Phân tích các nhân tác động đến hành vi đóng bảo hiểm xã hội của doanh nghiệp trên địa bàn quận 8 thành phố hồ chí minh

B ăGIỄOăD CăVĨă ĨOăT O
TR

NG

IăH CăKINHăT ăTP.H

CHÍ MINH

HĨăTH ăTHANHăDI U

PHÂN TÍCH CÁC NHỂNăT

TỄCă

NGă

Nă

HĨNHăVIă ịNGăB OăHI MăXĩăH IăC Aă
DOANHăNGHI PăTRểNă

AăBĨNăQU Nă8

THĨNHăPH ăH ăCHệăMINH

LU NăV NăTH CăS KINHăT

Tp. H ăChíăMinh,ăn mă2015

B ăGIỄOăD CăVĨă ĨOăT O
TR

NG

IăH CăKINHăT ăTP.H

CHÍ MINH

HĨăTH ăTHANHăDI U

PHÂN TÍCH CÁC NHỂNăT ăTỄCă

NGă

Nă

HĨNHăVIă ịNGăB OăHI MăXĩăH I C Aă
DOANHăNGHI PăTRểNă

AăBĨNăQU Nă8

THĨNHăPH ăH ăCHệăMINH
Chuyên ngành: CHÍNH SÁCH CÔNG
Mư s : 7701220171

LU NăV NăTH CăS ăKINHăT
NG

IH

NG D N KHOA H C:

TS. NGUY NăQU NHăHOA

Tp. H ăChíăMinh,ăn mă2015


L IăCAMă OAN
Tôi xin cam đoan đ tài lu n v n “ Phơnătíchăcácănhơnăt ătácăđ ngă
đ nă hƠnhă viă đóngă B oă hi mă xưă h iă c aă Doanhă nghi pă trênă đ aă bƠnă
qu nă8 thƠnhăph ăH ăChíăMinh”ăhoàn toàn do tôi th c hi n d
h

is

ng d n c a Ti n s Nguy n Qu nh Hoa. Các đo n trích d n và s

li u s d ng trong lu n v n đ u đ

c d n ngu n và có đ chính xác cao

nh t trong ph m vi hi u bi t c a tôi.
Lu n v n này không nh t thi t ph n ánh quan đi m c a tr

ng

h c Kinh t TP.HCM.
Tp.H Chí Minh, ngày 25 tháng 6 n m 2015
H c viên th c hi n lu n v n

HƠăTh ăThanhăDi u

i


M CăL C
TRANGăPH ăBỊA
L IăCAMă OAN
M CăL C
DANHăM CăCỄCăB NGăBI U
DANHăM CăCỄCăHỊNH
DANHăM CăCỄCăCH ăVI TăT T
M ă
CH

U
NGă1.ăT NGăQUANăV ăBHXHăVĨăCỄCăNGHIểNăC UăLIểNăQUAN.. 1

1.1.

Khái ni m v BHXH và các khái ni m khác có liên quan đ n BHXH ................1

1.1.1. Khái ni m chung v BHXH ....................................................................1
1.1.2.

c đi m BHXH .....................................................................................2

1.1.3. Ch c n ng BHXH ...................................................................................2
1.1.4. S l

c v Qu BHXH ...........................................................................4

1.2. Hành vi đóng BHXH c a DN (NSDL ) .......................................................5
1.2.1. Khái ni m chung v hành vi đóng BHXH c a DN (NSDL ) ...............5
1.2.2.

nh h

ng c a n đ ng, tr n đóng BHXH đ i v i ng

i lao đ ng và

qu BHXH ...........................................................................................................7
1.3. Kinh nghi m các n

c ...................................................................................8

1.4. Các k t qu nghiên c u liên quan ..................................................................9
CH

NGă2. C ăS ăLụăTHUY TăVĨăMỌăHỊNHăNGHIểNăC U .................14

2.1. C s lý thuy t .............................................................................................14
2.1.1. Thuy t hành đ ng h p lý (TRA) ..........................................................14
2.1.2. Thuy t hành vi d đ nh (TPB) ..............................................................15
2.1.3. Mô hình nghiên c u đ xu t .................................................................16
2.1.4. Phân tích nh ng nhân t tác đ ng đ n hành vi đóng BHXH c a DN ..17
2.1.5. Phân tích hành vi đóng BHXH c a DN ................................................25
2.1.6. Các gi thuy t c a mô hình nghiên c u đ xu t ...................................25

CH

NGă3.ăăPH

NGăPHỄPăNGHIểNăC U .................................................28

3.1. Thi t k mô hình nghiên c u: ......................................................................28
3.1.1. Ph

ng pháp nghiên c u: .....................................................................28

3.1.2. Thi t k nghiên c u ..............................................................................28
3.2. Nghiên c u s b và Xây d ng thang đo ....................................................29
3.2.1. Nghiên c u s b ..................................................................................29
3.2.2. Xây d ng thang đo ................................................................................29
3.2.3. Xây d ng b ng h i đi u tra...................................................................32
3.2.4. Ph
3.3. Ph

ng pháp phân tích d li u: ...................................................................34

3.3.1. Ph
3.3.2.

ng pháp Cronbach’s ’s Alpha (đánh giá đ tin c y) .....................34

Phân tích nhân t khám phá (EFA - Exploratory Factor Analysis): ..............34

3.3.3. Ph
CH

ng pháp ch n m u và quy mô m u ...............................................33

ng pháp h i quy tuy n tính đa bi n: .............................................36

NGă4.ăK TăQU ăNGHIểNăC U ..............................................................38

4.1. Th c tr ng đóng BHXH c a doanh nghi p trên đ a bàn Qu n 8, thành ph
H Chí Minh ..........................................................................................................38
4.1.1. Tình hình kinh t - xư h i trên đ a bàn qu n 8 ......................................38
4.1.2. Tình hình tham gia BHXH trên đ a bàn Qu n 8, thành ph H Chí
Minh

...............................................................................................................38

4.2. Thông tin m u nghiên c u ...........................................................................42
4.2.1. Phân lo i các DN đ

c kh o sát theo quy mô lao đ ng .......................42

4.2.2. Phân lo i Doanh nghi p đ c kh o sát theo lo i hình Doanh nghi p .................43
4.2.3. Tình hình n BHXH c a nh ng DN phân theo lo i hình DN ..............44
4.2.4. Tình hình gi i quy t ch đ c a DN .....................................................45
4.3.
4.3.1.

