PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUẪN VÀ VIỆC PHÂN TÍCH MÂU THUẪN XÂY DỰNG KINH TẾ ĐỘC LẬP TỰ CHỦ VỚI HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

Lời nói đầu
Trong quá trình vận động và phát triển của sự vật luôn luôn xẩy ra mâu
thuẫn, đó là mâu thuẫn giữa các yếu tố trong bản thân sự vật hay mâu thuẫn giữa
các sự vật với nhau. Triết học Mác-Lênin đã chỉ ra, mâu thuẫn là một tất yếu
khách quan, mang tính phổ biến và có đa dạng các loại mâu thuẫn. Xác định đúng
từng loại mâu thuẫn sẽ cho phép con ngời tìm ra đợc những giải pháp phù hợp, tối
u để giải quyết mâu thuẫn, tạo điều kiện thúc đẩy sự vật phát triển. Từ lí luận mâu
thuẫn, ta xem xét mối quan hệ giữa xây dựng kinh tế độc lập tự chủ với hội nhập
kinh tế quốc tế.
Toàn cầu hoá kinh tế là xu thế tất yếu khách quan trong giai đoạn hiện nay,
xu thế này đang bị một số nớc phát triển và các tập đoàn kinh tế t bản xuyên quốc
gia chi phối, chứa đựng nhiều mâu thuẫn, vừa có mặt tích cực vừa có mặt tiêu cực,
vừa có hợp tác vừa có đấu tranh, vừa tạo ra những cơ hội cho sự phát triển nhng
cũng vừa có những thách thức đối với các quốc gia, nhất là các quốc gia đang ở
trình độ kém phát triển nh Việt Nam. Vì toàn cầu hoá là một xu thế, một quá trình
khách quan cho nên không thể đảo ngợc. Trong điều kiện thế giới ngày nay, các
quốc gia không thể tẩy chay hoàn toàn toàn cầu hoá hoặc đứng ngoài quá trình
toàn cầu hoá. Vấn đề đối với các quốc gia là, phải có chiến lợc thích ứng và khôn
ngoan để vợt qua thách thức và chớp lấy thời cơ, đồng thời phải có ý thức giữ
vững chủ quyền quốc gia, độc lập dân tộc, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ để đa quốc gia
dân tộc mình đến chỗ phát triển và phồn vinh. Tức là phải tìm ra các giải pháp phù
hợp để giải quyết tốt mâu thuẫn giữa xây dựng kinh tế độc lập tự chủ với hội nhập
kinh tế quốc tế.
Trớc yêu cầu thực tế đặt ra nh vậy, nên tôi đã chọn đề tài nghiên cứu "Phép
biện chứng về mâu thuẫn và việc phân tích mâu thuẫn giữa xây dựng kinh tế
độc lập tự chủ với hội nhập kinh tế quốc tế".
Kết cấu bài viết gồm hai phần:
1
Phần I là lí luận phép biện chứng về mâu thuẫn, trong đó đa ra định nghĩa
về mâu thuẫn, các loại mâu thuẫn và mối quan hệ giữa chúng.
Phần II là phân tích mâu thuẫn giữa xây dựng kinh tế độc lập tự chủ với hội

nhập kinh tế quốc tế; trên cơ sở đó đa ra khuyến nghị để giải quyết một cách tốt
nhất các mâu thuẫn đó.
Chọn đề tài phù hợp với bản thân, em lập kế hoạch nghiên cứu và đã trải
qua quá trình nghiên cứu khoa học thực sự, từ thu thập, xử lý thông tin đến tổng
hợp và viết báo cáo. Bài tiểu luận đã phản ánh một nhãn quan khoa học của ngời
viết về lí luận mâu thuẫn và xử lý mâu thuẫn trong thực tiễn giữa xây dựng kinh tế
độc lập tự chủ với hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, do hạn chế về thời gian và
trình độ nhận thức, bài viết không tránh khỏi thiếu sót. Em rất mong nhận đợc sự
góp ý của các thầy cô và những ngời quan tâm để bài viết đợc hoàn thiện hơn.
Qua bài viết này, em xin gửi lời cảm ơn đến PGS.TS Đoàn Quang Thọ và
TS Phạm Văn Sinh, những ngời đã tận tình hớng dẫn em hoàn thành tốt bài tiểu
luận này!
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 12 năm 2003
2
Phần I
Phép biện chứng về mâu thuẫn
1. Khái niệm về mâu thuẫn
Mâu thuẫn của sự vật, của thế giới đã đợc rất nhiều nhà triết học trong lịch
sử bàn đến. Chẳng hạn, thuyết âm dơng ngũ hành của Trung Hoa đã đề cập tới các
mâu thuẫn Âm Dơng, mâu thuẫn giữa các yếu tố bản nguyên Kim, Mộc, Thuỷ,
Hoả và Thổ. Nhà triết học Hy Lạp cổ đại Hêraclít cũng nhẫn mạnh mâu thuẫn của
các hiện tợng, quá trình khách quan. Hêghen đề cập tới mâu thuẫn của t duy. Nói
chung, các quan niệm trên đều đã mô tả mâu thuẫn khách quan nhng cha làm rõ
đợc sự chuyển hoá biện chứng của các mặt đối lập. Vì thế, khái niệm mâu thuẫn
còn nặng về hình thức mà cha đi sâu vào nội dung biện chứng của các mặt đối lập.
Đến triết học Mác - Lênin đã đa ra một khái niệm khoa học về mâu thuẫn:
Mâu thuẫn là sự thống nhất của các mặt đối lập.
Nh vậy, có hai điều kiện để xác định một mâu thuẫn biện chứng: Thứ nhất là, các
xu hớng đối lập nhau. Thứ hai là, các xu hớng là điều kiện tồn tại và phát triển của

