Cái đẹp của tình yêu trong không gian văn hóa người Mông

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Cỏi p c a tỡnh yờu trong khụng gian v n húa ng
I. GI I THI U S

L

C V CI

i Mụng

P V B N CH T CI

P

OBO
OK S
.CO
M

u tiờn c n kh ng nh r ng cỏi p l m t ph m trự c b n v trung tõm
c a m h c. T thõn cỏi p l m t hi n t

ng th m m vụ cựng ph c t p v a

d ng. Nú t n t i nh m t ch nh th c l p. Nghiờn c u cỏi p l i vo nghiờn
c u c m t ph c th bao g m nhi u m t, nhi u khớa c nh. B i cỏi p l m t
l nh v c v a cú tớnh b n th , v a cú tớnh nh h

ng. Chỳng ta nhỡn nh n tớnh

b n th c a cỏi p trờn l nh v c cỏi p cú th l m t hi n t

ng, m t s v t,

m t ý ngh , m t hnh vi nh ng chỳng ta c ng c n nhỡn nh n nú trong tớnh
nh h

ng v i t cỏch l m t chu n m c do con ng

i xỏc nh lý t

ng s ng

sao cho t t i Chõn Thi n M .

V tớnh ch t c a cỏI p: cỏi d p nh ó núi

trờn nú l m t ph c th a

di n, n i hm c a nú bao g m r t nhi u tớnh ch t. Cỏi p

c b c l trong tớnh

th ng nh t a mu s c, trong tớnh c th sinh ng, trong tớnh hi hũa cõn x ng
ng i, trong tớnh ton v n

Cỏi p khụng ch l th

chu n m c ch ph m ch t ng

c o ho t ng c a con ng

i. Nh v y cỏi p v a g n v i t thõn nú, l i

v a g n bú v i b n ch t sỏng t o c a con ng
hon m c a con ng
Cỏi p


i m cũn l cỏi

i, g n v i quỏ trỡnh hon thi n,

i,g n v i s t s n sinh ra chớnh con ng

c th hi n qua r t nhi u ph

i.

ng ti n khỏc nhau. Trong ú nú

c b c l ch y u trờn hai phõn vựng: cỏi p c a cu c s ng v cỏi p trong

ngh thu t. Nh ng suy cho cựng cỏi p trong ngh thu t c ng l i l ph

ng ti n

KIL

tỏi t o m t cỏch cú sỏng t o cỏi p trong cu c s ng.

Trong bi vi t ny chỳng tụi tỡm hi u cỏi p c a tỡnh yờu trong khụng
gian v n húa ng
ny

i Mụng nh m i tỡm cỏi p trong quan ni m s ng c a t c dõn

c th hi n trong nh ng cung b c c a tỡnh yờu v thụng qua nh ng tỏc

ph m ngh thu t .

1



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
II. CI
NG

P C A TèNH YấU TRONG KHễNG GIAN V N HểA

I MễNG

1. Vi nột s l

i Mụng

i Mụng l m t t c dõn s ng ch y u

tõy b c v ụng b c Vi t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Ng

c v Ng

Nam. T p trung chớnh

cỏc t nh nh H Giang, Lo Cai,Yờn BỏI,Lai Chõu,S n

La , Iờn Biờn õy l m t t c dõn cú nhi u b n s c v n húa .Tu ng truy n t c
dõn ny cú ngu n g c t t c ng
Tõy Trung Qu c. B i v y ng
Mốo, ng

i Mụng

i Mụng hoa v ng

v ớ nhau

vựng Võn Nam, Qu ng

ụng,Qu ng

i Mụng cũn cú nhi u tờn g i khỏc nh Ng ũi

i HMụng

V k t c u ng
Ng

i Miờu

Vi t Nam cú ba lo i chớnh: Ng

i Mụng en. Cỏc ki u ng

i Mụng ,

i Mụng ny

c phõn bi t

trang ph c v m t s t p t c nh ng v c b n cỏc phong t c v n húa

c a h l t

ng ng. Chỳng tụi tỡm hi u cỏi p trong tỡnh yờu c a Ng

i

Mụng l i vo tỡm hi u trờn c s nh ng nột chung nh t c a ba ki u lo i hỡnh
ng

i Mụng ny.

