Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử các vụ án hành chính ở việt nam (TT)

HC VIN CHNH TR QUC GIA H CH MINH

V TH HềA

BảO ĐảM QUYềN Và LợI íCH HợP PHáP
CủA Cá NHÂN, Tổ CHứC TRONG XéT Xử
CáC Vụ áN HàNH CHíNH ở VIệT NAM

TểM TT LUN N TIN S
CHUYấN NGNH: Lí LUN V LCH S NH NC V PHP LUT

Mó s : 62 38 01 01

H NI - 2015


Công trình ñ c hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Phạm Hồng Thái
2. TS. Nguyễn Thanh Bình

Phản biện 1:.........................................................
.........................................................

Phản biện 2:.........................................................
.........................................................

Phản biện 3:.........................................................
.........................................................

Luận án sẽ ñược bảo vệ trước Hội ñồng chấm luận án cấp Học viện
họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2015

Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia và
Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp bách của ñề tài
Mục tiêu quan trọng nhất của Hiến pháp 2013 là tiếp tục phát huy dân
chủ, bảo ñảm quyền công dân, bảo ñảm thực hiện tốt hơn quyền con người,
ñánh dấu bước phát triển mạnh mẽ trong tư duy lý luận của Đảng và Nhà
nước ta. Chỉ thị số 12/CT-TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng năm 1992 về
vấn ñề quyền con người và quan ñiểm, chủ trương của Đảng ta xác ñịnh
quyền con người là mục tiêu, ñộng lực của sự phát triển, là bản chất của chế
ñộ ta, Chỉ thị xác ñịnh: “

i v i chúng ta, v n ñề quyền con người ñược ñặt

ra xuất phát từ mục tiêu của Chủ nghĩa xã hội, từ bản chất của chế ñộ ta và
bao quát rộng rãi nhiều lĩnh vực, từ chính trị, tư tưởng, văn hóa ñến kinh tế,
xã hội, an ninh quốc phòng...”. Cương lĩnh xây dựng ñất nước trong thời kỳ
quá ñộ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung và phát triển năm 2011) cũng chỉ rõ:
“quan tâm hơn nữa việc chăm lo hạnh phúc và sự phát triển tự do, toàn diện
của con người, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con người, tôn trọng và
thực hiện các ñiều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết”. Khẳng ñịnh mạnh mẽ
bản chất nhà nước ta là nhà nước thực hiện chủ quyền nhân dân, thực hành

dân chủ, bảo ñảm quyền con người, quyền công dân và bảo ñảm quyền lực
của nhân dân, Điều 2 Hiến pháp năm 2013 khẳng ñịnh: “Nhà nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ. Tất cả quyền Nhà nước thuộc về nhân
dân….”. Hiến pháp năm 2013 ñã giành Chương II ghi nhận về “Quyền con
người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân”. Như vậy, quan ñiểm nhất
quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam xác ñịnh con người ở vị trí trung tâm
của các chính sách kinh tế - xã hội, là nhân tố quan trọng ñể phát triển bền
vững, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện ñại hóa ñất nước.
Một trong các nội dung về củng cố và hoàn thiện nhà nước Pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ñó là coi trọng việc tổ chức thực thi quyền


2

lực nhà nước tập trung, thống nhất có sự phân công khoa học giữa các quyền
lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trong ñó việc thực thi quyền tư pháp là một
nội dung có ý nghĩa ñặc biệt quan trọng trong việc hoàn thiện, tăng cường
hiệu lực của bộ máy nhà nước, thúc ñẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo
ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức. Khi thực thi hoạt ñộng
hành pháp, các cơ quan nhà nước (hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan
nhà nước) với những lý do khác nhau có thể ban hành những quyết ñịnh hành
chính, hành vi hành chính gây thiệt hại ñến quyền, lợi ích hợp pháp của cá
nhân, tổ chức. Những thiệt hại này là cơ sở tạo nên những mâu thuẫn giữa cơ
quan công quyền với cá nhân, công dân, tổ chức. Từ ñó, sẽ dẫn ñến việc công
dân, tổ chức khiếu nại ñến cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc Tòa án
nhân dân ñể khiếu nại, khiếu kiện. Để giải quyết các khiếu kiện hành chính,
cá nhân, tổ chức bị các quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính làm xâm
hại trực tiếp ñến quyền và lợi ích của mình có thể lựa chọn nhiều phương

thức giải quyết khác nhau như giải quyết theo trình tự thủ tục hành chính
thông qua việc khiếu nại tới các cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc khởi
kiện vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân theo trình tự, thủ tục tư pháp.
Trong hai phương thức trên thì việc giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án
nhân dân có một vị trí và vai trò ñặc biệt quan trọng, bởi nó thể hiện sự
nghiêm minh của pháp luật, thể hiện sự nghiêm túc trong tổ chức thực hiện
quyền lực nhà nước, và ñặc biệt là liên quan ñến quyền và lợi ích hợp pháp
của công dân, tổ chức...
Đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử các
vụ án hành chính là một trong rất nhiều những yêu cầu xây dựng và hoàn thiện
nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Nghị quyết 8 Ban
Chấp hành Trung ương khóa VII ñã ñặt ra yêu cầu cấp bách là: "Đẩy mạnh
giải quyết các khiếu kiện của dân... xúc tiến việc thiết lập hệ thống Tòa án
hành chính ñể xét xử các khiếu kiện của dân ñối với các quyết ñịnh hành
chính". Đại hội ñại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VIII, tiếp
tục khẳng ñịnh "xúc tiến thành lập Tòa hành chính trong Tòa án nhân dân, bổ


3

sung th ch làm c n c cho việc xét xử. Xác ñịnh mô hình tổ chức và thủ tục
tố tụng phù hợp với ñặc ñiểm của các vụ kiện hành chính".
Thể chế hóa các quan ñiểm, các nhiệm vụ nêu trên của Đảng, ñã có
nhiều văn bản pháp luật quan trọng ñể thiết lập thể chế tài phán hành chính
góp phần hoàn thiện các chế ñịnh giải quyết khiếu kiện hành chính của dân.
Kết quả nổi bật là ñã hình thành tổ chức và thực hiện hoạt ñộng xét xử hành
chính của Tòa án nhân dân. Tòa án cũng ñã giải quyết ñược hàng chục ngàn
vụ khiếu kiện hành chính, góp phần ổn ñịnh các quan hệ hành chính, bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện. Bước ñầu, xã hội ñã phần nào
có sự nhìn nhận, ñánh giá việc xét xử các vụ án hành chính là phương thức

bảo ñảm quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức một cách có hiệu quả khi họ ñặt
niềm tin pháp lý vào việc khởi kiện vụ án hành chính ra Tòa án.
Tuy vậy, nhìn chung vẫn còn không ít những tồn tại. Tình trạng án
hành chính bị cải, sửa vẫn thường xuyên xảy ra dẫn ñến việc bảo ñảm quyền
và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử hành chính còn nhiều
hạn chế, ñồng thời gây bức xúc xã hội. Có rất nhiều các nhân tố chủ quan và
khách quan ảnh hưởng ñến việc bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá
nhân, tổ chức trong xét xử hành chính hành chính, nhưng tập trung chủ yếu
vào một số vấn ñề như: hệ thống tổ chức Tòa hành chính chưa ñược hoàn
thiện; trình ñộ chuyên môn của ñội ngũ cán bộ, Thẩm phán trực tiếp làm công
tác giải quyết án hành chính chưa cao, bản lĩnh và ñạo ñức nghề nghiệp còn
hạn chế. Đặc biệt là hệ thống pháp luật hành chính và tố tụng hành chính của
nước ta còn khá nhiều những vướng mắc, bất cập, không rõ ràng. Bên cạnh
ñó, việc tổ chức hệ thống Toà hành chính nằm trong hệ thống Tòa án nhân
dân với thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ như hiện nay thì việc xét xử án
hành chính chưa thể ñạt ñược kỳ vọng trong việc bảo vệ quyền con người,
quyền công dân và bảo vệ pháp chế.
Trên bình diện quốc tế, hiện nay Việt Nam là thành viên tích cực của
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và ñang nỗ lực cùng tất cả các


