Biện chứng cái đẹp trong xã hội thông qua ngũ luân

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Bi n ch ng cỏi p trong xó h i thụng qua ng luõn
U

OBO
OK S
.CO
M

L I NểI

Khi nghiờn c u cỏc ph m trự c a khỏch th th m m , ph m trự cỏi
p l m t ph m trự m khụng m t nh nghiờn c u no cú th b qua.
i u ú khụng cú gỡ l khú hi u c , b i trong cu c s ng c a con ng
cỏi p luụn l ng
quanh con ng

i b n ng hnh, cú m t kh p m i n i; cỏi p võy

i trong m i b

c i, m i vi c lm, m i hnh vi ng x .

õu cú cu c s ng c a con ng

i l

ni m vui, ni m h nh phỳc, nõng
thờm s c m nh con ng
ng

i,

iv

ú cú cỏi p. Cỏi p em l i

con ng

i trong m i khú kh n, ti p

t qua th thỏch. Nh cú cỏi p m con

i khụng m t lũng tin vo cu c s ng, vo chõn lớ, vo ngy mai. Cỏi

p luụn l khỏt khao v

n t i c a con ng

i.

(Lờ V n D

Cỏi p

ng)

c bi u hi n qua muụn vn nh ng s v t, hi n t

t i xung quanh ta. Cú nh ng cỏi p c a th gi i t

ng t n

nhiờn do t o hoỏ

sinh ra nh sụng, nỳi, bi n, tr i, tr ng, sao; c ng cú nh ng cỏi p do
chớnh bn tay con ng

i lm ra - h chớnh l nh ng ng

i ngh s , b ng

ti n ng v tõm huy t c a mỡnh, ó t o ra nh ng tỏc ph m c ỏo, sinh
ng lm p cho i (

c g i l cỏi p trong ngh thu t). Tuy nhiờn,

i u m chỳng ta mu n c p n

õy l i l cỏi p t n t i trong m t

tr ng thỏi khỏc, ú l cỏi p trong xó h i. Chỳng ta s ph n no hi u rừ
qua Ng luõn.

KIL

h n v nú khi i vo tỡm hi u n p s ng tỡnh c m c a con ng
V l d nhiờn, theo quy lu t t t y u, tr

ỡ thụng

c khi i vo nghiờn c u

sõu m t khớa c nh no ú c a v n t ra, chỳng ta ph i cú n n t ng
chung, hay núi cỏch khỏc l, ph i cú hi u bi t nh t nh v v n ú.
B i v y, hi u rừ

c cỏi p trong xó h i thụng qua Ng luõn, nh ng



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
hi u bi t chung v cái đ p là m t đi u h t s c c n thi t. D

i đây s là

nh ng ph n mà bài vi t đ c p đ n:
* Ph n I: Tìm hi u chung v cái đ p.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

* Ph n II: Bi n ch ng cái đ p trong xã h i thông qua Ng luân.

1

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
PH N I
TèM HI U CHUNG V

P

P L Gè ?

KIL
OBO
OKS
.CO
M

1. CI

CI

1.1. V trớ c a cỏi p trong quan h th m m
Trong l ch s

t

t

ng m h c, cỏi p l ph m trự th m m xu t

hi n s m nh t. M c dự nh ng quan i m c

th v cỏi p cú th r t

khỏc nhau, th m chớ l i l p nhau i v i nh ng tr

ng phỏi m h c

khỏc nhau, song cú m t i m chung khụng th ph nh n l: bao gi cỏi
p c ng

c coi l tiờu chu n quan tr ng nh t, ph bi n nh t, l i m

t a trung tõm con ng
V i t

cỏch l ch

i ỏnh giỏ i s ng v m t th m m .
th th m m , con ng

i luụn i tỡm cỏi p,

khỏm phỏ cỏi p v cao h n l sỏng t o ra cỏi p. B i v y, con ng
c ng ỏnh giỏ cỏc s v t, hi n t
hay khụng p. C
khao v

N u nh

ng

ng xung quanh mỡnh theo tiờu chớ p

th , nhu c u cỏi p c a con ng

n t i cỏi p c a con ng
gúc

i

i l vụ t n, khỏt

i l khụng cựng.

khỏch th th m m m xột, cỏc ph m trự

th m m nh : cỏi x u, cỏi bi, cỏi hi, cỏi trỏc tuy t u n ch a trong ú
m i quan h v i cỏi p, dự l tr c ti p hay giỏn ti p:

- Ph m trự cỏi x u: l ph m trự i ngh ch v i ph m trự cỏi p.
- Ph m trự cỏi bi, b n ch t c a nú chớnh l s xung t tr c di n
gi a m t b ph n u tỳ c a cỏi p v i ton b cỏi x u. Trong qỳa trỡnh
giao tranh y, m t b ph n u tỳ c a cỏi p b cỏi x u tiờu di t.
- Ph m trự cỏi hi, b n ch t c a nú l s xung t gi a cỏi p v i
m t b ph n c a cỏi x u. M t b ph n c a cỏi x u tỡm cỏch chui vo th
gi i c a cỏi p hũng l ng o n, kh ng ch cỏi p. Ch khi no cỏi p


s c phỏt sỏng, u i cỏi x u xa ra kh i th gi i c a mỡnh thỡ cỏi hi

xu t hi n.

- Ph m trự cỏi trỏc tuy t, l ph m trự liờn quan tr c ti p v g n g i
nh t v i cỏi p. Núi nh Hegel, ú l cỏi p
2

m c tuy t nh l cỏi



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đ p mang m t t m vóc l n lao, phi th
th

ng, là cái đ p q m c bình

ng.
Nh

v y,

m c đ

này hay m c đ

káhồn c nh thì cái đ p đ u
c xem là tiêu chu n, là

KIL
OBO
OKS

.CO
M

liên quan, chi ph i đ n các ph m trù khác. Nó đ

đi m t a đ khái qt nên các ph m trù khác. N u khơng có cái đ p thì
ngh a là khơng có các ph m trù kia.
Tóm l i, dù xét t ph
đ p bao gi c ng đ ng
con ng

ng di n nào, khách th hay ch th , thì cái

v trí trung tâm trong m i quan h th m m c a

i v i hi n th c.

1.2. B n ch t c a cái đ p

Cái đ p là m t ph m trù h t s c ph c t p, vì th khơng d gì nh n
di n đ
Tr

c b n ch t mang tính khái qt c a nó.

c khi m h c Mác - Lênin ra đ i, l ch s

t ng ghi nh n ít nh t là có ba khuynh h
b n ch t c a cái đ p: khuynh h
quan và khuynh h

t

t

ng m h c đã

ng quan ni m khác nhau v

ng duy tâm khách quan, duy tâm ch

ng duy v t. M i h c thuy t đ u có lí riêng c a mình.

- M h c duy tâm khách quan (Platon, Hêgel…) khơng tìm th y c
s c a cái đ p

trong các s v t, hi n t

ng c a th gi i hi n th c, h lí

gi i ngu n g c c a nó trong th gi i ý ni m. B i v y, cái đ p, theo h là
m t ph m trù v nh c u, b t bi n.

- M h c duy tâm ch quan (Hume, Lalo, Kant…) l i có quan ni m
khác, h tuy t đ i hố cái đ p theo quan ni m ch quan, tìm ngu n g c
cái đ p trong ý th c c a ch th , trong c m xúc ch quan c a cá nhân.
“Cái đ p khơng

trên đơi má h ng c a ng

i thi u n

mà

trong con

m t c a k si tình”.
trung s

i l p v i ch ngh a duy tâm, m h c duy v t tr
chú ý vào ph

c Mác l i t p

ng di n khách quan c a cái đ p. H

cho r ng,

cái đ p là m t thu c tính t nhiên, v n có c a s v t, s v t t nó đã đ p
r i, con ng

i ch ng qua ch là k th

đ ng mà thơi.
3

ng ngo n v đ p y m t cách b

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
- M h c Mác - Lênin đã lí gi i v b n ch t c a cái đ p trên m t
ch t l

ng m i. D

i ánh sáng c a ch

ngh a duy v t bi n ch ng, m

h c Mác xít quan ni m r ng, b n ch t c a cái đ p là s th ng nh t bi n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ch ng gi a hai nhân t khách quan và ch quan.
V i cách nhìn bi n ch ng nh
ph c đ

v y, m h c Mác - Lênin đã kh c

c h n ch c a ch ngh a duy v t siêu hình khi nó ch nhìn th y

m t khách quan c a cái đ p; đ ng th i c ng ch ra tính ch t phi n di n
c a ch ngh a duy tâm khi h quan ni m r ng cái đ p ch là k t qu c a
c m xúc ch quan c a con ng
1.3.

i.

c đi m c b n c a cái đ p

a- Cái đ p v a mang tính l ch s , th i s ; v a mang tính mn
th a, v nh vi n. Có nh ng cái đ p ch t n t i trong m t giai đo n l ch s
nh t đ nh, nh ng c ng có cái đ p t n t i mãi v i th i gian.
b- Cái đ p bao g m nh ng ph m ch t: hài hồ, cân đ i, m c th
ch t l

ng, ti n b . Trong b t c

c,

cái đ p nào, chúng ta c ng d dàng

nh n th y nh ng ph m ch t đó.

c- Cái đ p có hai h tiêu chí: đó là chân, thi n, m và tính nhân
dân, tính dân t c, tính nhân lo i.

