Tác động của giá dầu đến cán cân thương mại nghiên cứu thực nghiệm tại việt nam

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T TP. H

NGUY N TH T

CHÍ MINH

NG VI

TÁC
NG C A GIÁ D U
N
CÁN CÂN TH
NG M I - NGHIÊN C U
TH C NGHI M T I VI T NAM

LU N V N TH C S KINH T

TP. H Chí Minh, n m 2015


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T TP. H

NGUY N TH T

CHÍ MINH

NG VI

TÁC
NG C A GIÁ D U
N
CÁN CÂN TH
NG M I - NGHIÊN C U
TH C NGHI M T I VI T NAM
Chuyên ngành

: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

Mã s

: 60340201

LU N V N TH C S KINH T
NG

IH

NG D N KHOA H C

PGS.TS. Nguy n Th Ng c Trang

TP. H Chí Minh, n m 2015


L i cam đoan
Tôi cam đoan lu n v n Th c S kinh t v i đ tài " Tác đ ng c a giá d u đ n cán
cân th

ng m i - nghiên c u th c nghi m t i Vi t Nam" là công trình nghiên

c u c a riêng tôi d

is h

ng d n c a PGS.TS. Nguy n Th Ng c Trang.

Các s li u, k t qu trong lu n v n là trung th c và ch a t ng đ

c công b trong

b t k công trình nào khác. Tôi s ch u trách nhi m v n i dung tôi đã trình bày
trong lu n v n này.
TP.H Chí Minh, ngày 08 tháng 09 n m 2015
Tác gi

Nguy n Th T

ng Vi


M CL C

Ph bìa
L i cam đoan
M cl c
Danh m c ch vi t t t
Danh m c các hình
Danh m c các b ng
Danh m c ph l c
TÓM T T ..................................................................................................................1
CH

NG 1: M

U.............................................................................................2

1.1. Lý do ch n đ tài ..............................................................................................2
1.2. Tính c p thi t c a đ tài ....................................................................................2
1.3. M c tiêu đ tài ..................................................................................................3
1.4.

it

ng nghiên c u .......................................................................................3

1.5. Ph m vi nghiên c u ..........................................................................................3
1.6. Ph

ng pháp nghiên c u ..................................................................................3

1.7. B c c lu n v n ................................................................................................4
CH

NG 2: T NG QUAN LÝ THUY T VÀ B NG CH NG TH C

NGHI M V

M I QUAN H

GI A GIÁ D U VÀ CÁN CÂN TH

NG

M I .............................................................................................................................5
2.1. Cán cân th

ng m i d

2.2. Cán cân th

ng m i theo cách ti p c n m i quan h gi a đ u t và ti t ki m 6

2.2.1. Quan h cán cân th

i góc đ xu t nh p kh u ............................................5
ng m i đ i v i đ u t và ti t ki m...........................6

2.2.2. Thâm h t ngân sách và thâm h t th
2.3. Vai trò c a giá d u đ i v i cán cân th

ng m i ............................................7
ng m i ...............................................7

2.4. Các b ng ch ng th c nghi m v m i quan h gi a giá d u và cán cân th ng
m i .........................................................................................................................10
2.4.1. Các nghiên c u c a tác gi n

c ngoài ....................................................10


2.4.2. Các nghiên c u c a tác gi trong n
CH

NG 3: PH

c ....................................................12

NG PHÁP NGHIÊN C U ..................................................15

3.1. Mô hình nghiên c u ........................................................................................15
3.2. Các bi n nghiên c u .......................................................................................16
3.3. D li u nghiên c u và trình t th c hi n ........................................................17
3.3.1. D li u nghiên c u ...................................................................................17
3.3.2. Th ng kê mô t d li u.............................................................................18
3.3.3. Trình t th c hi n .....................................................................................19
CH

NG 4: TH O LU N K T QU NGHIÊN C U ....................................21

4.1. T ng quan v cán cân th

ng m i Vi t Nam giai đo n 1999 - 2014 .............21

4.1.1. T ng quan .................................................................................................21
4.1.2. Tình hình cán cân th

ng m i v i m t s đ i tác th

4.1.3. Nguyên nhân thâm h t th

ng m i ................23

ng m i c a Vi t Nam ...................................25

4.1.3.1. C c u hàng hóa xu t kh u ................................................................26
4.1.3.2. C c u hàng hóa nh p kh u ...............................................................27
4.1.3.3. N ng l c c nh tranh c a doanh nghi p Vi t Nam .............................30
4.1.4. T ng quan th tr
4.1.4.1.Th tr

ng x ng d u Vi t Nam ...............................................34

ng x ng d u Vi t Nam và vai trò c a Nhà N

c...................34

4.1.4.2. Tình hình xu t kh u d u thô Vi t Nam..............................................37
4.1.4.3. Tình hình nh p kh u x ng d u Vi t Nam ..........................................42
4.1.4.4. Cán cân th

ng m i đ i v i xu t nh p kh u x ng d u Vi t Nam .....44

4.2. K t qu phân tích ban đ u ..............................................................................47
4.2.1. Ki m đ nh nghi m đ n v .........................................................................47
4.2.2. Ki m đ nh đ ng liên k t ...........................................................................48
4.2.2.1. Xác đ nh đ tr t i u ........................................................................48
4.2.2.2. Ki m đ nh đ ng liên k t theo ph

ng pháp Johasen .........................48

4.2.3. Ki m đ nh s phù h p c a mô hình VAR ................................................50
4.3.3.1. Ki m đ nh tính n đ nh c a mô hình VAR ........................................50
4.2.3.2. Ki m đ nh t t

ng quan ph n d .....................................................51

4.3. K t qu phân tích mô hình VAR ....................................................................52


4.3.1. Phân tích ph n ng xung ..........................................................................52
4.3.1.1. Ph n ng xung c a TB tr ng h p xu t hi n cú s c t ng b t ng c a
các bi n ...........................................................................................................52
4.3.1.2 Ph n ng xung c a TB tr ng h p xu t hi n cú s c t ng b t ng c a
các bi n (có s thay đ i tr t t c a các bi n nghiên c u) ...............................55
4.3.1.3. Phân tích ph n ng xung v i cú shock gi m .....................................59
4.3.2. Phân rã ph
CH

ng sai ...................................................................................61

