Nghiên cứu chuỗi giá trị sản phẩm mãng cầu bà đen tại thành phố tây ninh

B
TR

NG

GIÁO D C VẨ ẨO T O
I H C KINH T TP.H

CHÍ MINH

Nguy n ông Qu nh

NGHIÊN C U CHU I GIÁ TR
S N PH M MÃNG C U BẨ EN
T I THÀNH PH

TÂY NINH

LU N V N TH C S KINH T

Tp. H Chí Minh, n m 2015


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T TP.H

CHÍ MINH

Nguy n ông Qu nh

NGHIÊN C U CHU I GIÁ TR
S N PH M MÃNG C U BẨ EN
T I THÀNH PH

TÂY NINH

Chuyên ngành: Chính sách công
Mã s : 60340402

LU N V N TH C S KINH T

NG

IH

NG D N KHOA H C:

TS. Nguy n HoƠng B o

Tp. H Chí Minh, n m 2015


L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan lu n v n này là công trình nghiên c u c a tôi. Các
đo n trích d n, s li u và k t qu nghiên c u s d ng trong lu n v n đ u đ

c

trích ngu n và có đ chính xác cao trong ph m vi hi u bi t c a tôi.
Lu n v n này không nh t thi t ph n ánh quan đi m c a tr

ng

i h c Kinh

t TP.HCM.
Tp.H Chí Minh, ngày 21 tháng 8 n m 2015
Tác gi lu n v n

Nguy n ông Qu nh


M CL C
*
TRANG PH BÌA
L I CAM OAN
M CL C
DANH M C CÁC T VI T T T
DANH M C CÁC B NG
DANH M C CÁC HÌNH
TÓM L
C
Ch ng 1. GI I THI U
1.1 t v n đ
1.2 M c tiêu nghiên c u
1.3 Câu h i nghiên c u

1.4 i t ng và ph m vi nghiên c u
1.5 Ph ng pháp nghiên c u
1.6 K t c u c a đ tài
Ch ng 2. C S LÝ LU N V CHU I GIÁ TR
2.1 T ng quan lý thuy t
2.1.1 nh ngh a chu i giá tr
2.1.2 Ph ng pháp ti p c n chu i giá tr
2.1.3 Chu i giá tr nông s n
2.2 L c kh o các nghiên c u th c nghi m liên quan
Ch ng 3. PH
NG PHÁP NGHIÊN C U
3.1 Ti n trình nghiên c u
3.2 Ph ng pháp phân tích s li u
3.2.1 S li u nghiên c u
3.2.2. M u đi u tra
3.2.3. Ph ng pháp phân tích s li u
3.3 Mô hình nghiên c u
3.3.1 Ph ng pháp ti p c n
3.3.2 Tác nhân tham gia chu i và ch c n ng c a các tác nhân
3.3.3 Khung phân tích
Ch ng 4. K T QU NGHIÊN C U
4.1 Th c tr ng s n xu t và tiêu th mãng c u Bà en
4.2 K t qu nghiên c u chu i giá tr mãng c u Bà en
4.2.1 Các tác nhân tham gia chu i giá tr
4.2.2 Các kênh phân ph i mãng c u Bà en

1
1
2
2

3
3
3
5
5
5
9
15
20
26
26
26
26
27
28
30
30
31
32
34
34
39
39
48


4.2.3 S đ chu i giá tr mãng c u Bà en theo 5 kênh th tr ng
4.3 Phân tích kinh t chu i giá tr kênh phân ph i 5 (kênh phân ph i truy n
th ng c a mãng c u Bà en)
4.3.1 Ng i tr ng (50 h đi u tra)

4.3.2 Th ng lái
4.3.3 i lý thu gom trong t nh
4.3.4 i lý thu gom ngoài t nh
4.3.5 H bán l
4.3.6 So sánh chi phí, l i nhu n c a các thành ph n trong chu i giá tr
4.4 Ho t đ ng h tr c a các t ch c đ n chu i giá tr
4.4.1 H i nông dân xã Th nh Tân và Tân Bình, tr m khuy n nông thành
ph Tây Ninh
4.4.2 H p tác xã mãng c u Th nh Tân
4.4.3 Phòng Kinh t thành ph Tây Ninh
4.4.4 S Khoa h c và Công ngh Tây Ninh và S Nông nghi p và Phát tri n
Nông thôn Tây Ninh
4.5 Phân tích kh n ng c i thi n giá bán mãng c u cho ng i tr ng trong chu i
giá tr mãng c u Bà en
4.6 M t s gi i pháp nâng c p chu i giá tr mãng c u Bà en t i thành ph
Tây Ninh
4.6.1 Gi i pháp nâng cao hi u qu s n xu t mãng c u
4.6.2 Gi i pháp nâng cao hi u qu ho t đ ng tiêu th và phân ph i
Ch ng 5. K T LU N VÀ G I Ý CHÍNH SÁCH
5.1 Tóm l c ph ng pháp nghiên c u
5.2 K t qu và đóng góp c a nghiên c u
5.3 Ki n ngh chính sách
5.4 H n ch c a nghiên c u
5.5 H ng nghiên c u m r ng
TÀI LI U THAM KH O
PH L C

51
51
51

57
58
58
58
59
61
61
61
61
61
62
64
64
65
67
67
67
68
69
70


DANH M C CÁC T

VI T T T

CIRAD: Centre de coopération internationale en recherche agronomique pour
le développement-Trung tâm H p tác Qu c t Nghiên c u Nông nghi p ph c v
Phát tri n
CP: Chi phí

DT: Doanh thu
GTZ: Deutsche GesellsChaft fur Technisch Zusammenarbeit-T ch c h p tác
k thu t
c
IPSARD: Institute of Policy and Strategy for Agriculture and Rural
Development-Vi n chính sách và Chi n l c phát tri n Nông nghi p Nông thôn
LN: L i nhu n
M4P: Making markets work better for the poorcho ng i nghèo

chu i giá tr hi u qu h n

Q : Quy t đ nh
SNV: Netherlands Development Organisation-T ch c phát tri n Hà Lan
SWOT: Strengths ( i m m nh), Weaknesses ( i m y u), Opportunities (C
h i) và Threats (Thách th c)
UBND: y ban nhân dân
VAAS: VietNam Academy of Agricultural Sciences-Vi n Khoa h c Nông
nghi p Vi t Nam