2. Cỏi p trong quan ni m s ng c a Ng
Ng

i Mụng

i Mụng s ng ch y u trờn cỏc vựng nỳi ỏ cao, n i cú khụng gian

khoỏng t, hũa vo mõy tr i bao la nờn cú l y u t ny nh h
tớnh cỏch, quan ni m s ng c a h . Trong tỡnh yờu ng
t

ng r t l n n

i Mụng cú quan ni m

ng i phúng khoỏng. Thanh niờn nam n cú th t do tỡm hi u v i n hụn

nhõn. T t nhiờn s t do ú n m trong cỏc nghi l v n húa c t y u c a h . Cỏi
p trong quan ni m s ng c a h

c th hi n trờn cỏc ph

ng di n nh n p

s ng sinh ho t, cỏc nghi l c u mựa, cỏc bi ca lao ng, cỏc phong t c t p quỏn
mang tớnh ch t i n hỡnh cho dõn t c mỡnh. Cỏi p trong quan ni m s ng c a
h

c th hi n hi hũa cõn x ng ng i v i nh p s ng phúng khoỏng, t do

trờn vựng nỳi non trựng i p.

3. Cỏi p trong tỡnh yờu ng

i Mụng

Bn n cỏi p trong v n húa tỡnh yờu l bn n tớnh c th c a cỏi p.
õy l m t l nh v c mang y u t t nh v nh y c m rừ nột. Cỏi p trong tỡnh
yờu c a Ng

i Mụng

c th hi n trờn nh ng khớa c nh sau: Cỏi p trong
2



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ngh thu t t tỡnh, cỏi p trong nghi l hụn nhõn ,cỏi p trong quan ni m v
cu c s ng l a ụi sau hụn nhõn.
V cỏi p trong ngh thu t t tỡnh : Trai gỏi ng

i dõn t c Mụng h u nh

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ai c ng thu c bi hỏt giao duyờn:

My cú con trai con gỏI r i,my I lm n
Tao ch a cú con trai,con gỏi tao i tỡm ng

ng

i yờu.

Nh ng l i ca ti ng hỏt c a bi ca giao duyờn ny l s i dõy g n k t trai
gỏi Mụng. M i nh p b

c lờn n

ng tra lỳa, ch a ngụ, m i nh p b

c xu ng ch

u õm vang khao khỏt ki m tỡm h nh phỳc c a h . Tỡnh yờu c a ng
p t trong nh ng cõu ca, ti ng hỏt n cỏc nghi l t p t c t
riờng bi t.
Ng
h

ng ch ng nh r t

i Mụng cú r t nhi u cỏch t tỡnh, cỏi p trong ngh thu t t tỡnh c a

c bi u hi n trong tớnh a d ng v ph c t p. Tr

thụng qua cỏc ph

c h t c n tỡm hi u cỏi p

ng th c t tỡnh c a h .N u nh cõy sỏo, cõy tiờu, n tớnh,

n ChaPi l nh ng ph
Ng

i Mụng

ng ti n c t y u nh m kớ thỏc tõm s c a ng

i Vi t,

i Ty ... thỡ khốn l i l cụng c chớnh nam n Mụng th hi n ti n ng v

tỡnh yờu c a mỡnh. Cú th xem khốn Mụng v nh ng bi hỏt giao duyờn c a
ng

i Mụng nh nh ng tỏc ph m ngh thu t xu t s c b c nh t c a dõn t c ny.

Ng

i con trai Mụng

c coi l tr

ng thnh v cú quy n i tỡm b n gỏi c a

mỡnh ch khi h bi t th i khốn. Ti ng khốn vang v ng gi a khụng gian bao la
thỳc gi c trỏI tim cỏc cụ gỏi Mụng n tu i v n kh n, tr i u.

ỏp l i ti ng

khốn õm vang m nh m c a cỏc chng trai Mụng l ti ng n mụi tr m m, rộo
r t c a cỏc cụ gỏi. H th i n mụi (hay cũn g i l n lỏ)
Khốn v n mụi ó tr thnh nh ng ph

b t c n i õu.

ng ti n th hi n tỡnh yờu thụng qua

nh ng nh p i u, ti t t u c a õm thanh n i nỳi r ng khoỏng t.
Khụng gian chớnh di n ra cỏc nghi l trong tỡnh yờu c a ng

i Mụng l

ch tỡnh. Ch tỡnh Sa Pa, ch tỡnh Khõu Vai l nh ng i m h n lý tu ng c a
nh ng chng trai, cụ gỏi Mụng. H xu ng ch khụng ph i n thu n mua bỏn
trao i, m h xu ng ch cú c h i giao l u g p g v i nhau. Xu t phỏt t
c I m c trỳ c a ng

i Mụng, h khụng s ng t p trung nh ng
3

i Vi t ,

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
ng

iM

ng mà th

ng có m t đ r t th a. Chính vì v y không gian ch đã tr

thành không gian v n hóa tr thành không gian sinh ho t chung c a c c ng
đ ng. Ch tình có đI m khác bi t h n các phiên ch phiên khác là m i n m ch

