Sử dụng bản đồ để dạy học phần địa lí trong môn lịch sử và địa lí ở tiểu học

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nền kinh tế nước ta đã chuyển đổi từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung sang cơ
chế thị trường. Công cuộc đổi mới này đã đề ra những yêu cầu mới đối với hệ
thống giáo dục. Nghị quyết Trung Ương lần thứ 4 về: tiếp tục đổi mới giáo dục và
đào tạo đã chỉ rõ phải: “Xác định lại mục tiêu, thiết kế lại chương trình, kế hoạch,
nội dung, phương pháp giáo dục và đào tạo”.
Mục tiêu cơ bản của đổi mới giáo dục nước ta trong giai đoạn hiện nay là phát
triển tối đa năng lực của người học trên cơ sở khơi dậy, rèn luyện và bồi dưỡng
khả năng suy nghĩ, tìm tòi, khả năng làm việc một cách tự chủ, năng động và
sáng tạo ngay trong hoạt động học tập ở nhà trường. Để thực hiện mục tiêu nói
trên trong dạy học, nhà trường cần phát huy tốt khả năng, sở trường của người
học, khắc phục hạn chế, xây dựng niềm tin trong hoạt động học tập của người
học sinh. Trong đó nội dung và phương pháp học tập là một trong những yếu tố
quan trọng quyết định đến kết quả thực hiện mục tiêu trên. Chính vì vậy, Luật
giáo dục (2005) chỉ rõ: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo ra những con người Việt
Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề
nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành
và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu
của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Đồng thời Luật Giáo dục cũng chỉ
ra: “Phương pháp dạy học phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy
sáng tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say mê tự học tập và ý
chí vươn lên”.
Để góp phần thực hiện mục tiêu của hệ thống giáo dục quốc dân nói chung và
giáo dục tiểu học nói riêng, chương trình môn học Lịch sử và Địa lí ở tiểu học đã
đưa ra những yêu cầu, những mục tiêu nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và

1


sáng tạo trong các hoạt động học tập của học sinh. Tuy là môn ít tiết nhưng môn

Lịch sử ­ Địa lí có vị trí và ý nghĩa sâu sắc trong đó phần Địa lí cung cấp cho học
sinh rất nhiều kiến thức thực tế, vốn sống sau này mà quan trọng là khơi gợi cho
các em lòng yêu thích khám phá thiên nhiên và cuộc sống xung quanh. Qua đó
giáo dục lòng yêu tổ quốc, yêu quê hương, đất nước con người Việt Nam. Tuy
vậy, lâu nay trong các môn ở tiểu học, đa số giáo viên còn chú trọng nhiều ở
môn công cụ như Toán và Tiếng việt, do đó giáo viên có thể dạy rất tốt ở những
môn này, những môn còn lại trong đó có Địa lí ít được chú trọng nên giáo viên
lúng túng, dạy chưa tốt, chưa tạo hứng thú cho học sinh trong học tập hoặc dạy
qua loa nên chưa đạt được hiệu quả của tiết dạy. Với mục tiêu chương trình là
phát triển con người toàn diện. Chính vì vậy, giáo viên cần thay đổi cách nghĩ
cũng như tìm ra các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học cho tất cả các môn
trong đó có phần Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí là một việc làm thiết thực.
Việc sử dụng bản đồ để dạy học Địa lí là quan trọng vì nó đã chứa đựng
nguồn tri thức phong phú và đa dạng, giúp học sinh lĩnh hội tri thức một cách cụ
thể, chính xác phát triển năng lực phá, vận dụng tri thức. Đồng thời giúp giáo
viên tổ chức, điều khiển quá trình nhận thức cho học sinh một cách chủ động,
sáng tạo đạt hiệu quả. Thực tế cho thấy, hiện nay ở các trường tiểu học đang tồn
tại một mâu thuẫn cơ bản giữa việc sử dụng bản đồ không hiệu quả của giáo viên
với yêu cầu giáo dục ngày càng cao. Việc giải quyết mâu thuẫn này là một yêu
cầu cấp thiết hiện nay ở các trường tiểu học nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
Đối với môn Địa lí, học sinh khi học sẽ gặp nhiều sự vật, hiện tượng không phải
lúc nào cũng xảy ra trước mắt mình vì thế phải quan sát chúng trên ảnh, hình vẽ,
bản đồ, lược đồ…
Xuất phát từ lí do trên tôi chọn đề tài: “Sử dụng bản đồ để dạy học phần
Địa lí trong môn Lịch sử- Địa lí ở tiểu học”