DANH SÁCH CÁC B NG

B ng 3.1: C c u m u thu th p s li u
B ng 4.1: Di n tích gieo tr ng và s n l

28
ng m t s cây n qu

35

B ng 4.2: Di n tích tr ng mãng c u phân theo huy n, th xã thu c t nh

36

B ng 4.3: S n l

37

ng mãng c u phân theo huy n, th xã thu c t nh

B ng 4.4: M t s thông tin chung v h tr ng mãng c u đ
B ng 4.5: Thông tin chung th

c ph ng v n

39,40

ng lái thu mua mãng c u đ

c ph ng v n

42,43

B ng 4.6: M t s thông tin chung v v a, đ i lý thu gom đ

c ph ng v n

43,44

B ng 4.7: M t s thông tin chung v các h bán l đ

c ph ng v n

45,46

B ng 4.8: Chi phí bình quân tr ng m i 1ha mãng c u

52

B ng 4.9: Chi phí trên 1 ha mãng c u giai đo n tr ng m i

53

B ng 4.10: Chi phí trên 1 ha mãng c u giai đo n thu ho ch

53,54

B ng 4.11: N ng su t bình quân, giá bán và doanh thu mãng c u ha/n m

55

B ng 4.12: Ngân l u tài chính 1ha mãng c u

56

B ng 4.13: Chi phí, doanh thu và l i nhu n cho 1 t n mãng c u c a nông

57

dân

B ng 4.14: So sánh chi phí, doanh thu và l i nhu n c a các thành ph n

59


DANH SÁCH CÁC HÌNH

Hình 2.1: Chu i giá tr c a m t doanh nghi p

6

Hình 2.2: B n m t xích trong m t chu i giá tr đ n gi n

7

Hình 2.3: Chu i giá tr t ng h p c a s n ph m

10

Hình 2.4: Khái ni m chu i theo ph

12

ng pháp “filière”

Hình 3.1: S đ chu i giá tr mãng c u theo ph
Hình 4.1: S đ chu i giá tr mãng c u

ng pháp ti p c n GTZ

32
51


TÓM L

C

tài “Nghiên c u chu i giá tr s n ph m mãng c u Bà
ph Tây Ninh” đ

en t i Thành

c ti n hành trong th i gian 6 tháng t tháng 9 n m 2014 đ n

tháng 2 n m 2015 nh m m c tiêu t ng quát là nghiên c u th c tr ng s n xu t và
tiêu th mãng c u Bà

en t i Thành ph Tây Ninh, t đó cung c p m t s thông

tin h u ích, đ xu t m t s gi i pháp góp ph n ho ch đ nh chính sách, ho t đ ng
c n th c hi n nh m nâng cao giá tr c a s n ph m, t ng thu nh p cho các tác nhân
tham gia chu i giá tr đ c bi t là ng

i tr ng mãng c u.

tr l i các câu h i c a m c tiêu nghiên c u, đ tài này áp d ng ch y u
ph
l

ng pháp th ng kê mô t , t ng h p và phân tích thông tin.Sau khi ti n hành
c kh o lý thuy t; tác gi ti n hành ch n m u đi u tra theo ph

ng pháp ch n

m u phi xác su t, ch n m u thu n ti n k t h p v i ch n m u theo kinh nghi m; và
ti n hành thu th p s li u b ng nhi u công c khác nhau t các báo cáo c a S
Nông nghi p và Phát tri n nông thôn t nh Tây Ninh, niên giám th ng kê và đi u
tra b ng phi u; cu i cùng, tác gi ti n hành phân tích chi phí – l i nhu n, phân tích
giá tr gia t ng đ

c c th hóa b ng cách áp d ng các ch tiêu kinh t ph bi n

nh doanh thu, t ng chi phí, chi phí t ng thêm, chi phí trung gian, giá thành, giá tr
gia t ng, l i nhu n
Qua nghiên c u cho th y có b n nhóm chính tham gia tr c ti p vào ngành
hàng và m t nhóm h tr chính cho ngành hàng phát tri n; mãng c u Bà en đ
phân ph i theo 5 kênh th tr

c

ng ch y u. Qua vi c ti n hành phân tích kinh t

chu i giá tr kênh phân ph i, ta th y t t c các t su t DT/CP, LN/CP, LN/DT c a
ng

i tr ng mãng c u đ u khá cao so v i các tác nhân còn l i trong chu i.
Nghiên c u c ng đ a ra các đ xu t nâng cao hi u qu ho t đ ng c a

chu i giá tr mãng c u nh m đ m b o s phát tri n b n v ng cho ngành hàng

mãng c u t i thành ph Tây Ninh.


1

Ch

ng 1

GI I THI U
tv nđ

1.1

Hi n nay, Tây Ninh có di n tích trên 4.500 ha tr ng mãng c u, tr thành vùng
chuyên canh t p trung tr ng mãng c u có di n tích l n nh t c n
quanh khu v c núi Bà
v i môi tr

en.

c, ch y u

i u ki n đ a lý t nhiên khu v c núi Bà

xung

en r t phù h p

ng sinh thái c a cây mãng c u. Ngoài ra, k thu t canh tác c a các h

tr ng mãng c u khu v c núi Bà
cây mãng c u t o trái ch t l

en c ng có đ c thù riêng, không ch ch m sóc cho

ng ngon mà còn hình thành t p quán r i v thu ho ch,

nâng cao giá tr s n ph m. Mãng c u Bà
l nc ac n

en có m t trên t t c các th tr

c. Vào v thu ho ch chính (tháng 8, tháng 9) s n l

ng tiêu th

ng mãng c u Bà

en đ t t 3.000 t n đ n 3.500 t n/tháng. Vào d p T t Nguyên đán, s n l

ng mãng

c u Bà en đ t kho ng 3.000 t n/tháng, đây là đi m khác bi t c a mãng c u Bà en so
v i các vùng khác vì h u nh không có n i nào có mãng c u vào kho ng th i gian này.
Mãng c u Bà
ra là t i sao ng