NG 5: K T LU N VÀ CÁC HÀM Ý CHÍNH SÁCH ............................64

Danh m c tài li u tham kh o
Ph l c


DANH M C CH
Ký hi u
ADF

VI T T T

Tên Ti ng Vi t
Ki m đ nh ADF

Tên Ti ng Anh
Augemented DickeyFuller

AIC

Tiêu chu n Akaike

Akaike Information
Criterion

ARDL

Mô hình phân ph i tr t h i quy

Autoregressive Distributed
Lag

ASEAN

Hi p h i các qu c gia ông Nam Á Association of Southeast
Asian Nations

ECM

Mô hình hi u ch nh sai s

Error Correction Model

EU

Liên minh châu Âu

European Union

FDI

u t tr c ti p n

GDP

Thu nh p qu c dân

GSO

T ng c c th ng kê Vi t Nam

ICOR

T s v n- s n l

c ngoài

ng t ng thêm

Foreign Direct Investment
Gross Domestic Product

Incremental Capital
Output ratio

IEA

C quan n ng l

ng th gi i

International Energy
Agency

IFS

Th ng kê tài chính

International Financial
Statistics

IMF

Qu ti n t th gi i

International Monetary
Fund

MVA

Giá tr gia t ng công nghi p

Manufacturing value
added

ODA

H tr phát tri n chính th c

Official Development
Assistance

OECD

T ch c H p tác và Phát tri n Kinh Organization for
t

Economic Cooperation
and Development


OPEC

REER

T ch c các n

c xu t kh u d u

Organization of Petroleum

l a

Exporting Countries

T giá h i đoái th c

Real effective exchange
rate

SVAR

Mô hình t h i quy vector c u trúc

Structural Vector
Autoregression

VAR

Mô hình t h i quy vector

Vector Autoregression

VECM

Mô hình Vector hi u ch nh sai s

Vector Error Correction
Model

WB

Ngân hàng th gi i

World Bank

WDI

Ch s phát tri n th gi i

World Development
Indicator

WTO

T ch c th

ng m i th gi i

ADF

Ki m đ nh ADF

World Trade Organization
Augemented DickeyFuller

AIC

Tiêu chu n Akaike

Akaike Information
Criterion

ARDL

Mô hình phân ph i tr t h i quy

Autoregressive Distributed
Lag

ASEAN

Hi p h i các qu c gia ông Nam Á Association of Southeast
Asian Nations

Vi t t t

Tên ti ng vi t

CCTM

Cán cân th

ng m i

TTCN

Ti u th công nghi p

N ho c NK

Nh p kh u

X ho c XK

Xu t kh u


DANH M C CÁC HÌNH
Hình 2.1 Khung lý thuy t ..........................................................................................10
Hình 4.1 CCTM m t s qu c gia trong khu v c Châu Á giai đo n 2005-2013 .......22
Hình 4.2 CCTM Vi t Nam v i m t s đ i tác giai đo n 1999-2014 ........................23
Hình 4.3 C c u m t hàng XK theo nhóm (trung bình) giai đo n 1999-2013 .........26
Hình 4.4 Giá tr hàng XK nhóm giai đo n 1999-2013..............................................27
Hình 4.5 C c u m t hàng NK theo nhóm (trung bình) giai đo n 1999-2013 .........28
Hình 4.6 Giá tr m t hàng NK nhóm giai đo n 1999-2013.......................................29
Hình 4.7 C c u nhóm ngành hàng XK Vi t Nam ...................................................33
Hình 4.8 C c u ngành hàng công nghi p ch bi n XK ...........................................33
Hình 4.9 S n l

ng d u thô XK Vi t Nam giai đo n t 1999 – 2014 (tri u t n) .....37

Hình 4.10 Kim ng ch XK d u thô Vi t Nam giai đ an 1999-2014 (t USD) ..........39
Hình 4.11 C c u XK d u thô theo n
Hình 4.12 S n l

c n m 2014 .................................................42

ng x ng d u các lo i NK giai đo n 2007 – 2014 (tri u t n) ........43

Hình 4.13 Kim ng ch NK x ng d u các lo i giai đo n 2007 – 2014 (t USD) ........43
Hình 4.14 C c u th tr
Hình 4.15 S n l

ng NK x ng d u Vi t Nam n m 2014 .............................44

ng XK so v i NK x ng d u Vi t Nam giai đo n 2007-2014 ......45

Hình 4.16 Kim ng ch XK so v i NK x ng d u Vi t Nam giai đo n 2007-2014 .....45
Hình 4.16 K t qu ki m đ nh tính n đ nh c a mô hình VAR (v i b

c tr là 6) ...51

Hình 4.17 K t qu phân tích ph n ng xung v i cú shock t ng theo tr t t (4.1) ....53
Hình 4.18a K t qu phân tích ph n ng xung v i cú shock t ng tr t t (4.2) ..........57
Hình 4.18b K t qu phân tích ph n ng xung v i cú shock t ng tr t t (4.3) ..........57
Hình 4.18c K t qu phân tích ph n ng xung v i cú shock t ng tr t t (4.4) ..........58
Hình 4.18d K t qu phân tích ph n ng xung v i cú shock t ng tr t t (4.5) ..........58
Hình 4.18e K t qu phân tích ph n ng xung v i cú shock t ng tr t t (4.6) ..........59
Hình 4.19 K t qu phân tích ph n ng xung v i cú shock gi m theo tr t t (4.1) ...59