đánh giá cái đ p m t cách chính

xác, tồn di n, chúng ta c n c n c trên hai h tiêu chí đó.
2. CÁI

P TRONG XÃ H I

Nh chúng ta đá bi t, cái đ p bi u hi n

trong t

trên ba l nh v c: cái đ p

nhiên, cái đ p trong ngh thu t và cái đ p trong xã h i. Tuy

nhiên, trong ph m vi c a bài ti u lu n nh này, chúng ta ch đi sâu vào
nghiên c u cái đ p trong xã h i.
Khác v i cái đ p trong t

nhiên là s n ph m khách quan c a t o

hố, cái đ p trong xã h i là k t qu c a ho t đ ng th c ti n c a con
ng

i. Cái đ p y đ

con ng

i v i t

c bi u hi n qua t p qn, l nghi, phép ng x c a

nhiên, con ng

i v i xã h i trong m t ph m vi h p vi

mơ là gia đình đ n m t ph m vi r ng v mơ là xã h i, mà n u quy l i,
chúng đ

c g i là v n hố ng x .
4



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ta cú th nh ngh a v n hoỏ ng x nh sau :
V n hoỏ
i v i con ng

nh ng luõn th

l l i s ng, l i suy ngh , hnh ng c a con

i, con ng

i v i t

nhiờn, con ng

i v i xó h i qua

ng o lý.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ng

ng x

B n ch t c a v n hoỏ

ng x

l Tõm v Nh n : Tõm (tim) l n i

thiờng liờng nh t, quan tr ng nh t. Tõm cũn cú ngh a l l

ng tõm, o

c, t cỏch, nhõn ỏi. Theo Chu D ch v Kinh D ch c a Chu Cụng
v Chu V n V

ng (sau ny

D ch). Tõm cú ngh a l
o l ng th

o v

c Kh ng T

ỏn

phỏt tri n thnh Kinh

c:

ng, bao g m: nhõn, l , ngh a, trớ, tớn.

o l Ng luõn, trong nú bao hm cỏc m i quan h gi a : vua tụi, th y - trũ; b m - con cỏi, v - ch ng v anh em, b n bố, hng xúm .


o l cỏi lớ t nhiờn c a tr i t, l con

ng r ng ai c ng ph i theo

m i, t c l cỏi cụng l trung chớnh lm quy t c cho hnh ng c a
ng


i i. Ai theo o y m n

l hay, l ng

i quõn t , khụng theo

c o c ng l d , l k ti u nhõn.

(Kh ng T )

Qua Ng luõn, ta s th y

c ph n no cỏi p trong xó h i

5

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
PH N II
BI N CH NG CI

LUN

VUA TễI

KIL
OBO
OKS
.CO
M

1. QUAN H

P TRONG X H I QUA NG

Trong Ng luõn, quan h vua tụi l m i quan h u tiờn m nú
c p n. Theo t

t

ng c a Nho giỏo thỡ quõn quy n ph i m t ng

gi

cho rừ cỏi m i th ng nh t. Ng

v

ng, ta th

ho t, s

quõn quy n g i l

ng g i l vua. Vua ph i lo vi c tr n

d y d v s

v i cha m ,

i gi

t ng n

m

mang cho dõn.

hay

c, t c l lo s sinh

trong nh thỡ con ph i hi u

c thỡ th n dõn ph i trung v i quõn. Vua thay tr i

tr dõn. Vua mu n lm i u gỡ l tr i mu n lm i u y, khụng ai
c

i

c

ng l i. Tuy nhiờn, kh ng giỏo cũn quan ni m tr i v i dõn l cựng

ng m t th , ton dõn mu n th no l tr i mu n th

y. ễng vua ch l

m t ph n trong ton th . H ụng vua lm i u gỡ trỏi v i lũng dõn, t c l
trỏi m nh tr i. Thnh th ụng vua tuy i v i tr i

c thay quy n tr i

nh ng i v i dõn ph i ch u h t c cỏc trỏch nhi m. M dõn thỡ tuy ph i
ch u quy n ụng vua cai tr nh ng v n cú quy n b t vua ph i theo i u
lnh m lm. Lũng t

nhiờn c a dõn l mu n i u lnh, ghột i u ỏc,

theo cỏi lũng y m tr dõn thỡ t t l dõn yờu m n nh cha m . N u ụng
vua no tr dõn m yờu cỏi ghột c a dõn v ghột cỏi m dõn yờu t c l
trỏi m nh tr i thỡ ng
dõn m ỏnh ng