en có nhi u thu n l i và c h i đ phát tri n nh ng v n đ đ t

i tr ng v n ch a ch đ ng m r ng s n xu t nh m mang l i ngu n thu

nh p cao cho gia đình? Ph n l n s n l
d ng n t

i thông qua th

tiêu th ? Nhi u nhà v
các th

ng mãng c u s n xu t ra đ

c tiêu th d

i

ng lái, đây có ph i là “đi m ngh n” cho vi c s n xu t và

n cho bi t, th c t nh ng n m qua, h ph thu c hoàn toàn vào

ng lái mãng c u. Mà các th

v a trái cây đ u m i

ng lái này c ng ph thu c ph n l n vào các ch

thành ph H Chí Minh. Do đó, l i nhu n c a ng

i tr ng

mãng c u b “teo tóp” đáng k sau nhi u ch ng “sang tay”. Giá bán t ng lo i mãng c u
t i các ch thành ph H Chí Minh th
c u lo i 1 t i v

ng cao g p 2 l n so v i giá nhà v

n. Mãng

n có giá thu mua kho ng 18 – 25.000 đ ng/kg, nh ng t i các ch lên

t i 40 – 50.000 đ ng/kg.
Làm th nào đ t đ

c thu nh p cao nh t cho các tác nhân tham gia trong chu i

giá tr s n ph m mãng c u Bà

en, đ c bi t là ng

i tr ng là m t v n đ c n đ

c


2

nghiên c u; t đó chúng ta đ a ra nh ng gi i pháp phù h p.
ph

n th i đi m hi n t i,

ng pháp phân tích chu i giá tr là s l a ch n hàng đ u trong phân tích các s n

ph m nông nghi p mang tính h th ng t đ u vào s n xu t đ n đ u ra tiêu th vì th
hi n rõ s v n hành c a toàn h th ng s n ph m.
Có th kh ng đ nh r ng, Mãng c u Bà
ph Tây Ninh. Tuy nhiên, đ có đ nh h
t

ng v chu i giá tr Mãng c u Bà

en là cây tr ng có th m nh c a thành

ng phát tri n phù h p, chúng ta c n có s am
en

các khía c nh k thu t, kinh t và th

ng

m i. Nh ng câu h i nh : hi u qu c th c a mô hình tr ng mãng c u này nh th
nào? Chi phí, l i nhu n c a ng

i nông dân, ng

i thu gom, ng

i bán l trong chu i

giá tr là bao nhiêu? C n làm gì đ mô hình này phát tri n b n v ng, sinh l i cao h n?

Gi i pháp nào giúp cho s n ph m mãng c u Bà
góp ph n nâng cao thu nh p cho ng

en có th đ ng v ng trên th tr

i dân v n ch a đ

ng,

c tr l i.

Xu t phát t lý do trên, tôi ti n hành th c hi n đ tài: “Nghiên c u chu i giá
tr s n ph m mãng c u Bà en t i thành ph Tây Ninh”.

1.2 M c tiêu nghiên c u
M c tiêu t ng quát c a đ tài là nghiên c u th c tr ng s n xu t và tiêu th
mãng c u Bà en t i thành ph Tây Ninh, t đó cung c p m t s thông tin h u ích, đ
xu t m t s gi i pháp góp ph n ho ch đ nh chính sách, ho t đ ng c n th c hi n nh m
nâng cao giá tr c a s n ph m, t ng thu nh p cho các tác nhân tham gia chu i giá tr
đ c bi t là ng

i tr ng mãng c u.

M c tiêu c th c a đ tài là phân tích th c tr ng s n xu t và tiêu th mãng c u
Bà

en t i thành ph Tây Ninh; t đó xác đ nh các nhân t tham gia vào chu i giá tr .

L p s đ chu i giá tr ; tìm hi u c u trúc, s v n hành chu i giá tr và phân tích quan
h kinh t , th

ng m i gi a các tác nhân tham gia chu i giá tr s n ph m mãng c u.

1.3 Câu h i nghiên c u


3

Th c tr ng s n xu t và tiêu th s n ph m mãng c u Bà

en t i thành ph Tây

Ninh hi n nay? Nh ng thu n l i và khó kh n hi n t i c a s n ph m mãng c u Bà en?
S đ chu i giá tr , kênh phân ph i c a s n ph m mãng c u Bà en là nh th
nào? Tác nhân nào tham gia trong chu i giá tr c a s n ph m?
Phân ph i thu nh p gi a các tác nhân tham gia trong chu i giá tr nh th nào?
Nh ng đ xu t nh m phát tri n chu i giá tr s n ph m mãng c u Bà

en t i

thành ph Tây Ninh?
it

1.4
it

ng và ph m vi nghiên c u

ng nghiên c u bao g m t t c các tác nhân tham gia chu i giá tr mãng

c u t h tr ng m i, h tr ng đang thu ho ch đ n các th
v a, đ i lý thu mua, ng
Nghiên c u đ

i bán l và ng

ng lái thu mua mãng c u,

i tiêu dùng mãng c u.

c t p trung th c hi n t i xã Tân Bình, xã Th nh Tân thành ph

Tây Ninh; m t s ch , c a hàng t i ph
và ch đ u m i Hóc Môn

ng Ninh S n, Ph

ng 3 thành ph Tây Ninh

Thành ph H Chí Minh. Th i gian nghiên c u đ

c ti n

hành trong 6 tháng t tháng 9 n m 2014 đ n tháng 2 n m 2015.
1.5 Ph

ng pháp nghiên c u

tr l i các câu h i c a m c tiêu nghiên c u, đ tài này áp d ng ch y u
ph

ng pháp th ng kê mô t , t ng h p và phân tích thông tin.
Sau khi ti n hành l

ph

c kh o lý thuy t; tác gi ti n hành ch n m u đi u tra theo

ng pháp ch n m u phi xác su t, ch n m u thu n ti n k t h p v i ch n m u theo

kinh nghi m; và ti n hành thu th p s li u b ng nhi u công c khác nhau t các báo
cáo c a S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn t nh Tây Ninh, niên giám th ng kê và
đi u tra b ng phi u; cu i cùng, tác gi ti n hành phân tích chi phí – l i nhu n, phân tích
giá tr gia t ng đ

c c th hóa b ng cách áp d ng các ch tiêu kinh t ph bi n nh

doanh thu, t ng chi phí, chi phí t ng thêm, chi phí trung gian, giá thành, giá tr gia t ng,
l i nhu n.
1.6 K t c u c a đ tài