DANH M C CÁC B NG
B ng 3.1 Mô t d li u nghiên c u ...........................................................................18
B ng 3.2 Các ch s thông kê c a b d li u nghiên c u .........................................19
B ng 4.1 M c thâm h t th

ng m i Vi t Nam so v i GDP giai đo n 1999-2014 ..22

B ng 4.2 GDP và MVA c a Vi t Nam và các qu c gia ...........................................32
B ng 4.3 Cân đ i nh p – xu t x ng d u so v i t ng thâm h t CCTM giai đo n
2007-2014..................................................................................................................46
B ng 4.4 K t qu ki m đ nh nghi m đ n v .............................................................47
B ng 4.5 K t qu xác đ nh đ tr t i u ...................................................................48
B ng 4.6 K t qu ki m đ nh đ ng liên k t (không có xu h
B ng 4.7 K t qu ki m đ nh đ ng liên k t (có xu h
B ng 4.8 K t qu ki m đ nh t t
B ng 4.9 K t qu phân rã ph

ng) .............................49

ng) ........................................50

ng quan c a ph n d (v i b

c tr là 6) ...........52

ng sai cho bi n TB ..................................................62


DANH M C PH L C
Ph l c 1: M t hàng xu t kh u ch y u c a Vi t Nam n m 2013

Ph l c 2: K t qu ki m đ nh tính n đ nh c a mô hình VAR (v i s b
Ph l c 3: K t qu ki m đ nh đ ng liên k t (s b
Ph l c 4: K t qu phân rã ph

ng sai

c tr là 7)

c tr là 7)


1

TÓM T T
Nghiên c u này là m t các ti p c n m i nh m đánh giá nh h
lên tình tr ng thâm h t cán cân th

ng c a giá d u

ng m i Vi t Nam trong nh ng n m g n đây.

Tác gi ch n phân tích giá d u th gi i vì đa s

ngu n nguyên li u x ng d u s

d ng trong n

c đ u qua nh p kh u, Vi t Nam tuy có xu t kh u nh ng s n ph m

ch d ng l i

m c d u thô. Do v y, trong nh ng n m g n đây khi giá d u th gi i

có nhi u bi n đ ng ít nhi u s
m i.
h

nh h

ng đ n tình tr ng cân b ng cán cân th

ng

đánh giá nh n đ nh trên là đúng hay không, tác gi ti n hành ki m đ nh nh

ng các cú shock giá d u th gi i lên cân b ng cán cân th

ng m i Vi t Nam

trong th i k t n m 1999 – 2014. Thông qua cách ti p c n đ ng liên k t, k t qu
nghiên c u cho th y giá d u có nh h
h

ng đ n cán cân th

ng m i, nh ng nh

ng ít và không kéo dài.
T khóa: giá d u, cán cân th

ng m i, t giá, s n l

ng công nghi p.


2

CH

NG 1: M

U

1.1. Lý do ch n đ tài
Cân b ng cán cân th

ng m i luôn là m i quan tâm hàng đ u c a các nhà ho ch

đ nh chính sách, đ c bi t là đ i v i các n

c đang phát tri n nh Vi t Nam. Vi t

Nam đã đ i m t v i tình tr ng thâm h t th

ng m i trong th i gian dài t nh ng

n m 1992 cho đ n n m 2010, t n m 2011 m i b t đ u có th ng d cho đ n nay.
Tuy nhiên m c đ th ng d r t th p và theo nhi u chuyên giá đánh giá kh n ng tr
l i tình tr ng nh p siêu c a Vi t Nam trong nh ng n m t i là r t cao. V y đâu là
nguyên nhân gây ra tình tr ng nh p siêu này? ã có r t nhi u bài nghiên c u v v n

đ này nh m tìm ra câu tr l i t t nh t cho các nhà ho ch đ nh chính sách Vi t
Nam. Qua tìm hi u, tác gi nh n th y hi n nay các bài nghiên c u trong n
y u t p trung phân tích nhi u vào nh h
đoái, thu nh p qu c dân đ n cán cân th

c ch

ng c a các y u t v mô nh t giá h i
ng m i. Bên c nh các y u t v mô còn có

nhi u y u t khác có th tác đ ng đ n cán cân th
giá d u th gi i vì đa s x ng d u tiêu th trong n
ng giá d u đ n n n kinh t

các n

ng m i Vi t Nam ch ng h n nh
cđ uđ

c nh p kh u. Nghiên

c uv

nh h

c trên th gi i đã có r t nhi u,

nh ng

Vi t Nam v n ch a có bài vi t nào th t s đi sâu v v n đ này. Vì v y đ

ki m tra xem giá d u có ph i là y u t tác đ ng đ n cán cân th

ng m i Vi t Nam

hay không tác gi đã l a ch n đ tài nghiên c u “Tác đ ng giá d u đ n cán cân
th

ng m i – nghiên c u th c nghi m t i Vi t Nam”.

1.2. Tính c p thi t c a đ tài
Vi c xác đ nh nguyên nhân gây ra thâm h t th
là r t c n thi t, vì thâm h t th

ng m i c a Vi t Nam hi n nay

ng m i ph n nh nhi u m t cân đ i trong n n kinh

t và ch khi nào xác đ nh chính xác nguyên nhân gây ra thâm h t thì m i có th
đ a ra các gi i pháp h p lý đ đ a cán cân th
Nh đã phân tích, Vi t Nam là m t n

ng m i v tr ng thái cân b ng.

c nh p kh u x ng d u và chi m trung

bình 10% t ng kim ng ch nh p kh u c a c n

c m i n m. Tuy có xu t kh u nh ng

s n ph m c a Vi t Nam ch là d u thô ch a qua x lý. C nh p kh u và xu t kh u
đ u có liên quan nhi u đ n x ng d u, do đó vi c xác đ nh xem giá c x ng d u th


