DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ KIẾN THỨC VỂ ĐIỆN VẬT LÝ LỚP 9

TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ KIẾN THỨC VỂ ĐIỆN VẬT LÝ LỚP 9
THCS VÀ NHỮNG KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM THU ĐƯỢC
ThS. Cao Thị Sông Hương
Khoa Vật lý - ĐH Đồng Tháp
Tóm tắt: Báo cáo trình bày quá trình tổ chức dạy học dự án (DHDA) một số kiến thức trong
chương Điện học – Vật lý 9 THCS - nhằm phát huy tính tự lực, năng động, sáng tạo cũng như
phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác làm việc, năng lực vận
dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh (HS). Bên cạnh đó báo cáo tập trung phân tích và
đánh giá hiệu quả sư phạm của tiến trình dạy học thông qua kết quả thu được từ thực nghiệm
sư phạm.

1. Đặt vấn đề
Điện có rất nhiều ứng dụng trong đời sống và kỹ thuật, vì thế các kiến thức trong
chương Điện học – Vật lý 9 THCS – rất phù hợp để tổ chức cho HS vận dụng kiến thức
vào thực tế, liên hệ giữa học với hành, phối hợp lý thuyết với thực tiễn. DHDA chú
trọng việc vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn, các vấn đề mang tính
thời sự. Qua đó phát huy tính tự lực, năng động, sáng tạo trong việc thực hiện các hành
động học tập mang tính phức hợp, nâng cao năng lực cộng tác làm việc, năng lực phát
hiện và giải quyết vấn đề, tạo hứng thú học tập cho HS. Với nhận định trên chúng tôi
đã tổ chức DHDA một số các kiến thức trong chương điện học và đã thu được một số
kết quả khả quan.
2. Tổ chức tình huống vấn đề trong DHDA
Tình huống vấn đề (THVĐ) trong dạy học nói chung và DHDA nói riêng là tình huống
mà trong đó nảy sinh vấn đề cần nghiên cứu. THVĐ luôn tiềm ẩn vấn đề (mâu thuẫn
nhận thức), chứa đựng các điều kiện đã cho và mục đích cần đạt được, đồng thời phải
gây chú ý và hứng thú cho người học. Trong DHDA HS phải thực hiện một nhiệm vụ
học tập phức hợp, có thể vượt khỏi phạm vi tiết học nhằm giải quyết những vấn đề xuất
phát từ các tình huống thực tiễn. Vì thế cần tổ chức THVĐ thật sinh động, hấp dẫn gần
gũi với thực tế, tạo động lực mạnh mẽ giúp người học vượt qua những trở ngại trong
quá trình thực hiện dự án. Sử dụng video clip và phim hoạt hình để diễn đạt THVĐ gần
gũi với thực tế là rất thích hợp. Nó không những chuyển tải tốt nội dung tình huống,

thu hút được sự chú ý của người học mà còn huy động được đa giác quan của HS, đặc
biệt đối với HS THCS.
Trong DHDA cần xây dựng tình huống vấn đề phù hợp với chủ đề dự án mà GV mong
muốn HS thực hiện. Đồng thời tình huống phải mang tính thực tiễn, kích thích hứng
thú của HS để họ tự lực tham gia giải quyết vấn đề với quyết tâm cao nhất.
Chúng tôi đã thực hiện được 8 clip và 2 phim hoạt hình (sử dụng phần mềm
Powerpoint) có nội dung liên quan đến các vấn đề sử dụng điện, an toàn và tiết kiệm
điện nhằm tổ chức cho HS thực hiện 10 dự án tương ứng.