4

thành viên khác ñể xây dựng cộng ñồng này với mục tiêu lấy con người làm
trung tâm, có trách nhiệm xã hội nhằm xây dựng tình ñoàn kết, thống nhất bền
lâu giữa các quốc gia và dân tộc ASEAN. Việt Nam còn tham gia còn tham gia
một số các ñiều ước quốc tế có liên quan ñến quyền con người. Do ñó yêu cầu
sự minh bạch, bảo ñảm quyền, lợi ích của công dân trong tố tụng nói chung và
xét xử vụ án hành chính nói chung lại càng trở thành vấn ñề cấp thiết.
Những vấn ñề trong nước và quốc tế, những yếu tố chủ quan và khách

quan liên quan ñến nhà nước và các cá nhân tổ chức trong xã hội ñặt ra yêu
cầu phải nghiên cứu một cách toàn diện, sâu rộng vấn ñề bảo ñảm quyền, lợi
ích hợp pháp của cá nhân và tổ chức ñặc biệt trong các vụ án hành chính. Tuy
nhiên, qua khảo sát các công trình nghiên cứu khoa học ở Việt Nam, vấn ñề
này chưa ñược chú ý nghiên cứu chuyên sâu, còn nhiều ý kiến khác nhau và
chưa có sự tập trung. Chính vì thế, việc nghiên cứu một cách khoa học, có hệ
thống về vấn ñề giải quyết các vụ án hành chính theo trình tự thủ tục tư pháp
dưới góc nhìn xét xử vụ án hành chính là một phương thức ñể thực hiện việc
bảo ñảm quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức và làm thế nào ñể nâng cao hiệu
quả, chất lượng của phương thức này là một công việc có ý nghĩa thiết thực.
Do vậy tác giả quyết ñịnh lựa chọn ñề tài: "Bảo ñảm quyền và lợi
ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử các vụ án hành chính ở
Việt Nam" làm luận án tiến sĩ luật học.
. Mục ñích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Mục ñích của luận án là làm sáng tỏ bản chất của việc bảo ñảm quyền,
lợi ích hợp pháp của cá nhân tổ chức thông qua việc luận giải cơ sở lý luận và
thực tiễn xét xử các vụ án hành chính tại Tòa án thông qua các quy ñịnh của
pháp luật; cơ sở việc nghiên cứu các quan ñiểm về ñảm bảo quyền và lợi ích
hợp pháp, rút ra các ñặc ñiểm cũng như mối quan hệ với các khái niệm có
liên quan ñể làm sáng tỏ bản chất của vấn ñề.
Thông qua việc phân tích, ñánh giá hệ thống các quy ñịnh của pháp luật
về giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân, luận án có nhiệm vụ


5

phân tích những ưu ñiểm và những tồn tại của các quy ñịnh của pháp luật
cũng như những kết quả ñạt ñược và những sai sót, vướng mắc trong thực
tiễn giải quyết các vụ án hành chính trong thời gian qua. Trên cơ sở ñó, luận
án ñưa ra những kiến nghị khoa học nhằm hoàn thiện các quy ñịnh của nước

ta về giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân nhằm hoàn thiện pháp
luật, nâng cao chất lượng xét xử, bảo ñảm công bằng xã hội thông qua hoạt
ñộng tài phán, bảo vệ quyền lợi chính ñáng cho các bên khi tham gia tố tụng.
Thực hiện mục tiêu trên luận án có nhiệm vụ:
- Làm rõ một số vấn ñề lý luận cơ bản, ý nghĩa phương pháp luận của
vấn ñề bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức theo quy ñịnh
của pháp luật.
- Nghiên cứu những qui ñịnh của pháp luật Việt Nam liên quan ñến
vấn ñề ñể làm rõ và có nhận thức ñúng ñắn về vấn ñề bảo ñảm quyền, lợi ích
của cá nhân, tổ chức trong trong xét xử vụ án hành chính vụ án hành chính.
- Phân tích thực trạng và những thách thức ñối với việc thực thi sự bảo
ñảm quyền và lợi ích của công dân tổ chức. Xác ñịnh rõ quan ñiểm, nhận
thức và ñề xuất các giải pháp tăng cường sự bảo ñảm trong thực tế.
Như vậy, song song với việc phân tích, ñánh giá và tìm ra phương
hướng ñể hoàn thiện pháp luật, luận án cũng hướng tới mục tiêu làm thế nào
ñể bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức trong xét xử vụ án
hành chính hành chính.
3. Đối tượng

phạm vi nghi n ứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là vấn ñề bảo vệ quyền lợi ích hợp
pháp của cá nhân, tổ chức thông qua quá trình tiến hành và tham gia tố tụng
ñể giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân theo quy ñịnh của pháp
luật hiện hành và thực tiễn giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án.
Phạm vi nghiên cứu của luận án là những vấn ñề khác nhau liên quan
tới quá trình giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân. Đồng thời,


6

trong quá trình trình bày những vấn ñề pháp lý của pháp luật nước ta liên
quan ñến quá trình giải quyết án hành chính, tác giả luận án cũng trình bày
thêm một số quy ñịnh của pháp luật nước ngoài có liên quan.
Tuy nhiên, trong khuôn khổ của một luận án, tác giả không có ñiều kiện
trình bày một cách chi tiết mọi vấn ñề liên quan mà chỉ tập trung trình bày
một cách có hệ thống những vấn ñề có tính nguyên tắc, luận giải khoa học về
các quy ñịnh của pháp luật và thực tiễn thực hiện ñể làm tiền ñề cho những
kiến nghị khoa học ñể hoàn thiện các quy ñịnh của pháp luật và nâng cao hiệu
quả giải quyết vụ án hành chính tại Toà án, nhằm mục ñích bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức ngày một hiệu quả hơn.
. Cơ s lý luận và phương pháp nghiên cứu
Luận án áp dụng phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của
chủ nghĩa Mác - Lênin vào việc phân tích, lý giải các vấn ñề thuộc ñối tượng
và phạm vi nghiên cứu. Luận án sử dụng những phương án nghiên cứu chủ
yếu sau:
- Phương pháp phân tích, tổng hợp
- Phương pháp so sánh
- Phương pháp lịch sử
- Phương pháp thống kê
Luận án sẽ sử dụng tập hợp tất các các phương pháp nói trên ñể thực
hiện những nội dung ñã ñặt ra.
5. Nh ng ñóng góp mới về khoa học và ý ngh a thực tiễn của luận án
- Luận án là công trình nghiên cứu ñầu tiên, toàn diện về vấn ñề
bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử vụ án
hành chính.
- Làm rõ ñược cơ sở khoa học, các vấn ñề lý luận về bảo ñảm quyền,
lợi ích hợp pháp. Đưa ra và làm rõ ñược nội hàm của khái niệm quyền và lợi
ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử vụ án hành chính.