nhau.
Tuy nhiên, theo cách hiểu biện chứng, cần lu ý không phải mọi cái đối lập
đều tạo nên mâu thuẫn mà chỉ có những xu hớng đối lập nào là tiền đề tồn tại của
nhau mới tạo thành mâu thuẫn.
2. Các loại mâu thuẫn
Mâu thuẫn có tính khách quan, phổ biến và đa dạng. Dới đây là một số loại
mâu thuẫn:
* Mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài
Mâu thuẫn bên trong là mâu thuẫn giữa các yếu tố cấu thành một sự vật
nhất định. Mâu thuẫn bên ngoài là mâu thuẫn giữa mặt đối lập của sự vật này với
mặt đối lập của sự vật khác. Việc phân chia mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn
bên ngoài cần có quan điểm lịch sử cụ thể, tuỳ phạm vi phân tích.
3
Mâu thuẫn bên trong có vai trò quyết định trực tiếp đối với quá trình vận động và
phát triển của sự vật. Còn mâu thuẫn bên ngoài có vai trò hỗ trợ. Mâu thuẫn bên
ngoài tự nó không thể phát huy đợc vai trò của mình, mà phải thông qua mâu
thuẫn bên trong để phát huy tác dụng nhất định. Tuy nhiên, giữa mâu thuẫn bên
trong và mâu thuẫn bên ngoài có sự tác động qua lại với nhau. Giải quyết mâu
thuẫn này cũng là điều kiện để giải quyết mâu thuẫn kia.
* Mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản
Căn cứ vào ý nghĩa đối với sự tồn tại và phát triển của toàn bộ sự vật, các
mâu thuẫn đợc chia thành mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản.
Mâu thuẫn cơ bản là mâu thuẫn quy định bản chất của sự vật, quy định sự
phát triển ở tất cả các giai đoạn của sự vật. Nó tồn tại gắn liền với sự vật từ khi
sinh ra cho đến khi sự vật kết thúc.
Mâu thuẫn không cơ bản là mâu thuẫn đặc trng cho một phơng diện nào đó
của sự vật, nó quy định sự vận động và phát triển của một mặt nào đó của sự vật.
Mâu thuẫn cơ bản đóng vai trò hết sức quan trọng đối với sự vật. Mâu thuẫn
cơ bản là cơ sở hình thành và chi phối các mâu thuẫn khác trong quá trình phát
triển của sự vật. Khi mâu thuẫn cơ bản đợc giải quyết thì sự vật sẽ thay đổi về

chất. Mâu thuẫn không cơ bản tồn tại bao giờ cũng gắn liền với mâu thuẫn cơ bản,
và trong quá trình vận động, mâu thuẫn cơ bản có thể làm nảy sinh mâu thuẫn
không cơ bản.
* Mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu
Dựa vào vai trò của mâu thuẫn đối với sự tồn tại và phát triển của sự vật
trong một giai đoạn nhất định, các mâu thuẫn đợc chia thành mâu thuẫn chủ yếu
và mâu thuẫn thứ yếu.
Mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn nổi lên hàng đầu ở mỗi giai đoạn phát
triển của mọi sự vật. Nó có tác dụng quyết định đến các mâu thuẫn khác tồn tại
trong cùng sự vật ở giai đoạn đó.
Mâu thuẫn thứ yếu là mâu thuẫn không đóng vai trò quyết định đối với quá
trình phát triển của sự vật.
4
Mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn chủ yếu có quan hệ chặt chẽ với nhau.
Trong đó, mâu thuẫn chủ yếu là biểu hiện cụ thể của mâu thuẫn cơ bản ở một giai
đoạn nhất định. Do đó, việc giải quyết mâu thuẫn chủ yếu chính là từng bớc giải
quyết mâu thuẫn cơ bản.
Mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu cũng có thể chuyển hoá cho nhau trong
quá trình phát triển của sự vật.
* Mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng
Mâu thuẫn đối kháng là mâu thuẫn giữa các giai cấp, những tập đoàn ngời,
những xu hớng xã hội có lợi ích cơ bản đối lập nhau.
Mâu thuẫn không đối kháng là mâu thuẫn giữa những lực lợng, khuynh h-
ớng xã hội mà lợi ích về cơ bản là nhất trí với nhau.
Phân biệt mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng có ý nghĩa
rất quan trọng trong việc xác định phơng pháp giải quyết mâu thuẫn. Mâu
thuẫn đối kháng theo nguyên tắc chung chỉ đợc giải quyết thông qua các cuộc
cách mạng xã hội. Còn mâu thuẫn không đối kháng, xu hớng phát triển đặc thù
của nó ngày càng dịu đi. Mâu thuẫn này đợc giải quyết vẫn phải tuân thủ nguyên
tắc là thông qua đấu tranh nhng bằng phơng pháp hoà bình.

Nh vậy, hiểu bản chất các loại mâu thuẫn để tìm ra cách giải quyết phù hợp
là điều rất quan trọng trong thực tiễn cuộc sống. Đặc biệt là giai đoạn hiện nay, tr-
ớc xu thế toàn cầu hoá kinh tế diễn ra ồ ạt, kinh tế Việt Nam muốn không bị tụt
hậu, muốn khởi sắc thì cần phải can đảm hoà mình vào trào lu kinh tế chung toàn
thế giới, đồng thời phải phát huy nội lực để tự đứng vững trớc mọi tác động tiêu
cực từ bên ngoài.
5