2


2. Mục đích nghiên cứu

Đề tài này nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp sử dụng bản đồ để dạy học
phần Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí ở Tiểu học nhằm nâng cao chất lượng dạy
học phần Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí, thông qua đó nâng cao chất lượng
GD ­ĐT.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Việc sử dụng bản đồ để dạy học phần Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí ở
tiểu học.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học môn Lịch sử và Địa lí ở tiểu học.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
Do thời gian có hạn nên phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ dừng lại ở
việc sử dụng bản đồ để dạy học phần Địa lí trong môn Lịch sử và Địa lí ở
tiểu học.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Tìm hiểu cơ sở lí luận của đề tài
Tìm hiểu thực trạng sử dụng bản đồ vào dạy học phần Địa lí trong môn
Lịch sử và Địa lí ở tiểu học.
Đề xuất một số biện pháp dạy học sử dụng bản đồ nhằm nâng cao chất
lượng dạy học phần Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí và thiết kế một số giáo
án có sử dụng bản đồ
Thực nghiệm sư phạm một số biện pháp sử dụng bản đồ để dạy học phần
Địa lí đã xây dựng và kiểm tra tính khả thi của quy trình trên

3


5. Giả thuyết khoa học
Nếu đưa ra được một số biện pháp sử dụng bản đồ để dạy phần Địa lí
trong môn Lịch sử và Địa lí một cách hợp lí sẽ góp phần nâng cao chất lượng

dạy học phần Địa lí nói riêng, môn Lịch sử và Địa lí ở tiểu học nói chung.
6. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Phương pháp điều tra
Phương pháp trò truyện
Phương pháp quan sát
7. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần nội dung chính của khoá
luận bao gồm:
Chương 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn
Chương 2. Sử dụng bản đồ để dạy học phần Địa lí trong môn Lịch
sử và Địa lí ở tiểu học.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm

4


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học
1.1.1.1. Cơ sở của việc đổi mới PPDH ở tiểu học
a. Cơ sở lý luận của việc đổi mới PPDH ở tiểu học
b. Cơ sở thực tiễn của việc đổi mới PPDH ở tiểu học
1.1.1.2. Định hướng đổi mới PPDH nói chung và ở Tiểu học nói riêng
1.1.2. Một số vấn đề về dạy học phần Địa lí trong môn Lịch sử và Địa lí ở
tiểu học
1.1.2.1. Mục tiêu môn Lịch sử và Địa lí ở Tiểu học
Cung cấp cho học sinh một số kiến thức cơ bản, thiết thực về các sự
kiện, hiện tượng nhân vật lịch sử tiêu biểu; các sự vật hiện tượng và các mối

quan hệ địa lí đơn giản ở Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới.
Bước đầu hình thành và rèn luyện cho học sinh các kĩ năng quan sát sự
vật, hiện tượng lịch sử, địa lí; nêu thắc mắc, đặt câu hỏi
Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở học sinh những thái độ và thói quen
ham học hỏi, ham hiểu biết, yêu thiên nhiên con người,…
1.1.2.2. Mục tiêu dạy học phần Địa lí ở tiểu học
Về kiến thức: Hình thành cho học sinh một số biểu tượng địa lí, xây dựng
một số mối quan hệ địa lí đơn giản của đất nước và thế giới
Về kĩ năng: Bước đầu hình thành và rèn luyện cho học sinh một số kĩ
năng quan sát các sự vật, hiện tượng địa lí; kĩ năng quan sát bản đồ, lược đồ; kĩ
năng phân tích các mối quan hệ địa lí đơn giản.
Về thái độ: Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở học sinh thái độ và thói
quen ham hiểu biết, yêu đất nước, thiên nhiên, con người,…