H1. Phim tình huống vấn đề

3.Tổ chức hoạt động dạy học
Các giai đoạn trong DHDA
GĐ 1: Tình huống vấn đề
GĐ 2: Lựa chọn chủ đề
GĐ 3: Xây dựng kế hoạch
GĐ 4: Thực hiện kế hoạch
GĐ 5: Giới thiệu sản phẩm
GĐ 6: Đánh giá

Giai đoạn 1: Giáo viên cho HS xem clip về tình huống
thực tiễn. Yêu cầu HS xác định vấn đề cần giải quyết
trong tình huống, mỗi tình huống tương ứng với một vấn
đề.
Giai đoạn 2: Khi xác định được vấn đề cần giải quyết, HS
lựa chọn chủ đề cho dự án, xác định mục tiêu dự án. GV
xác nhận chủ đề dự án.
Giai đoạn 3: HS thảo luận nhóm để xây dựng kế hoạch
thực hiện dự án, lập thời gian biểu, xác định địa điểm

thực hiện, phân công lao động. GV kiểm tra tính khả thi
của kế hoạch để sự có định hướng kịp thời.
Giai đoạn 4: HS làm việc cá nhân và nhóm như kế hoạch
đã vạch ra, thiết kế sản phẩm, tập dượt chuẩn bị cho buổi
giới thiệu sản phẩm. GV theo dõi tiến độ thực hiện dự án
và cố vấn khi được yêu cầu.

Giai đoạn 5: HS báo cáo tổng kết dự án và giới thiệu sản phẩm trước tập thể lớp và
khách dự. GV trong vai khách dự.
Giai đoạn 6: HS tham gia đánh giá dự án qua ba hình thức: đánh giá hợp tác, đánh giá
đồng đẳng và tự đánh giá. GV đánh giá quá trình thực hiện và kết quả dự án.
Đợt dự án được tích hợp vào chương trình dạy học tự chọn dưới hình thức chuyên đề
bám sát (CĐBS). Mục tiêu của CĐBS là ôn tập, củng cố, hệ thống hóa, khắc sâu kiến
thức, kỹ năng (không bổ sung kiến thức nâng cao mới) và thời lượng cho CĐBS là 2
tiết/tuần nên rất phù hợp cho việc triển khai các dự án học tập. Các dự án được HS lớp
9A5 – Trường THCS Nguyễn Thị Lựu, Cao Lãnh, Đồng Tháp – thực hiện trong hơn 2
tuần. Kế hoạch DHDA thể hiện ở bảng sau (trong đó 4 tiết lên lớp tổ chức trong giờ tự
chọn được quy định trong chương trình).

Lịch trình tổ chức dự án


st
t

Giai đoạn

Địa điểm

Thời

lượng

Thành
phần

Thời gian

1

Tổ chức tình huống vấn đề, lựa chọn chủ đề, lập kế
hoạch.

Trên lớp

2 tiết

HS và
GV

12/10/10

2

Thực hiện kế hoạch

Ngoài lớp

2 tuần

HS

12-28/10/10

3

Giới thiệu sản phẩm

Trên lớp

2 tiết

HS và
GV

28/10/10

Đánh giá

4.Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm

*Năng lực phát hiện vấn đề
Sau khi phân tích THVĐ trong các clip, HS thảo luận toàn lớp để xác định vấn đề cần
giải quyết trong mỗi tình huống. HS đã xác định được mục tiêu và lựa chọn chủ đề phù
hợp cho dự án. Chẳng hạn như sau khi xem xong tình huống trong phim hoạt hình
“Hỏa hoạn”, HS đã đưa ra ngay ý tưởng cần thiết kế một chuông báo cháy để sớm
phát hiện đám cháy trong lúc ngủ say. Khi chưa thể phát hiện được vấn đề ngay sau lần
đầu xem tình huống, HS đã chủ động đề nghị GV chiếu lại tình huống cho đến khi tìm
ra được vấn đề cần giải quyết. Đó là biểu hiện của sự chủ động, tích cực và tinh thần
trách nhiệm trong học tập của HS.
*Năng lực lập kế hoạch – đề xuất giải pháp