ánh giá thang đo ........................................................................................45
ánh giá đ tin c y c a thang đo thông qua h s Cronbach’s Alpha

c a các nhân t ...................................................................................................45
4.3.2. Phân tích h i quy ..................................................................................54


4.4. Ki m đ nh s khác bi t c a các bi n đ nh tính ............................................57
4.4.1. Ki m đ nh s khác bi t v hành vi đóng BHXH gi a nh ng DN có quy
mô khác nhau .....................................................................................................58
4.4.2. Ki m đ nh s khác bi t v hành vi đóng BHXH gi a nh ng DN có lo i
hình khác nhau ...................................................................................................59
4.4.3. Ki m đ nh s khác bi t v hành vi đóng BHXH gi a nh ng DN có
m c đ gi i quy t ch đ BHXH khác nhau .....................................................60
4.5. K t qu nghiên c u ......................................................................................61
CH

NGă5.ăG IăụăCHệNHăSỄCH .....................................................................66

K TăLU N ..............................................................................................................69
TĨIăLI UăTHAMăKH O
PH ăL C


DANHăM CăCỄCăB NG
B ng 2.1: T l m c đóng BHXH áp d ng qua các n m ..........................................20
B ng 2.2: M c ph t ch m đóng BHXH hàng n m ...................................................21
B ng 4.1: Tình hình DN tham gia BHXH trên đ a bàn Qu n 8 (2005 – 2014)...............39
B ng 4.2 : Tình hình DN n BHXH hàng n m (2005 – 2014) .................................41
B ng 4.3: S lao đ ng s d ng trong Doanh nghi p ................................................43
B ng 4.4: B ng phân lo i DN kh o sát theo lo i hình ho t đ ng .............................44
B ng 4.5: T l DN n BHXH phân theo lo i hình DN ...........................................44

B ng 4.6: Tình hình gi i quy t ch đ BHXH c a DN ............................................45
B ng 4.7: o l

ng h s Cronbach’s Alpha c a các nhân t (l n 1) ......................46

B ng 4.8: o l

ng h s Cronbach’s Alpha c a các nhân t (l n 2) ......................48

B ng 4.9: o l

ng h s Cronbach’s Alpha c a bi n ph thu c ............................50

B ng 4.10: KMO và Ki m đ nh Bartlett’s Test (bi n đ c l p) .................................51
B ng 4.11: K t qu phân tích nhân t khám phá EFA ..............................................51
B ng 4.12: KMO và Ki m đ nh Bartlett’s Test (bi n ph thu c) .............................53
B ng 4.13: K t qu phân tích nhân t khám phá EFA c a bi n ph thu c ..............53
B ng 4.14: ánh giá s phù h p c a mô hình Model Summary b...........................55
B ng 4.15: K t qu ki m đ nh ANOVA ...................................................................56
B ng 4.16: K t qu h i quy theo ph
B ng 4.17 Ki m đ nh ph

ng pháp Enter ...............................................56

ng sai theo quy mô DN ..................................................58

B ng 4.18 Ki m đ nh ANOVA _ quy mô DN ..........................................................58
B ng 4.19 Ki m đ nh ph

ng sai theo l ai hình DN ................................................59

B ng 4.20 Ki m đ nh ANOVA _ lo i hình DN ........................................................59
B ng 4.21 Ki m đ nh ph

ng sai theo tình hình gi i quy t ch đ BHXH ............60

B ng 4.22 Ki m đ nh ANOVA _ gi i quy t ch đ .................................................60


DANHăM CăCỄCăHỊNH
Hình 2.1 Thuy t hành đ ng h p lý (TRA) ................................................................15
Hình 2.2: Thuy t hành vi d đ nh (TPB) ..................................................................16
Hình 2.3 Mô hình nghiên c u đ xu t.......................................................................16
Hình 2.4: Các gi thuy t nghiên c u .........................................................................27
Hình 3.1 Quy trình nghiên c u .................................................................................28
Hình 3.2: Danh sách nh ng bi n quan sát đ

c dùng đ xác đ nh các nhân t tác

đ ng đ n hành vi đóng BHXH c a DN trên đ a bàn Qu n 8, thành ph H Chí Minh
...................................................................................................................................32
Hình 4.1: Bi u đ s DN, L và S thu b t bu c.....................................................40
Hình 4.2: Bi u đ DN n so v i DN tham gia BHXH .............................................42


DANHăM CăCỄCăCH ăVI TăT T
- BHXH

:

B o hi m xư h i

- BHTN

:

B o hi m th t nghi p

- DN

:

Doanh nghi p

- DNNQD

:

Doanh nghi p ngoài qu c doanh

- NSDL

:

Ng

i s d ng lao đ ng

- NL

:

Ng

i lao đ ng


M ă
1.

U

B iăc nhăvƠăs ăc năthi t c aăđ ătƠi

B o hi m xư h i là m t trong nh ng chính sách l n đ
n

c

ng và Nhà

c quan tâm, tham gia b o hi m xư h i là quy n l i và ngh a v c b n c a

công dân đư đ

c quy đ nh trong Hi n pháp n

c C ng hòa xư h i ch ngh a

Vi t Nam.