3

gi i có ph i là y u t góp ph n gây nên thâm h t cán cân th

ng m i hay không là

r t c n thi t cho các nhà ho ch đ nh chính sách Vi t Nam.
1.3. M c tiêu đ tài
M c tiêu c a bài nghiên c u là ki m tra th c nghi m m i quan h gi a cú s c giá
d u th gi i và cân b ng cán cân th

ng m i thông qua cách ti p c n đ ng liên k t

t i Vi t Nam trong giai đo n 1999-2014. C th là:
- Ki m tra m i quan h dài h n gi a các bi n nghiên c u và
- Tìm ra h

ng quan h gi a m t cân b ng cán cân th

ng m i và cú s c giá d u

t i Vi t Nam trong giai đo n 1999-2014.
it

1.4.

ng nghiên c u

đ tđ

c m c tiêu nghiên nh trên, lu n v n h

ng đ n các đ i t

ng nghiên

c u nh sau:
- Tr giá xu t nh p kh u và cán cân th

ng m i Vi t Nam;

- Giá d u th gi i;
- T giá th c VND/USD;
- Giá tr s n l

ng công nghi p.

1.5. Ph m vi nghiên c u
Lu n v n đi vào nghiên c u tác đ ng c a các cú shock giá d u lên cân b ng cán
cân th

ng m i Vi t Nam t n m 1999 đ n n m 2014.

Tr ng tâm lu n v n ch y u phân tích tác đ ng c a giá d u, t giá, s n l

ng

công nghi p đ n cán cân th

ng m i Vi t Nam mà không bao hàm t t c các y u t

gây nên thâm h t cán cân th

ng m i.

1.6. Ph

ng pháp nghiên c u

D a trên bài nghiên c u g c Hassan và Zaman (2012) tác gi s d ng ph

ng

pháp ti p c n đ ng liên k t đ ki m đ nh m i quan h gi a giá d u và các bi n
nghiên c u khác lên cán cân th

ng m i. Tuy nhiên đ phù h p v i chu i d li u

nghiên c u t i Vi t Nam là chu i d li u th i gian không d ng, không có đ ng liên
k t, tác gi s d ng mô hình Vector t h i quy (VAR) thay vì s d ng mô hình
phân ph i tr t h i quy (ARDL) hay mô hình s a l i đ ng liên k t (VECM) nh
bài nghiên c u g c.


4

1.7. B c c lu n v n
Ngoài l i m đ u, k t lu n và danh m c các tài li u tham kh o lu n v n đ
chia là 5 ch

c

ng

- Ch

ng 1: M đ u

- Ch

ng 2: T ng quan lý thuy t và b ng ch ng th c nghi m v m i quan h

gi a giá d u và cán cân th

ng m i

- Ch

ng 3: Ph

ng pháp nghiên c u

- Ch

ng 4: Th o lu n k t qu nghiên c u

- Ch

ng 5: K t lu n và các hàm ý chính sách


5

CH

NG 2: T NG QUAN LÝ THUY T VÀ B NG CH NG TH C

NGHI M V M I QUAN H GI A GIÁ D U VÀ CÁN CÂN TH

NG

M I
Cán cân th

ng m i hay còn g i là cán cân m u d ch, thành ph n ch y u trong

tài kho n vãng lai, đây là thu t ng đ ch chênh l ch xu t kh u và nh p kh u hàng
hóa c a m t qu c gia. M t thâm h t trong cán cân th
hàng nh p kh u l n h n hàng xu t kh u. Ng

ng m i tiêu bi u m t giá tr

c l i, th ng d th

ng m i ph n ánh

giá tr hàng xu t kh u l n h n giá tr hàng nh p kh u.
2.1. Cán cân th
D

ng m i d

i góc đ xu t nh p kh u

i góc đ xu t nh p kh u, cán cân này ph n ánh nh ng kho ng thu chi v xu t

nh p kh u hàng hóa trong m t th i k nh t đ nh. Khi cán cân th
đi u này có ngh a là n
kh u và ng
đã thu đ

c đó đã thu đ

c l i, khi cán cân th

ng m i th ng d

c t xu t kh u nhi u h n ph i tr cho nh p

ng m i thâm h t đi u này có ngha là n

c đó

c t xu t kh u ít h n ph i tr cho nh p kh u.

Cán cân th

Cán cân th

ng m i (TB) = Giá tr xu t kh u (X) – Giá tr nh p kh u (M)
ng m i th ng d khi (X-M) > 0; ng

c l i, cán cân th

ng m i

thâm h t khi (X-M) < 0.
Nhi u quan đi m nghiên c u cho r ng có b n nhân t
cân th

nh h

ng chính đ n cán

ng m i bao g m:

- L m phát;
- Thu nh p qu c dân;
- T giá h i đoái;
- Các bi n pháp h n ch c a chính ph .
nh h

ng c a l m phát: N u m t qu c gia có t l l m phát t ng so v i các

qu c gia khác có quan h m u d ch thì cán cân th ng m i s thâm h t n u các y u
t khác không đ i. B i vì ng

i tiêu dùng và các doanh nghi p trong n

s mua hàng nhi u h n t n

c ngoài, trong khi xu t kh u sang n

c h u nh

c khác l i s t

gi m.
nh h

ng c a thu nh p qu c dân: N u thu nh p c a m t qu c gia t ng theo

m t t l cao h n t l t ng c a qu c gia khác, cán cân th

ng m i s thâm h t n u


6

các y u t khác b ng nhau. Do m c thu nh p th c t t ng nhu c u tiêu th hàng hóa
c ng t ng nh t là đ i v i các hàng hóa nh p kh u.
nghiên c u c a Singh (2002) v tr
s t
n

n

ng h p c a

ng quan gi a thu nh p qu c dân th c c a
c này là (-1,87) n u c đ nh các y u t
nh h

nh h

minh h a có th xem xét
, nghiên c u ch ra r ng h

n

v i cán cân th

ng khác.

