, Luật Thanh tra 2010 ra đời, đánh dấu bước phát triển mới của
cơ quan thanh tra, đặt biệt là cơ quan Thanh tra chuyên ngành. Tổ chức va hoạt động của cơ
quan Thanh tra có những thay đổi nhất định, đặt biệt là cơ quan thanh tra chuyên ngành. Để
hiểu biết hơn về tổ chức cũng như hoạt động của cơ quan thanh tra chuyên ngành, tác giả đã
chọn nghiên cứu đề tài: “Tổ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành” làm luận văn
tốt nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Tìm hiểu về tổ chức cũng như hoạt động của thanh tra chuyên ngành, từ đó tìm ra
những hạn chế cũng như nguyên nhân và đưa ra một số ý kiến nhằm hoàn thiện về tổ chức và
hoạt động của thanh tra chuyên ngành.
3. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã sử dụng các phương pháp so sánh, phân
tích, đối chiếu, thống kê để làm rõ nội dung của đề tài, cũng như những vấn đề còn bất cập
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 1
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
trên thực tế về tổ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành, đồng thời tác giả cũng đũa
ra những đóng góp tuy còn hạn chế những đó là những trãi nghiệm của tác giả trong quá trình
học tập và nghiên cứu đề tài.
4. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ luận văn, tác giả nghiên cứu những vấn đề cơ bản về thanh tra chuyên
ngành như khái quát chung về thanh tra nhà nước, vai trò, đặc điểm cùa thanh tra, thanh tra
viên, tổ chức vả hoạt động của thanh tra chuyên ngảnh. Đặc biệt tác giả chủ yếu nghiên cứu
về tổ chức và hoạt động của thanh tra chuyên ngành từ đó tìm ra những hạn chế và đề xuất
những ý kiến để thanh tra chuyên ngành ngày càng hoàn thiện hơn.
5. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn được bố cục thành 3 chương như sau:
Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về thanh tra
Chương 2: Tổ chức và hoạt động của thanh tra chuyên ngành
Chương 3: Thực trạng và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện về tổ chức và hoạt động
của thanh tra chuyên ngành
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 2
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ THANH TRA
1.1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THANH TRA
1.1.1 Khái niệm thanh tra
Nhà nước xuất hiện với vai trò là chủ thể quản lý xã hội, duy trì trật tự xã hội, để công
tác quản lý được hiệu quả, Nhà nước cần thường xuyên thanh tra, kiểm tra để phát hiện những
sai phạm trong quá trình quản lý, cũng như là phát hiện, xử lý ngăn chặn những hành vi vi
phạm pháp luật. Như vậy, thanh tra luôn gắn liền với hoạt động quản lý Nhà nước, là công cụ
hữu hiệu để nhà nước quản lý, duy trì trật tự xả hội.
Theo Từ điển tiếng Việt, "Thanh tra là kiểm soát, xem xét tại chỗ việc làm của địa
phương, cơ quan, xí nghiệp"; Theo Từ điển Luật học, thanh tra "là sự tác động của chủ thể đến
đối tượng đã và đang thực hiện thẩm quyền được giao nhằm đạt được mục đích nhất định".
Còn trong tiếng La tinh, thanh tra có nghĩa là "nhìn vào bên trong", chỉ một sự kiểm tra, xem
xét từ bên ngoài đối với hoạt động của một đối tượng nhất định1
Thanh tra bao hàm trong đó nghĩa kiểm soát nhằm xem xét và phát hiện, ngăn chặn
những gì trái với quy định của pháp luật. Ngoài ra, thanh tra còn được hiểu là sự xem xét,
kiểm soát, kiểm tra thường xuyên, định kỳ nhằm rút ra những nhận xét, kết luận cần thiết để
kiến nghị với các cơ quan nhà nước nhằm khắc phục những nhược điểm, phát huy ưu điểm,
góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước.
Thanh tra nhà nước2 là hoạt động xem xét, đánh giá, xử lý theo trình tự, thủ tục do
pháp luật quy định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với việc thực hiện chính sách,
pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Thanh tra nhà nước bao gồm
thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành.
Thanh tra hành chính3 là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối
với cơ quan, tổ chức, cá nhân trực thuộc trong việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ,
quyền hạn được giao.
Thanh tra chuyên ngành4 là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền
theo ngành, lĩnh vực đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật chuyên
ngành, quy định về chuyên môn – kỹ thuật, quy tắc quản lý thuộc ngành, lĩnh vực đó.
1
Lâm Bá Khánh Toàn, Võ Nguyễn Nam Trung, Tài liệu hướng dẫn học tập môn Pháp luật
Thanh Tra
2
, 3, 4 Theo Khoản 1, Điều 3 Luật thanh tra năm 2010
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 3
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
Phân biệt thanh tra, giám sát và kiểm tra
Thanh tra, giám sát, kiểm tra thường gắn liền với nhau, có những điểm chung nhất định
nhưng vẫn có những điểm khác biệt.
Phân biệt thanh tra và kiểm tra
Với tư cách là một hoạt động độc lập, kiểm tra có nhiều điểm khác biệt với thanh tra:
Một là về chủ thể tiến hành: Giữa kiểm tra và thanh tra có một mảng giao thoa về chủ thể, đó
là Nhà nước. Nhà nước tiến hành cả hoạt động thanh tra và kiểm tra. Tuy nhiên, chủ thể của
kiểm tra rộng hơn của thanh tra rất nhiều. Trong khi chủ thể tiến hành thanh tra phải là Nhà
nước, thì chủ thể tiến hành kiểm tra có thể là Nhà nước hoặc có thể là chủ thể phi nhà nước,
chẳng hạn như hoạt động kiểm tra của một tổ chức chính trị, tổ chức chính trị- xã hội (Đảng,
Công đoàn, Mặt trận, Đoàn thanh niên...), hay như hoạt động kiểm tra trong nội bộ một doanh
nghiệp.
Hai là về mục đích thực hiện: Mục đích của thanh tra bao giờ cũng rộng hơn, sâu hơn
đối với các hoạt động kiểm tra. Đặc biệt, đối với các cuộc thanh tra để giải quyết khiếu nại, tố
cáo thì sự khác biệt về mục đích, ý nghĩa giữa hoạt động thanh tra và kiểm tra càng rõ hơn
nhiều, bởi: thông thường khiếu nại, tố cáo phản ánh sự bức xúc, bất bình của nhân dân trước
những việc mà nhân dân cho là quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị vi phạm cho nên mục
đích của hoạt động thanh tra không còn chỉ là xem xét, đánh giá một cách bình thường nữa.