7

- Luận án khái quát ñược nội dung, bản chất của vấn ñề bảo ñảm quyền,
lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức dưới góc ñộ pháp lý nhằm tạo ra khuôn
khổ cho hoạt ñộng của tố tụng của những người tiến hành tố tụng cũng như
tham gia tố tụng hành chính.
- Phân tích ñánh giá một cách chính xác, toàn diện và ñầy ñủ về thực
trạng cũng như những hạn chế và thách thức ñối với việc bảo ñảm quyền, lợi
ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử vụ án hành chính trên cả
phương diện pháp luật và thực tiễn, ñề xuất phương hướng và giải pháp cụ
thể nhằm thể hiện rõ quan ñiểm, ñường lối của Nhà nước về vấn ñề này, góp
phần hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính.
Những kết quả nghiên cứu của luận án có giá trị tham khảo cho việc
nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo ñảm quyền,
lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử vụ án hành chính. Luận án
cũng có thể làm tài liệu tham khảo trong quá trình giảng dạy và học tập ở các
trường ñại học, các học viện có chuyên ngành về luật học, quyền con người.
Luận án cũng là một nguồn tư liệu ñể cán bộ làm công tác thực tiễn hiểu ñầy
ñủ và sâu sắc nhằm vận dụng ñúng ñắn các quan ñiểm cũng như qui ñịnh của
pháp luật liên quan ñến bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức
trong xét xử vụ án hành chính. Tác giả mong muốn ñóng góp một phần công
sức vào việc hoàn thiện các quy ñịnh của pháp luật về giải quyết vụ án hành
chính và nâng cao chất lượng xét xử hành chính của Tòa án, từ ñó góp phần
giải quyết nhanh chóng, dứt ñiểm mọi khiếu kiện hành chính phát sinh trong
thực tế, ñảm bảo quyền và lợi ích của công dân, tổ chức trong xã hội ñặc biệt
trong bối cảnh chúng ta ñang hội nhập cùng cộng ñồng quốc tế và ñang nỗ
lực cùng các nước trong khu vực Đông Nam Á xây dựng thành công Cộng
ñồng ASEAN.
6. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở ñầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận án gồm 4 chương, 14 tiết.


8

Chương 1
T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN
N LUẬN ÁN
Trong tiến trình ñổi mới ñất nước như hiện nay, một loạt vấn ñề nảy
sinh từ thực tiễn về mối quan hệ giữa Nhà nước với công dân, về vai trò tích
cực của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân,
xây dựng một xã hội dân giàu, nước mạnh... cần phải ñược nghiên cứu, tổng
kết nhằm luận giải cho các quan ñiểm ñổi mới ñất nước, xác ñịnh những luận
cứ khoa học tạo cơ sở vững chắc ñể xây dựng các chế ñịnh pháp lý, góp phần
hoàn thiện bộ máy Nhà nước, bảo vệ quyền lợi của công dân. Trong ñó, việc
nghiên cứu các quy ñịnh, các cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo của công
dân, giải quyết các tranh chấp, mâu thuẫn giữa Nhà nước với công dân ñể nhà
nước thực sự là công cụ chủ yếu, bảo vệ và thực hiện quyền làm chủ của
công dân ngày càng thu hút ñông ñảo sự quan tâm nghiên cứu của nhiều cơ
quan, tổ chức, nhiều nhà khoa học.
Trên cơ sở nghiên cứu một số công trình khoa học về tổ chức bộ máy
nhà nước, mối quan hệ giữa nhà nước với công dân và hệ thống tòa án hành
chính, luận án ñã có cơ sở khoa học và thực tiễn cho các luận ñiểm ñối với ñề
tài của nghiên cứu sinh. Các công trình trên ñược chia thành ba nhóm chính:
Nhóm một, các công trình nghiên cứu mang tính lý luận ñịnh hướng về
tổ chức bộ máy nhà nước và mối quan hệ giữa nhà nước với công dân;
Nhóm hai, những công trình bài viết nghiên cứu có liên quan ñến tố
tụng hành chính;

Nhóm ba, những công trình bài viết nghiên cứu liên quan ñến việc thực
hiện bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong các vụ án
hành chính.
Từ các công trình, tài liệu trên tác giả nhận thấy tình hình nghiên cứu
các vấn ñề liên quan ñến hoạt ñộng xét xử hành chính của Tòa án, liên quan
ñến bảo ñảm quyền lợi, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ. thông qua xét xử
hành chính của Tòa án… ñã và ñang là một lĩnh vực quan tâm ngày càng cao


9

và bức thiết của Nhà nước, của nhân dân nhất là các nhà khoa học, chuyên
gia pháp lý.
Một số công trình quan trọng ñã hệ thống một cách cơ bản và chuyên
sâu về mặt lý luận về tài phán hành chính như "Thiết lập tài phán hành chính
ở nước ta" (Học viện Hành chính Quốc gia), "Tài phán hành chính ở Việt
Nam" (TS. Phạm Hồng Thái và TS. Đinh Văn Mậu)… Bước ñầu góp phần
ñặt nền móng cho việc nghiên cứu và soạn thảo các văn bản Pháp luật trong
lĩnh vực này.
Một số công trình tài liệu lại tập trung nghiên cứu chuyên sâu về các
nội dung, một chế ñịnh cụ thể như các ấn phẩm của TS. Nguyễn Thanh Bình
chỉ tập trung vào chế ñịnh thẩm quyền xét xử hành chính.
Một số công trình khác lại trình bày những vấn ñề thực hiện về tài phán
hành chính hoặc kinh nghiệm hay so sánh nhằm rút ra bài học vận dụng, áp
dụng…Trong khi ñó yêu cầu bảo ñảm quyền lợi, lợi ích hợp pháp của cá
nhân thông qua xét xử hành chính của Tòa án ñặt ra là rất cấp thiết. Vì nếu
vấn ñề này ñược nghiện cứu và xác ñịnh ñầy ñủ về giải quyết hành chính
những khó khăn vướng mắc thường gặp phải trong các giai ñoạn của quá
trình tố tụng Hành chính.
Nhìn chung nội dung các công trình nghiên cứu ñó, trực tiếp hoặc gián

tiếp ñều có liên quan ñến quá trình hình thành hệ thống tài phán hành chính
Việt Nam nói chung và việc bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức,
cá nhân trong xét xử các vụ án hành chính tại Tòa án nói riêng. Xuất phát từ
việc xác ñịnh ñược ñối tượng, phạm vi, nội dung của các công trình này ñề
cập tới, luận án nhận biết ñược khái quát tình hình nghiên cứu có liên quan
ñến ñề tài cả về lý luận và thực tiễn, những vấn ñề ñã xem xét nhưng phải
tiếp tục mở rộng nghiên cứu, những vấn ñề các quan ñiểm còn khác nhau,
những vấn ñề chưa ñược nghiên cứu ñể từ ñó xác ñịnh ñược nội dung cần
nghiên cứu cho nội dung của luận án.