Kho n 4

i u 8 c a Lu t Doanh nghi p s 68/2014/QH13 quy đ nh v

ngh a v c a Doanh nghi p kh ng đ nh Doanh nghi p có ngh a v th c hi n
ch đ BHXH, BHTN, BHYT và B o hi m khác cho ng

i lao đ ng theo quy

đ nh c a pháp lu t. Tuy nhiên, do tình hình kinh t ph c h i còn ch m, s n
xu t, kinh doanh c a doanh nghi p còn nhi u khó kh n, s doanh nghi p gi i
th , ng ng ho t đ ng còn cao, d n đ n tình tr ng tr n đóng, ch m đóng, n
đ ng BHXH v n còn ti p di n. Tình tr ng n BHXH, BHTN di n ra
h t các đ a ph

ng và có chi u h

h u

ng gia t ng qua các n m c v s đ n v và

s ti n n . Báo cáo c a BHXH Vi t Nam v tình hình n BHXH, BHTN và
t

ng ng t l n so v i s ph i thu qua các n m l n l

c là: n m 2011 là

4.291 t đ ng (6,2%), n m 2012 là 5.939 t đ ng (6,03%), n m 2013 là 6.829
t đ ng (5,81%). Riêng n m 2014, n BHXH là 5.578 t đ ng (4,93%), n

BHTN là 336 t đ ng (2,95%) .

i u này làm nh h

ngu n thu Qu BHXH và quy n l i c a ng

ng nghiêm tr ng đ n

i lao đ ng.

ây là v n đ r t

đáng quan tâm b i không phù h p v i b n ch t và m c tiêu c a BHXH là b o
hi m dài h n, nh m b o đ m an sinh xư h i cho ng
đ

ch

i lao đ ng khi v già

ng ch đ h u trí và nh v y m c tiêu m r ng đ i t

ng tham gia

b o hi m xư h i là khó kh thi. Vì v y c n có s quan tâm c a các cá nhân, t
ch c và Doanh nghi p trong vi c th c hi n các chính sách BHXH, BHTN,
BHYT đ n v i NL k p th i.


ư có nhi u nghiên c u tìm hi u v đ tài đ m b o qu tài chính BHXH,

hay n đ ng BHXH, nh ng theo nghiên c u c a tác gi ch a có nhi u nghiên
c u sâu v nguyên nhân d n đ n n đ ng do hành vi đóng BHXH c a DN,
nh ng nhân t nào là nguyên nhân chính tác đ ng đ n hành vi đóng BHXH
c a DN, t đó nghiên c u, t ng h p đ a ra m t s g i ý gi i pháp c n thi t.
Do đây là l n đ u tiên th c hi n đ tài, nên tác gi ch ch n m t đ a ph

ng

đi n hình c a thành ph H Chí Minh đ th c hi n nghiên c u. T i Qu n 8 đa
s các doanh nghi p trên đ a bàn đ u có quy mô siêu nh , ho t đ ng không
hi u qu , tình tr ng n đ ng BHXH còn cao và khai thác m r ng đ i t

ng

v n còn h n ch , trên c s đó tác gi ch n đ tài nghiên c u là “ Phân tích
các nhơnă t tácă đ ngă đ nă hƠnhă viă đóngă B oă hi mă xưă h iă c aă Doanhă
nghi pătrênăđ aăbƠnăQu nă8,ăthƠnhăph ăH ăChíăMinh” v i hy v ng k t qu
nghiên c u này có th

ng d ng đ

sinh xư h i cao cho nh ng ng

c trong th c t , nh m có đ

i x ng đáng đ

th thúc đ y s tích c c làm vi c c a ng

c th h

ng nó.

c ch đ an
i u này có

i lao đ ng, góp ph n phát tri n

kinh t , xư h i và n đ nh chính tr .
2.

M cătiêuănghiênăc u

M c tiêu nghiên c u c a đ tài là xây d ng mô hình các nhân t tác đ ng
đ n hành vi đóng BHXH c a DN trên đ a bàn Qu n 8, thành ph H Chí
Minh, và s

nh h

ng c a nh ng nhân t này đ n k t qu đóng BHXH c a

DN, t đó đ a ra các khuy n ngh và g i ý chính sách nh m nâng cao tính
tuân th trong hành vi đóng BHXH c a DN trên đ a bàn Qu n 8, thành ph
H Chí Minh.
Nghiên c u ch y u tr l i nh ng câu h i sau:
a.

Th c tr ng đóng BHXH c a DN trên đ a bàn Qu n 8, thành ph H

Chí Minh hi n nay nh th nào?

b.

Nh ng nhân t nào tác đ ng đ n hành vi đóng BHXH c a DN ?

c.

Nh ng gi i pháp nào đ m b o DN s có hành vi tuân th đóng

BHXH đúng quy đ nh?
iăt

3.
it

ngăvƠăph măviănghiênăc u

ng nghiên c u c a lu n v n : là các nhân t tác đ ng đ n hành vi

đóng BHXH c a DN.
Ph m vi nghiên c u: Lu n v n nghiên c u v quy đ nh đóng BHXH c a
DN và Quy trình x lý khi DN đóng BHXH không đúng quy đ nh.
it

ng kh o sát : là các DN và NL đang tham gia đóng BHXH trên

đ a bàn Qu n 8, thành ph H Chí Minh bao g m các DN có hành vi đóng
BHXH đúng quy đ nh (DN không n BHXH) và nh ng DN đóng BHXH
không đúng quy đ nh (DN đang n và đư t ng n BHXH).

N i kh o sát: t i BHXH Qu n 8

tr

4.

Ph

ngăphápănghiênăc u

Ph

ng pháp phân tích t ng h p: đ

c s d ng đ nghiên c u các ch

ng chính sách, các quy đ nh c a pháp lu t, quy trình, th t c v vi c đóng

BHXH, k th a k t qu c a nh ng nghiên c u tr

c có liên quan đ n ch đ

nghiên c u.
Ph

ng pháp th ng kê mô t : đ

c s d ng trong quá trình mô t d li u

trong quá trình kh o sát.