Ba là về phương pháp tiến hành: Với mục đích rõ ràng hơn, rộng hơn, khi tiến hành
thanh tra, Đoàn thanh tra cũng áp dụng những biện pháp nghiệp vụ sâu hơn, đi vào thực chất
đến tận cùng của vấn đề như: xác minh, thu thập chứng cứ, đối thoại, chất vấn, giám định...
Đặc biệt, quá trình thanh tra các Đoàn thanh tra còn có thể áp dụng những biện pháp cần thiết
để phục vụ thanh tra theo quy định của pháp luật về thanh tra để tác động lên đối tượng bị
quản lý.
Bốn là về trình độ nghiệp vụ: Hoạt động thanh tra đòi hỏi thanh tra viên phải có nghiệp
vụ giỏi, am hiểu về kinh tế - xã hội, có khả năng chuyên sâu vào lĩnh vực thanh tra hướng đến.
Do nội dung hoạt động kiểm tra ít phức tạp hơn thanh tra và chủ thể của kiểm tra bao gồm lực
lượng rộng lớn có tính quần chúng phổ biến nên nói chung, trình độ nghiệp vụ kiểm tra không
nhất thiết đòi hỏi như nghiệp vụ thanh tra.
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 4
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
Năm là về phạm vi hoạt động: Phạm vi hoạt động kiểm tra thường theo bề rộng, diễn ra
liên tục, ở khắp nơi với nhiều hình thức phong phú, mang tính quần chúng. Phạm vi hoạt động
thanh tra thường hẹp hơn hoạt động kiểm tra.
Sáu là về thời gian tiến hành: Trong hoạt động thanh tra thường có nhiều vấn đề phải
xác minh, đối chiếu rất công phu, nhiều mối quan hệ cần được làm rõ, cho nên phải sử dụng
thời gian nhiều hơn so với kiểm tra
Thanh tra và kiểm tra tuy có sự phân biệt nhưng chỉ là tương đối. Khi tiến hành cuộc
thanh tra, thường phải tiến hành nhiều thao tác nghiệp vụ đó thực chất là kiểm tra. Ngược lại,
đôi khi tiến hành kiểm tra để làm rõ vụ việc, lại lựa chọn được nội dung thanh tra. Kiểm tra và
thanh tra là hai khái niệm khác nhau nhưng có liên hệ qua lại, gắn bó. Do vậy, khi nói đến một
khái niệm người ta thường nhắc đến cả cặp với tên gọi là thanh tra, kiểm tra hay kiểm tra,
thanh tra.
Phân biệt thanh tra và giám sát
Giám sát theo nghĩa chung nhất là “theo dõi, kiểm tra thực hiện nhiệm vụ”5. Ở góc độ
pháp lý, với tính chất là một biện pháp bảo đảm pháp chế trong hoạt động quản lý nhà nước,
giám sát được xác định là hoạt động của các cơ quan quyền lực nhà nước đối với hệ thống cơ
quan quản lý nhà nước, cơ quan xét xử và cơ quan kiểm sát. Bên cạnh đó, các chủ thể khác
như công dân, tổ chức và toàn xã hội cũng tham gia vào hoạt động giám sát quá trình hoạt
động của bộ máy nhà nước. Đối tượng của hoạt động giám sát là các cơ quan nhà nước từ
trung ương đến địa phương cũng như cán bộ, công chức và viên chức. Nội dung giám sát là
tính hợp hiến, hợp pháp trong việc ban hành văn bản và trong hoạt động của các cơ quan nhà
nước.
Còn hoạt động kiểm tra thường được hiểu là việc các cơ quan nhà nước thực hiện quá
trình xem xét, kiểm tra hoạt động của các cơ quan, đơn vị trực thuộc hoặc chính cơ quan của
mình nhằm phát hiện những sai phạm, yếu kém từ đó đưa ra các biện pháp giải quyết.
1.1.2 Vai trò và đặc điểm của thanh tra
1.1.2.1 Vai trò của thanh tra
Thanh tra là nội dung không thể thiếu của quản lý nhà nước, là giai đoạn cuối cùng
trong quy trình quản lý, có vai trò kiểm định, đánh giá hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước.
Thông qua thanh tra để có các kiến nghị, giải pháp khắc phục những thiếu sót, yếu kém, cũng
5
Đại từ điển tiếng Việt, NXB văn hoá thông tin 1998
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 5
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
như đề xuất những biện pháp đổi mới và nâng cao hiệu quả quản lý và sửa đổi cơ chế, chính
sách nhằm quản lý tốt hơn, hiệu quả hơn. Chính vì vậy, trong hoạt động quản lý nhà nước cần
phải có thanh tra và thanh tra phải phục vụ cho yêu cầu quản lý nhà nước.
Vai trò này được thể hiện ở các điểm sau:
- Thứ nhất, thanh tra là phương thức bảo đảm trật tự, kỷ cương trong quản lý, góp phần
tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa.
- Thứ hai, việc thanh tra còn nhằm mở rộng và bảo đảm cho quyền dân chủ của nhân
dân được thực thi một cách nghiêm minh.
- Thứ ba, vai trò quan trọng nữa của thanh tra là nhằm tham mưu cho các cấp chính
quyền trong giải quyết khiếu nại hành chính, nhất là trong việc thực hiện nhiệm vụ theo dõi,
đôn đốc các cấp, các ngành trong việc tiếp công dân, nhận các khiếu nại, tố cáo, giải quyết
khiếu nại, tố cáo và thi hành quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Theo quy định tại Điều 2 Luật Thanh tra năm 2010 thì mục đích của hoạt động thanh
tra là: “phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan
nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi
phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định của pháp luật; phát
huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; bảo
vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.’’.
Như vậy, hoạt động thanh tra là nhằm điều chỉnh cách thức, phương pháp quản lý của
các cơ quan quản lý nhà nước, với ý nghĩa là bảo vệ mục đích của quản lý nhà nước, tạo điều
kiện cho công dân thực hiện tốt các quyền của mình trên thực tế.
1.1.2.2 Đặc điểm của thanh tra
Thanh tra là một hoạt động trong quá trình quản lý nhà nước và giúp quá trình này được
khép kín. Từ các hoạt động ban hành và tổ chức thực hiện quyết định quản lý được gắn bó
chặt chẽ hơn, từ việc đánh giá việc thực hiện các chủ trương, chính sách, đến việc đề xuất các
biện pháp hoàn thiện chủ trương, chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý của chủ thể. Đó là quy
trình, quy luật tất yếu trong bất cứ hoạt động quản lý của Nhà nước nào.