KIL
OBO
OKS
.CO
M

có m t l n. Nó là phiên ch g p g c a tình yêu. Thanh niên nam n t h p
đây cùng nhau ca múa trong ti ng khèn. T ng âm thanh dìu d t, t ng đi u múa
uy n chuy n hòa quy n làm m t. Ch tình c ng là n i đ ng
b n đ i thông qua nghi l l t ô.

ó c ng là m t nét đ p v n hóa. Ng

n mình trong nh ng chi c ô nhi u màu s c, ng
ng

i Mông ch n l a

i con gái

i con trai Mông đ n l a ch n

i mình s chung s ng c cu c đ i b ng cách thông qua ch n l a nh ng

chi c ô.

Hình nh múa khèn thanh niên nam n Mông trong phiên ch tình.

Bên c nh không gian v n hóa ch tình cách t tình c a Ng
đ

i Mông còn

c thông qua các phân vung v n hóa khác nh thông qua các không gian lao

đ ng, không gian nghi l . Ném pao là m t trong nh ng ho t đ ng l h i giao
duyên khá ph bi n c a Ng

i Mông. C ng nh nghi th c ném còn c a ng

i

Vi t, ném pao c ng là cách th hi n tình c m c a trai gáI dân t c này. Qu pao

4

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
tr thành v t đính
nh

c th nguy n c a đôi trai gái.

ã có m t bài hát v ném pao

th này :
“ Anh ném pao, em yêu không b t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Em không yêu qu pao r i r i…”

Có r t nhi u cách th c đ bày t tình c m trong ngh thu t t tình c a
thanh niên Mông. Có lúc h g i g m tình yêu c a mình vào ti ng khèn, đI u
múa, vào qu pao nh ng c ng có lúc ch là chi c áo. T p t c này đã có t ngàn
đ i x a ng

i con trai Mông đ n tu i tr

ng thành n u yêu cô gái vùng nào s

đem chi c áo c a mình b vào nhà cô gái. N u cô gái ch p thu n cô s gi l i
chi c áo còn n u cô t ch i cô s mang chiêc áo tr l i cho ch c a nó.

Tình yêu m c m c gi n d .

Nói chung thanh niên nam n Mông có ngh thu t bày t tình c m r t đa
d ng, nhi u màu s c v n hóa. Cái đ p n sâu trong ngh thu t này mang đ y đ
tính ch t c a cái đ p trong v n hóa s ng. T i sao l i đ c p đ n hàng lo t các
ph

ng th c t tình c a Ng

i Mông tr
5

c khi đi vào tìm hi u b n ch t c t lõi



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
c a cái đ p ti m tàng trong đó? B i đó là nh ng d n ch ng sinh đ ng v các
tính ch t c a cái đ p.Tình u c a ng

i Mơng có cái đ p trong ngh thu t

chính là nh ng l i ca, đi u múa. Âm nh c là l nh v c ngh thu t ch y u mà h

KIL
OBO
OKS
.CO
M

s d ng đ tái hi n l i nh ng cái đ p trong cu c s ng. M t khác nh ng d n
ch ng trên c ng kh ng đ nh đ
c a ng

i Mơng tuy khơng đ

c tính tồn v n c a cái đ p. Ngh thu t t tình

c bi u l tuy t đ i thành cơng trên ph

ng di n

hình th c cao nh t c a ngh thu t: thi ca, h i h a nh ng âm nh c l i là m nh đ t
thích h p mà h tìm đ n. Nh ng l i ca ti ng hát y đóng vai trò là nh ng tác
ph m ngh thu t ki t xu t. Nó chun ch nh ng tâm t tình c m trong lòng con
ng

i. Bên c nh đó nh ng d n ch ng trên còn là minh ch ng cho tính c th ,

tính th ng nh t c a cái đ p. Tr l i v n đ cái đ p nh ta đã bi t cái đ p có tính
b n th – c th . Nó có th là m t ý nghí đ p, m t hành vi đ p, m t s v t đ p
…t t c ngh thu t t tình trong nh ng cách th c bi u hi n tình u trên đây c a
ng