Ph

ng pháp nghiên c u đ nh l

ng: đ

c s d ng đ xác đ nh nh ng

nhân t tác đ ng đ n hành vi đóng BHXH c a DN. Vi c thu th p thông tin
tr c ti p b ng cách g i b ng câu h i đ n DN đang tham gia BHXH trên đ a
bàn Qu n 8, thành ph H Chí Minh. Ph

ng pháp đ nh l

ng ch y u đ

c


s d ng là ph

ng pháp nhân t khám phá (EFA) v i công c x lý là ph n

m m SPSS 20.
5.

ụăngh aăc aăđ ătƠi

Sau khi th c hi n xong đ tài, thông qua k t qu t cu c kh o sát các
DN trên đ a bàn Qu n 8, thành ph H Chí Minh chúng ta không nh ng xác

đ nh đ

c nh ng nhân t tác đ ng đ n hành vi đóng BHXH c a DN, mà còn

đánh giá đ

cm cđ

nh h

ng đ n ng

i lao đ ng do các hành vi đóng

BHXH c a doanh nghi p mang l i, đ t đó đ a ra các g i ý gi i pháp giúp
nâng cao kh n ng đóng BHXH c a DN trên đ a bàn Qu n 8, thành ph H
Chí Minh. Bên c nh đó, đ tài c ng s phân tích đ
NSDL

– NL

–BHXH, nh ng ki n ngh đ

c m i quan h 3 bên gi a

c đ a ra t đ tài có th s

d ng làm tài li u tham kh o đóng góp th c t vào s phát tri n c a ngành
BHXH và góp ph n gi m thi u tình tr ng n , tr n đóng BHXH nh hi n nay,
t ng s thu, hoàn thi n công tác thu trên đ a bàn qu n, đ m b o đ y đ quy n

l i cho ng

i ng

i lao đ ng, và gia đình h .

góp vào s phát tri n kinh t - xư h i c a đ a ph
sinh xư h i đ
6.

tài c ng mong mu n đóng
ng, đ m b o h th ng an

c phát tri n ngày m t cao.

K tăc uăc aălu năv n

Ngoài ph n m đ u và k t lu n, đ tài đ

c chia thành 5 ch

ng nh sau:

Ch

ng 1: T ng quan v BHXH và các nghiên c u liên quan:

Ch

ng này nh m m c đích gi i thi u khái quát v BHXH và nh ng

nghiên c u tr

c đây liên quan đ n hành vi đóng BHXH c a DN bao g m các

ph n sau: Khái ni m v BHXH và các khái ni m khác có liên quan đ n
BHXH, Qu BHXH, N BHXH; kinh nghi m qu n lý BHXH c a m t s
n

c có ph

ng th c qu n lý gi ng Vi t Nam và sau cùng là k t qu t

nh ng nghiên c u tr

c có liên quan đ n hành vi đóng BHXH c a DN rút ra


m t s nhân t liên quan đ n hành vi đóng BHXH đ xu t vào mô hình
nghiên c u.
Ch

ng 2: C s lý thuy t và mô hình nghiên c u:

Ch

ng này gi i thi u hai h c thuy t chính s d ng trong đ tài nghiên

c u là Thuy t hành đ ng h p lý và Thuy t hành vi d đ nh, t đó đ xu t mô
hình nghiên c u s s d ng trong đ tài; ti n hành phân tích các nhân t tác

đ ng đ n hành vi đóng BHXH c a DN; và đ xu t các gi thuy t c a mô hình
nghiên c u.
Ch

ng 3: Ph

Trình bày ph

ng pháp nghiên c u
ng pháp nghiên c u c a đ tài bao g m thi t k mô hình

nghiên c u, xây d ng thang đo, b ng h i đi u tra kh o sát, thu th p d li u,
s l

ng m u, khái quát v phân tích nhân t và các mô hình ki m đ nh đ ra.
Ch

ng 4: K t qu nghiên c u

Ch ng này trình bày th c tr ng tham gia đóng BHXH trên đ a bàn Qu n 8,
thành ph H Chí Minh giai đo n 2005 – 2014; mô t thông tin m u nghiên c u;
ti n hành đánh giá đ tin c y c a các thang đo thông qua h s Cronbach’s Alpha;
và phân tích h i quy nh m xác đ nh m c đ t ng quan c a các nhân t , ki m
đ nh các bi n đ nh tính có liên quan nh th nào đ n hành vi đóng BHXH. Sau
cùng là phân tích các nhân t d a vào k t qu h i quy.
Ch

ng 5 : G i ý chính sách

Ch

ng này nh m tóm l

c l i các k t qu chính c a ch

nh ng g i ý chính sách phù h p v i th c ti n nghiên c u.

ng 4 và đ a ra


1

CH

NGă1. T NGăQUANăV ăBHXHăVĨăCỄCăNGHIểNă
C UăLIểNăQUAN

1.1. Kháiăni măv ăBHXHăvƠăcácăkháiăni măkhácăcóăliênăquanăđ năBHXHă
1.1.1. Kháiăni măchungăv ăBHXH
Trong cu c s ng có nh ng r i ro không th l

ng tr

cđ

c ho c cá

nhân đư ch đ ng d phòng các r i ro thì c ng không th đáp ng đ

ct t

c .Vì v y c n có m t bi n pháp d phòng và kh c ph c t ng th lâu dài, hi u
qu nh t và BHXH là bi n pháp phòng ch ng kh c ph c r i ro mang l i hi u
qu nh t đáp ng đ

c các yêu c u đ t ra.