Có thể thấy, hoạt động thanh tra mang những đặc điểm sau:
Tính quyền lực nhà nước
- Thực hiện quyền lực của chủ thể quản lý đối với đối tượng quản lý. Tính quyền lực
nhà nước của hoạt động thanh tra gắn bó chặt chẽ với tính quyền uy - phục tùng. Thanh tra
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 6
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
được nhà nước sử dụng như một công cụ có hiệu quả trong quá trình quản lý, bởi theo Lênin,
thanh tra mà thiếu quyền lực là thanh tra suông. Tính quyền lực nhà nước của hoạt động
thanh tra được thể hiện ở những mặt sau đây:
- Ra các quyết định bắt buộc thực hiện đối với các đối tượng bị thanh tra về những vấn
đề đã bị thanh tra phát hiện và xử lý;
- Yêu cầu cấp có thẩm quyền giải quyết đề nghị của thanh tra; yêu cầu truy cứu trách
nhiệm pháp lý đối với những người vi phạm pháp luật;
- Trong những trường hợp cần thiết, trực tiếp áp dụng các biện pháp cưỡng chế nhà
nước.
- Ngoài ra, tính quyền lực nhà nước của thanh tra còn được cụ thể hoá ở chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn của từng tổ chức thanh tra; phương thức tiến hành thanh tra; xử lý kết
quả thanh tra; trong mối quan hệ giữa cơ quan thanh tra với đối tượng thanh tra cũng như
trong sự phối hợp giữa các tổ chức thanh tra nhà nước theo cấp hành chính và theo ngành, lĩnh
vực.
Tính khách quan
- Bản chất của thanh tra là xem xét, đánh giá một cách khách quan việc thực hiện chính
sách, pháp luật, nhiệm vụ, kế hoạch của các cơ quan, tổ chức và cá nhân nhằm đưa ra kết luận
đúng, sai, đánh giá ưu, khuyết điểm, phòng ngừa và xử lý vi phạm. Vì thế, hoạt động thanh tra
phải mang tính khách quan. Tính khách quan của hoạt động thanh tra được biểu hiện ở chỗ
mọi hoạt động thanh tra đều phải dựa trên các quy định pháp luật và phải tuyệt đối tuân thủ
pháp luật. Nếu như hoạt động thanh tra mà không dựa trên cơ sở pháp luật thì nó sẽ mất đi tính
công minh, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý nhà nước.
Tính độc lập tương đối
- Tính độc lập tương đối là đặc điểm vốn có, gắn liền với bản chất của thanh tra. Khác
với hoạt động kiểm tra, thường do chính các cơ quan quản lý nhà nước tự tiến hành trong nội
bộ, hoạt động thanh tra thường được tiến hành bởi một cơ quan chuyên trách. Vì vậy, khi thực
hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, ngoài việc đảm bảo sự phối kết hợp nhịp nhàng với các
cơ quan khác trong bộ máy nhà nước, hoạt động thanh tra còn có tính độc lập tương đối trong
quá trình thực thi nhiệm vụ.
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 7
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
- Có thể thấy, tính độc lập của thanh tra chỉ là tương đối. Vì hoạt động thanh tra ngoài
việc căn cứ vào pháp luật, chính sách hiện hành còn xuất phát từ thực tế cuộc sống, vào tính
hợp lý của sự vật, hiện tượng trong quá trình phát triển.
Thanh tra luôn gắn với quản lý nhà nước
- Điểm chung của hoạt động quản lý nhà nước và thanh tra là nhân danh quyền lực nhà
nước thực hiện sự tác động lên các đối tượng quản lý. Hơn nữa, với tư cách là một chức năng
thiết yếu của quản lý nhà nước, thanh tra gắn liền với hoạt động quản lý nhà nước. Như vậy,
quản lý nhà nước và thanh tra có mối quan hệ mật thiết với nhau.
- Thanh tra chỉ xuất hiện khi có nhà nước và ở đâu có quản lý nhà nước thì ở đó có
thanh tra.Trong mối quan hệ này, quản lý nhà nước giữ vai trò chủ đạo, chi phối hoạt động của
thanh tra. Hơn nữa, hoạt động chấp hành của quản lý nhà nước thường bao hàm cả sự điều
hành, cho nên trong quá trình chấp hành các văn bản pháp luật đòi hỏi phải có sự kiểm tra
nghiêm ngặt của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tuy nhiên, xét về mặt cơ cấu, chức
năng của quản lý thì thanh thanh tra chỉ là phương tiện, công cụ để quản lý nhà nước.
- Ngoài ra, với tư cách là một khâu trong chu trình quản lý, thanh tra bị ràng buộc, chế
ước bởi quản lý nhưng đồng thời lại tác động trở lại, góp phần điều chỉnh cách thức, phương
pháp quản lý của chủ thể quản lý. Nhờ có thanh tra mà mục đích của quản lý được đảm bảo.
1.1.3 Hình thức, công cụ và phương pháp thanh tra
1.1.3.1 Hình thức thanh tra
Hình thức thanh tra là những biểu hiện bên ngoài của hoạt động thanh tra. Phụ thuộc
vào các cách phân loại khác nhau hay các căn cứ phân loại khác nhau mà có nhiều hình thức
thanh tra khác nhau.
- Căn cứ vào phạm vi, quy mô của cuộc thanh tra có: Thanh tra diện rộng, thanh tra
diện hẹp.
- Căn cứ vào chương trình thanh tra có: Thanh tra theo kế hoạch; thanh tra thường
xuyên, thanh tra đột xuất.6
- Căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của hoạt động thanh tra có: Thanh tra kinh tế - xã
hội; thanh tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo; thanh tra công vụ.7
6
Điều 37 Luật Thanh tra 2010
Lâm Bá Khánh Toàn, Võ Nguyễn Nam Trung, Tài liệu hướng dẫn học tập môn Pháp luật
Thanh Tra
7
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 8
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
1.1.3.2 Công cụ thanh tra
Những phương tiện mà chủ thể thanh tra sử dụng để thực hiện hoạt động thanh tra
chính là công cụ thanh tra và nếu thiếu những công cụ này thì hoạt động thanh tra không thể
thực hiện được. Các loại công cụ thanh tra được sử dụng bao gồm:
Văn bản pháp luật là công cụ rất quan trọng của hoạt động thanh tra, do đây chính là cơ
sở pháp lý để thực hiện hoạt động thanh tra. Nếu không có văn bản pháp luật thì không thể
thực hiện hoạt động thanh tra; không thể đưa ra được kết luận đúng sai về vụ việc.