5


1.1.2.3. Nội dung dạy học địa lí ở tiểu học
Bản đồ và cách sử dụng bản đồ địa hình Việt Nam
Thiên nhiên và hoạt động của con người ở các vùng khác nhau
Biển Đông, các đảo, quần đảo
Địa lí Việt Nam
Địa lí thế giới
1.1.2.4. Đặc điểm phần Địa lí ở Tiểu học
Mục tiêu, nội dung phần Địa lí nhẹ nhàng phù hợp với lứa tuổi học sinh
Phần Địa lí có cấu trúc nội dung theo từng chủ đề, từng bài cụ thể, mang
tính đồng tâm và phát triển dần qua các lớp. Các kiến thức đi từ cụ thể tới trừu
tượng, từ gần đến xa, từ dễ đến khó, tăng dần độ phức tạp tạo điều kiện cho học
sinh dễ thu nhận kiến thức.
Kiến thức phần Địa lí ở tiểu học được thể hiện rất rõ trong sách giáo khoa

trên cả kênh chữ và kênh hình giúp học sinh có hứng thú với môn học, tiếp thu
kiến thức nhanh hơn.
Phần Địa lí ở tiểu học không có những bài thực hành riêng để hình thành và
rèn luyện kĩ năng cho học sinh.Mặc dù ở lớp cuối bậc Tiểu học cũng có một số
bài thực hành, nhưng những bài đó thực chất là bài học kiến thức mới, vì chúng
yêu cầu học sinh phải tự làm việc với các nguồn tri thức địa lí để tìm ra kiến thức
mới.
1.1.3. Bản đồ và vấn đề sử dụng bản đồ trong dạy học địa lí ở tiểu học
1.1.3.1. Khái niệm bản đồ
Theo nhà bản đồ học người Nga K.A. Salisev: “Bản đồ địa lí là mô hình kí
hiệu hình tượng không gian của các đối tượng, hiện tượng tự nhiên và xã hội,
được thu nhỏ, được tổng hợp hoá theo một cơ sở toán học nhất định, nhằm phản

6


ánh vị trí, sự phân bố không gian và mối tương quan giữa các đối tượng và hiện
tượng và những biến đổi của chúng theo thời gian để thoả mãn mục đích yêu cầu
đã định trước”.
1.1.3.2. Đặc điểm của bản đồ
Cơ sở toán học
Cơ sở toán học bản đồ bao gồm:
­ Cơ sở trắc địa: hệ thống các điểm khống chế, kích thước elipsoid, toạ độ và
độ cao các điểm.
­ Tỷ lệ bản đồ
­ Phép chiếu bản đồ
­ Chia mảnh và danh pháp bản đồ
­ Bố cục và khung bản đồ
Hệ thống kí hiệu bản đồ
Hệ thống kí hiệu bản đồ (ngôn ngữ bản đồ) bao gồm các dạng đồ hoạ, màu sắc,

chữ cái, con số và cả từ ngữ để ghi nhận vị trí không gian của các đối tượng,
đồng thời phản ánh qui luật phát triển của hiện tượng theo thời gian
Tổng quát hóa bản đồ
Tổng quát hoá bản đồ là quá trình lựa chọn, phân cấp các đối tượng cần thể hiện
lên bản đồ
1.1.3.3. Vai trò của bản đồ trong quá trình dạy học phần Địa lí trong môn Lịch
sử và Địa lí lớp 4, 5
Về mặt kiến thức, bản đồ có khả năng phản ánh sự phân bố và những mối
quan hệ của các đối tượng địa lí trên bề mặt Trái Đất một cách cụ thể mà không
một phương tiện nào khác có thể làm được.

7


Về mặt phương pháp, bản đồ được coi là phương tiện trực quan, giúp cho
học sinh khai thác, củng cố tri thức và phát triển tư duy trong quá trình học địa lí.
Về mặt kĩ năng, bản đồ giúp học sinh có thể tái tạo lại được hình ảnh các lãnh
thổ nghiên cứu với những đặc điểm cơ bản của chúng; rèn luyện được kĩ năng sử
dụng bản đồ
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Thực trạng sử dụng các phương tiện dạy học để dạy học phần Địa lí
trong môn Lịch sử và Địa lí ở tiểu học
Với mục đích thăm dò thực trạng sử dụng các phương tiện dạy học địa lí ở
Tiểu học tôi đã tiến hành điều tra qua các câu hỏi sau (phụ lục 1)
Kết quả thu được như sau:
Qua biểu đồ cho thấy hầu hết giáo viên sử dụng bảng, phấn (100%), bản đồ là
những phương tiện dạy học quan trọng mà giáo viên cũng chỉ sử dụng ở mức độ
thường xuyên là (58%), trong khi đó trong sách giáo khoa Địa lí ở tiểu học chủ
yếu là kênh hình (bản đồ, lược đồ) và tất cả các kiến thức trong phân môn Địa lí
đều thể hiện ở các kênh hình và kênh chữ. Như vậy, việc sử dụng các phương