10

Chương 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN
VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA CÁ NHÂN, TỔ CHỨC THÔNG QUA
HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN
Việc nghiên cứu và ñưa ra khái niệm khoa học và ñúng ñắn về bảo ñảm
quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử hành chính có vai
trò quan trọng trong việc xác ñịnh hình thức và nội dung của việc bảo ñảm
quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức thông qua xét xử hành chính.
Đồng thời là cơ sở ñể xác ñịnh ranh giới giữa biện pháp bảo ñảm trong xét xử
hành chính với các loại bảo ñảm pháp lý khác.
Chương này của luận án ñề cập ñến những vấn ñề sau:
2.1. Khái ni m, ñặc ñi m bảo ñảm quy n và l i ích h p pháp của cá
nhân, t chức trong xét xử các vụ án hành chính
2.1.1. Khái ni m bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ
chức trong xét xử các vụ án hành chính
Bảo ñảm quyền con người, quyền công dân là việc tạo ra các tiền ñề,
ñiều kiện ñể cá nhân, con người thực hiện ñược các quyền của họ ñã ñược ghi

nhận. Các bảo ñảm ñó trước hết là bảo ñảm pháp lý, kinh tế, xã hội và tổ chức.
Khái niệm bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong
xét xử các vụ án hành chính tại Tòa án là một phạm trù khoa học pháp lý có
vai trò vô cùng quan trọng, có ý nghĩa là cơ sở lý luận cho việc xem xét
nghiên cứu các vấn ñề, các nội dung liên quan ñến xét xử hành chính, ñối
tượng xét xử hành chính tại Tòa án.
Việc nghiên cứu và ñưa ra khái niệm khoa học và ñúng ñắn về bảo ñảm
quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử hành chính có vai
trò quan trọng trong việc xác ñịnh hình thức và nội dung của việc bảo ñảm
quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức thông qua xét xử hành chính.
Đồng thời là cơ sở ñể xác ñịnh ranh giới giữa biện pháp bảo ñảm trong xét xử
hành chính với các loại bảo ñảm pháp lý khác.
Với ý nghĩa như vậy, xét về tổng thể khái niệm biện pháp bảo ñảm này
bao hàm những vấn ñề sau:


11

Th nhất, về cơ sở lý luận của khái niệm. Khái niệm này phải ñược xác
ñịnh trên cơ sở tập hợp những tri thức có giá trị ñược thừa nhận chung và
phải ñược ñánh giá, lựa chọn, hệ thống có phân tích, phê phán từ các quan
niệm, quan ñiểm kết luận có ý nghĩa lý luận, thực tiễn cho việc xác ñịnh hình
thức và nội hàm của khái niệm.
Thứ hai, về cơ sở thực tiễn. Khái niệm này ñược xác ñịnh như là tấm
gương phản ánh thực tiễn thông qua so sánh, ñối chiếu tình hình hoạt ñộng
bảo ñảm quyền lợi ích trong xét xử hành chính của Tòa án qua từng thời kỳ
khác nhau cũng như của các nước trên Thế giới và ở Việt Nam.
Thứ ba, về mặt nội dung. Khái niệm phải làm rõ ñặc ñiểm của biện
pháp bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp thông qua xét xử hành chính tại
Tòa án.

Các ñặc ñiểm này vừa phản ánh ñược các dấu hiệu chung của các biện
pháp bảo ñảm pháp lý vừa có ñặc trưng riêng ñể tạo sự khác biệt giữa biện
pháp bảo ñảm này với các biện pháp bảo ñảm pháp lý nói chung.
Thứ tư, việc xây dựng khái niệm trên phải bảo ñảm khái quát ñược các
nhóm (loại) các biện pháp cụ thể qua ñó có ñiều kiện ñể làm sáng tỏ thực tiễn
quá trình tổ chức xét xử hành chính với từng giai ñoạn, thủ tục (các khâu)
khác nhau có ý nghĩa làm căn cứ ñể ñánh giá xem tác ñộng của các biện pháp
có hiệu quả hay không và ñầy ñủ hay chưa.
Thứ năm, khái niệm các biện pháp bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp
thông qua xét xử hành chính, vừa phản ánh tri thức chung, vừa ñảm bảo yếu
tố phù hợp với quan niệm và thực tiễn tố tụng hành chính và giải quyết các
vụ án hành chính tại Việt Nam.
Từ các phân tích trên luận án ñịnh nghĩa: “Bảo ñảm quyền, lợi ích hợp
pháp của cá nhân, tổ chức trong hoạt ñộng xét xử hành chính của Tòa án là
việc Tòa án trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình tiến
hành xem xét và phán quyết tính hợp pháp (hay bất hợp pháp ñối với các hành
vi công quyền (quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính ñược ban hành, thực
hiện trong quá trình quản lý hành chính nhà nước theo quy ñịnh của pháp luật
tố tụng nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức”.


12

2.1.2.

c ñiểm của bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân,

tổ chức trong xét xử vụ án hành chính của tòa án
Tr

c hết, bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong

xét xử hành chính tại Tòa án là trên cơ sở thẩm quyền xét xử hành chính, Tòa
án có quyền giải quyết khiếu kiện của cá nhân, tổ chức mà người bị kiện luôn
luôn là cơ quan nhà nước hoặc cán bộ, công chức có thẩm quyền trong các cơ
quan nhà nước.
Thứ hai, bảo ñảm quyền, lợi ích hợp thông qua xét xử hành chính tại
Tòa án có ñối tượng xét xử hành chính là các hành vi công quyền.
Thứ ba, trong xét xử hành chính, người bị kiện không ñược quyền
phản tố.
Thứ tư, một ñiểm khá nổi bật là thông qua xét xử hành chính tại Tòa án
ñể bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, Tòa án ñã thiết lập ñịa vị
bình ñẳng trong quan hệ tố tụng hành chính mà trước ñó trong quan hệ quản
lý hành chính, công dân bao giờ cũng là ñối tượng bị quản lý. Quan hệ này
ñược xác lập trên mối quan hệ "quyền lực - phục tùng" tức là mối quan hệ
không bình ñẳng giữa người quản lý và người bị quản lý.
. . Vai trò của Tòa án nhân dân trong bảo ñảm quyền và lợi ích
hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử vụ án hành chính
Phương thức bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức
bằng con ñường xét xử của Tòa án là một nội dung chính trị pháp lý có vai
trò vô cùng quan trọng. Vai trò ñó thể hiện ở các ñiểm sau:
Trước hết, Toà án là công cụ có hiệu lực và kết quả cao trong bảo ñảm
quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử vụ án hành chính
và trong ñấu tranh chống và ngăn chặn các hành vi vi phạm của các cơ quan
nhà nước và cán bộ, nhân viên nhà nước trong khi thi hành công vụ.
Thứ hai, Toà án là công cụ ñấu tranh có hiệu quả trong việc nâng cao
trình ñộ và năng lực quản lý xã hội của các cơ quan và cán bộ, nhân viên
nhà nước.