Kế hoạch thanh tra8 - những chương trình hành động cụ thể của cơ quan, người có thẩm
quyền thanh tra đã được cơ quan, người có thẩm quyền phê duyệt, thông qua - vừa là nhiệm vụ
vừa mang tính chất định hướng cho hoạt động của chủ thể thanh tra.
Hồ sơ, tài liệu về vụ việc giúp cho chủ thể thanh tra hiểu được nội dung, bản chất của
vụ việc để từ đó đưa ra những kết luận và quyết định hoặc đề nghị biện pháp xử lý thích hợp.
Chủ thể thanh tra cần thu thập đầy đủ hồ sơ, tài liệu về vụ việc bằng cách: yêu cầu đối tượng
thanh tra cung cấp; đề nghị các cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp; trực tiếp khảo sát, nghiên
cứu;…
Quá trình thanh tra cần được ghi thành biên bản hoặc ra những văn bản nhất định để
bảo đảm giá trị pháp lý của hoạt động thanh tra đã thực hiện.
1.1.3.3 Phương pháp thanh tra
Phương pháp thanh tra là cách thức, biện pháp mà cơ quan, người có thẩm quyền thanh
tra sử dụng để thực hiện hoạt động thanh tra nhằm đạt được mục đích đề ra.
Việc sử dụng các phương pháp này để thực hiện hoạt động thanh tra tuỳ thuộc vào đặc
điểm, tính chất của vụ việc, của cơ quan, tổ chức, cá nhân là đối tượng của thanh tra. Bên cạnh
đó, còn tuỳ thuộc vào chuyên môn nghiệp vụ của cơ quan, người có thẩm quyền thực hiện hoạt
động thanh tra. Trong quá trình thanh tra, các phương pháp chủ yếu sau đây thường sử dụng:
Thu thập và nghiên cứu thông tin, hồ sơ, tài liệu và các giấy tờ liên quan;
Nghiên cứu, so sánh, thống kê các dữ liệu ;
Thu thập ý kiến từ các cá nhân, cơ quan, tổ chức;
Tham khảo ý kiến của các nhà chuyên môn;
Thuyết phục đối tượng thanh tra tích cực hợp tác với chủ thể thanh tra;
9 Khoản 3, Điều 5 Luật thanh tra năm 2010
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 9
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
Chất vấn đối tượng thanh tra;
Xử lý kịp thời, đúng pháp luật những hành vi gây cản trở đến hoạt động thanh tra
1.2 Lược sử về thanh tra
Trước năm 1945
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, trải qua hơn nghìn năm Bắc thuộc cũng như sau
đó các triều đại phong kiến kế tiếp nhau, mặc dù chưa có cơ quan với tên gọi “ thanh tra”,
nhưng chức năng thanh tra thì đã hình thành. Để kiểm tra các hoạt động của quan lại và can
gián nhà vua, ngay từ thời nhà Lý đã có chức quan “Ngự sử đại phu” đặt ra dưới triều Lý Thái
Tổ hoặc “Gián nghị đại phu”, “Tả hữu gián nghị đại phu”.
Sang đời nhà Trần bắt đầu đặt Ngự sử đài là cơ quan làm nhiệm vụ: “đàn hặc các quan,
nói bàn về chính sự hiện thời. Phàm các quan làm trái phép, chính sự hiện thời còn thiếu sót
đều được xét hoặc trình bày, cùng là xét bàn thành tích của các nha môn, đề lĩnh, phủ doãn,
thừa ty và xét hỏi các vụ kiện về người quyền quý ở kinh ức hiếp, về người cai quản hà lạm...;
có các chức như Thị Ngự sử, Giám sát Ngự sử, Ngự sử trung tán.
Đến thời Lê đặt thêm các chức Trung thừa, Phó Trung thừa, Chủ bạ, Đô ngự sử, Phó
Đô ngự sử, Thiêm Đô ngự sử. Lê Thái Tổ cũng theo chế độ nhà Trần, đặt Ngự sử đài giữ việc
xem xét, chấn chỉnh kỷ cương trong triều, gọi là “ngôn quan”.
Sang đời Nguyễn, thời vua Gia Long, năm 1804 đặt ra các chức quan phụ trách công
tác giám sát tối cao là Đô ngự sử và Phó Đô ngự sử phụ trách ngự sử đài. Đến vua Minh Mạng
đổi tên Ngự sử đài thành Đô sát viện nhưng về cơ bản nhiệm vụ cũng là can gián nhà vua, chất
vấn quan lại không phân biệt chức vị cao hay thấp về thực thi nhiệm vụ chấp hành pháp luật,
đối xử với nhân dân nhằm giữ gìn kỉ cương phép nước. Quyền hành của Đô sát viện rất lớn,
người đứng đầu phải có hàm nhị phẩm, tương đương với chức thượng thư.
Từ năm 1945 đến 1990
Để phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý các hiện tượng quan liêu, tha hóa ngay trong bộ
máy Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 64/SL ngày 23 tháng 11 năm 1945
thành lập Ban Thanh tra đặc biệt " có uỷ nhiệm là đi giám sát tất cả các công việc và các nhân
viên của các Uỷ ban nhân dân và các cơ quan của Chính phủ”. Sắc lệnh là cơ sở pháp lý cho
hoạt động của Ban Thanh tra, đồng thời cũng là một trong những văn kiện pháp lý đầu tiên đặt
nền móng cho việc xây dựng hệ thống luật pháp về thanh tra. Tổ chức thanh tra được xác định
là một bộ phận cần thiết có tầm quan trọng đặc biệt và không thể thiếu trong công tác quản lý
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 10
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
điều hành của Chính phủ. Thẩm quyền Ban thanh tra đặc biệt rất lớn, có toàn quyền nhận các
đơn khiếu nại của nhân dân; Điều tra, hỏi chứng, xem xét các tài liệu giấy tờ của các Uỷ ban
nhân dân hoặc các cơ quan của Chính phủ cần thiết cho công việc giám sát; Đình chức, bắt
giam bất cứ nhân viên nào trong Uỷ ban nhân dân hay của Chính phủ đã phạm lỗi trước khi
mang ra Hội đồng Chính phủ hay Toà án đặc biệt xét xử; Tịch biên hoặc niêm phong những
tang vật và dùng mọi cách điều tra để lập một hồ sơ mang một phạm nhân ra Toà án đặc biệt.