T t

i khỏc cú quy n i u dõn ph t t i, ngh a l c u

i cú t i.

ng trung quõn c a Nho giỏo ó th c s gúp ph n rừ nột vo

ch ngh a yờu n

c. Trong l ch s

Vi t Nam ó cú bi t bao t m g

ng

sỏng l u l i muụn i. H n trong chỳng ta, khụng m t ai cú th quờn


c s

ki n Lờ Lai li u mỡnh ch t thay cho Lờ L i trong lỳc ụng v

quõn i c a ụng l m vo tỡnh tr ng:
Khi Linh s n l

ng c n m y tu n

Lỳc khụi huy n quõn khụng m t l .

6



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
H n cõu tr l i c a Phan
khụng ớt ng
nay t n

ỡnh Phựng v i Hong Cao Kh i, khi n

i trong chỳng ta ph i suy ngh : N

c mỡnh m y ngn n m

c ch ng r ng, quõn lớnh khụng m nh, ti n c a ch ng giu, cỏi

d a

d ng n

th

ng m thụi.

c l nh

g c vua tụi, cha con theo n m o

KIL

OBO
OKS
.CO
M

ch

Hay nh cõu tr l i c a Nguy n Quang Bớch tr

c quõn Phỏp: Nú

m c m c, chõn thnh t i m c ta cú c m giỏc ụng ang b c b ch v n i
lũng mỡnh, b c b ch y nh ng h t s c c ng r n v c

ng quy t:

Nh ng chỳng tụi l i ngh n vua tụi ng trong tr i t m khụng h
qu n cỏi ph n hoa di ó rừ rng nh
quờn ph n c a mỡnh,

sụng Kinh, sụng V , khụng dỏm

y chớnh c ng ch quy t gi

tr n cỏi ngh a

y

thụi Th ch u t i v i quý qu c, quy t khụng ch u t i v i nh vua
chỳng tụi cam lũng ch u ch t vỡ ngh a vua tụi

L m t ng
ho tr

i con c a t Vi t, l no b n l i khụng c m th y t

c nh ng t m lũng y ngh a khớ nh v y?
Khụng ch cú th , th m nhu n t

Vi t Nam u coi n

t

c l c a mỡnh, Lớ Th

Sụng nỳi n

n ng.

H t lũng vỡ n



ng Ki t vi t :

sỏch tr i.

Lờ Thỏnh Tụng c ng núi: M t th
no t ti n v t b i

ng

c Nam vua Nam

Rnh ranh nh ph n

c a vua Lờ Thỏi T

ng trung quõn, cỏc v

c nỳi, m t t c sụng c a ta l

c K no dỏm em m t th
lm m i cho gi c thỡ k

c, vỡ dõn, r t nhi u b c v

c nỳi, m t t c t

ú ph i b tr ng tr
ng ó hon thnh t t

trỏch nhi m cao c c a mỡnh - trỏch nhi m thay tr i hnh o. Vớ nh
Vua Thu n bờn Tu, vua Pie

n

c Nga, vỡ mu n hi u rừ i s ng c a

th n dõn, mu n bi t dõn cú hi lũng v mỡnh khụng ó c i trang lm dõn
th

ng i vi hnh kh p n i. Hay nh d

H c

i, ng

i dõn n i õy ó th c s

bỡnh, no m, lũng y t

i th i vua Hammurabi


L

ng

c s ng trong c nh thanh

ho v v vua anh minh c a mỡnh. C ng v i
7



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
tinh th n nh v y,
vi c tr n

Vi t Nam ta, hi u rừ t m quan tr ng c a dõn trong

c, su t c cu c i mỡnh, vua Minh M nh ó nờu t m g

lm vi c b n b khụng bi t m i: Ta l vua c a m t n

c, v n ngh sõu

ng cho thiờn h . Khi

KIL
OBO
OKS
.CO
M

s c r ng, mỡnh l g c c a phong hoỏ ph i lm g

ng

nghe tin B c Kỡ b tai n n l l t, Minh M nh ó ra ch d : Tr m l cha
m c a dõn, sao n vui n i y n ti c. B t u t hụm nay, dõng c m ng
thi n ph i gi m m t n a, bói b t t c cỏc vi c ca nh c.
Tuy nhiờn, cú l c ng l vi c th

ng tỡnh, trong l ch s nhõn lo i,

chuy n nh ng v vua d a vo quy n l c c a mỡnh, h hi p dõn lnh, n
ch i trỏc tỏng, ham mờ t u s c, khụng quan tõm n tri u chớnh c ng
khụng ph i l hi m. Ch ng h n,
Tr nh Sõm, Lờ Long

Vi t Nam ta, ú l hỡnh nh c a chỳa

nh hay bự nhỡn Kh i

nh v d nhiờn, nh ng

v vua y ó khụng th ng i v ng trờn ngai vng c a mỡnh h n nh ng
cõu ca dao ny ó ph n no ph n ỏnh

c quy lu t t t y u ú.