13

Th ba, Toà án có vai trò to lớn trong việc tạo lập và duy trì một chế ñộ
kỷ cương, pháp chế nghiêm minh trong hoạt ñộng của bản thân các cơ quan
nhà nước và góp phần vào việc ñổi mới và hoàn thiện không ngừng nền hành
chính quốc gia.
.3. Các ñiều kiện, cơ cấu và nội dung bảo ñảm quyền và lợi ích
hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử vụ án hành chính
2.3.1. Các ñiều kiện bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân,
tổ chức trong xét xử vụ án hành chính
Hiến pháp 1992 của nước ta ñã ghi nhận hai nguyên tắc ñặc biệt quan
trọng nhằm bảo ñảm quyền con người ñược thể hiện trong mối quan hệ giữa
Nhà nước và công dân ñó là:
Nguyên tắc thứ nhất là, các quyền về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hoá
và xã hội phải ñược tôn trọng.
Nguyên tắc thứ hai là, Nhà nước có nghĩa vụ ñảm bảo thực hiện các
quyền và nghĩa vụ pháp lý của công dân.
Từ hai nguyên tắc trên Hiến pháp và các bộ luật cụ thể hóa thành các
quy ñịnh ñể bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân tổ chức trong xét
xử vụ án hành chính.
2.3.2. Cơ c u và nội dung bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá
nhân, tổ chức trong xét xử hành chính của Tòa án
Hoạt ñộng tố tụng của Tòa án có nhiều loại và qua những giai ñoạn
(yếu tố về mặt thời gian) khác nhau. Hoạt ñộng tố tụng của Tòa án chính là
cách thức của sự bảo ñảm. Cách thức là yếu tố, là mặt hình thức khách quan
của sự bảo ñảm, do vậy phải tách chúng trong tư duy ñể phân tích, nghiên
cứu, ñể có căn cứ, xác ñịnh khái niệm bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của
cá nhân, tổ chức trong xét xử hành chính của Tòa án.
Với ý nghĩa như vậy, chúng ta có thể dựa vào các căn cứ sau ñây ñể
phân loại biện pháp (hoặc sự) bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân,

tổ chức trong xét xử hành chính của Tòa án:


14

i. Căn cứ vào chức năng bảo vệ thông qua xét xử của Tòa án. Với căn
cứ này, biện pháp bảo ñảm ñược thực hiện ở các loại sau:
1. Bảo ñảm quyền khởi kiện vụ án hành chính của cá nhân, tổ chức.
2. Bảo ñảm quyền bình ñẳng trước pháp luật giữa người khởi kiện và
người bị kiện trong vụ án hành chính.
3. Bảo ñảm quyền tham gia tố tụng của các ñương sự trong vụ án
hành chính.
4. Bảo ñảm quyền của ñương sự tự mình hoặc nhờ người khác ñại diện
hay bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của mình trong quá trình giải quyết vụ án.
5. Bảo ñảm quyền yêu cầu xem xét và giải quyết vụ án một cách chính
xác, khách quan, ñúng pháp luật…
ii. Căn cứ vào chức năng ñộc lập và tuân theo pháp luật
Với căn cứ ngày chúng ta thấy có một số biện pháp bảo ñảm quyền, lợi
ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức như bảo ñảm, loại bỏ sự can thiệp trái pháp
luật, biện pháp chủ ñộng tuân theo và áp dụng pháp luật.
iii. Căn cứ vào chức năng áp dụng pháp luật
Trên cơ sở căn cứ này, một số biện pháp bảo ñảm ñược xác ñịnh như
biện pháp bảo ñảm thông qua việc áp dụng pháp luật nội dung ñể bảo vệ
quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức thông qua việc xem xét quyền,
nghĩa vụ pháp lý của cá nhân, tổ chức và các lợi ích hợp pháp của họ.
Một loại bảo ñảm khác của căn cứ này là bảo ñảm bằng việc áp dụng
pháp luật hình thức: pháp luật tố tụng ñể bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của
cá nhân, tổ chức trong xét xử hành chính của Tòa án.
. . ả ñảm quyền
lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong

xét xử vụ án hành chính trong xét xử của nước ngoài, giá trị kinh
nghiệm vận dụng Việt Nam
Thông qua nghiên cứu hoạt ñộng xét xử vụ án hành chính ở các nước
có nền tài phán hành chính phát triển như Pháp, Đức hay Nhật Bản, hay tham
khảo mô hình Trung Quốc, luận án ñưa ra ñánh giá về cơ sở lý luận và thực
tiễn ñể hoàn thiện bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức
trong xét xử các vụ án hành chính tại tòa án tại Việt Nam. Từ ñó cho thấy sự


15

cần thiết phải học tập kinh nghiệm nước ngoài theo hướng mô hình tòa hành
chính cần tiếp tục hoàn thiện ñể ñảm bảo tính ñộc lập của tòa án, chẳng hạn
giải pháp thành lập mô hình tòa hành chính vùng như của Pháp, Nhật Bản là
ñảm bảo tính khả thi. Thẩm quyền xét xử cũng nên ñược mở rộng một cách
tối ña, ñồng thời cũng xác ñịnh rõ trách nhiệm của cơ quan hành chính trong
việc tham gia xét xử tại tòa án.
Bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong giải
quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân là một nội dung quan trọng,
liên quan ñến vấn ñề quản lý nhà nước, ñến sự phân công, tổ chức thực hiện
quyền lực nhà nước, ñến quyền, tự do và lợi ích của công dân…
Chính vì vậy, nghiên cứu và hệ thống ñược các quan niệm, quan ñiểm
khoa học về lý luận, và thực tiễn của vấn ñề bảo ñảm quyền và lợi ích hợp
pháp của cá nhân, tổ chức bằng Tòa án trên có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc trong
việc bổ sung và hoàn thiện các chế ñịnh bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp
của cá nhân, tổ chức bằng con ñường Tòa án ở nước ta.

Chương 3
THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN, LỢI ÍCH HỢP PHÁP
CỦA CÁ NHÂN, TỔ CHỨC TRONG XÉT XỬ HÀNH CHÍNH CỦA

TÒA ÁN NHÂN DÂN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Trong chương này, luận án xâu chuỗi lại quá trình hình thành và phát
triển của hệ thống pháp luật tố tụng hành chính qua các giai ñoạn phát triển,
chỉ ra những vướng mắc, bất cập trong áp dụng pháp luật nội dung và tố tụng,
làm cho quá trình bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp cho các ñương sự trong
vụ án hành chính giảm tính hiệu quả. Thể hiện ở những nội dung cơ bản sau:
3.1. Sự hình thành và phát triển hệ thống pháp luật tố tụng hành
chính - cơ s pháp lý của việc bảo ñảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá
nhân, tổ chức thông qua hoạt ñộng xét xử hành chính của Tòa án
Nhìn lại thực trạng pháp luật về bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của
công dân, tổ chức thông qua hoạt ñộng của Nhà nước, ñặc biệt là thông qua