Đặc biệt, Ban thanh tra có thể truy tố cả các việc đã xảy ra trước ngày ban bố sắc lệnh
này, có quyền đề nghị lên Chính phủ những điều cần sửa đổi trong các cơ quan.
Bên cạnh Ban thanh tra đặc biệt nói trên, Sắc lệnh số 57-SL ngày 3/5/1946 về tổ chức
bộ máy của các Bộ đã quy định trong mỗi Bộ: “có một Văn phòng, các Nha và có thể có một
cơ quan thanh tra và ban cố vấn”. Các tổ chức thanh tra này kiểm tra việc chấp hành và điều
hành trong phạm vi Bộ mình.
Cuối năm 1949, tại phiên họp toàn thể, Hội đồng Chính phủ ra quyết nghị giải thể Ban
Thanh tra đặc biệt và thành lập Ban thanh tra Chính phủ. Nhiệm vụ của Ban Thanh tra Chính
phủ lúc này là: xem xét sự thi hành chính sách, chủ trương của Chính phủ; xem xét các ủy viên
Ủy ban kháng chiến hành chính và viên chức về phương diện liêm khiết; thanh tra sự khiếu nại
của nhân dân.
Ngày 28/3/1956, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Sắc lệnh số 261-SL quy định thành lập
Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà với mục đích: để
đảm bảo chấp hành nghiêm chỉnh đường lối, chính sách và mệnh lệnh của Chính phủ, để giữ
gìn pháp luật và bảo hộ tài sản của nhà nước . Sắc lệnh nêu rõ nhiệm vụ của Ban Thanh tra
Trung ương của Chính phủ: Thanh tra công tác các Bộ, các cơ quan hành chính và chuyên
môn các cấp, các doanh nghiệp của nhà nước; thanh tra việc thực hiện hiện kế hoạch nhà
nước, việc sử dụng, bảo quản tài sản nhà nước, chống phá hoại, tham ô và lãng phí. Như vậy
chức năng, nhiệm vụ đã có sự thay đổi căn bản, trọng tâm là hướng hoạt động thanh tra vào
việc thanh tra nhiệm vụ, kế hoạch nhà nước.
Vị trí của Ban Thanh tra Trung ương cũng tương đương với một Bộ, gián tiếp thông
qua quy định tại Điều 5: “Tổng Thanh tra được hưởng mọi quyền lợi như Bộ trưởng. Tổng
Thanh tra phó được hưởng mọi quyền lợi như Thứ trưởng”. Sắc lệnh 261 cũng quy định về
việc thành lập Ban thanh tra ở các Bộ cần thiết và các khu, thành phố, tỉnh sẽ do Nghị định của
Thủ tướng Chính phủ quy định sau.
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 11
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
Ngày 26/7/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Lệnh số 18/LCT công bố Luật tổ chức Hội
đồng Chính phủ . Tại Điều 3 của Luật này quy định Ủy ban thanh tra của Chính phủ là cơ
quan ngang Bộ. Như vậy Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ được đổi tên thành Ủy ban
thanh tra của Chính phủ. Trên cơ sở Luật tổ chức Hội đồng Chính phủ, ngày 29/09/1961, Hội
đồng Chính phủ ban hành Nghị định số 136/CP quy định nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ
máy của cơ quan này. Ủy ban Thanh tra của Chính phủ có trách nhiệm giữ gìn kỷ luật Nhà
nước bảo đảm chấp hành nghiêm chỉnh các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.
Sang năm 1965, do Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại trên tòan miền Bắc nên Uỷ ban
thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 93/NQUBTVQH ngày 6/11/1965 phê chuẩn
việc giải thể Uỷ ban thanh tra Chính phủ.
Qua một số năm, thực tế cho thấy do sự thiếu vắng công tác chỉ đạo nghiệp vụ thanh tra
đã dẫn đến sự bất cập như : các ngành, các cấp không bao quát hết toàn bộ quá trình tổ chức,
triển khai thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách; các cơ quan chuyên môn không đáp
ứng yêu cầu tham mưu cho lãnh đạo trong việc chỉ đạo quản lý Nhà nước, quản lý kinh tế - xã
hội. Mặt khác, tình trạng buông lỏng quản lý làm phát sinh nhiều tiêu cực; tình hình khiếu nại,
tố cáo gia tăng. Đứng trước thực tế trên, ngày 11/8/1969, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội Quốc
hội ra Nghị quyết số 786/NQ-TVQH thành lập Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ.
Ngày 31/8/1970, để kiện toàn tổ chức, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định số
165/CP qui định nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Ủy ban thanh tra của Chính phủ.
Nghị định quy định: Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ là cơ quan của Hội đồng Chính phủ có
trách nhiệm thanh tra việc thực hiện các chủ trương chính sách của Đảng và Chính phủ, pháp
luật của nhà nước, kế hoạch và ngân sách của nhà nước nhằm tăng cường kỷ luật, nâng cao
tinh thần trách nhiệm, cải tiến tổ chức và lề lối làm việc trong bộ máy nhà nước từ Trung ương
đến cơ sở.
Ngày 03/01/1977 Chính phủ ban hành Nghị định số 01 quy định tổ chức và hoạt động
của Ủy ban Thanh tra Chính phủ gồm 3 chương, nêu rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ
chức bộ máy của Uỷ ban Thanh tra Chính phủ và thanh tra các ngành, các cấp. Trong Nghị
định quy định rõ nhiệm vụ của Ủy ban Thanh tra là hướng dẫn, đôn đốc thủ trưởng các ngành
các cấp làm đúng trách nhiệm của mình trong việc xét, giải quyết các đơn, thư khiếu nại, tố
cáo của nhân dân; đồng thời tự mình xét, giải quyết các đơn thư khiếu tố. Nghị định số 01/CP
của Chính phủ là văn bản có tính pháp lý để ngành thanh tra mở rộng tổ chức trong cả nước,
xác định việc xây dựng hệ thống Ủy ban Thanh tra cấp huyện và tương đương; hình thành một
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 12
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
hệ thống tổ chức bao gồm các cơ quan thanh tra chuyên trách của Nhà nước ở các cấp, các
ngành và tổ chức thanh tra nhân dân tại các cơ sở.