4

Ngoài danh m c các b ng bi u, ph l c và tài li u tham kh o; lu n v n bao
g m n m ch
Ch

ng.
ng m t là ph n gi i thi u; tác gi trình bày lý do ch n đ tài; m c tiêu

nghiên c u; đ i t

ng và ph m vi nghiên c u; ph

ng pháp nghiên c u và k t c u c a

đ tài.
Trong Ch

ng hai, c s lý lu n; tác gi trình bày t ng quát lý thuy t v chu i

giá tr , cách ti p c n và các y u t
ch

ng, tác gi l

nh h

ng đ n chu i giá tr nông s n; ph n cu i

c kh o các nghiên c u th c nghi m t i Vi t Nam và trên th gi i v

chu i giá tr .
Trong Ch

ng ba, ph

ng pháp nghiên c u; b ng vi c th ng kê mô t và bi n

lu n; tác gi phân tích nh ng tác đ ng đ n chu i giá tr , ki m tra, ch ng minh d a vào
lý thuy t liên quan đ kh ng đ nh k t qu đ i v i nghiên c u c a mình; cu i ch

ng,

tác gi mô t cách th c l y m u, đ nh ngh a bi n s và mô t b d li u nghiên c u.
Trong Ch

ng b n, v k t qu nghiên c u; tác gi trình bày t ng quan v ch

đ nghiên c u; phân tích k t qu nghiên c u chu i giá tr s n ph m mãng c u Bà en.
Trong Ch
ch

ng n m, k t lu n và g i ý chính sách; d a vào các phân tích

các

ng trên; tác gi đ a ra k t lu n ch đ nghiên c u, h n ch c a đ tài cùng v i g i

ý chính sách và h

ng nghiên c u ti p theo.


5

Ch
C

S

ng 2
LÝ LU N

V CHU I GIÁ TR
Trong ch
ph

ng hai, tác gi trình bày m t s đ nh ngh a v chu i giá tr , ba

ng pháp ti p c n chính chu i giá tr bao g m ph

ng pháp “filière”, khung phân

tích c a Porter và ti p c n toàn c u. Ngoài ra, ph n cu i ch

ng, tác gi l

c kh o các

nghiên c u th c nghi m t i Vi t Nam và trên th gi i v chu i giá tr hàng nông s n.
2.1 T ng quan lý thuy t
2.1.1

nh ngh a chu i giá tr

Nghiên c u v chu i giá tr trên th gi i đã đ

c đ c p đ n t

r t s m.

Michael Porter (1985) đã phân tích tính c nh tranh c a doanh nghi p b ng phân tích
chu i giá tr bao g m t thi t k s n xu t, mua v t t đ u vào, h u c n, ti p th , bán
hàng và d ch v h tr (qu n lý ngu n nhân l c, ho t đ ng nghiêp c u tri n khai). N m
1988, Durufle và c ng s đã áp d ng ph

ng pháp “filiére” (chu i, m ch) nghiên c u

đánh giá chu i v m t kinh t , tài chính. Gereffi và Korzenniewicz (1994), Kaplinsky
và Morris (2001) đã đ a ra ph

ng pháp ti p c n toàn c u v chu i giá tr .

Chu i giá tr là t ng th các ho t đ ng liên quan đ n s n xu t và tiêu th m t
s n ph m ho c d ch v nào đó. Trong chu i giá tr di n ra quá trình t

ng tác gi a các

y u t c n và đ đ t o ra m t ho c m t nhóm s n ph m và các ho t đ ng phân ph i,
tiêu th s n ph m, nhóm s n ph m đó theo m t ph

ng th c nh t đ nh. Giá tr t o ra

c a chu i bao g m t ng các giá tr t o ra t i m i công đo n c a chu i (Michael Porter,
1985).


6

Các ho t
đ ng
chính

H uc n
đ u vào

S n
xu t

H uc n
đ u ra

Marketing
& bán hàng

D ch
v

H t ng c a doanh nghi p

Các ho t
đ ng b
tr

GIÁ
TR

Qu n tr ngu n nhân l c

Phát tri n công ngh
Mua s m

Ngu n: Michael Porter, 1985
Hình 2.1:Chu i giá tr c a m t doanh nghi p
ây là m t ngu n t li u v chu i giá tr nh m t công c c c u phân tích
phát sinh t nghiên c u c a Michael Porter, trong đó ông xác đ nh hai c u trúc then
ch t c n thi t đ nâng c p n ng l c qu c gia (Porter 1980, 1985, 1990). C u trúc th
nh t là cái đ

c g i m t cách khá l n l n là chu i giá tr , phân bi t các công đo n khác

nhau c a quá trình cung ng (logistics h

ng n i, ho t đ ng, logistics h

ng ngo i,

ti p th và bán hàng, và d ch v h u mãi) và các d ch v h tr mà công ty b trí đ
th c hi n nhi m v này (qui ho ch chi n l

c, qu n lý ngu n nhân l c, phát tri n công

ngh và thu mua). T m quan tr ng c a chu i giá tr theo ý ngh a này là lôi kéo s chú ý
ra kh i vi c t p trung duy nh t vào ho t đ ng chuy n hóa v t ch t trong ph m vi doanh
nghi p bao g m các d ch v h tr c n thi t nh m duy trì s n xu t. Porter b sung cho
khái ni m chu i giá tr c a ông b ng khái ni m h th ng giá tr . V c b n, h th ng
giá tr m r ng ý t

ng chu i giá tr cho các m i liên k t liên ngành, và không có s

khác bi t thi t y u gi a hai khái ni m, ngo i tr ph m vi (Michael Porter trích trong
Kaplinsky, 1999).