ng c a t giá h i đoái: N u đ ng ti n c a m t n

v i đ ng ti n c a các n

ng m i

c b t đ u t ng giá so

c khác thì cán cân th ng m i s thâm h t n u các y u t

khác b ng nhau, hàng hóa xu t kh u t n

c này s tr nên đ t h n đ i v i n

c

nh p kh u n u đ ng ti n c a h m nh, k t qu nhu c u hàng hóa đó s gi m.
minh h a, Qnafowora’s (2003) ki m đ nh nh h
cán cân th

ng c a thay đ i t giá th c v i

ng m i. Nghiên c u c a Qnafowora’s đi u tra ba n

Malaysia, Indonesia và Thái Lan trong th

ng m i song ph

c ASEAN là

ng v i Hoa K và

Nh t B n b ng cách s d ng mô hình s a l i đ ng liên k t (Vector Error Correction
Model (VECM)). K t qu cho th y trong dài h n t giá th c t
lên cán cân th
t

ng quan đ

ng m i trong các tr

nh h

ng tích c c

ng h p, khi c đ nh các y u t khác, h s

c tìm th y nh sau: Indonesia – Nh t B n (+0,351), Indonesia – US

(+0,243), Malaysia – Nh t B n (+1,252), Malaysia – US (+0,644), Thái Lan – Nh t
B n (+1,082) và Thái Lan – US (+1,665).
nh h

ng c a các bi n pháp h n ch c a chính ph : n u chính ph c a m t

qu c gia đánh thu trên hàng nh p kh u, giá c a hàng n
t , n u không có tr đ a th

ng m i, cán cân th

c ngoài t ng lên trên th c

ng m i s đ

c c i thi n. Ngoài

thu nh p kh u, các chính ph còn có th s d ng h n ng ch nh p kh u đ c t gi m
nh p kh u h

ng đ n c i thi n cán cân th

2.2. Cán cân th

ng m i.

ng m i theo cách ti p c n m i quan h gi a đ u t và ti t

ki m
2.2.1. Quan h cán cân th

ng m i đ i v i đ u t và ti t ki m

Theo lý thuy t kinh t h c d

i góc đ đ u t và ti t ki m, thâm h t th

ng m i

(thành ph n chính gây thâm h t tài kho n vãng lai) là do s m t cân đ i gi a đ u t
và ti t ki m. Chúng ta s d ng m t đ ng th c c b n trong kinh t h c nói lên quan
h gi a thâm h t th

ng m i, m c ti t ki m và đ u t nh sau: TB = S – I


7

Trong đó, TB (trade balance) là m c thâm h t/ th ng d c a cán cân th

ng m i,

S (domestic savings) là m c ti t ki m trong n n kinh t và I (investment) là đ u t .
ng th c c b n này cho th y rõ m i quan h gi a thâm h t cán cân th

(nh p siêu) v i m c ti t ki m và đ u t trong n
đ c a thâm h t cán cân th
ngu n g c

c. C ng theo đ ng th c này, v n

ng m i không n m

chính sách th

ng m i, mà có

các v n đ kinh t v mô.

2.2.2. Thâm h t ngân sách và thâm h t th

ng m i

M t trong nh ng nguyên nhân gây ra thâm h t th
ngân sách nhà n
th

ng m i

c, đ th y đ

ng m i, ta vi t l i đ ng th c

ng m i chính là thâm h t

c m i quan h gi a thâm h t ngân sách và thâm h t
trên nh sau:

TB = Sp + Sg – I
= (Y – T – C) + (T – G) – I
Trong đó, Sp là ti t ki m c a khu v c t nhân, Sg là chênh l ch gi a thu ngân
sách (T) và chi tiêu c a chính ph (G). Con s chênh l ch gi a thu (T) và chi ngân
sách (G) chính là thâm h t ngân sách. T đ ng th c trên, ta th y vi c t ng ti t ki m
c a khu v c t nhân s c i thi n thâm h t th
thâm h t ngân sách s d n t i thâm h t th

ng m i. Vi c t ng đ u t và t ng

ng m i (nguyên nhân chính làm thâm

h t tài kho n vãng lai). Và nh v y, n u các y u t khác không thay đ i, thì r t có
th chính thâm h t ngân sách s d n t i thâm h t th

ng m i nói riêng và tài kho n

vãng l i nói chung. M t trong nh ng nguy c gây ra kh ng ho ng kinh t , đó là v n
đ thâm h t kép: v a thâm h t tài kho n vãng lai l n, l i v a thâm h t ngân sách
chính ph c ng l n. Hi n nay, theo các báo cáo c a Ngân hàng Th gi i (WB) thì
d

ng nh Vi t Nam đang g p ph i v n đ thâm h t kép.

2.3. Vai trò c a giá d u đ i v i cán cân th

ng m i

Theo nghiên c u c a Kilian et al., (2009) và Le and Chang (2013), m c đ
h

ng c ng nh kho ng th i gian thay đ i c a cán cân th

t i các n
ph

nh

ng m i khi giá d u t ng

c nh p kh u d u tùy thu c vào nguyên nhân gây ra các cú shock và

ng th c truy n d n các cú shock này. Các cú shock giá d u tr

c đây ph n l n

là do các s ki n đ a lý chính tr , quân s hay nhu c u tiêu th d u gia t ng đ t ng t
d n đ n s chuy n d ch m nh m tài chính t các n

c nh p kh u d u sang các


8

n

c xu t kh u. Ngoài ra, v i s phát tri n c a k thu t m i đ khai thác đá phi n

t i B c M và m t s n i khác c ng là nguyên nhân gây nên bi n đ i m nh m giá
d u trong th i gian g n đây.
Nhu c u v n ng l

ng d u không co giãn theo giá trong ng n h n do n ng l c

s n xu t, tiêu th và d tr không th đi u ch nh trong ng n h n, đ u này d n đ n
khi giá d u t ng cao chi phí nh p kh u d u t i các n
th i gian, cân b ng cán cân th