Ngày 15/02/1984, Hội đồng Bộ trưởng ra Nghị quyết số 26/HÐBT về việc tăng cường
tổ chức thanh tra và nâng cao hiệu quả thanh tra. Ủy ban Thanh tra Chính phủ được đổi tên
thành Uỷ ban Thanh tra Nhà nước trung ương. Về chức năng, nhiệm vụ về cơ bản vẫn thực
hiện theo Điều lệ tổ chức và hoạt động thanh tra của Ủy ban Thanh tra của Chính phủ ban
hành kèm theo Nghị định số 01 ngày 03/01/1977. Về tổ chức thanh tra được quy định như sau:
“Hệ thống thanh tra các cấp gồm Ủy ban Thanh tra Nhà nước trung ương (sau đổi tên thành
Ủy ban Thanh tra Nhà nước theo Nghị định số 77 ngày 7/3/1985); Ủy ban thanh tra Nhà nước
cấp tỉnh, thành phố, huyện, quận và tương đương (sau đổi tên thành Uỷ ban Thanh tra tỉnh,
thành phố đặc khu trực thuộc Trung ương và Ban thanh tra quận, huyện, thị xã, thành phố
thuộc tỉnh theo Nghị định số 77 ngày 7/3/1985); Ban thanh tra nhân dân cấp cơ sở. Đó là một
hệ thống được quản lý và chỉ đạo tập trung, thống nhất từ Trung ương đến cơ sở”.
Nghị quyết 26 của Hội đồng Bộ trưởng đã nhấn mạnh một lần nữa vị trí, vai trò của
hoạt động thanh tra trong quản lý Nhà nước. Trên cơ sở đó Uỷ ban thanh tra Nhà nước cùng
Bộ Tư pháp đã nghiên cứu soạn thảo pháp lệnh về công tác thanh tra.
Từ 1990 đến 2004
Ngày 01/4/1990, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước công bố ban hành Pháp lệnh Thanh tra
(có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/6//1990). Là một văn bản pháp lý có giá trị cao nhất từ
trước đến thời điểm bấy giờ, Pháp lệnh đã thể chế hóa đầy đủ quan điểm, chủ trương, đường
lối của Đảng và Nhà nước về tổ chức và hoạt động của thanh tra. Điều 1 Pháp lệnh Thanh tra
1990 ghi nhận ngay mục đích của thanh tra là “nhằm phát huy nhân tố tích cực, phòng ngừa,
xử lý các vi phạm, góp phần thúc đẩy hoàn thành nhiệm vụ, hoàn thiện cơ chế quản lý, tăng
cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, các quyền và lợi ích hợp pháp
của cơ quan, tổ chức và công dân” cho thấy Đảng và Nhà nước tiếp tục đánh giá cao vai trò
của công tác thanh tra.
Trên cơ sở Pháp lệnh Thanh tra 1990, một loạt các văn bản pháp lý khác được ban hành
để làm cơ sở pháp lý cho tổ chức và hoạt động của cơ quan thanh tra. Hội đồng Bộ trưởng ban
hành Nghị định số 244 ngày 30/6/1990 quy định rõ hơn về tổ chức của cơ quan thanh tra Nhà
nước bao gồm: Vụ Thanh tra kinh tế 1, Vụ Thanh tra kinh tế 2; Vụ Thanh tra nội chính – văn
xã; Vụ Thanh tra xét khiếu tố; Vụ Tổng hợp – pháp chế; Vụ Tổ chức cán bộ; Văn phòng và
các đơn vị trực thuộc là : Trường Cán bộ thanh tra; Tạp chí Thanh tra. Ngày 18/6/1991, Hội
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 13
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định 191 Quy chế thanh tra viên và việc sử dụng cộng tác viên
thanh tra . Thanh tra viên được phân làm 3 cấp theo thứ tự từ thấp đến cao: Thanh tra viên cấp
1 do Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố hoặc do Bộ trưởng bổ nhiệm; Thanh tra viên cấp II do
Tổng thanh tra Nhà nước bổ nhiệm; Thanh tra viên cấp III do Thủ tướng Chính phủ bổ nhiệm.
Sau này theo Nghị định số 25/Chính phủ ngày 23/5/1993 của Chính phủ các chức danh Thanh
tra viên được đổi thành Thanh tra viên, Thanh tra viên chính, Thanh tra viên cao cấp.
Trong Pháp lệnh thanh tra 1990 chưa đề cập đến tổ chức và hoạt động của Thanh tra
chuyên ngành. Loại hình tổ chức này, Ủy ban thường vụ Quốc hội giao cho Chính phủ quy
định chi tiết về tổ chức hoạt động của thanh tra chuyên ngành ở một lĩnh vực cụ thể. Ví dụ như
Chính phủ quy định chi tiết tổ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành Y tế, giáo
dục…Chính vì nằm rải rác trong nhiều văn bản pháp lý khác nhau dẫn đến không có quy định
thống nhất về loại hình thanh tra này.
Bên cạnh đó, Pháp lệnh còn quy định rõ để phân biệt giữa: hệ thống Thanh tra Nhà
nước và các tổ chức thanh tra nhân dân được hình thành ở các cơ quan, đơn vị sản xuất, kinh
doanh, hành chính sự nghiệp ở các xã phường, thị trấn .
Về hoạt động của Thanh tra Nhà nước tập trung vào hai lĩnh vực chính là:
• Thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, kế hoạch Nhà nước của
các cơ quan Nhà nước, các tổ chức kinh tế, văn hóa, xã hội, lực lượng vũ trang nhân dân và
các cá nhân có trách nhiệm.
• Xét, giải quyết các khiếu nại, tố cáo của công dân theo thẩm quyền.
Luật Khiếu nại, tố cáo 1998 đã xác định lại thẩm quyền của thanh tra Nhà nước trong
lĩnh vực giải quyết khiếu nại, tố cáo để phù hợp hơn với thực tiễn cũng như vai trò của cơ
quan thanh tra trong hệ thống các cơ quan hành chính Nhà nước. Luật Khiếu nại, tố cáo 1998
không quy định các cơ quan thanh tra là một cấp trực tiếp giải quyết khiếu nại mà thông qua
cơ chế ủy quyền của thủ trưởng cơ quan cùng cấp. Khi tổ chức thanh tra được ủy quyền giải
quyết thì quyết định giải quyết cũng được coi như quyết định của thủ trưởng cơ quan cùng cấp
và không bị xem xét lại bởi chính thủ trưởng đã ủy quyền.