Theo T ch c Lao đ ng Qu c t (ILO): BHXH là s b o v c a c ng đ ng
xư h i v i các thành viên c a mình thông qua s huy đ ng các ngu n đóng góp
vào qu BHXH đ tr c p trong các tr

ng h p m đau, tai n n, th

ng t t, già

y u, th t nghi p đ ng th i ch m sóc y t và tr c p cho các gia đình đông con đ
n đ nh đ i s ng c a các thành viên và b o đ m an toàn xư h i.
Lu t BHXH ( s 71/2006/QH11 ngày 29/06/2011) quy đ nh : BHXH là
s b o đ m thay th ho c bù đ p m t ph n thu nh p c a ng

i lao đ ng khi

h b gi m ho c m t thu nh p do m đau, thai s n, tai n n lao đ ng, b nh
ngh nghi p, th t nghi p, h t tu i lao đ ng ho c ch t, trên c s đóng vào qu
b o hi m xư h i.
V y có th hi u BHXH là m t qu chung m c đích đ chi tr cho ng
lao đ ng và thân nhân c a h trong tr

ng h p h b m t thu nh p do suy

gi m kh n ng lao đ ng trên c s nh ng ng
vào qu chung.

i

i lao đ ng này cùng đóng góp


2

1.1.2.

căđi măBHXH

BHXH mang tính nhân đ o, c ng đ ng và nhân v n sâu s c: BHXH là
ho t đ ng ph c v an sinh xư h i, m c tiêu không ph i là l i nhu n th hi n
qua các ch đ tr c p c a BHXH nh m b o v ng

i lao đ ng nh ng lúc g p

khó kh n v kinh t , khi b gi m thu nh p do m đau, thai s n, h t tu i lao
đ ng. Và nh ng lúc nh th ng

i tham gia BHXH đ

c chi tr m t kho n

kinh phí đ m b o cu c s ng c a b n thân và gia đình nh ngu n qu BHXH.
BHXH là c quan thu c chính ph có nhi m v t ch c th c hi n chính
sách BHXH, BHYT cho ng

i lao đ ng và nhân dân trên ph m vi c n

c,

bao g m các ch đ : m đau, thai s n, tai n n lao đ ng, b nh ngh nghi p,
h u trí, t tu t, khám, ch a b nh BHYT, BHTN.
M c đích l n c a BHXH là đ m b o đ i s ng cho ng

i lao đ ng và

gia đình yên tâm s n xu t và không ph i lo l ng đ n các r i ro b t ng .
th i góp ph n h n ch và đi u hòa mâu thu n gi a ng
ng

i lao đ ng. T o môi tr

ng

i s d ng lao đ ng và

ng làm vi c n đ nh, t ng n ng su t và hi u qu

lao đ ng góp ph n thúc đ y phát tri n đ t n

c.

1.1.3. Ch căn ngăBHXH
BHXH đ

c xây d ng v i nhi u ch c n ng, trong có có th k đ n 3

ch c n ng chính là:
+ BảXả b o đ m bù đ p ho c thay th m t ph n thu nh p c a NL ;
Lu t BHXH quy đ nh n u NL và NSDL đư th c hi n đ y đ ngh a v
đóng góp thì h có quy n đ

c nh n tr c p khi r i ro trong ph m vi đ

c

quy đ nh phát sinh làm gi m ho c m t thu nh p c a h .
Tham gia BHXH còn giúp NL

nâng cao hi u qu trong chi tiêu cá

nhân, giúp h ti t ki m nh ng kho n nh , đ u đ n có ngu n d phòng c n
thi t chi dùng khi suy gi m kh n ng lao đ ng, góp ph n n đ nh cu c s ng
cho b n thân và cho gia đình.


3

+ BảXả phân ph i l i thu nh p gi a nh ng ng

i tham gia BảXả;

BHXH phân ph i l i thu nh p gi a nh ng ng

i tham gia, v nguyên

t c, đ th c hi n đ
t

c hình th c này NL

ng quan v i thu nh p c a NL

và NSDL

và qu l

th c t , ch có m t s NL g p r i ro và đ

ph i đóng m t t l

ng vào m t qu chung. Và trên
c qu chi tr . Nh v y, theo quy

lu t s đông bù s ít, BHXH th c hi n phân ph i l i thu nh p gi a nh ng
ng

i may m n, ít g p r i ro cho nh ng ng

i không may m n, g p r i ro

trong cu c s ng. ó có th là s phân ph i l i thu nh p theo chi u ngang gi a
nh ng ng
ng

i kh e m nh v i nh ng ng

i m đau, tai n n, tàn t t; gi a nh ng

i có c may v vi c làm cho nh ng ng

i không may b th t nghi p; có

th là s phân ph i l i theo chi u d c gi a nh ng ng
già. Nh v y, thu nh p c a NL đ

i tr v i nh ng ng

i

c phân ph i l i theo nhi u chi u, trên c

bình di n không gian và th i gian, góp ph n đ m b o công b ng xư h i.
+ BảXả thúc đ y g n bó l i ích gi a NL
thích NL

v i NSDL , góp ph n kích

h ng hái s n xu t, nâng cao n ng su t lao đ ng cá nhân và n ng

su t lao đ ng xã h i;
Trên th c t NL
quan v ti n l

và NSDL

v n có nh ng mâu thu n n i t i khách

ng, ti n công và th i gian lao đ ng. Thông qua BHXH, nh ng

mâu thu n đó s đ

c đi u hòa, gi i quy t. Nh đó mà hai bên hi u nhau h n

và g n bó l i ích v i nhau h n.
Nh có BHXH NL

yên tâm, g n bó t n tình v i công vi c, n i làm

vi c. T đó, tích c c lao đ ng s n xu t, nâng cao n ng xu t lao đ ng và hi u
qu kinh t . Ch c n ng này bi u hi n nh m t đòn b y kinh t kích thích NL
nâng cao n ng su t lao đ ng cá nhân và nâng cao n ng su t lao đ ng xư h i.