ng m i s đ

c c ng t ng lên đáng k . Qua

c đi u ch nh thông qua s thay đ i

c a các nhân t chi phí, t giá và s thay đ i trong s n xu t, tiêu dùng hàng hóa
d ch v .
C ng theo nghiên c u c a Kilian et al., (2009) và Le and Chang (2013), giá d u
bi n đ ng làm thay đ i giá c , kh i l

ng hàng hóa d ch v giao d ch và thay đ i

các danh m c đ u t ra bên ngoài. D u t ng giá khi n cho giá thành s n xu t cao
h n do giá nguyên li u đ u vào nh p kh u t ng, đ ng th i v i s không linh ho t
c a vòng quay v n và các chính sách v ti n l
s n xu t tr c ti p. Giá c hàng hóa trong n
đ i s d n đ n tình tr ng l m phát.
c n ph i đi u ch nh thông qua th tr

ch nh này làm nh h

ng c ng góp ph n làm t ng chi phí

c t ng, trong khi ti n l

ng không thay

gi cho l m phát không leo thang nhà n

c

ng ti n t b ng cách t ng lãi su t.Nh ng đi u

ng đ n s phát tri n c a n n kinh t và cán cân th

ng m i

qu c gia đó. C th lúc này đ ng ti n t ng giá s đ y m nh nh p kh u và gi m xu t
kh u, t đó d n đ n cán cân th

ng m i ngày càng thâm h t.

Ti p c n theo m t cách nhìn khác, khi giá d u t ng thu nh p s chuy n t các
n

c nh p kh u d u sang các n

c xu t kh u d u. T i các n

c nh p kh u d u lúc

này, n u chính ph v n mu n duy trì m c đ chi tiêu thì ph i gi m các kho n ti t
ki m.Vay n n

c ngoài là cách đ chính ph bù đ p cho kho n gi m ti t ki m đ

v n đ m b o n đ nh trong ho t đ ng đ u t c a n n kinh t . Tuy nhiên tình hình s
tr nên t i t h n khi giá d u liên t c t ng hay t ng quá m nh s khi n cho các nhà
đ ut n
lai. Tr

c ngoài nghi ng v kh n ng thu h i các kho n vay c a h trong t
ng h p x u có th x y ra chính là d n đ n thâm h t ngân sách nhà n

ng

c.

V i hai cách nhìn nh n trên, có th th y r ng khi giá d u t ng có th gây ra tình
tr ng thâm h t kép t i các n

c nh p kh u d u.


9

nh h

ng giá d u đ n toàn b n n kinh t đ

s c giá d u t ng s làm t ng giá n ng l
phí s n xu t t ng s n l

c tóm t t nh sau: khi x y ra cú

ng, d n đ n t ng chi phí s n xu t. Khi chi

ng đ u ra s gi m t đó làm gi m GDP. Giá d u t ng gián

ti p làm bi n đ ng t giá thông qua dòng ngo i t t nh p kh u d u thay đ i c ng
nh t s t gi m l

ng hàng hóa xu t kh u ra th gi i. Hàng xu t kh u gi m vì chi

phí s n xu t t ng cao, giá thành s n ph m t ng làm gi m s c c nh tranh c a hàng
hóa trên th tr

ng th gi i. Nh p kh u t ng giá, xu t kh u l i gi m góp ph n gia

t ng thâm h t cán cân th
th

ng m i x y ra s

nh h

ng m i và gi m GDP qu c gia. Khi m t cân đ i cán cân
ng r t l n đ n đ i s ng c a ng

i nhân nhi u m t nh

t l th t nghi p t ng, l m phát t ng, an sinh xã h i s t gi m, ch t l

ng cu c s ng

đi xu ng, và n ng h n s gây nên tình tr ng phát tri n không b n v ng. Ngoài ra
khi giá d u t ng cao làm m t cân đ i cán cân th
c ng s x y ra v i m t n

ng m i c a m t n

c thì có th

c khác, n u m t cân đ i x y ra trên di n r ng s t o nên

kh ng ho ng kinh t toàn c u. Vì v y, Chính ph c n đ y m nh nghiên c u, khai
thác các ngu n n ng l

ng m i thay th đ gi m s ph thu c vào giá d u.


10

Hình 2.1 Khung lý thuy t
• Kh ng ho ng kinh t toàn c u
• L m phát
• An sinh xã h i và ch t l ng cu c s ng
• Phát tri n không b n v ng
Th ng m i

thâm h t
M t cân b ng cán cân th

ng m i

T ng l
h ng s n
l ng

Gi m
GDP

Xu t kh u gi m

T ng s n xu t gi m

S n xu t
n ng l ng
khác

• S n xu t Nông Nghi p
• S n xu t Công Nghi p

T ng giá đ u
vào

Bi n đ ng
t giá

Giá n ng

l ng t ng

Cú s c giá
d u

• S n xu t d u
• Nhu c u s d ng
d u
• Th tr ng d u
th gi i
• L ng c u d u t i
Trung Qu c và
M

Ngu n: Hassan và Zaman (2012)

2.4. Các b ng ch ng th c nghi m v m i quan h gi a giá d u và cán cân
th

ng m i

2.4.1. Các nghiên c u c a tác gi n

c ngoài

Nh ng n m g n đây, bên c nh các y u t v mô nh t giá h i đoái, thu nh p
qu c dân th c trong n

c hay thu nh p qu c dân th c c a các đ i tác th

ng m i

thì cú shock giá d u c ng đang thu hút nhi u s quan tâm trong các đ tài nghiên
c u trên th gi i. Cú shock giá d u vào th i đi m gi a và cu i nh ng n m 70 đã