Cùng với hai lĩnh vực thanh tra và xét, giải quyết khiếu nại, tố cáo, Pháp lệnh chống
tham nhũng được thông qua ngày 26/2/1998 và sửa đổi bổ sung năm 2000 đã quy định Thanh
tra Nhà nước các cấp đóng vai trò đầu mối trong việc kiểm tra, đôn đốc, theo dõi việc phòng
ngừa và phát hiện, xử lý những hành vi tham nhũng. Trong quá trình thanh tra, thủ trưởng cơ
quan thanh tra Nhà nước có quyền đình chỉ công tác của người có hành vi tham nhũng; niêm
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 14
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
phong tài liệu; kê biên tài sản của cơ quan, tổ chức đã được xác định có liên quan đến tham
nhũng; có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền xử lý kỷ luật người có hành vi tham
nhũng và thu hồi tài sản đã bị chiếm đoạt. Với những quy định trên, ta thấy Thanh tra Nhà
nước đóng vai trò rất quan trọng trong hoạt động phòng, chống tham nhũng. Phòng, chống
tham nhũng đã trở thành một trong hoạt động chính của Thanh tra Nhà nước.
Như vậy, với hệ thống văn bản pháp lý trên đã tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển
trong tổ chức và hoạt động của thanh tra. Tuy nhiên bên cạnh những kết quả tiến bộ, chúng ta
thấy tổ chức bộ máy của hệ thống thanh tra còn cồng kềnh, dàn trải; chức năng, nhiệm vụ chưa
rõ ràng, chồng chéo; việc thực hiện quyền hạn của các tổ chức thanh tra còn gặp nhiều khó
khăn. Về cơ bản hệ thống thanh tra được xây dựng và hoạt động ở tất cả các bộ, các ngành,
các cấp từ trung ương đên địa phương. Với đặc điểm tổ chức theo cách thức “song trùng trực
thuộc” chịu sự lãnh đạo, chỉ đạo của hai cơ quan: cơ quan thanh tra cấp trên và cơ quan quản
lý cùng cấp. Quyền hạn thanh tra được tăng thêm nhưng nhìn chung chủ yếu vẫn là kiến nghị.
Những đòi hỏi này cũng dẫn đến yêu cầu phải tiếp tục hoàn thiện pháp luật về thanh tra.
Từ 2004 đến nay
Giai đoạn từ 2004 đến nay được đánh dấu bằng hai văn bản pháp lý đặc biệt quan trọng,
đó là Luật Thanh tra năm 2004 và Luật Thanh tra năm 2010 (có hiệu lực 01/7/2011).
Năm 2004 Luật Thanh tra được ban hành đã đánh dấu một giai đoạn phát triển mới về
tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước nói chung và thanh tra hành chính nói riêng, với
những nét mới nổi bật như:
Mục đích, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức và hoạt động của Thanh tra nhà nước được
quy định cụ thể và đầy đủ hơn với mục đích thanh tra là “phát hiện những sở hở trong có chế
quản lý, chính sách pháp luật để kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền các biện pháp
khắc phục…”. Lần đầu tiên Luật đã ghi nhận một nhiệm vụ mới của Thanh tra nhà nước là
phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng bên cạnh nhiệm vụ thanh tra và nhiệm vụ giải
quyết khiếu nại, tố cáo.
Luật thanh tra 2004 đánh dấu bước phát triển mới của ngành thanh tra nhưng trong quá
trình hoạt động vẫn còn nhiều hạn chế, Để khắc phục những hạn chế, bất cập trên, đồng thời
nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan thanh tra, ngày 15/11/2010, Quốc hội
đã thông qua Luật Thanh tra 2010.
Luật Thanh tra năm 2010 đã góp phần hoàn thiện về tổ chức và hoạt động cua cơ quan
thanh tra, khắn phục những hạn chế của Luật thanh tra 2004, nhiều quy định các biện pháp bảo
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 15
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
đảm thi hành yêu cầu, kiến nghị, kết luận, quyết định xử lý về thanh tra. Điều 41 quy định về
việc xử lý hành vi không thực hiện yêu cầu, kết luận, kiến nghị, quyết định xử lý về thanh tra
được quy định có thể áp dụng các biện pháp chế tài xử phạt như: xử lý vi phạm hành chính; xử
lý kỷ luật; truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định
của pháp luật.
Tóm lại, Thanh tra nhà nước mà tiền thân của nó là “Ban Thanh tra đặc biệt không chỉ
với chức năng thanh tra mà còn kiêm cả chức năng của cơ quan kiểm sát, điều tra (Sắc lệnh
64/SL ngày 23/11/1945) đến chức năng thanh tra nhà nước như ngày nay là quá trình không
ngừng hoàn thiện đặc biệt là về tổ chức và hoạt động của mình. Trải qua các giai đoạn phát
triển từ thanh tra phục vụ công cuộc kháng chiến, kiến quốc (1945 - 1954); Thanh tra phục vụ
sự nghiệp xây dựng CNXH ở miền bắc, góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống
Mỹ cứu nước (1955 - 1975) và thanh tra Việt Nam thời kỳ thống nhất đi lên chủ nghĩa xá hội
(1975 đến nay), mỗi một giai đoạn phát triển được đánh dấu bằng sự ra đời và hoàn thiện các
văn bản pháp luật về thanh tra từ các văn bản sắc lệnh, chỉ thị, thông tư, nghị định đến văn bản
Luật.9
1.3 Cơ quan Thanh tra Nhà nước
- Cơ quan thanh tra Nhà nước được chia thành hai loại: Thanh tra hành chính được tổ
chức theo đơn vị hành chính (Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh, Thanh tra huyện); Thanh
tra ngành, lĩnh vực được tổ chức ở những cơ quan theo ngành, lĩnh vực chuyên môn (Thanh
tra bộ, cơ quan ngang bộ, Thanh tra sở).
1.3.1 Tổ chức của Thanh tra hành chính
Cơ quan thanh tra theo cấp hành chính bao gồm:
- Thanh tra Chính phủ
- Thanh tra Tỉnh
- Thanh tra Huyện
Tổ chức của Thanh tra Chính phủ
Thanh tra Chính phủ là cơ quan của Chính phủ, chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực
hiện quản lý nhà nước về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham
9
Lâm Bá Khánh Toàn, Võ Nguyễn Nam Trung, Tài liệu hướng dẫn học tập môn Pháp luật
Thanh Tra
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 16
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
nhũng trong phạm vi cả nước; thực hiện hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và
phòng, chống tham nhũng theo quy định của pháp luật.
Thanh tra Chính phủ có Tổng Thanh tra Chính phủ, các Phó Tổng Thanh tra Chính phủ
và Thanh tra viên.