4

1.1.4. S ăl

căv ăQu ăBHXH

+ Khái ni m:
Qu BHXH là qu tài chính đ c l p v i ngân sách nhà n
thành t đóng góp c a ng
tr c a nhà n

i lao đ ng, ng

c, đ

c hình

i s d ng lao đ ng và có s h

c.

Qu BHXH là m t qu ti n t t p trung, đ

c hình thành t s đóng góp

c a các bên tham gia BHXH và các ngu n thu khác, s d ng đ bù đ p ho c
thay th m t ph n thu nh p cho ng

i tham gia b o hi m khi h g p ph i

nh ng bi n c r i ro làm suy gi m s c kho , m t kh n ng lao đ ng, m t vi c
làm, ch t; nh m n đ nh đ i s ng cho h và gia đình h và chi phí cho các
ho t đ ng nghi p v BHXH, góp ph n đ m b o an toàn xư h i và phát tri n
kinh t c a đ t n

c.

Nh v y qu BHXH là m t qu tiêu dùng, đ ng th i là m t qu d
phòng, nó v a mang tính kinh t , v a mang tính xư h i r t cao, và là đi u
ki n, c s v t ch t quan tr ng nh t đ m b o cho toàn b h th ng BHXH t n
t i và phát tri n.

+

c tr ng Qu BảXH

Qu b o hi m xư h i mang đ y đ nh ng đ c tr ng c b n nh t c a m t
qu , ngoài ra do đ c thù c a BHXH mà qu BHXH có nh ng đ c tr ng riêng sau:
- Qu BHXH là qu an toàn v tài chính: Ngh a là, ph i có m t s cân
đ i gi a ngu n vào và ngu n ra c a qu BHXH. Ch c n ng c a b o hi m xư
h i là đ m b o an toàn v thu nh p cho ng
n ng này, đ n l

i lao đ ng và đ th c hi n ch c

t nó, BHXH ph i t b o v mình tr

c nguy c m t an toàn

v tài chính. i u đó lý gi i t i sao trong đi u 40 i u l BHXH n

c ta quy


5

đ nh “ Qu b o hi m xư h i đ
t ng tr

c th c hi n các bi n pháp đ b o t n giá tr và

ng theo quy đ nh c a chính ph ”.

- Tính tích lu : Qu BHXH là “c a đ dành” c a ng

i lao đ ng phòng

khi m đau, tu i già... và đó là công s c đóng góp c a c quá trình lao đ ng
c a ng

i lao đ ng.

- Qu BHXH v a mang tính hoàn tr v a mang tính không hoàn tr .
Tính hoàn tr th hi n
đ chi tr tr c p cho ng

ch , m c đích c a vi c thi t l p qu BHXH là

i lao đ ng khi h không may g p các r i ro d n đ n

m t hay gi m thu nh p. Do đó, ng
th i c ng là đ i t

ng, đóng ít- h

không có ngh a là nh ng ng
h

ch , m c dù nguyên t c c a BHXH là có

ng ít, đóng nhi u- h

ng nhi u nh ng nh v y

i có m c đóng góp nh nhau s ch c ch n đ

c

ng m t kho n tr c p nh nhau. Trong th c t , cùng tham gia BHXH

nh ng có ng
đ

ng đóng góp đ ng

ng nh n tr c p.

Tính không hoàn tr th hi n
đóng- có h

i lao đ ng là đ i t

iđ

ch

ng nhi u l n, có ng

m đau), th m chí không đ

ch

iđ

ch

ng ít l n (v i ch

ng (ch đ thai s n).

1.2. HànhăviăđóngăBHXHăc aăDNă(NSDL )
1.2.1. Kháiăni măchungăv ăhƠnhăviăđóngăBHXHăc aăDNă(NSDL )ă
ng trên g c đ c a c quan BHXH, hành vi đóng BHXH c a DN
(NSDL ) có th có 2 hành vi sau: hành vi đóng BHXH đúng quy đ nh và
không đúng quy đ nh.
Hành vi đóng BHXH đúng quy đ nh đ

c c n c theo

92 c a Lu t BHXH quy đ nh: hàng tháng ng
nhi m trích ti n l
BHXH.

ng, ti n công c a ng

i u 18 và

i u

i s d ng lao đ ng có trách

i lao đ ng đóng góp vào qu

6

Nh ng hành vi đ
s 95/2013/N -CP đ
đ i v i tr

c quy đ nh t i

i u 26, 27, 28 Ch

ng III Ngh đ nh

c xem là hành vi đóng BHXH không đúng quy đ nh,

ng h p DN (NSDL ) có m t trong các hành vi sau:

- Th a thu n v i NL

không tham gia BHXH b t bu c, BHTN: DN

(NSDL ) ký h p đ ng v i NL
cho NL , ho c có th do NL

d

i 3 tháng đ không ph i đóng BHXH

yêu c u đ đ

c nh n tr n l

ng và không

ph i trích n p cho BHXH.
- Ch m đóng BHXH b t bu c, BHTN: là hành vi đ n th i h n đóng
BHXH nh ng DN (NSDL ) ch a chuy n ti n cho c quan BHXH ;
óng BHXH b t bu c, BHTN không đúng m c quy đ nh: DN

-

(NSDL ) có trách nhi m đóng BHXH theo t l d a trên ti n l
công tr cho NL .
m c ti n l

gi m s ti n ph i đóng, DN (NSDL ) th

ng, ti n công tr cho NL th p h n ti n l

óng BHXH, BHTN không đ s ng

BHTN:

ng, ti n

ng khai báo

ng th c t tr .