11

gây ra tình tr ng ch m phát tri n, th t nghi p tr m tr ng và l m phát t ng cao
h t các n
h

c phát tri n (Blanchard và Gali, 2007). Có r t nhi u nh n đ nh v

ng c a giá d u đ n cán cân th

cùng chi u lên cán cân th
ng

h u
nh

ng m i, m t s ý ki n cho r ng giá d u tác đ ng

ng m i, nh ng c ng có m t s ý ki n cho r ng tác đ ng

c chi u hay th m chí là không có tác đ ng nào (Akpan, 2007). D

gi gi i thi u m t vài nghiên c u đi n hình v cán cân th
giá d u lên n n kinh t t i m t s n

i đây, tác

ng m i và tác đ ng c a

c trên th gi i:

Nghiên c u c a Mussa (2000) v

nh h

ng c a giá d u t ng lên n n kinh t

toàn c u trong giai đo n t 1970 – 2000. Các qu c gia nh p kh u d u đ
trong bài nghiên c u này bao g m:

n

c s d ng

, Hàn Qu c, Pakistan, Phillippin, Thái

Lan và Th Nh K . K t qu nghiên c u ch ra r ng giá d u t ng d n đ n gia t ng
chi phí s n xu t hàng hóa d ch, d ch v trong đó có c t ng giá n ng l

ng đi n đ u

vào. Giá thành s n xu t t ng gây s c ép gi m l i nhu n. Bài nghiên c u này c ng
ch ng minh có m i quan h dài h n gi a th tr

ng tài chính và thay đ i c a giá

d u. C th là n u giá d u gia t ng liên t c s t o ra m t s chuy n d ch kho ng 4%
GDP t các qu c gia nh p kh u d u sang các qu c gia xu t kh u d u.
Nghiên c u c a Otto (2003) s d ng mô hình SVAR ki m đ nh m i quan h gi a
giá d u và t l m u d ch.Bài nghiên c u đ
n

c nh trong kh i OECD và 40 n

c th c hi n trên s li u th ng kê c a 15

c đang phát tri n.K t qu nghiên c u cho

th y có m i quan h đ ng bi n gi a giá d u và t l m u d ch.K t qu này đ ng nh t
cho c các n

c nh trong kh i OECD và các n

Nghiên c u c a Baffes (2007) v
qu c gia có giao d ch th
d a trên d li u th

nh h

c đang phát tri n.

ng c a giá d u thô lên giá c t i 35

ng m i các m c hàng nhu y u ph m. Bài nghiên c u này

ng niên c a các n

c t n m 1960 đ n n m 2005. K t qu

nghiên c u cho th y khi giá d u t ng s làm gi m thu nh p kh d ng kéo theo s n
xu t công nghi p b trì tr vì khi thu nh p kh d ng th p s tác đ ng tiêu c c đ n
nhu c u tiêu dùng hàng hóa. Nghiên c u c ng ch ra r ng hàng hóa giao d ch ph n
ng m t cách m nh m v i giá d u thô, c th m i quan h gi a ch s giá c a
nh ng hàng hóa không ph i là n ng l

ng và giá d u thô là 0,16.


12

Nghiên c u c a Malik (2008b) v m i quan h gi a giá d u và các bi n kinh t
v mô v s n l

ng đ u ra và t c đ phát tri n trong giai đo n t quý 1 n m 1979

đ n quý 2 n m 2008 thông qua s li u v đ

ng IS, chính sách ti n t và đ

ng

cong Phillips c a Pakistan. K t qu nghiên c u ch ra r ng khi có s thay đ i giá
d us
ng

nh h

ng đ n t giá h i đoái th c (REER) đ ng th i tác đ ng m nh và

c chi u lên lãi su t th c th gi i.Bên c nh đó nghiên c u c ng ch ra m i quan

h m nh m không tuy n tính gi a giá d u và s n l

ng đ u ra.

Nghiên c u c a Syeda Anam Hassan và Khalid Zaman (2012) v
giá d u lên cán cân th

nh h

ng c a

ng m i t i Pakistan thông qua mô hình phân ph i tr t h i

quy (ARDL). Bên c nh xác đ nh tác đ ng c a giá d u lên cán cân th

ng m i, tác

gi còn s d ng thêm các bi n kinh t khác trong bài nghiên c u nh t giá và
chênh l ch s n l

ng (output gap). D li u nghiên c u đ

c l y t WDI (2011) c a

Ngân hàng th gi i và IFS (2011) do IMF và EIA phát hành đ phân tích m i quan
h gi a các cú shock giá d u lên cán cân th

ng m i Pakistan trong giai đo n t

n m 1975 đ n n m 2010. K t qu cho th y có m i quan h dài h n gi a các bi n
nghiên c u v i cân b ng cán cân th
chi u lên cán cân th
ng

ng m i. T giá và giá d u tác đ ng ngh ch

ng m i v i h s t

c l i chênh l ch s n l

ng quan tu n t là -0,342% và -0,382%,

ng có m i quan h cùng chi u v i h s t

ng quan là

0.0239%.
2.4.2. Các nghiên c u c a tác gi trong n

c

Trong nhi u n m qu a ãđ có nhi u nghiên c u khác nhau v các nhân t
h

ng đ n cán cân th

h i đoái th c đa ph
sâu v

nh h

ng m i Vi t Nam mà ph bi n nh t là nh h

nh

ng c a t giá

ng và thu nh p qu c dân th c. Ch a có bài nghiên c u nào đi

ng c a giá d u lên cán cân th

ng m i t i Vi t Nam. D

i đây là

m t s nghiên c u đi n hình:
Nghiên c u c a tác gi Phan Thanh Hoàn và Nguy n
quan h gi a t giá h i đoái và cán cân th