Tổng Thanh tra Chính phủ là thành viên Chính phủ, là người đứng đầu ngành thanh tra.
Tổng Thanh tra Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ về công tác
thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng.
Phó Tổng Thanh tra Chính phủ giúp Tổng Thanh tra Chính phủ thực hiện nhiệm vụ
theo sự phân công của Tổng Thanh tra Chính phủ10
Tổ chức của Thanh tra Chính phủ được quy định bao gồm:
1. Vụ Thanh tra khối kinh tế ngành (gọi tắt là Vụ I).
2. Vụ Thanh tra khối nội chính và kinh tế tổng hợp (gọi tắt là Vụ II).
3. Vụ Thanh tra khối văn hóa, xã hội (gọi tắt là Vụ III).
4. Vụ Giám sát, thẩm định và xử lý sau thanh tra.
5. Vụ Tiếp dân và Xử lý đơn thư.
6. Vụ Pháp chế.
7. Vụ Tổ chức Cán bộ.
8. Vụ Hợp tác Quốc tế.
9. Vụ Kế hoạch, Tài chính và Tổng hợp.
10. Văn phòng (có Văn phòng đại diện tại thành phố Hồ Chí Minh).
11. Cục Giải quyết khiếu nại, tố cáo và Thanh tra khu vực 1 (gọi tắt là Cục I).
12. Cục Giải quyết khiếu nại, tố cáo và Thanh tra khu vực 2 (gọi tắt là Cục II).
13. Cục Giải quyết khiếu nại, tố cáo và Thanh tra khu vực 3 (gọi tắt là Cục III).
14. Cục Chống tham nhũng (gọi tắt là Cục IV).
15. Viện Khoa học Thanh tra.
16. Trường Cán bộ Thanh tra.
17. Báo Thanh tra.
18. Tạp chí Thanh tra.
10
Theo Điều 14, Luật thanh tra năm 2010
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 17
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
19. Trung tâm Thông tin.
Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức cụ thể của các vụ, cục, đơn vị do
Tổng Thanh tra Chính phủ quy định.11
Tổ chức của Thanh tra Tỉnh
Thanh tra tỉnh là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, có trách nhiệm
giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp quản lý nhà nước về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại,
tố cáo và phòng, chống tham nhũng; tiến hành thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng,
chống tham nhũng theo quy định của pháp luật.
Thanh tra tỉnh có Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên.
Chánh Thanh tra tỉnh do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp bổ nhiệm, miễn nhiệm,
cách chức sau khi thống nhất với Tổng Thanh tra Chính phủ. Phó Chánh Thanh tra tỉnh giúp
Chánh Thanh tra tỉnh thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của Chánh Thanh tra tỉnh.
Thanh tra tỉnh chịu sự chỉ đạo, điều hành của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp và
chịu sự chỉ đạo về công tác, hướng dẫn về tổ chức, nghiệp vụ của Thanh tra Chính phủ.12
Tổ chức của Thanh tra Huyện
Thanh tra huyện là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện, có trách
nhiệm giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp quản lý nhà nước về công tác thanh tra, giải quyết
khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng; tiến hành thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo
và phòng, chống tham nhũng theo quy định của pháp luật.
Thanh tra huyện có Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên.
Chánh Thanh tra huyện do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện bổ nhiệm, miễn nhiệm,
cách chức sau khi thống nhất với Chánh Thanh tra tỉnh. Phó Chánh Thanh tra huyện giúp
Chánh Thanh tra huyện thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của Chánh Thanh tra huyện.
Thanh tra huyện chịu sự chỉ đạo, điều hành của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp và
chịu sự chỉ đạo về công tác, hướng dẫn về nghiệp vụ thanh tra của Thanh tra tỉnh.13
1.3.2 Tổ chức của thanh tra chuyên ngành
Cơ quan thanh tra theo ngành, lĩnh vực bao gồm:
- Thanh tra Bộ
11
Điều 3, Nghị Định số 83/2012/NĐ-CP
Điều 20, Luật Thanh Tra năm 2010
13
Điều 26, Luật Thanh Tra năm 2010
12
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 18
SVTH: Lê Thanh Ngàn
Đề tài: Tồ chức và hoạt động của Thanh tra chuyên ngành
Thanh tra Bộ là cơ quan của bộ, giúp Bộ trưởng quản lý nhà nước về công tác thanh tra,
giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng; tiến hành thanh tra hành chính đối
với cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý của bộ; tiến hành thanh tra chuyên ngành
đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực của
bộ; giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng theo quy định của pháp luật.
Thanh tra Bộ có Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên
- Thanh tra Sở
Thanh tra sở là cơ quan của sở, giúp Giám đốc sở tiến hành thanh tra hành chính và
thanh tra chuyên ngành, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng theo quy định
của pháp luật. Thanh tra sở được thành lập ở những sở thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước
theo ủy quyền của Ủy ban nhân dân cùng cấp hoặc theo quy định của pháp luật.
Thanh tra Sở có Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên
- Cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành
Việc giao chức năng thanh tra tra chuyên ngành cho cơ quan thực hiện nhiệm vụ quản
lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực do Chính Phủ quy định theo dề nghị của tổng Thanh tra
chính phủ sau khi thống nhất với Bộ trưởng
- Tổng cục và tương đương, Cục thuộc Bộ được giao thực hiện chức năng thanh tra
chuyên ngành
- Cục thuộc Tổng cục và tương đương được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên
ngành
- Chi cục thuộc Sở, Chi cục thuộc Cục và tương đương được giao thực hiện chức năng
thanh tra chuyên ngành
1.4 Hoạt động của thanh tra Nhà nước
Hoạt động thanh tra nhà nước bao gồm: Hoạt động của thanh tra hành chính và thanh
tra chuyên ngành.
1.4.1 Hoạt động của thanh tra hành chính
Thẩm quyền ra quyết định thanh tra hành chính
Hoạt động thanh tra chỉ được thực hiện khi có quyết định thanh tra.
Thủ trưởng cơ quan thanh tra nhà nước ra quyết định thanh tra và thành lập Đoàn
thanh tra để thực hiện quyết định thanh tra. Khi xét thấy cần thiết, Thủ trưởng cơ quan quản lý
nhà nước ra quyết định thanh tra và thành lập Đoàn thanh tra.
GVHD: Lâm Bá Khánh Toàn
Trang 19
SVTH: Lê Thanh Ngàn