7

Kaplinsky và Morris (2001) đ a ra khái ni m v chu i giá tr đ n gi n và
chu i giá tr m r ng nh sau:
Chu i giá tr đ n gi n là chu i giá tr mô t toàn b nh ng ho t đ ng c n thi t
đ đ a m t s n ph m hay d ch v t khái ni m, đi qua các công đo n s n xu t khác
nhau (liên quan đ n vi c k t h p gi a chuy n hóa v t ch t và đ u vào các d ch v s n
xu t khác nhau), đ a đ n ng
d

i tiêu dùng sau cùng, và b trí sau s d ng. Xem xét

i d ng t ng quát, chu i giá tr có d ng nh mô t trong Hình 2.2. Nh ta th y t

hình này, b n thân ho t đ ng s n xu t không thôi ch là m t trong nhi u m t xích giá
tr gia t ng. H n n a, có nhi u ho t đ ng trong t ng m t xích c a chu i giá tr . Cho dù
th

ng đ

c mô t nh m t chu i hàng d c, các m t xích trong n i b chu i th

b n ch t hai chi u; ví d , các c quan thi t k chuyên ngành không ch
b n ch t quá trình s n xu t và ti p th mà ti p đ n còn ch u nh h

ng có

nh hu ng đ n
ng b i các đi u

ki n ràng bu c trong các m i liên k t h ngu n này trong chu i giá tr (Kaplinsky và
Morris, 2001).

Thi t k
và phát
tri n
s n xu t

Thi t k

S n xu t:
-Logistics
h ng n i
- u vào
- óng gói

S n xu t:
-Logistics h ng n i
-Chuy n hóa
- u vào
- óng gói

Ti p th

Ti p th

Tiêu
th /Tái
ch

Tiêu th và
Tái ch

Ngu n: Kaplinsky và Morris, 2001
Hình 2.2: B n m t xích trong m t chu i giá tr đ n gi n


8

Chu i giá tr m r ng là m t khái ni m th c ti n h n v chu i giá tr , th c
ch t, trong đ i th c, chu i giá tr ph c t p h n nhi u. Vì m t l , trong chu i th
xu h

ng có nhi u m t xích h n. Ví d nh tr

ng có

ng h p ngành đ g n i th t ch ng

h n. Chu i giá tr này liên quan đ n vi c cung ng đ u vào gi ng cây tr ng, hóa ch t,
thi t b và n

c cho ngành lâm nghi p. Các súc g đ n đ

c chuy n sang khu v c nhà

máy c a, n i nh n các đ u vào s khai t ngành máy móc. T đó, g x đ

c chuy n

đ n các nhà s n xu t đ g ; ti p đ n các nhà s n xu t này l i nh n đ u vào t các
ngành máy móc, keo và s n, và c ng d a vào các k
hi u t ngành d ch v . Tùy thu c vào th tr

ng thi t k và qu ng bá th

ng ph c v , đ g đ

ng

c chuy n sang các

công đo n trung gian khác nhau cho đ n khi t i tay khách hàng sau cùng; và sau khi s
d ng, h l i chuy n đ g đi tái ch (Kaplinsky và Morris, 2001).
V y có th khái ni m, theo ngh a h p, m t chu i giá tr g m m t lo t các ho t
đ ng th c hi n trong m t công ty đ s n xu t ra m t s n ph m nh t đ nh. Các ho t
đ ng này có th g m có: giai đo n xây d ng khái ni m và thi t k , quá trình mua v t t
đ u vào, s n xu t, ti p th và phân ph i, th c hi n các d ch v h u mãi. T t c các ho t
đ ng này t o thành m t "chu i" k t n i ng

i s n xu t v i ng

i tiêu dùng. M t khác,

m i ho t đ ng l i b sung giá tr cho thành ph n cu i cùng.

Chu i giá tr theo ngh a r ng là m t ph c h p nh ng ho t đ ng do nhi u ngu i
tham gia khác nhau th c hi n (ng
ng

i s n xu t s c p, ng

i ch bi n, th

i cung c p d ch v ) đ bi n nguyên li u thô thành thành ph m đ

ng nhân,

c bán l . Chu i

giá tr theo ngh a r ng b t đ u t h th ng s n xu t nguyên v t li u và chuy n d ch
theo các m i liên k t v i các đ n v s n xu t, kinh doanh, l p ráp, ch bi n. Chu i giá
tr bao g m các ch c n ng tr c ti p nh s n xu t hàng hóa c b n, thu gom, ch bi n,
bán s , bán l , c ng nh các ch c n ng h tr nh cung c p v t t nguyên li u đ u vào,
d ch v tài chính, đóng gói và ti p th (Sonja Vermeulen, 2008 trích trong Tr n Ti n
Khai, 2011).


9

Nói cách khác, chu i giá tr theo ngh a r ng là m t chu i c a các quá trình s n
xu t t đ u vào đ n đ u ra; có s s p x p theo t ch c, k t n i và đi u ph i c a nhóm
s n xu t, các doanh nghi p và nhà phân ph i liên quan đ n m t s n ph m c th ; là
m t mô hình trong đó có s k t n i trong vi c l a ch n s n ph m và công ngh thích
h p v i cách th c t ch c c a các tác nhân liên quan đ ti p c n th tr
Ph

ng.

ng pháp liên k t chu i giá tr c a GTZ (GTZ Eschborn, 2007) cho r ng

chu i giá tr là m t lo t các ho t đ ng kinh doanh (hay ch c n ng) có quan h v i
nhau, t vi c cung c p các giá tr đ u vào c th cho m t s n ph m nào đó, đ n s ch ,
chuy n đ i, marketing, cu i cùng là bán s n ph m đó cho ng

i tiêu dùng. Hay chu i

giá tr là m t lo t quá trình mà các doanh nghi p (nhà v n hành) th c hi n các ch c
n ng ch y u c a mình đ s n xu t, ch bi n, và phân ph i m t s n ph m c th nào
đó. Các doanh nghi p k t n i v i nhau b ng m t lo t các giao d ch s n xu t và kinh
doanh, trong đó s n ph m đ
ng

c chuy n t tay nhà s n xu t, s ch ban đ u đ n tay

i tiêu dùng cu i cùng.
T ng h p t nh ng đ nh ngh a trên, có th rút ra m t đ nh ngh a chung nh t v