Sau hoạt động toàn lớp nhằm xác định vấn đề cần giải quyết, HS hoạt động theo nhóm
đề cử nhóm trưởng và thư ký. Sử dụng sơ đồ tư duy để phát triển ý tưởng, lập kế hoạch
thực hiện dự án. Hầu hết các nhóm đều tự lực xây dựng được kế hoạch rất chi tiết
nhằm thực hiện mục tiêu của dự án: vẽ sơ đồ mạch điện, dự kiến các dụng cụ vật liệu
cần thiết cho việc thiết kế mô hình, thiết kế mô hình sản phẩm, vận hành thử mô hình,
tìm kiếm tài liệu, nguồn tư vấn từ người lớn và chuyên gia, phác thảo nội dung bài
thuyết trình trên Powerpoint và áp phích, phân công công việc cụ thể cho từng thành
viên trong nhóm, lập thời gian biểu, địa điểm làm việc nhóm, dự kiến sản phẩm thu
được từ dự án. Tuy nhiên có một số nhóm vẫn cần sự trợ giúp của GV mới có thể hoàn
thành được công việc như: nhóm dự án đèn Compact cần GV hỗ trợ lập kế hoạch thực
hiện dự án, nhóm dự án mạch điện cầu thang và mạch điện báo hiệu mực nước trên bồn
cao cần GV hỗ trợ trong việc vẽ sơ đồ mạch điện.
Mỗi nhóm chỉ gồm 3 đến 4 HS nên hoạt động nhóm tỏ ra rất hiệu quả. Nhiệm vụ được
chia đều cho các thành viên, mỗi thành viên thật sự là một mắt xích của nhóm, không
không xảy ra trường hợp cá nhân lơ là ỷ lại, trốn trách công việc chung của nhóm.
Để có được bản kế hoạch chi tiết, các thành viên trong nhóm đã biết tiếp sức nhau suy
nghĩ, bổ sung phát triển ý tưởng của đồng đội. Một vài nhóm cử đại diện đến tham
khảo các ý tưởng của nhóm khác để học tập và phát triển ý tưởng của nhóm mình. Rõ
ràng hoạt động này không chỉ hình thành ở HS kỹ năng hợp tác hỗ trợ lẫn nhau trong
công việc, kỹ năng lập kế hoạch hành động và phân công nhiệm vụ mà còn tạo ra môi
trường thuận lợi cho người học có cơ hội học hỏi lẫn nhau, thi đua với nhau.


*Năng lực thực hiện kế hoạch – giải quyết vấn đề
Hầu hết các nhóm đều tự lực thực hiện được kế hoạch như đã đề xuất, thiết kế chế tạo
sản phẩm. Cá nhân được phân công nhiệm vụ phù hợp với điều kiện và khả năng của
bản thân. Trong các dự án chế tạo sản phẩm thật (mô hình mạch điện) HS tận dụng tối
đa các vật liệu có sẵn như tre nứa, thùng giấy, vỏ lon, chai nhựa, thùng xốp, dao lam,
đồ chơi trẻ em v.v…

H2. Một số sản phẩm dự án

HS thường làm việc cá nhân trong khâu tìm kiếm dụng cụ, vật liệu có sẵn, làm việc
nhóm trong khâu tìm mua vật liệu, lắp ráp mạch điện và chế tạo mô hình. Các nhóm
đều chọn giải pháp lắp đặt và vận hành mạch điện thành công mới tiến hành thiết kế
mô hình. Trong các dự án thiết kế bài thuyết trình trên powerpoint và áp phích đa số
HS làm việc cá nhân trong khâu tìm kiếm thông tin và thiết kế powerpoint; làm việc
nhóm trong khâu biên tập thông tin, thiết kế áp phích. Trong thời gian làm việc nhóm,
các thành viên hỗ trợ lẫn nhau một cách rất tích cực, khi gặp vướng mắc họ cùng nhau
thảo luận để tìm giải pháp thay thế. Đôi khi những sự cố trong lúc thực hiện dự án làm
gián đoạn hoạt động nhóm, chẳng hạn như nhóm Fire trong lúc lắp đặt mạch điện báo
cháy thì chuông bị hỏng nên phải dời ngày làm việc vào hôm sau. Nhóm Bồ Câu Trắng
với dự án mạch điện báo hiệu mực nước trên bồn cao khá phức tạp nên cần sự cố vấn
của GV trong việc quấn biến trở. Các dự án đều giải quyết được các vấn đề thực tiễn,
các mô hình hoạt động tốt, trang trí khá công phu, thẩm mỹ. Bài trình chiếu
Powerpoint sử dụng hình ảnh sinh động, màu sắc hài hòa, phối hợp khá tốt kênh hình
và kênh chữ. Áp phích trình bày đẹp thể hiện súc tích các nội dung cần thiết.
Quá trình thực hiện dự án đã hình thành và phát triển ở HS năng lực hành động, thực
hiện kế hoạch; năng lực hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề, đề xuất giải pháp tình thế;
phát triển óc thẩm mỹ và sự khéo léo.
*Năng lực sáng tạo
Trong suốt quá trình thực hiện dự án HS liên tục tư duy nhằm đưa ra các ý tưởng mới,
từ việc đặt tên dự án sao cho phù hợp với nội dung dự án và ấn tượng đến việc vẽ sơ đồ
mạch điện đáp ứng yêu cầu thực tế, thiết kế mô hình sản phẩm, tìm kiếm nguồn vật
liệu, dụng cụ phù hợp, lắp đặt và trang trí mô hình, chuẩn bị bài thuyết trình giới thiệu
sản phẩm. Trong quá trình thiết kế và chế tạo mô hình, HS phải lựa chọn phương án