tiện dạy học vẫn chưa thường xuyên và chưa đồng bộ, mang tính hình thức và
chưa rèn luyện cho học sinh các kĩ năng cần thiết.
Qua kết quả cho thấy phần lớn các thầy cô cho rằng phương tiện dạy học có
vai trò quan trọng trong dạy học địa lí. Và thầy cô trong trường đều cho rằng
việc đưa phương tiện dạy học là cần thiết (chiếm 72%) đối với quá trình giáo dục
nhà trường, phù hợp với đổi mới dạy học theo hướng tích cực hiện nay. Từ đó ta
có thể thấy rằng các thầy cô cũng rất quan tâm đến việc nâng cao chất lượng dạy
học với việc áp dụng phương tiện dạy học một cách thường xuyên.

8


1.2.2. Thực trạng sử dụng bản đồ trong dạy học phần Địa lí trong môn Lịch
sử và Địa lí ở Tiểu học
Để tìm hiểu mức độ và hiệu quả sử dụng bản đồ để dạy học phần Địa lí trong
môn Lịch sử và Địa lí tôi tiến hành điều tra câu hỏi sau (phụ lục 2)
Kết quả thu được như sau:
Qua kết quả trên cho thấy rằng việc sử dụng bản đồ trong việc dạy học môn
Địa lí làm cho học sinh rất hứng thú với 60%, còn 25% cảm thấy hứng thú thích
học. Tuy nhiên còn một số em vẫn không hứng thú với việc học tập bằng bản đồ
chiếm 11%. Như vậy các phương tiện dạy học (bản đồ) thường mang tính trực
quan cao, đa phần các em thấy đơn giản và dễ hiểu chiếm 62%, còn một số các
em lại thấy chúng phức tạp và khó hiểu (24%), một số em do không chú ý lắm
nên không hiểu gì (4%). Qua đó ta có thế thấy cần nắm bắt được tâm lí và kiến
thức của các em để biết cách áp dụng có hiệu quả, tăng tính hiểu biết và rèn
luyện kĩ năng cho các em.
Với những kết quả điều tra trên tôi thấy rằng việc sử dụng các phương tiện
dạy học đặc biệt là sử dụng bản đồ vào dạy học Địa lí ở tiểu học là rất cần thiết
và hiệu quả, gây hứng thú và kích thích tìm hiểu từ đó rèn luyện kĩ năng cho học
sinh tiểu học.

9


CHƯƠNG 2
SỬ DỤNG BẢN ĐỒ ĐỂ DẠY HỌC PHẦN ĐỊA LÍ TRONG MÔN
LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÍ Ở TIỂU HỌC
2.1. Các nguyên tắc khi sử dụng bản đồ trong dạy học phần Địa lí trong
môn Lịch sử và Địa lí ở Tiểu học
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích
2.1.2. Đảm bảo yêu cầu trực quan
2.1.3. Nguyên tắc sử dụng đúng lúc, đúng chỗ, đúng mức độ
2.1.4. Nguyên tắc thống nhất giữa vai trò tích cực, tự giác, độc lập của học sinh
và vai trò chủ đạo của giáo viên
2.2. Quy trình sử dụng bản đồ để dạy học phần Địa lí trong môn Lịch sử và
Địa lí ở tiểu họ
a. Hướng dẫn học sinh cách xác định phương hướng trên bản đồ
Ở tiểu học giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách xác định phương hướng
trên bản đồ theo các bước sau:
Bước 1: Quan sát bản đồ, đọc tên bản đồ để biết bản đồ đó thể hiện nội
dung gì
Bước 2: Xác định vị trí của đối tượng trên bản đồ
Bước 3: Nắm được các quy ước về hướng và xác định các hướng trên bản
đồ
Bước 4: Thực hành chỉ trên bản đồ
b. Hướng dẫn học sinh cách tìm và chỉ vị trí địa lí của các đối tượng địa lí trên
bản đồ.
Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách tìm và chỉ vị trí địa lí trên bản đồ
theo các bước sau:

10


Bước 1: Đọc tên bản đồ để biết bản đồ đó thể hiện nội dung gì
Bước 2: Xem bản chú giải để nhận biết các kí hiệu trên bản đồ
Bước 3: Xác định và chỉ vị trí các đối tượng địa lí trên bản đồ
Bước 4: Thực hành chỉ trên bản đồ
c. Hướng dẫn học sinh cách đọc và vận dụng bản đồ
Ở tiểu học giáo viên cần hướng dẫn học sinh đọc bản đồ theo các bước sau:
Bước 1: Đọc tên bản đồ để biết bản đồ đó thể hiện nội dung gì.
Bước 2: Xem bảng chú giải để biết kí hiệu địa lí cần tìm trên bản đồ.
Bước 3: Tìm vị trí của đối tượng địa lí trên bản đồ dựa vào kí hiệu.
Bước 4: Quan sát đối tượng trên bản đồ, nhận xét và nêu đặc điểm chính
của đối tượng.
Bước 5: Xác lập mối quan hệ địa lí đơn giản giữa các yếu tố tự nhiên
2.3. Vận dụng quy trình sử dụng lược đồ để dạy học một số bài Địa lí trong
môn Lịch sử - Địa lí
GIÁO ÁN 1
DÃY HOÀNG LIÊN SƠN (Lịch sử và Địa lí 4)
I. Mục tiêu
Sau khi học xong bài, HS biết:
­ Chỉ vị trí của dãy núi Hoàng Liên Sơn trên lược đồ và bản đồ Địa lí tự nhiên
Việt Nam.
­ Trình bày một số đặc điểm của dãy núi Hoàng Liên Sơn (vị trí, địa hình,
khí hậu).
­ Mô tả đỉnh núi Phan­xi­păng
­ Dựa vào lược đồ (bản đồ), tranh, ảnh, bảng số liệu để tìm ra kiến thức.
­ Tự hào về cảnh đẹp thiên nhiên đất nước và con người Việt Nam

11

II. Phương tiện dạy học
­ Bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam
­ Lược đồ các dãy núi chính ở Bắc Bộ
III. Các hoạt động dạy - học
A. Giới thiệu bài
­ Tranh ảnh về dãy núi Hoàng Liên Sơn và đỉnh núi Phan­xi­păng
Thiên nhiên của đất nước ta rất phong phú và đa dạng. Ở mỗi miền lại có
những đặc điểm riêng về thiên nhiên cũng như về hoạt động sản xuất và sinh
hoạt của con người. Phần Địa lí sẽ giúp các em tìm hiểu về những đặc điểm ấy.
Bài đầu tiên trong chương trình giúp các em hiểu biết những điều lí thú về dãy
núi Hoàng Liên Sơn, một dãy núi cao và đồ sộ ở miền núi phía Bắc nước ta.
B. Dạy bài mới
Hoạt động 1: Hoàng Liên Sơn - dãy núi cao và đồ sộ nhất Việt Nam
* Làm việc cá nhân
­ GV treo bản đồ địa lí tự nhiên Việt ­2 học sinh lần lượt lên bảng chỉ vị
Nam yêu cầu HS dựa vào kí hiệu, trí của dãy núi Hoàng Liên Sơn trên
tìm vị trí của dãy núi Hoàng Liên bản đồ
Sơn ở hình 1 trong SGK
­ Dựa vào lược đồ và SGK các nhóm ­ Các nhóm thảo luận và trình bày
thảo luận và trả lời các câu hỏi sau:

(HS chỉ vị trí của dãy núi Hoàng
Liên Sơn và mô tả dãy núi trên bản
đồ tự nhiên Việt Nam)

+ Kể tên những dãy núi chính ở Bắc + Những dãy núi chính ở Bắc Bộ là:
Bộ, trong những dãy núi đó dãy núi dãy Hoàng Liên Sơn, dãy Sông Gâm,
nào dài nhất?

dãy Ngân Sơn, dãy Bắc Sơn, dãy

12


Đông Chiều.
+ Dãy núi Hoàng Liên Sơn dài bao + Dài khoảng 180 km và rộng
nhiêu km? Rộng bao nhiêu km?

khoảng 30 km

+ Đỉnh núi, sườn và thung lũng ở dãy + Đỉnh có nhiều đỉnh nhọn, sườn
núi Hoàng Liên Sơn nh­ thế nào?

dốc, thung lũng hẹp và sâu

* Thảo luận nhóm
Cho HS làm việc theo các nhóm

HS làm việc theo nhóm nhỏ
­ Đại diện các nhóm lên trình bày
­ Các nhóm sửa chữa và bổ sung cho
nhau

+ Nhìn vào hình 1 chỉ đỉnh núi Phan­ + Đỉnh Phan­xi­păng cao 3143m
xi­păng và cho biết độ cao của nó?
+ Tại sao đỉnh Phan­xi­păng được + HS quan sát hình 2 và tranh mô tả:
coi là "nóc nhà" của Tổ quốc ?