Chu i giá tr : “Chu i giá tr là m t ho t đ ng kinh doanh có quan h v i nhau, t vi c
cung c p các đ u vào cho m t s n ph m, đ n s ch , v n chuy n, ti p th và vi c cu i
cùng là bán s n ph m đó cho ng

i tiêu dùng” (Võ Th Thanh L c và Nguy n Phú

Son, 2012).
2.1.2 Ph

Ph

ng pháp ti p c n chu i giá tr

ng pháp ti p c n chu i giá tr đ

c các n

nhi u th p niên qua nh m đ a s n ph m ra th tr
s n ph m nông nghi p. Ph

c phát tri n áp d ng trong

ng m t cách hi u qu , đ c bi t là

ng pháp ti p c n Chu i giá tr đ

c đ c p b i nhi u tác

gi khác nhau nh ng nhìn chung Chu i giá tr có ba cách ti p c n chính đó là (i)
ph

ng pháp “filière”, (ii) khung phân tích c a Porter và (iii) ph

toàn c u.
(i) Khung phân tích c a Porter

ng pháp ti p c n

10

Theo Michael Porter (1985), chu i giá tr là m t lo t các ho t đ ng s n xu t
kinh doanh có quan h v i nhau, t vi c cung c p đ u vào, s n xu t, thu gom, ch
bi n và cu i cùng là bán s n ph m cho ng

i tiêu dùng. Chu i giá tr th hi n t ng

giá tr , bao g m các ho t đ ng giá tr và l i nhu n (margin). Ho t đ ng giá tr là
nh ng ho t đ ng đ c tr ng v ph

ng di n v t lý và công ngh c a ngành.

b ph n c u thành đ t o ra các s n ph m có giá tr cho ng

ây là

i mua. L i nhu n là s

chênh l ch gi a t ng giá tr và t p h p các chi phí cho vi c th c hi n các ho t đ ng
giá tr . Chu i giá tr c a nhà cung c p và kênh phân ph i bao g m l i nhu n, đi u này
quan tr ng trong vi c phân bi t rõ ngu n g c tình tr ng chi phí c a m t doanh
nghi p. L i nhu n c a nhà cung c p và kênh phân ph i là m t ph n trong t ng chi
phí mà ng

i mua ph i gánh ch u. Nh v y, chu i giá tr là chu i/t p h p các ho t

đ ng c a doanh nghi p mà m i ho t đ ng góp ph n gia t ng giá tr đ chuy n các
ngu n l c thành s n ph m/d ch v đ n khách hàng. Michael Porter đ nh ngh a các
ho t đ ng chính và ho t đ ng h tr t o ra giá tr gia t ng, đ

c th hi n t i hình 2.3.

C s h t ng c a doanh nghi p
Qu n tr ngu n nhân l c
Các
ho t
đ ng
b tr

Phát tri n công ngh
Thu mua
H uc n
đ n

S n
xu t

H uc n
ngoài ra

Marketing
và bán
hàng

D ch v
khách
hàng

Các ho t đ ng chính

Ngu n: Michael Porter, 1985
Hình 2.3: Chu i giá tr t ng h p c a s n ph m


11

Theo c m nang h

ng d n phân tích chu i giá tr hàng nông s n đ

c biên

s an b i Ban qu n lý d án h tr xu t kh u trái cây t i các t nh đ ng b ng sông
C u Long, mô hình thí đi m t i Ti n Giang vào n m 2012; khái ni m chu i giá tr
đ

c s d ng nh m t khung khái ni m mà các doanh nghi p có th dùng đ tìm ra các

ngu n l i th c nh tranh th c t và ti m n ng c a mình.

c bi t, Michael Porter còn

l p lu n r ng các ngu n l i th c nh tranh không th tìm ra n u nhìn vào công ty nh
m t t ng th . M t công ty c n đ

c phân tách thành m t lo t các ho t đ ng và có th

tìm th y l i th c nh tranh trong m t (ho c nhi u h n)

các ho t đ ng đó. Michael

Porter phân bi t gi a các ho t đ ng s c p, tr c ti p góp ph n t ng thêm cho giá tr s n
xu t hàng hoá, d ch v và các ho t đông h tr có anh h

ng gián ti p đ n giá tr cu i

cùng c a s n ph m. Trong khung phân tích c a Michael Porter, khái ni m chu i giá
tr không trùng v i ý t
t

ng v chuy n đ i v t ch t. Michael Porter gi i thi u ý

ng, theo đó tính c nh tranh c a m t công ty không ch liên quan đ n qui trình s n

xu t. Tính c nh tranh c a doanh nghi p có th phân tích b ng cách xem xét chu i giá
tr bao g m thi t k s n ph m, mua v t t đ u vào, h u c n bên trong và bên ngoài,
ti p th , bán hàng, các d ch v h u mãi và d ch v h tr nh l p chi n l

c, qu n lý

ngu n nhân l c, ho t đ ng nghiên c u. Do v y, trong khung phân tích c a Michael
Porter, khái ni m chu i giá tr ch áp d ng trong kinh doanh. Phân tích chu i giá tr
ch y u nh m h tr các ho t đ ng qu n lý, đi u hành đ a ra các quy t đ nh mang
tính chi n l

c.

Nh v y, đ c đi m chính cách ti p c n theo khung phân tích c a Michael
Porter có th tóm t t nh sau: xác đ nh l i th c nh tranh b ng cách tách bi t doanh

nghi p thành m t chu i các ho t đ ng; n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p có th
đ

c phân tích b ng chu i giá tr ; phân tích chu i giá tr ch y u ph c v cho m c

tiêu h tr quy t đ nh qu n lý và các chi n l

c qu n tr .


12

(ii) Ph
Ph

ng pháp “filière”

ng pháp “filière” g m có nhi u tr

c u khác nhau. Kh i đ u, ph
nghi p c a các n

ng phái t duy và truy n th ng nghiên

ng pháp này đ

c dùng đ phân tích h th ng nông

c đang phát tri n trong h th ng thu c đ a c a Pháp. Phân tích

chu i, ch y u là làm công c đ nghiên c u cách th c mà các h th ng s n xu t nông
nghi p (cao su, bông, cà phê, d a) đ

c t ch c trong b i c nh c a các n

c đang phát

tri n. Trong b i c nh này, khung “filière” chú tr ng đ c bi t đ n cách các h th ng s n
xu t đ a ph

ng đ

c k t n i v i công nghi p ch bi n, th

ng m i, xu t kh u và khâu

tiêu dùng cu i cùng. Do đó, khái ni m chu i “filière” đ

c nh n th c ch y u b ng

kinh nghi m th c t và đ
xác đ nh nh ng ng

c s d ng đ l p s đ dòng chuy n đ ng c a hàng hóa và

i tham gia vào các ho t đ ng. Tuy nhiên, khái ni m chu i ch

y u t p trung vào các v n đ c a các m i quan h v t ch t và k thu t đ

c tóm t t

trong s đ dòng ch y c a các hàng hóa và s đ m i quan h chuy n đ i thông qua
nh ng ng