16

xét xử hành chính của Tòa án, chúng ta có thể thấy có các giai ñoạn phát triển
sau ñây.
- Giai ñoạn trước tháng 7/1996
- Giai ñoạn từ tháng 7/1996 ñến tháng 7/2011
- Giai ñoạn từ 01/07/2011 trở ñi
Qua việc nghiên cứu các giai ñoạn hình thành và phát triển của hệ
thống pháp luật tố tụng hành chính, luận án ñã hệ thống hóa quá trình phát
triển trên cơ sở kế thừa của pháp luật trong lĩnh vực này. Các quyền, nghĩa vụ
của cá nhân tổ chức, hay vấn ñề thẩm quyền xét xử, phạm vi xét xử… trong
xét xử vụ án hành chính có sự phát triển từ thấp ñến cao, từ ít tới nhiều, thể
hiện sự tiến bộ trong nhận thức cũng như thực tiễn xây dựng pháp luật.
Ngoài ra, những vấn ñề pháp luật khác tạo nên một khung pháp lý
tương ñối hoàn chỉnh cho một hệ pháp luật tố tụng như thẩm quyền của
những người tiến hành tố tụng, quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố
tụng, các quy ñịnh pháp luật bắt buộc ñể tiến hành vận hành một quy trình xét

xử một vụ án hành chính ñã và ñang ñược hoàn thiện và bổ sung dần. Như
vậy, xét ở góc ñộ xây dựng pháp luật, những quy ñịnh của tố tụng hành chính
ñã có những tiến bộ nhất ñịnh.
3. . Thực tiễn áp dụng pháp luật về bảo ñảm quyền, ngh a vụ của
tổ chức, cá nhân thông qua hoạt ñộng xét xử hành chính của Tòa án
Đối tượng xét xử trong vụ án hành chính là quyết ñịnh hành chính, là
hành vi hành chính của cơ quan nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ
quan hành chính nhà nước. Và nhiệm vụ của Tòa án khi xét xử vụ án hành
chính là ñảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức thông qua
xem xét tính hợp pháp hay bất hợp pháp của các ñối tượng này. Tuy nhiên
hiện nay, chúng ta mới chỉ có Luật ban hành các văn bản quy phạm pháp
luật mà vẫn chưa có một văn bản pháp luật nào quy ñịnh về việc ban hành
các văn bản áp dụng pháp luật. Do ñó, cơ quan hành chính nhà nước có
phần nào tùy tiện trong việc ban hành các văn bản cá biệt trong quá trình
thực thi quyền lực của mình làm ảnh hưởng không nhỏ ñến quyền và lợi ích
hợp pháp của ñối tượng bị áp dụng là các cá nhân, tổ chức. Đồng thời, khi
các ñối tượng ñó bị khiếu kiện, thì Tòa án, các Thẩm phán cũng như các cơ


17

quan giải quyết khiếu kiện, các cán bộ thụ lý giải quyết cũng rất lúng túng
trong việc xác ñịnh ñược các quyết ñịnh, hành vi ñó có ñúng hay không bởi
các tiêu chí ñể ñánh giá tính hợp pháp của một quyết ñịnh hành chính thì
không chỉ nằm trong các văn bản pháp luật chuyên ngành của lĩnh vực ñó
mà còn nằm rải rác trong các văn bản pháp luật hành chính khác nhau, mà
trên thực tế, hiện tượng xung ñột pháp luật giữa các văn bản pháp luật của
chúng ta hiện nay tương ñối phổ biến.
Luận án ñưa ra các số liệu về tình hình giải quyết án hành chính tại Tòa
án các cấp, phân tích các nguyên nhân dẫn ñến thực trạng là Tòa án chưa giải

quyết tốt các vụ án hành chính, chưa thực sự trở thành một phương thức hữu
hiệu ñể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, công dân, cơ quan,
tổ chức bị xâm hại bởi các quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính. Đồng
thời, luận án cũng nêu ra những sai sót thường gặp trong quá trình giải quyết
các vụ án hành chính thông qua việc ñưa ra các vụ án cụ thể ñể làm tài liệu
chứng minh.
3.3. Thực trạng áp dụng hệ thống các v n bản pháp luật hành
chính và thực tiễn giải quyết các vụ án hành chính tại tòa án
Thực tiễn cho thấy bên cạnh hệ thống văn bản pháp luật tố tụng hành
chính còn nhiều khiếm khuyết là một hệ thống văn bản pháp luật nội dung
chồng chéo và phức tạp, có thể hiểu một nội dung ñiều luật dưới nhiều cách
khác nhau hoặc chưa có những quy ñịnh cụ thể ñủ ñể giải quyết kín kẽ các vụ
án hành chính làm cho các Thẩm phán gặp nhiều lúng túng khi áp dụng pháp
luật, làm hạn chế tính thuyết phục ñối với các phán quyết của Tòa án.
Trong thời gian qua, từ thực tiễn xét xử các vụ án hành chính tại Tòa
án, có những sai sót thường gặp sau ñây:
Th nhấ Nhiều quan ñiểm khác nhau về áp dụng pháp luật
Thứ ha Đánh giá chứng cứ và áp dụng pháp luật ñể giải quyết vụ án
không ñúng
Thứ ba Đánh giá tính hợp pháp của quyết ñịnh hành chính bị khiếu kiện.
Thứ tư Áp dụng pháp luật ñể giải quyết không ñúng
Việc nghiên cứu, phân tích và ñánh giá thực trạng và nguyên nhân của
thực trạng việc giải quyết các vụ án hành chính tại tòa án như một phương


18

thức hữu hiệu nhất ñể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các cá nhân, cơ
quan tổ chức là một ñòi hỏi có tính cấp bách, qua ñó có thể mạnh dạn ñưa ra
các giải pháp ñể ñổi mới và hoàn thiện các chế ñịnh này nhằm nâng cao năng

lực, hiệu quả xét xử các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân ñể việc bảo vệ
quyền lợi cho người dân ñược triệt ñể.
Việc tìm ra các khuyết tật của hệ thống pháp luật tố tụng hành chính,
nghiên cứu về các trình tự tố tụng hành chính, trình tự sơ thẩm, phúc thẩm,
giám ñốc thẩm, quyền kháng nghị của ñương sự, như thế nào, ñể bảo ñảm
việc xét xử ñược công minh, vô tư, nhanh chóng, không bị nhiễu và không bị
cản trở bởi bản thân những thế lực hành chính. Đây là một vấn ñề phải tính
ñến do ñặc ñiểm của pháp luật hành chính thuộc lĩnh vực tranh chấp có sự
tham gia của hệ thống cơ quan công quyền, cụ thể là tài phán hành chính là
xử lý tranh chấp giữa một bên là cơ quan hay nhà chức trách mang tính công
quyền và một bên là người công dân, người dân thường, người tư nhân hoặc
giữa hai cơ quan hành chính nhà nước cấp trên và cấp dưới vốn nằm trong
một hệ thống thứ bậc hành chính rất nghiêm túc, và luôn luôn mang nặng tính
chất của quan hệ bất bình ñẳng, "mệnh lệnh - phục tùng". Trên thực tế thì
quyền và lợi ích hợp pháp của các ñương sự trong nhiều trường hợp còn chưa
ñược bảo vệ một cách triệt ñể. Bởi không tránh khỏi việc còn có nhiều quy
ñịnh của pháp luật có thể làm cho hệ cơ quan hành chính và Tòa án ñùn ñẩy
trách nhiệm cho nhau trong việc lên tiếng tới cùng ñể bảo vệ cho ñương sự
trong các vụ việc khiếu nại, khiếu kiện. Từ ñó, ñẩy các cá nhân, tổ chức bị
các mệnh lệnh hành chính xâm hại lại phải lao vào vòng xoáy luẩn quẩn của
khiếu nại, khởi kiện, hầu kiện... Việc nghiên cứu thực trạng dưới góc ñộ này
sẽ tạo tiền ñề cho việc ñưa ra những giải pháp về mặt pháp luật cũng như
thực tiễn ñể Tòa án có ñược "thực quyền" trong việc giải quyết một tranh
chấp hành chính, tạo cơ sở thực tiễn vững chắc ñể bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của cá nhân, tổ chức khi tham gia giải quyết các vụ án hành chính
tại Tòa.