i thu c di n tham gia BHXH,

gi m s ti n ph i đóng BHXH, BHTN, DN (NSDL ) không khai

báo và tr n đóng BHXH cho nh ng ng

i lao đ ng làm vi c theo các h p

đ ng ng n h n.
- Không đóng BHXH b t bu c, BHTN cho toàn b ng
thu c di n tham gia BHXH b t bu c, BHTN:

i lao đ ng

không ph i đóng BHXH,

BHTN thì DN (NSDL ) không đ ng ký tham gia BHXH cho toàn b NL
c a DN mình
- S d ng qu BHXH sai m c đích: thay vì ph i trích n p ph n ti n
l

ng, ti n công c a NL

cho c quan BHXH theo đúng quy đ nh, nh ng

DN (NSDL ) l i s d ng ph n ti n đó vào m c đích khác mà không chuy n
cho c quan BHXH


7

Khi DN (NSDL ) vi ph m m t trong các hành vi trên, đ ng ngh a v i
v i vi c DN đang có hành vi n đ ng, tr n đóng BHXH, v y có th khái quát
n đ ng, tr n đóng BHXH là kho n ti n đóng thi u ho c ch m đóng c a các
doanh nghi p, t ch c s d ng lao đ ng đ i v i các kho n phí c a các ch đ
BHXH đư đ
1.2.2.

c Pháp lu t quy đ nh.
nhăh

ngăc aăn ăđ ng,ătr năđóngăBHXHăđ iăv iăng

iălaoă

đ ngăvƠăqu ăBHXH
Th nh t, đ i v i NL
BHXH, không đ
h

n đ ng BHXH làm cho NL

không c p th

c ch t s xác nh n quá trình khi ngh vi c, không đ

ng tr c p trong các tr

c

ng h p m đau, thai s n, tai n n lao đ ng, b nh

ngh nghi p, th t nghi p, h t tu i lao đ ng. N BHXH vi ph m quy n tham
gia BHXH c a NL .
Th hai, đ i v i DN n BHXH làm cho NL

m t ni m tin vào DN, khi

quy n l i c a h không đ

c đ m b o thì làm m t đi s g n bó c a NL v i

DN. i u này c ng nh h

ng đ n n ng su t lao đ ng c a đ n v , nh h

đ n c nh tranh c a DN trên th tr

ng

ng.

Th ba, theo cách qu n lý qu BHXH theo mô hình PAYG (Pay as you
go) thì l y ph n đóng góp c a nh ng NL
nh ng ng

i đang thu c di n h

đang tham gia đ chi tr cho

ng l i. Nguyên lý ho t đ ng c a mô hình

PAYG là s thu ph i đ m b o đ đ chi tr cho đ i t

ng h

ng trong cùng

m t th i k , t c là không có t n d qu . Tuy nhiên, trong th c t th c hi n thì
ph n t n d qu và m c t n d có th t ng lên ho c gi m đi ph thu c vào c
c u s ng
c p.

i tham gia tr đi s ng

ih

ng, và s ti n đóng tr s ti n tr

i v i nh ng qu c gia th c hi n mô hình BHXH theo mô hình PAYG

nh Vi t Nam thì nguy c v qu do n BHXH hoàn toàn có th x y ra. V y
n BHXH làm t ng kh n ng nguy c v qu BHXH.


8

1.3. Kinhănghi măcácăn

c

Hi n nay trên th gi i có hai ph
Ph

ng th c qu n lý, th c hi n thu BHXH.

ng th c th nh t, c quan thu th c hi n thu BHXH, coi đóng BHXH là

m t lo i thu . Các qu c gia th c hi n theo ph
Th y

i n,

an M ch. Ph

ng th c trên là Anh, Canada,

ng th c t ch c qu n lý th hai, c quan thu

BHXH là riêng, tách bi t v i c quan thu . Các n
th c th hai là Pháp,

c th c hi n theo ph

ng

c, Hàn Qu c, Nh t B n.

Vi t Nam là qu c gia có c quan BHXH riêng bi t v i c quan Thu . C
quan BHXH đ

c xác đ nh là c quan th c hi n s nghi p c a Nhà n

c,

tr c thu c Chính ph .
Kinh nghi m t n
C ng hòa liên bang

c

c

c là qu c gia đ u tiên trên th gi i ban hành chính

sách b o hi m y t , b o hi m xư h i cho NL .
l p ch th c hi n nhi m v v BHXH.

c, có c quan BHXH đ c

c đư xây d ng h th ng giám sát

NSDL . H ng n m ki m tra tính tuân th kho ng 800 v vi c.
M i khu v c giám sát có c c u t ch c đ y đ , đ ng b . V n phòng
giám sát đ

c trang b đ y đ thi t b hi n đ i, máy tính n i m ng toàn h

th ng.
X lý n chia thành hai tr

n p các kho n quá tháng, tr

ng h p: tr

ng h p không c ý s yêu c u

ng h p c ý s yêu c u n p kho n quá h n +

1% lưi su t m i tháng.
Các tr
tr

ng h p gi m o h s , gian l n, lao đ ng b t h p pháp và nh ng

ng h p ch ý ph m t i s chuy n h s lên c quan công t đ truy c u

trách nhi m hình s .