i tham gia chu i (hình 2.3) (C m nang h

ng d n phân tích chu i giá tr

hàng nông s n, 2012).
Nhà cung
ng đ u vào

Nhà s n
xu t

Ngu n: C m nang h

Nhà ch
bi n

Ng i
tiêu dùng

ng d n phân tích chu i giá tr hàng nông s n, 2012

Hình 2.4: Khái ni m chu i theo ph
Ph

Nhà phân
ph i

ng pháp “filière” có hai h

ng pháp “filière”

ng phân tích chính. H

ng phân tích th nh t

là đánh giá kinh t và tài chính; trong đó t p trung ch y u phân tích vi c t o ra thu
nh p và phân ph i thu nh p trong ngành hàng; tách r i chi phí và thu nh p gi a các
thành ph n th

ng m i c a đ a ph

ng và qu c t ; cu i cùng là phân tích vai trò c a

ngành hàng đ i v i n n kinh t qu c gia. H
l

c, trong đó phân tích s

nh h

ng th hai t p trung vào phân tích chi n

ng l n nhau c a các m c tiêu, s ràng bu c và k t

qu c a t ng tác nhân tham gia, xây d ng chi n l

c cá nhân và t p th .


13

Có th tóm t t đ c đi m chính cách ti p c n theo ph
trung vào các m i quan h k thu t, đ nh l

ng pháp “filière” là t p

ng và v t ch t trong chu i; th c hi n tóm

t t trong các bi u d dòng ch y c a hàng hóa v t ch t; xác đ nh các tác nhân tham gia
và s đ hóa các quan h chuy n d ng s n ph m.
(iii) Ph

ng pháp ti p c n toàn c u

Khái ni m th ba đã đ
hàng hóa toàn c u, đ

c s d ng đ mô t chu i giá tr là khái ni m chu i

c gi i thi u trong t li u qua nghiên c u c a Gereffi vào gi a

th p niên 90. Nh chúng ta s th y d
đ

i đây, đóng góp c a Gereffi giúp ng

i ta đ t

c nh ng ti n b quan tr ng trong vi c s d ng khái ni m chu i giá tr v m t phân

tích và chu n t c, đ c bi t thông qua chú tr ng vào s k t n i m nh m th hi n trong
phân tích chu i giá tr . Thông qua công khai t p trung vào s đi u ph i các h th ng
s n xu t phân tán toàn c u nh ng liên k t v i nhau, Gereffi cho th y r ng đ c tr ng
c a nhi u chu i giá tr là m t nhóm chi ph i hay đôi khi nhi u nhóm, nhóm này xác
đ nh tính cách chung c a chu i, và tr thành công ty d n đ u ch u trách nhi m nâng
c p ho t đ ng trong t ng m t xích và đi u ph i s t
vai trò qu n lý và

đây, ng

trong đó s đi u ph i đ

ng tác gi a các m t xích. Ðây là

i ta phân bi t gi a hai lo i qu n lý: Nh ng tr

ng h p

c đ m trách b i khách hàng t c là chu i hàng hóa do khách

hàng đi u ph i và nh ng tr

ng h p trong đó nhà s n xu t đóng vai trò then ch t,

chu i hàng hóa do nhà s n xu t đi u ph i (Kaplinsky and Morris, 2001).
Ngoài ra, m t tài li u cô đ ng nh m cung c p m t b công c d th c hi n đ

phân tích chu i giá tr v i tr ng tâm gi m nghèo là S tay th c hành phân tích chu i
giá tr “

chu i giá tr hi u qu h n cho ng

b i nhóm làm vi c ti p c n th tr
tr

i nghèo” (M4P, 2007) đ

ng đ i v i ng

ng và nông nghi p cho các thành ph

c th c hi n

i nghèo (SNV), nh ng liên k t th

Châu Á (CIRAD/VAAS/IPSARD) và m t

s đ n v khác. M c tiêu c a s tay này là k t n i kho ng cách gi a phân tích chu i giá
tr và phát tri n vì ng

i nghèo v i đ c đi m chính là trong m i công c đ u có tr ng


14

tâm rõ ràng là áp d ng công c đó th nào đ phân tích đ
t góc đ c a ng

c tác đ ng c a chu i giá tr

i nghèo.

Có th tóm t t đ c đi m chính ph

ng pháp ti p c n toàn c u là phân tích cách

th c các công ty và qu c gia h i nh p toàn c u, đánh giá các y u t quy t đ nh đ n s
phân ph i thu nh p toàn c u; phân ph i thu nh p c a chu i giá tr cho các tác nhân
trong chu i; tìm hi u các công ty, khu v c và qu c gia liên k t v i n n kinh t toàn c u
nh th nào.
Dù khác nhau nh th nào đi n a v cách ti p c n, phân tích chu i giá tr có
b n k thu t phân tích chính (Tr n Ti n Khai, 2011):
(1) S đ hóa mang tính h th ng: nh ng tác nhân tham gia s n xu t, phân
ph i, ti p th , và bán m t (hay các s n ph m) c th . ánh giá các đ c đi m c a các tác
nhân tham gia, c c u l i nhu n và chi phí, dòng hàng hóa trong su t chu i, các đ c
đi m c a vi c làm, đ a ch tiêu th và kh i l
chi ti t nh th có th đ

ng bán hàng trong và ngoài n

c. Nh ng

c t p h p t vi c ph i h p kh o sát c b n, ph ng v n nhóm,

đánh giá nhanh nông thôn có s tham gia (PRAs), các ph ng v n không chính th c, và
d li u th c p.
(2) Xác đ nh s phân ph i l i ích gi a nh ng tác nhân tham gia trong chu i,

bao g m: phân tích chênh l ch giá và l i nhu n trong chu i. Xác đ nh ai đ
vi c tham gia chu i. Nh ng tác nhân nào có th h

cl it

ng l i t vi c h tr hay t ch c l i

s n xu t
(3) Nghiên c u vai trò nâng c p bên trong chu i: c i ti n trong ch t l
thi t k s n ph m giúp các nhà s n xu t thu đ

ng và

c giá tr cao h n ho c qua vi c đa d ng

hóa các dòng s n ph m cung c p. Ðánh giá l i nhu n c a nh ng ng

i tham gia trong

chu i c ng nh thông tin v nh ng ràng bu c hi n di n m i đây. V n đ qu n tr , c u
trúc các quy đ nh, rào c n gia nh p ngành, ng n c m th

ng m i, và các tiêu chu n.