Đỉnh Phan­xi­păng là đỉnh núi cao

+ Quan sát hình 2 hoặc tranh ảnh về nhất nước ta nên được coi là nóc nhà
đỉnh núi Phan­xi­păng, mô tả đỉnh của Tổ quốc. Đỉnh núi này nhọn,
núi Phan­xi­păng

xung quanh thường có mây mù che
phủ.

Hoạt động 2: Khí hậu lạnh quanh năm
* Làm việc cả lớp
­ GV yêu cầu HS đọc thầm mục 2 ­ Ở những nơi cao của Hoàng Liên
trong SGK và cho biết khí hậu ở Sơn khí hậu quanh năm lạnh, nhất là
những nơi cao của Hoàng Liên Sơn vào những tháng mùa đông, đôi khi
nh­ thế nào?

có tuyết rơi. Từ độ cao 2000m đến
2500m thường mưa nhiều, rất lạnh.

13


Từ độ cao trên 2500m khí hậu càng
lạnh hơn, gió thổi mạnh.
­ GV gọi HS chỉ vị trí của Sa Pa trên
bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam treo
tường
­ Dựa vào bảng số liệu SGK, em hãy ­ Sa Pa ở độ cao 1570m. Vào tháng 1
nhận xét về nhiệt độ của Sa Pa vào nhiệt độ trung bình là 9 C và vào
tháng 1 và tháng 7.

tháng 7 là 20 C. Sa Pa có khí hậu
mát mẻ, phong cảnh đẹp nên đã trở
thành nơi du lịch, nghỉ mát lí tưởng
của vùng núi phía Bắc

C. Củng cố, dặn dò
* GV cho HS xem một số tranh ảnh về dãy núi Hoàng Liên Sơn và giới
thiệu thêm về dãy núi Hoàng Liên Sơn (tên của dãy núi được lấy theo tên của
cây thuốc quý mọc phổ biến ở vùng này là Hoàng Liên). Đây là dãy núi cao nhất
Đông Dương.
* Trò chơi: Tập làm hướng dẫn viên du lịch
­GV chuẩn bị 3 phiếu cho HS bốc thăm: Hoàng Liên Sơn, Sa Pa, Phan­xi­
păng
­ GV phổ biến luật chơi: Cả lớp chia thành 3 đội, mỗi đội cử một đại diện
lên bốc thăm. Bốc thăm phiếu nào thì thuyết minh về địa danh đó. Đội nào
thuyết minh đúng đội đó thắng cuộc.
­ Tổ chức cho HS chơi trước lớp
­ Giáo viên nhận xét tiết học
- Yêu cầu học sinh về nhà đọc thuộc phần in đậm trong sách giáo khoa và
chuẩn bị bài học sau

14


CHƯƠNG 3
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
3.1. Mục đích thực nghiệm
Kiểm chứng hiệu quả thực tế của việc sử dụng bản đồ để dạy học phần Địa lí
trong môn Lịch sử và Địa lí ở tiểu học qua đó đánh giá tính đúng đắn của giả

thiết khoa học đã đưa ra.
3.2. Đối tượng, phạm vi, thời gian thực nghiệm
Tôi tiến hành thực nghiệm trên học sinh lớp 4A và 4B ở trường tiểu học Ngô
Quyền – Vĩnh Yên – Vĩnh Phúc. Để thực nghiệm có đối chứng, tôi chọn hai lớp
học sinh có trình độ tương đương, một lớp thực nghiệm và một lớp đối chứng.
­ Lớp thực nghiệm: 24 học sinh
­ Lớp đối chứng: 24 học sinh
3.3. Kết quả thực nghiệm
Kết quả trước thực nghiệm:
Mức độ nhận thức

Đối chứng

Thực nghiệm

Số học sinh

%

Số học sinh

%

Giỏi

4

16,7

5

20,8

Khá

14

58,3

13

54,2

Trung bình

6

25

6

25

Yếu

0

0

0

0

Qua kiểm tra chúng tôi thấy hầu hết số học sinh của hai lớp đều có những hiểu
biết nhất định về việc học tập có sử dụng bản đồ trong giờ học địa lí. Trình độ
nhận thức của các em là như nhau và có kiến thức cơ bản để học bài mới.
Kết quả sau thực nghiệm:

15


Mức độ nhận thức

Đối chứng

Thực nghiệm

Số học sinh

%

Số học sinh

%

Giỏi

5

20,8

7

29,2

Khá

15

62,5

14

58,3

Trung bình

4

16,7

3

12,5

Yếu

0

0

0

0

Kết luận: Qua quan sát thực tế và kiểm tra tôi thấy học sinh học tập có sử
dụng bản đồ nắm kiến thức tốt hơn kiến thức cơ bản, có hiểu biết sâu hơn và học
sinh hứng thú tham gia vào quá trình học tập, thể hiện rõ tính tích cực, chủ động,
sáng tạo trong quá trình khám phá tri thức. Ngược lại, ở lớp đối chứng sự tích
cực, sáng tạo của học sinh chưa phát huy tối đa.

16


KẾT LUẬN
Qua quá trình nghiên cứu đề tài "Sử dụng bản đồ để dạy học phần Địa lí
trong môn Lịch sử ­ Địa lí ở tiểu học ", mục đích và các nhiệm vụ nghiên cứu đã
được hoàn thành tốt, đề tài nghiên cứu đã được hoàn thành.
Qua điều tra, tìm hiểu chúng tôi thấy rõ thực trạng sử dụng bản đồ để dạy
học phần Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí ở tiểu học hiện nay, từ đây chúng tôi
mạnh dạn đề xuất một số biện pháp nhằm khắc phục thực trạng để nâng cao chất
lượng dạy học phần Địa lí ở tiểu học, đồng thời góp phần nâng cao dạy học ở
Tiểu học nói chung.
Chúng tôi nhận thấy nghiên cứu đề tài “Sử dụng bản đồ để dạy học phần
Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí ở tiểu học” là cần thiết. Bởi vì, từ những vấn đề
về cơ sở lí luận giúp ta hiểu được một số kiến thức về cách sử dụng bản đồ; cơ
sở thực tiễn để tìm hiểu những hiểu biết, áp dụng của giáo viên trong trường tiểu
học đối với việc sử dụng bản đồ trong dạy học phần Địa lí ở tiểu học. Trên cơ sở
của chương 1, chúng tôi đã đi sâu vào nghiên cứu để hình thành và hoàn thiện
chương 2 của đề tài, đưa ra các nguyên tắc sử dụng bản đồ, một số biện pháp sử

dụng bản đồ cho một số bài cụ thể trong chương trình phần Địa lí ở tiểu học.
Qua quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi nhận thấy rằng việc sử dụng bản
đồ trong phần Địa lí là rất tốt. Nó giúp học sinh kĩnh hội kiến thức một cách
nhanh chóng và có hiệu quả. Nếu giáo viên biết sử dụng bản đồ phù hợp thì kết
quả dạy và học sẽ được nâng cao.
Chúng tôi mong muốn rằng đề tài sẽ đem lại hiệu quả trong việc nâng cao
chất lượng dạy và học phần Địa lí trong môn Lịch sử ­ Địa lí nói riêng và chất
lượng dạy học tiểu học nói chung.

17


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Anh Dũng (chủ biên), Sách Lịch sử - Địa lí lớp 4, lớp 5, Nxb Giáo
dục.
2. Đặng Văn Đức (chủ biên), Phương pháp dạy học Địa lí theo hướng tích cực,
Nxb Đại Học Sư phạm, 2003.
3. Nguyễn Thượng Giao, Nguyễn Thị Thấn, Phương pháp dạy học Tự nhiên và
Xã hội, Giáo trình đào tạo giáo viên Tiểu học (hệ đại học tại chức), Nxb
trường Đại Học Sư phạm Hà Nội I, 1995.
4. Nguyễn Tuyết Nga, Phạm Thị Sen, Dạy học Địa lí ở Tiểu học, Nxb Giáo
dục, 2003.
5. Nguyễn Trọng Phúc (chủ biên), Sử dụng bản đồ và phương tiện kĩ thuật
trong dạy học Địa lí, Nxb Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 1997.
6. Nguyễn Thị Thấn (chủ biên), Phương pháp dạy học các môn học về Tự
nhiên và Xã hội, dành cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học (hệ đào tạo
cử nhân, chính quy, tại chức và từ xa), Nxb Đại Học Sư phạm, 2009.

18