19

Chương 4
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO
CHẤT LƯỢNG CỦA VIỆC BẢO ĐẢM QUYỀN, LỢI ÍCH
HỢP PHÁP CỦA CÁ NHÂN, TỔ CHỨC TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT
XỬ HÀNH CHÍNH CỦA TÒA ÁN
4.1. Hoàn thiện pháp luật nội dung hành chính và pháp luật tố tụng
hành chính
.1.1.

oàn thiện pháp luật nội dung hành chính

Pháp luật hành chính liên quan ñến thiết chế công quyền là tổng thể các
quy phạm pháp luật ñiều chỉnh từ các quan hệ xã hội liên quan ñến quá trình
xây dựng, tổ chức và hoạt ñộng của các cơ quan quản lý hành chính nhà nước
ñến ñội ngũ cán bộ, công chức.
Việc hoàn thiện các quy ñịnh pháp luật hành chính trong lĩnh vực này
có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Một mặt, loại văn bản pháp luật này là cơ sở
pháp lý cho việc hình thành các cơ quan quản lý nhà nước, cơ sở xác ñịnh
chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chúng, mặt khác chúng có ý nghĩa quan
trọng trong việc xác ñịnh và ñánh giá mới quan hệ giữa các thiết chế công
quyền hành chính và cá nhân, tổ chức trong hoạt ñộng quản lý hành chính.
Do lĩnh vực hành chính là bao trùm trên mọi mặt của ñời sống xã hội
nên số lượng, quy mô của hệ thống văn bản pháp luật, loại này một khối
lượng ñồ sộ, phức tạp về tính chất và ña dạng về thể loại. Trong khuôn khổ
giới hạn luận án chỉ nghiên cứu, ñề nghị hoàn thiện pháp luật hành chính hai
trong số rất nhiều những lĩnh vực quan trọng, chiếm tỉ lệ án nhiều, ñó là pháp
luật ñất ñai và pháp luật xử lý vi phạm hành chính.
.1.2.

oàn thiện pháp luật t tụng hành chính

Việc ban hành Luật tố tụng hành chính chỉ mới ñặt nền móng pháp lý
cho tổ chức và hoạt ñộng tố tụng hành chính. Phần lớn các quy ñịnh của Luật
tố tụng hành chính chỉ có những nội dung mang tính nguyên tắc, khái quát và
chung nhất chứ chữa thật sự chi tiết, cụ thể. Để pháp luật tố tụng hành chính
có sức sống và ñi vào thực tế ñời sống có hiệu lực, hiệu quả và ñể phù hợp
với ñiều kiện của Việt Nam, căn cứ vào Hiến pháp, Luật Tố tụng hành chính


20

và các quy ñịnh có liên quan, các cơ quan nhà nước trong phạm vi chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn của mình cần tiếp tục rà soát, sửa ñổi, bổ sung và hoàn
thiện ở mức ñộ chi tiết, cụ thể các quy ñịnh của Luật Tố tụng hành chính.
Trước hết, Tòa án nhân dân tối cao, thông qua Hội ñồng thẩm phán Tòa
án nhân dân tối cao cần sớm ban hành nghị quyết hướng dẫn cho tiết và thống
nhất công tác xét xử hành chính theo Luật Tố tụng hành chính Việt Nam, cụ
thể là:
- Giải thích, hướng dẫn cụ thể phạm vi xét xử hành chính thuộc thẩm
quyền của Tòa án.
Cần quy ñịnh và hướng dẫn thống nhất quan niệm cụ thể về tính trái
pháp luật, tính bất hợp pháp của các ñối tượng khởi kiện vụ án hành chính
(quyết ñịnh hành chính, hành vi hành chính).
- Cần quy ñịnh rõ hơn vai trò của Luật sư trong tố tụng hành chính
. . Hoàn thiện tổ chức xét xử hành chính
Xét xử các khiếu nại hành chính là một chức năng mới của Tòa án. Đây
là một loại án phức tạp, ñặc biệt và có tính ñặc thù là một bên trong các
ñương sự luôn luôn là cơ quan nhà nước hoặc cán bộ, công chức có thẩm
quyền trong các cơ quan ñó. Những cơ quan này lại là "người bị kiện". Đây là
ñiểm mấu chốt có thể làm nảy sinh một số khuyết tật ảnh hưởng lớn, thậm chí

có khả năng hình thức hóa, vô hiệu hóa thẩm quyền xét xử khiếu nại hành
chính của Tòa án. Một trong những phương thức hữu hiệu và cơ bản ñể hạn
chế các khuyết tật trên là phải có sự ñổi mới một cách mạnh mẽ về tổ chức,
sắp xếp lại hệ thống Tòa hành chính tạo ñiều kiện cho việc phân ñịnh hợp lý
thẩm quyền của Tòa án các cấp.
Phương án thứ nhấ thiết lập hệ thống Tòa án hành chính theo phương
thức trực tuyến bao gồm: Tòa án hành chính trung ương thuộc Tòa án nhân
dân tối cao, Tòa án hành chính vùng và Tòa án hành chính khu vực.
Phương án thứ ha thiết lập tổ chức xét xử hành chính thành hai cấp:
cấp sơ thẩm và cấp phúc thẩm.
Phương án thứ ba Xác ñịnh thẩm quyền xét xử của Tòa án là trên
nguyên tắc xét xử trên một cấp.


21

Trong các phương án nêu trên, phương án thứ nhất là có ý nghĩa tích
cực và khả thi nhất cho việc bảo ñảm sử dụng và thực hiện có hiệu quả thẩm
quyền của Tòa án trong việc xét xử các khiếu kiện hành chính. Đây là
phương án ñúng ñắn và tối ưu.
.3. Hoàn thiện nhân tố con người trong xét xử hành chính
.3.1. V n ñề ñạo ñức và trách nhiệm Thẩm phán trong hoạt ñộng xét
xử các khi u kiện hành chính
Đạo ñức Thẩm phán trong hoạt ñộng xét xử vụ án hành chính là các giá
trị về chân, thiện, mỹ trong quá trình tiến hành tố tụng mà người Thẩm phán
cần hướng tới ñể ra một phán quyết công minh, khách quan, ñúng pháp luật.
Việc quan tâm ñến ñạo ñức Thẩm phán nói chung, ñạo ñức của Thẩm phán
trong quá trình xét xử, giải quyết vụ án hành chính nói riêng có ý nghĩa vô
cùng quan trọng trong cải cách kinh tế - xã hội, nhất là cải cách tư pháp.
Chính vì vậy, ñể ñảm bảo sao cho hoạt ñộng xét xử của Tòa án nói chung và