ng m i Vi t Nam th i k 1995-2005”,

trong bài vi t c a mình hai tác gi phân tích đ nh l
đoái và cán cân th

ng Hào (2007) v “M i

ng m i quan h gi a t giá h i

ng m i Vi t Nam b ng cách s d ng lý thuy t

ng liên k t

(Cointegration theory) và mô hình hi u ch nh sai s (ECM – Error Correction


13

Model), đ s d ng mô hình đ nh l

ng tác gi tính toán hai bi n s này v i s li u

quý l y t ngu n s li u c a Th ng kê tài chính qu c t (IFS). Th i k nghiên c u
đây là t quý 1 n m 1995 đ n quý 4 n m 2005 và quý 1 n m 1995 là k
l p t giá th c đa ph
th c đa ph

ng. Các đ i tác th

g c đ xác

ng m i l n có m t trong tính toán t giá

ng g m: Singapore, Nh t, M , Trung Qu c, Hàn Qu c, H ng Kông,

ài Loan, Úc và

c. K t qu h i quy cho th y trong dài h n t giá th c đa ph

có tác đ ng tích c c đ n cán cân th

ng m i, h s t

ng quan đ

(+0,7042). M c đ tr trong tác đ ng c a t giá th c đa ph
m i là khá l n, mô hình cho th y bi n đ ng c a t giá
đ ng đ n ho t đ ng xu t, nh p kh u

ng

c tìm th y là

ng đ n cán cân th

quý th 3 v tr

ng

c s có tác

th i đi m hi n t i.

Nghiên c u c a Ph m H ng Phúc (2009) v “t giá h i đoái th c và cán cân

th

ng m i Vi t Nam”, trong nghiên c u này, tác gi đã tính toán t giá th c đa

ph

ng và đo l

ng tác đ ng c a t giá th c đ n ho t đ ng xu t nh p kh u. Tác gi

s d ng s li u t nhi u ngu n khác nhau và ch n k g c là quý 1 n m 1999 đ tính
t giá th c đa ph

ng và có 10 đ ng ti n đ

c ch n đ a vào r ti n t đ tính t giá

th c đó là đ ng SGD (Singapore), THB (Thái Lan), TWD ( ài Loan), KRW (Hàn
Qu c), JPY (Nh t), CNY (Trung Qu c), EUR c a

c và Pháp, USD (M ). Theo

tác gi s bi n đ ng c a t s xu t kh u trên nh p kh u ch u s tác đ ng tích c c
c a t giá th c đa ph
th

ng (+1,0777) trong khi thu nh p th c các qu c gia đ i tác

ng m i có tác đ ng tiêu c c (-4,7362).
Nghiên c u c a Bùi Trinh và c ng s (2011) s d ng ph

ng pháp b ng cân đ i

liên ngành I/O đ phân tích các nguyên nhân d n đ n tình tr ng nh p siêu ngày càng
t ng trong nh ng n m qua. Nghiên c u này d a trên c u trúc c a n n kinh t thông
qua b ng I/O đ

c công b b i T ng c c Th ng kê và nh ng lý thuy t c b n c a J.

Keynes và W. Leontief, t đó đ a ra ch s lan to v kinh t , ch s kích thích nh p
kh u, c ng nh so sánh ch s kích thích nh p kh u và h s b o h h u hi u
(effective rate of protection) c a các ngành. Các k t qu chính cho th y, nguyên
nhân tr c ti p và gián ti p d n đ n tình tr ng nh p siêu c a Vi t Nam trong giai
đo n 2000-2009 không ph i do nhu c u tiêu dùng cu i cùng, b i vì nhu c u tiêu
dùng cu i cùng hàng nh p kh u ch chi m ch a t i 10% trong t ng s nh p kh u.


14

Nguyên nhân c b n c a tình tr ng này do n n công nghi p ch bi n, ch t o c a
Vi t Nam ngày càng y u kém, s n xu t ch y u mang tính gia công, nh ng do
chính sách chú tr ng vào khu v c này nên nhóm ngành này phát tri n v s l

ng

(b ng ch ng là s phát tri n nhanh c a các khu công nghi p, khu ch xu t), song
ch y u là làm gia công cho n

c ngoài, m t s ngành không làm gia công thì h u

h t các máy móc, nguyên v t li u chính đ u ph i nh p kh u. Ngoài ra, tình tr ng
này ph n nào do hi u qu s n xu t c a Vi t Nam ngày càng kém, t l chi phí trung
gian trên giá tr s n xu t t ng lên đáng k t giai đo n 2000-2009.
Nguy n Th Kim Thanh (2012) đánh giá m c đ

nh h

ng c a t giá đ n xu t

nh p kh u c a Vi t Nam. Theo tác gi , c c u hàng xu t kh u c a Vi t Nam ch
y u là hàng nông th y s n, s n ph m tài nguyên và trong c u thành các m t hàng
xu t kh u, nguyên li u nh p kh u chi m t tr ng đ n 70% là giá tr hàng nh p kh u.
Do v y, m t s gi m giá VND không ch c đã làm t ng c

ng kh n ng c nh tranh

c a hàng xu t kh u. Bên c nh đó, n ng l c s n xu t hàng hóa thay th nh p kh u và
hàng hóa đ tiêu chu n xu t kh u

Vi t Nam đ u còn h n ch . T đó, tác gi cho

r ng vi c đi u hành t giá nh m thúc đ y xu t kh u và h n ch nh p kh u là v n đ
mang tính trung h n.
th

đánh giá tác đ ng c a phá giá đ i v i cân b ng cán cân

ng m i, tác gi s d ng k t qu

cl

ng t h s co giãn, theo đó, k t qu

nghiên c u cho th y vi c gi m giá đ ng n i t v i đi u ki n hi n t i c a Vi t Nam
trong ng n h n có th s không c i thi n đáng k cán cân th
chính sách t giá đ

ng m i. Nh ng n u

c th c hi n v i s h tr t các chính sách v mô khác đ tái

c c u n n kinh t và tái c c u l i ho t đ ng xu t nh p kh u trong dài h n thì s có
th c i thi n đ

c cán cân th

ng m i.