ì dân t c Mơng là bi u hi n cho tính đa d ng, ph c t p c a cái đ p. Trên

h t cái đ p trong tình u c a h là cái d p c th c a nghi l , c a v n hóa. V a
mang tính ch t c th l i v a mang tính th ng nhâtcho tồn vùng mi n, nó bi u
th quan h ch th - khách th c a cái đ p trong tính cân x ng, đ ng đ i, hài

hòa c a nó. T t nhiên quan h ch th - khách th này c ng nh t l đ ng đ i,
cân x ng, hài hòa l i ph thu c vào quan ni m “cái gì là đ p?” c ng nh “cái
đ p là gì?” c a Ng

i Mơng. V c b n b n ch t c a cái đ p trong ngh thu t t

tình c a h là cái đ p c a s t do,phóng khống c a tâm h n. Cái đ p này c ng
mang tính ch t, b n s c vùng mi n mà ta th

ng g i là tính nhóm c a cái đ p.

V cái đ p trong nghi l hơn nhân: Trong hơn nhân ng
v ,g ch ng th

i Mơng d ng

ng theo ý nguy n c a đơI trai gái. Hơn nhân đó có th là s n

ph m c a nghi th c l t ơ trong phiên ch tình, sau khi đơi trai gái đã th t s
thu n l y nhau và đã có l i h n

c sau nh ng bu i tâm s

phiên ch đ c bi t

này. Nh ng c ng có khi h đi đ n hơn nhân t nh ng nghi l mà ng
g i là t c “b t v ”. T c này ch y u di n ra b ng hai cách th c chính: ng
trai ch đ ng “b t v ” ho c ng
con trai b t mình. Sau khi g p g

ng

i Mơng
i con

i con gái l i ch đ ng t o đi u ki n cho ng

i

nh ng phiên ch n u chàng trai Mơng th y
6



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ng b ng cụ gỏi no v mu n c
trờn

i nng lm v ch vi c cựng b n bố ch n nng

ng v nh b t em v nh mỡnh. Cụ gỏi cú th ch ng c vi c l y chng

trai b ng cỏch khụng b

c qua b c c a. B i khi ó b

c lờn b c c a nh chng

cụng,ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

trai thỡ cụ gỏi s khụng cũn cỏch ch n l a no khỏc. N u b t
i con trai s em cụ gỏi v nh b m xin c

khi ú l c

im i

c t ch c. C ng cú nh ng cụ gỏi

cỏch c bi t h n, l khi cụ n tu i tr

i sau m t th i gian
c g ch ng b ng

ng thnh b m s em cụ ra b su i

ho c trong r ng cỏc chng trai n b t cụ v lm v . Ng
tr l i sau m t th ỡ gian, n u cụ gỏi ó

c v thnh

i trong gia ỡnh s

c b t thỡ ú l ni m vui s

ng, t ho

cho c gia ỡnh. N u khụng thỡ h coi ú l m t s xỳi qu y, en i v m i
th y cỳng n gi i con ma cho cụ gỏi.

Thi u n Mụng- v p c a nỳi r ng khoỏng t.

7



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ng
ch n l a

i Mụng r t coi tr ng s chung th y trong h nh phỳc l a ụi. Sau khi
c ngy lnh thỏng t t hai bờn gia ỡnh s ti n hnh t ch c l c

r t long tr ng. Cỏc cụ gỏi tr

c khi v nh ch ng

cs ms ak l

i

ng v

KIL

OBO
OKS
.CO
M

trang ph c, trang s c. Chớnh nh ng b trang ph c c u k , kh cụng ny l
minh ch ng cho cỏi p t do phúng khoỏng trong tõm h n c ng nh trong cu c
s ng c a h . Nh ng b trang ph c c a ng
lõu th

i Mụng th

ng

c may s m r t

ng l t 1 n m n hai n m. Cú th coi ú l nh ng tỏc ph m ngh thu t

c s c. Nh ng chi c vỏy ỏo nhi u mu s c, nhi u l p. Th
, en, xanh lỏ cõy l mu ch o. Trờn vỏy ỏo
nh ng t l nh t nh. Cỏc mu s c

ng l y nh ng mu

c thờu thựa r t c u k , theo

c k t h p v i nhau trong s hi hũa cõn

x ng, ng i. Cỏc trang s c nh vũng c , vũng tay, khuyờn tai, x tớch c ng

c ch m kh c r t tinh t . Chỳng mang nh ng bi u t

phỳc l a ụi c ng nh bi u t

Vỏy ỏo chu n b cho cụ dõu tr

ng c a tỡnh yờu, h nh

ng c a v n húa ph n th c.

c ngy lờn xe hoa-m t bi u t

8

ng c a cỏI p trong v n húa.