thực hiện sao cho khả thi nhất, hiệu quả nhất và đối mặt với những khó khăn thách
thức. Vì thế năng lực tư duy bậc cao của HS (phân tích, tổng hợp, đánh giá và sáng tạo)

được hình thành, rèn luyện và phát triển. Sau đây là một số dự án tiêu biểu
st
t

Tênnhóm

Tên dự án

Công việc đã thực hiện

Sáng kiến

1

Fire

Chuông
báo cháy

Thiết kế mạch điện báo cháy sử
dụng băng kép

Dùng vỏ lon bia và tấm kim loại nẹp
trên tấm lịch treo tường để làm băng kép

2

Khắc
Ghi

Quán
phê
động

cà
tự

Thiêt kế mạch đèn báo trong quán cà
phê, khách ấn nút xanh khi cần phục
vụ, ấn nút đỏ khi cần thanh toán

Sử dụng ống hút để làm ống đi dây điện
và dùng giấy lụa để trang trí bàn ghế
trong mô hình quán cà phê

3

Niềm
Tin

Chiếc tủ kỳ
diệu

Thiết kế mạch điện trong tủ gia đình,
khi mở tủ thì đèn tự sáng khi đóng tủ
thì đèn tự tắt.

Sử dụng công tắc trong thiệp nhạc có
sẵn trên thị trường để thiết kế mạch điện

4

Bồ Câu
Trắng

Không cần
phải mệt

Thiết kế mạch điện báo hiệu mực
nước trên bồn cao

Dùng dây may so bếp điện quấn trên vỏ
chai nhựa làm biến trở.

5

Bus Stop

Ấn là dừng

Thiêt kế mạch đèn báo trên xe buýt,
khi khách muốn xuống xe thì ấn vào
công tắc báo hiệu cho bác tài

Sử dụng ống hút để làm ống đi dây điện,
tận dụng đế pin trong đồ chơi trẻ em và
dao lam để làm điện cực.

*Năng lực thuyết trình – giới thiệu sản phẩm
Các nhóm tổ chức báo cáo thử trước lớp nhằm tham khảo ý kiến đóng góp của tập thể,

chuẩn bị cho buổi báo cáo chính thức. Sau buổi báo cáo thử đã có những điều chỉnh
nhất định, hoặc bổ sung thêm nội dung trình chiếu, thuyết trình hoặc trang trí chỉnh sửa
lại mô hình. Thậm chí nhóm Điện (dự án mạch điện nhà tắm) và nhóm Fire (dự án
chuông báo cháy) đã làm lại mô hình mới.
Sự tiếp thu ý kiến đóng góp nhằm điều chỉnh, hoàn thiện sản phẩm là biểu hiện của sự
năng động, tích cực, tinh thần hợp tác và tư duy phê phán của HS.
Đến buổi báo cáo chính thức HS đã tiến bộ rất nhiều, trình bày tự tin và lưu loát hơn.
Các báo cáo đều thể hiện được lý do thành lập nhóm, lý do chọn dự án, quá trình thực
hiện dự án thiết kế sản phẩm, những khó khăn trở ngại trong quá trình thực hiện, giới
thiệu tính năng và vận hành sản phẩm, phạm vi ứng dụng và phương hướng phát triển
dự án. Phần lớn các dự án đều thu hút được sự chú ý của người nghe, lôi cuốn đông
đảo khán giả tham gia trao đổi chất vấn các vấn đề liên quan đến dự án, đặc biệt là các
dự án thiết kế sản phẩm thật. Các thắc mắc đều được các “chủ dự án” giải đáp thõa
đáng. Ví dụ như:
Hỏi: Có thể đặt băng kép ở vị trí nào trong nhà để có thể phát hiện đám cháy kịp thời
nhất ?
Trả lời: Đặt ở những vị trí có nguy cơ cháy cao như ở gần bếp.
Hỏi: Làm thế nào để có thể báo cháy trong các gia đình có không gian rộng lớn?