9

Kinh nghi m t ảàn Qu c
Hàn Qu c c ng là qu c gia có c quan BHXH tách riêng v i c quan
thu .V m t qu n lý n đ ng BHXH c quan BHXH

Hàn Qu c th c hi n

nh sau:
V phía c quan BHXH: Khuy n khích đóng các kho n n đ ng BHXH
trong n m hi n t i thông qua các hình th c g i đi n, g p tr c ti p sau đó là

g i th thúc gi c đ n v n BHXH. Th i gian đ

c tính t ngày công v n

nh c nh t i các đ n v s d ng lao đ ng đ n h n cu i cùng đóng BHXH
đ

c ghi trong công v n. Vi c thu các kho n n này tr

c tiên t p trung vào

các doanh nghi p có s ti n n nhi u và th i gian n kéo dài. Trong các
tr

ng h p quá th i h n quy đ nh tr s chính c a c quan BHXH s lên danh

sách các đ n v này ti n hành truy v n tài s n trên toàn qu c nh b t đ ng
s n, ph

ng ti n đi l i, nhà x

ng máy móc... v i s tr giúp c a các c quan

liên quan nh b đ t đai, giao thông.
M các khóa đào t o công vi c nh m nâng cao nghi p v c a các cán b
ph trách n đ ng BHXH t đó cho phép các h c viên làm th nào đ x lý
v vi c hi u qu trong t ng tr

ng h p c th . V i các ph

ng pháp nh trên

s n c a Hàn Qu c đư gi m liên ti p trong 4 n m t 686 tri u USD (n m
2006) xu ng 498 tri u USD (n m 2009).
1.4. Cácăk tăqu ănghiênăc uăliênăquan
Nghiên c u “Th c tr ng thu BảXả khu v c doanh nghi p ngoài
qu c doanh”, Tr n Qu c Túy (2006)
Theo nghiên c u c a Tr n Qu c Túy, nh ng nguyên nhân d n đ n tình
tr ng n đ ng là:
Nguyên nhân khách quan:


10

+ Chính sách v BHXH và m t s chính sách khác có liên quan ch a đ y
đ , đ ng b và phù h p v i th c t , còn có s phân bi t và thi u bình đ ng
gi a các thành ph n kinh t .
+ Theo Ngh đ nh 113/2004/ N

- CP ngày 16/4/2004 c a Chính ph ,

quy đ nh x ph t hành chính v hành vi vi ph m pháp lu t lao đ ng, m c cao
nh t là 20 tri u đ ng ch a đ s c n ng đ r n đe. Vì v y, các doanh nghi p
chi m d ng ti n n p BHXH vào m c đích kinh doanh mà không b ph t ho c
s n sàng ch p nh n n p ph t vì m c ph t không cao.
Nguyên nhân v phía các DNNQD:
+ Ph n l n các DNNQD m i đ

c thành l p, ng

i lao đ ng vi c làm

không n đ nh, doanh nghi p làm n kém hi u qu , d n đ n tình tr ng nhi u
đ n v DNNQD không có kh n ng tham gia BHXH, ho c tr n đóng BHXH
d

i nhi u hình th c. Tình tr ng tr n và n BHXH m t ph n do có đ n v

g p khó kh n trong ho t đ ng s n xu t kinh doanh; m t khác c ng không ít
doanh nghi p chi m d ng ti n BHXH đ t ng v n s n xu t kinh doanh.
+ Các ch s d ng lao đ ng không t giác đ ng ký tham gia và th c hi n
ngh a v thu, n p BHXH.
+

a s các DNNQD đ ng ký m c ti n l

đóng BHXH cho ng

ng, ti n công làm c n c

i lao đ ng quá th p so v i ti n l

là m t trong nh ng nguyên nhân d n đ n s thu BHXH
Nguyên nhân v phía ng
+

ng, ti n công th c t
khu v c này th p.

i lao đ ng:

c đi m lao đ ng c a khu v c DNNQD: trình đ còn h n ch nên

hi u bi t r t ít v trách nhi m và quy n l i khi tham gia BHXH; m t khác, do
s c ép v vi c làm ho c s m t vi c làm, đa s ng
đ u tranh đòi h i quy n đ

i lao đ ng không dám

c tham gia BHXH v i ch s d ng lao đ ng. V


11

m t tâm lý, ng

i lao đ ng ít tin t

ng vào s t n t i n đ nh lâu dài c a

doanh nghi p, nên không c n tham gia BHXH mà mu n ch doanh nghi p tr
th ng vào l

ng.

Nguyên nhân v phía t ch c th c hi n BHXH:
+ Công tác thông tin tuyên truy n v BHXH còn có nh ng h n ch nh t đ nh.
+ Công tác thanh tra, ki m tra còn ch a m nh, ch a sâu và ch a th ng xuyên.
Nghiên c u “Hành vi đóng BảXả b t bu c trong các DN Vi t Nam
và khuy n ngh chính sách”, Tôn Trung Thành (2010)

Tr

c khi th c hi n nghiên c u, Tôn Trung Thành nh n đ nh nh ng t n

t i c a b o hi m xư h i b t bu c c a Vi t Nam giai đo n này là: t l tham gia
BHXH th p, t l đóng góp b o hi m trên t ng ti n l
l lao đ ng không tham gia b o hi m xư h i t

ng không đáng k , t

ng đ i cao t i các doanh

nghi p Vi t Nam.
gi i thích đ
đ ng, ti n l

c t n t i trên Tôn Trung Thành đư so sánh s li u lao

ng l y t t ng c c th ng kê v i s li u đ ng ký tham gia BHXH

c a c quan BHXH Vi t Nam, đ th c hi n nghiên c u và ch y mô hình kinh
t l

ng vì theo ông c n ph i hi u đ

lao đ ng nh n đ

c m i quan h gi a m c l

ng ròng mà

c, m c l i nhu n c a doanh nghi p v i cách th c n p

BHXH đ rút ra k t lu n v hành vi đóng BHXH b t bu c c a DN. Phân tích
k t qu

cl

+ Ng
nh n đ

ng cho th y:

i lao đ ng làm vi c trong các doanh nghi p tr n đóng BHXH đ u

cm cl

ng ròng cao h n ng

i lao đ ng làm vi c t i các doanh

nghi p cùng ngành nh ng th c hi n đúng các quy đ nh v đóng góp BHXH.
Tuy nhiên nghiên c u c ng cho th y ch a có đ c n c k t lu n r ng doanh
nghi p tr n đóng góp đ y đ ngh a v BHXH ch đ t ng thêm l i nhu n.