(4) Nh n m nh vai trò c a qu n lý: c c u c a các m i quan h và c ch đi u
ph i t n t i gi a các tác nhân trong chu i giá tr . Góc đ chính sách: xác đ nh các s p


15

x p v th ch nh m c i thi n n ng l c ho t đ ng c a chu i, xóa b các bóp méo trong
trong phân ph i, và gia t ng giá tr gia t ng trong ngành.
2.1.3 Chu i giá tr nông s n
S n xu t nông s n là m t l nh v c s n xu t nh y c m trong c c u kinh t do
có nh ng đ c đi m riêng nh cung c p l
d ng nhi u lao đ ng, l i ch u nh h

ng th c, th c ph m nuôi s ng con ng

i, s

ng l n t thiên nhiên. Do v y, chu i giá tr nông

s n r t ph c t p, bao g m các quá trình có nh ng tính ch t khác nhau: quá trình s n
xu t nông nghi p, quá trình ch bi n nông s n và quá trình tiêu th hàng hóa.
2.1.3.1 Ð c đi m chu i giá tr ngành nông nghi p
Ð c đi m v mùa v và b o qu n, ch bi n s n ph m
Do nông s n luôn mang tính mùa v nên chu i giá tr s n ph m nông nghi p
th
l

ng mang đ c đi m không liên t c và có s thay đ i r t nhanh kh i l
ng trong quá trình cung ng ra th tr

s n t ng nhanh, tuy ch t l

ng.

n v thu ho ch thì kh i l

ng, ch t
ng nông

ng cao nh ng nhu c u bán ra cao làm cho giá nông s n trên

th tr

ng h , ng

c l i khi h t v thu ho ch thì kh i l

ch t l

ng th p, nh ng giá bán trên th tr

ng hàng hóa gi m r t nhanh,

ng l i cao. Ð c đi m này làm cho vi c phân

ph i hàng hóa tr nên r t khó kh n, giá c không n đ nh.
Nông s n đa ph n là hàng hóa t

i s ng, d b h h ng, gi m ph m ch t sau

khi thu ho ch, vi c v n chuy n đi xa khó kh n, đi u này đ ng ngh a v i giá thành s n
xu t s t ng lên n u s n ph m đ

c tr i qua các công đo n ch bi n, ch n l c và b o

qu n đúng yêu c u k thu t. Ð c đi m này gây khó kh n cho ng

ch s phát tri n m r ng c a chu i giá tr . Mu n phát tri n đ

i s n xu t và h n
c các chu i giá tr

nông s n v i không gian m r ng, đòi h i các nhà s n xu t, kinh doanh ph i có công
ngh cao, thích h p v ch bi n và b o qu n đ ng th i giá c tiêu th ph i t ng lên
nhi u so v i giá bán s n ph m t i n i s n xu t.
Công ngh đ

c s d ng đ kéo dài chu i giá tr các s n ph m này th

ng là

b o qu n đông l nh, b o qu n b ng hóa ch t ho c chân không,v i chi phí b o qu n l n


16

và th i gian b o qu n không lâu. Ngoài ra, đ kéo dài chu i giá tr ng

i ta th

ng s

d ng các công ngh ch bi n khác nh : n u chín, đóng h p ho c làm khô và b o qu n
trong nh ng thi t b không quá t n kém, nh ng ch t l

ng s n ph m th

ng b thay

đ i và không thích ng l m v i nhu c u tiêu dùng, do v y d n đ n khó kéo dài chu i
giá tr . Trong nh ng n m qua, công nghi p ch bi n nông s n đã phát tri n đa d ng v i
nhi u thành t u to l n v k thu t công ngh nh ng v n ch a tháo g h t m i v n đ
c a chu i giá tr nông s n toàn c u.
S d ng công ngh ch bi n cao c p thì chí phí đ u t s r t l n và t đó giá
thành s n ph m nông s n đã qua ch bi n s r t cao, làm cho hi u qu c a chu i giá tr
có th gi m, l i ích c a các tác nhân tham gia chu i, nh t là nông dân s n xu t b
h

ng tiêu c c, t đó đ ng l c tham gia có th s m t đi.

tình tr ng thi u th a l n l n trên th tr

nh

ây là nguyên nhân gây ra

ng nông s n, t o ra s chênh l nh v giá tiêu

th r t l n gi a n i s n xu t và n i tiêu th .
Ð c đi m v

nh h

ng c a th i ti t, b nh d ch và an toàn th c ph m

S n xu t nông s n ch u tác đ ng m nh b i các y u t thi n nhiên nh khí h u,
nhi t đ , ánh sáng, đ t đai, ngu n n

c. S thay đ i nh ng y u t này s

nh h

ng

tr c ti p đ n k t qu s n xu t, có th là tích c c có th là tiêu c c và làm cho tính n
đ nh c a chu i giá tr tr nên không b n v ng và bi n đ ng m nh theo th i gian. S
ph thu c vào đi u ki n t nhiên đã làm cho s n xu t nông s n b h n ch b i nh ng
đi u ki n t nhiên không phù h p và s n ph m nông nghi p s t p trung nhi u
s vùng, trong khi nh ng vùng khác không th phát tri n đ
tr nông s n th

ng mang tính đ a ph

m t

c. Chính vì v y, chu i giá

ng r t cao. C ng thêm kh n ng v n chuy n

khó kh n, chi phí t n kém gây h n ch đ n kh n ng phát tri n các kênh tiêu th c a
chu i giá tr nông s n đ n các vùng xa n i s n xu t và tính toàn c u b h n ch h n
nhi u so v i các lo i hàng hóa phi nông nghi p khác.
V n đ d ch b nh, các tiêu chu n v an toàn th c ph m c ng là nh ng c n tr
l n đ n s phát tri n chu i giá tr hàng nông s n trên ph m vi toàn c u b i nh ng hàng