Trả lời: Cần thiết kế thêm nhiều băng kép và chuông báo động đặt vào nhiều vị trí khác
nhau trong nhà (dự án chuông báo cháy).

H4. Một số hình ảnh của buổi báo cáo dự án

Quá trình trao đổi chất vấn về dự án không những phát triển tư duy phân tích, tổng
hợp, đánh giá và khả năng giao tiếp, thuyết trình trước đám đông của HS thực hiện dự
án mà còn cả ở HS khách mời.
*Năng lực đánh giá
Ngoài đánh giá của GV, HS cũng tham gia ba hình thức đánh giá như: đánh giá hợp

tác, đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá theo các tiêu chí đã đề ra. Tự đánh giá giúp
người học trực tiếp thấy được sự tiến bộ cũng như những khiếm khuyết cần phải khắc
phục, bồi bổ của bản thân, nâng cao vai trò trách nhiệm đối với việc học. Vị trí giám
khảo còn giúp HS tiếp nhận thông tin có phê phán và chọn lọc do đó thông tin mà họ
lĩnh hội được có chất lượng hơn.
5.Kết luận
Sau đợt dự án trên HS thu được một số kỹ năng như: lựa chọn linh kiện và nguồn điện
phù hợp cho một mạch điện, thiết kế mạch điện đáp ứng yêu cầu thực tiễn, lắp ráp
được mạch điện theo sơ đồ, thiết kế biến trở con chạy, tìm kiếm thông tin trên mạng
Internet, trên sách báo và các nguồn tài liệu khác, tận dụng các nguyên vật liệu phế thải
vào mục đích mới.
Đồng thời hiểu biết thêm về: một số loại công tắc và công dụng của chúng; ý nghĩa của
số vôn và oát ghi trên các dụng cụ điện; điều kiện để có dòng điện trong mạch; tác hại
do tai nạn điện gây ra; biện pháp xử lý một số sự cố về điện; nguyên tắc sử dụng điện
an toàn; đặc điểm của đèn dây tóc và đèn Compact; lợi ích của việc thay đèn dây tóc
bằng đèn Compact. Ngoài ra HS còn có điều kiện phát triển óc thẩm mỹ, sự khéo tay
và khả năng giao tiếp.
Kết quả thực nghiệm cho thấy tích hợp DHDA vào hình thức dạy học tự chọn là khả
thi và hiệu quả. Nó không chỉ phát triển tư duy bậc cao, nhất là tư duy sáng tạo của HS,
khắc phục hạn chế của chương trình Vật lý THCS hiện nay là thiếu sự vận dụng kiến
thức đã học để giải quyết những tình huống thực tế, mà còn làm cho hình thức dạy học
tự chọn sinh động hơn, phong phú hơn, hấp dẫn hơn và có ý nghĩa hơn đối với HS.
Tài liệu tham khảo
1. Đỗ Hương Trà. Một vài suy nghĩ về học tập thông qua tiếp cận dự án. Tạp chí nghiên cứu
khoa học ĐHSP Hà nội, số 6/2006.
2. Đỗ Hương Trà. Dạy học dự án và tiến trình thực hiện. Tạp chí Giáo dục, số 157 (kì 13/2007).
3. John W. Thomas, Ph. D. A review of research on project-based learning, March, 2000.