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Cu c s ng hơn nhân c a trai gái Mơng khơng ch đ p trong s tồn v n c a
nh ng m i tình song ph

ng mà tình u c a h còn đ p ngay trong c nh ng

nghi l v n hóa sau hơn nhân.
c v i nhau . Ng

i Mơng có ch tình là n i h n hò c a thanh

KIL
OBO
OKS
.CO
M

khơng đ n đ

ó chính là nét đ p c a nh ng tình u dang d

niên nam n ch a có h n

c nh ng nó c ng là n i đ nh ng m i tình dang d

tìm đ n nhau. Vào phiên ch này ng
t do đi tìm l i ng

i v c ng nh ng

i ch ng hồn tồn có

i u c c a mình đ tâm s , đ g p g . Sau phiên ch

h l i tr v bên gia đình nh c a mình ti p t c ph n s c a nh ng ng
ng

i m đem theo l i h n

ch tình.

c v i ng

y

i cha,

i u c r ng n m sau s g p l i nhau

Các thi u n Mơng chu n b đ n ch tình.

Nh v y nghi l hơn nhân c a ng

i Mơng l i m t l n n a là minh ch ng

cho nh ng tính ch t đ ng đ i, hài hòa, tồn v n, c thê c a cái đ p. Cái đ p ch
đ o trong v n hóa tình u c a h là cái đ p c a s t do, phóng khống. Cái
đ p này g n li n v i các nghi l tơn giáo, v n hóa, đa di n, đa màu s c. Do
ng

i Mơng là m t trong nh ng t c dân thi u s c a Vi t Nam các tác ph m

ngh thu t t n t i đ c l p c a h h u nh khơng còn đ

c l u gi nh các dân

t c khác vì v y mu n tìm hi u b n ch t c a cái đ p trong v n hóa tình u c a
9

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
h bu c chúng ta ph i gián ti p tìm hi u thông qua các nghi l v n hóa, các
ph

ng th c bi u hi n. Cái đ p trong nghi l c a h đ

c thông qua ch y u

trên l nh v c ngh thu t là nh ng bài ca, ti ng hát dân gian. ít có thành t u trên

KIL
OBO
OKS
.CO
M

m ng thi ca, h i h a. Tuy nhiên c ng c n kh ng đ nh trong nh ng l nh v c ngh
thu t b c cao này v n có h i h

ng trong ngh thu t âm nh c (ch t th trong

nh ng bài ca dân gian), c ng nh

s ph i k t h p màu s c trên trang ph c

(manh nha c a ngh thu t h i h a).

10

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
K T LU N
Cái đ p là m t ph m trù c b n và là tiêu đi m trung tâm c a m h c. Cái

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đ p t n t i trong tính đa chi u, nó là s th ng nh t gi a hai y u t khách quan và
ch quan. Tìm hi u cái đ p c a tình yêu trong không gian v n hóa ng
c ng là m t ph

i Mông

ng ti n đ ti p c n nghiên c u v n hóa c a dân t c này. Cái

đ p trong v n hóa, trong quan ni m s ng c ng nh cái đ p trong các tác ph m
ngh thu t c a h mang đ y đ nh ng tính ch t c a cái đ p theo n i hàm là cái
chung. Cái đ p đã tr thành th

c đo cho m i s v t, hi n t

ng, m i hình thái

ý th c – xã h i. Nghiên c u cái đ p trong v n hóa là m t cách nghiên c u cái
đ p trên l nh v c tinh th n, tình c m. B i cái đ p không ch đ n thu n t n t i
nh m t ch nh th đ c l p mà nó còn t n t i v i vai trò là s đánh giá, th m đ nh

c a con ng

i v b n thân mình.

11



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
M CL C
I. GI I THI U S
NG

CV

CÁI

P VÀ B N CH T CÁI

P ... 1

P C A TÌNH YÊU TRONG KHÔNG GIAN V N HÓA

KIL
OBO
OKS
.CO
M

II. CÁI

L

I MÔNG .................................................................................... 2

1. Vài nét s l

c v Ng

i Mông .................................................... 2

2. Cái đ p trong quan ni m s ng c a Ng
3. Cái đ p trong tình yêu ng

i Mông ........................... 2

i Mông .............................................. 2

III. K T LU N .................................................................................. 11

12