của Thẩm phán trong giải quyết các khiếu kiện hành chính nói riêng - ngoài
việc thấm nhuần nội dung, yêu cầu, ý nghĩa của vấn ñề ñạo ñức người Thẩm
phán trong hoạt ñộng tư pháp - Nhà nước và xã hội cần luôn ñề cao vai trò
ñạo ñức của người Thẩm phán. Đặc biệt là ñạo ñức Thẩm phán trong xét xử
các khiếu kiện hành chính - một loại ñạo ñức ñặc thù. Do ñó, muốn ñề cao
vai trò ñạo ñức trong hoạt ñộng xét xử hành chính cần có những biện pháp
bảo ñảm như sau:
M t là, cần sớm ban hành quy chế ñạo ñức người Thẩm phán, các
chuẩn mực và yêu cầu cụ thể của Thẩm phán trong hoạt ñộng xét xử, giải
quyết các khiếu kiện hành chính.
ai là, cần có những biện pháp tôn vinh, ñề cao danh dự và bảo vệ
những giá trị ñạo ñức của Thẩm phán trong giải quyết các khiếu kiện
hành chính.
.3.2. Cần quy ñịnh rõ thái ñộ và trách nhiệm tham gia t tụng của
người bị kiện ñể bảo ñảm thẩm quyền xét xử khi u kiện hành chính của
Tòa án
Mặc dù pháp luật ñã quy ñịnh rõ quyền, nghĩa vụ, xác ñịnh vị trí pháp
lý của người bị kiện trong tố tụng hành chính nhưng cũng cần phải có những


22

quy ñịnh rất cụ thể và thực hiện ñể buộc người bị kiện sử dụng ñúng ñắn và
ñầy ñủ các quyền và nghĩa vụ cũng như trách nhiệm công vụ của người bị
kiện cho từng giai ñoạn của quá trình tố tụng. Các quy ñịnh này cần ñược ghi
nhận trong Luật hoặc Pháp lệnh về tố tụng hành chính. Các thủ tục bắt buộc
nếu không có sự ràng buộc sẽ làm giảm ý nghĩa của việc thực hiện thẩm
quyền xét xử khiếu kiện hành chính.
. . Hoàn thiện cơ chế về các biện pháp bảo ñảm quyền, ngh a vụ
của cá nhân, tổ chức thông qua hoạt ñộng xét xử hành chính của tòa án

. .1. C n hoàn thiện cơ ch bảo ñảm thi hành các phán quy t của
Tòa án hành chính
Luật Tố tụng hành chính ñược QH XII thông qua tại kỳ họp thứ 8, sẽ có
hiệu lực từ ngày 1.7.2011 ñược ñánh giá là một bước tiến lớn trong xây dựng
Nhà nước pháp quyền, tăng cường quyền dân chủ của công dân và trách
nhiệm của Nhà nước. Tuy nhiên, ñể Luật Tố tụng hành chính ñi vào cuộc
sống cần có cơ chế bảo ñảm thi hành các phán quyết của Tòa án hành chính.
T

4.4.2. T n tại v nh n
án hành chính

i pháp b o

m thi hành phán quy t của

Để bảo ñảm thi hành phán quyết của Tòa án hành chính cần nhiều yếu
tố khác nhau như tổ chức, nhân sự, tài chính, kiểm tra, thanh tra giải quyết
khiếu nại, tố cáo, việc thi hành các pháp quyết của Tòa án hành chính, xử lý
các hành vi vi phạm pháp luật...
Bên cạnh những bảo ñảm về mặt pháp lý với những quy ñịnh mang tinh
thần cải cách tư pháp thì cần nâng cao hơn nữa chất lượng xét xử ñối với các
vụ án hành chính, xét xử công tâm, vô tư, khách quan, thể hiện tính thuyết
phục cao nhằm bảo ñảm cho bản án quyết ñịnh ñược thực thi trên thực tế.
Trường hợp bản án, quyết ñịnh hành chính của Tòa án tuyên hủy quy ñịnh
hành chính của cơ quan hành chính thì cần tuyên rõ ràng khi bản án có hiệu
lực pháp luật thì quyết ñịnh hành chính ñương nhiên bị hủy. Tòa hành chính
phải tống ñạt các bản án, quyết ñịnh do mình xét xử kịp thời, bảo ñảm thời
gian cho các bên thực hiện quyền kháng cáo, kháng nghị của mình.
Ngoài ra, cần tăng cường công tác kiểm sát thi hành án ñối với ñối

tượng phải thi hành án là cơ quan hành chính nhà nước trong việc thực thi các
bản án, quyết ñịnh của Tòa án hành chính, bảo ñảm cho việc thi hành án ñược
kịp thời và ñúng quy ñịnh của pháp luật.


23

K T LUẬN
Nghiên cứu thực tiễn bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ
chức thông qua con ñường xét xử các vụ án hành chính tại Tòa án trong những
năm qua cho chúng ta thấy ñược sự tham gia vào cơ chế giải quyết khiếu kiện
hành chính và giá trị của Tòa án là rất cần thiết và không thể ñảo ngược.
Giá trị pháp lý cơ bản, thiết yếu của việc bảo ñảm quyền và lợi ích hợp
pháp của cá nhân, tổ chức thông qua con ñường xét xử các vụ án hành chính
tại Tòa án khẳng ñịnh ñịa vị của tư pháp, của Tòa án về vấn ñề bảo ñảm
quyền tự do của công dân, quyền con người, thực hiện dân chủ hóa, con
ñường trọng tâm của sự nghiệp ñổi mới ñất nước. Các giá trị tích cực ñó cũng
là những biểu hiện rõ nét ñược ñúc kết từ những luận ñiểm khoa học của
nhân loại mà nổi bật nhất là quan ñiểm của chỉ nghĩa Mác - Lênin, các quan
ñiểm của Đảng Cộng sản Việt nam về sự cần thiết, về vai trò của nhà nước về
bảo vệ quyền con người, vai trò của Tòa án về giải quyết các mâu thuẫn giữa
nhà nước và công dân, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức.
Thực tiễn xét xử các vụ án hành chính trong thời gian qua của các cấp
Tòa án ở nước ta ñã chứng minh ñược giá trị tích cực ñó. Bằng hoạt ñộng
thực hiện các biện pháp bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ
chức trong việc giải quyết các vụ án hành chính, nhà nước ta ñã tạo ra thế
"ñối ứng" tích cực có tác ñộng thúc ñẩy tinh thần, thái ñộ, trách nhiệm của
các cơ quan nhà nước trong việc tăng cường sự quan tâm, giải quyết có hiệu
quả các khiếu kiện của cá nhân, tổ chức. Đồng thời, các cơ quan hành pháp,
trong quá trình quản lý hành chính thận trọng hơn khi ra các quyết ñịnh hành

chính, hành vi hành chính liên quan ñến công dân, từ ñó, nâng cao chất
lượng, hiệu quả của hoạt ñộng hành pháp, xây dựng nền hành chính trong
sạch ñể phục vụ nhân dân.
Trong các quy ñịnh của pháp luật tố tụng hiện hành, bước ñầu nhà nước
ta ñã xác lập tương ñối ñầy ñủ các ñịnh chế cần thiết cho quá trình giải quyết
vụ án hành chính. Hầu hết các chế ñịnh ñó hoặc liên quan mật thiết hoặc là
một bộ phận hữu cơ của nhiệm vụ bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá
nhân, tổ chức. Như vậy, trong nền tài phán hành chính quốc gia nói riêng, nền
tư pháp nói chung ở nước ta, việc bảo ñảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá
nhân, tổ chức trong xét xử vụ án hành chính, giải quyết vụ án hành chính tại