Con vua thỡ l i lm vu

chựa l i quột lỏ a

Con sói

Bao gi dõn n i can qua

Con vua th t th l i ra quột chựa.

Vi c vua thỡ ó v y, cũn long dõn ? Bờn c nh nh ng t m g
c

ng tr c nh chỳng ta ó bi t, cũn cú nh ng k vỡ l i ớch cỏ nhõn, vỡ

cỏi l i tr
ng

ng

c m t ó lm nh ng vi c trỏi l

ng tõm, o c c a con

i. Ch c ch n nh ng k bỏn mỡnh, ph n b i nhõn dõn, t n

mói b lờn ỏn, ng
2. QUAN H

i ng

c s

i c m ghột.

TH Y TRề

ó t lõu, nh ng cõu t c ng nh : Khụng th y my lm nờn,
nh t t

vi s , bỏn t vi s ó tr thnh nh ng cõu c a mi ng, quen

thu c v i m i ng
c a ng

i dõn Vi t Nam. Qua nh ng cõu núi y, vai trũ to l n

i th y, truy n th ng tụn s tr ng o

Trong Ng luõn, m i quan h th y trũ

c b c l rừ nột.

c t lờn tr

c m i quan

h cha m v i con cỏi b i: cha m cho ta thõn xỏc, hỡnh hi - cỏi ú
8

c



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
g i l ti u ngó; cũn ng
cỏi ú

i th y cho ta ki n th c, v n s ng lm ng

c g i l i ngó. Vỡ th , i ngó

c ti u ngó l

ng nhiờn.

Ng

i th y c n ph i cú c v ti truy n t ki n th c cho

KIL
OBO
OKS
.CO
M

i u

c c p tr

i-

h c trũ c a mỡnh, ph i l t m g

ng sỏng trũ mỡnh noi theo. Cũn trũ,

ph i bi t lũng kớnh tr ng th y, h c hnh ch m ch v

t cao

khụng ph cụng th y.

Trong cõu chuy n Ng
hỡnh nh ng

i th y u tiờn c a nh v n Ai-ma-d p,

i th y giỏo Duy xen ó t nguy n v m t vựng quờ nghốo,

v n ng cỏc gia ỡnh cho con em mỡnh i h c ch y gian truõn, khú
kh n h n ó lm khụng ớt ng
c a m t ng

i th y. Ng

mỡnh s a l i
ó

i trong chỳng ta c m ph c v t m lũng

i th y yó t mua sỏch v cho cỏc em, ó t

ng i cỏc em i h c

c d dng Ng

i th y y

c h c trũ c a mỡnh h t s c yờu m n v kớnh tr ng.
Vi t Nam ta, ng

i th y giỏo Chu V n An s cũn s ng n muụn

i. H c trũ c a Th y, ai c ng t cao, lm quan to, song v i th y, h
lỳc no c ng h t m c kớnh tr ng, bi t
nh nh in cõu chuy n v ng

rói trong dõn gian. C m ph c tr

n. Tụi ch c t t c chỳng ta cũn

i con trai Thu th n

c ti c c a th y, ng

th y theo h c. Khi tr n th b h n hỏn lõu ngy, t
th ch u n i, ng

c l u truy n r ng
i con y ó xin

ng ch ng nh khụng

i h c trũ y ó lm theo tõm nguy n c a th y, s n sng

hi sinh tớnh m ng em l i cu c s ng bỡnh yờn, no m cho t t c m i
ng

i.

Ngy 20/11 hng n m, nh n
Nam - ngy m ton xó h i h

c ta l y ú lm ngy Nh giỏo Vi t

ng v nh ng ng

mỡnh c ng hi n cho s nghi p giỏo d c n

3. QUAN H

i th y, ng

i cụ h t

c nh.

CHA M - CON CI

Nho giỏo coi s i dõy thiờng liờng rng bu c ng
khac sau khi ra i l tỡnh ngh a ng

i con v i ng

i ny v i ng

i m . Khi b t u cú

tỡnh c m, t duy, tr con ph i b t u h c t p gi o lm con. Ng
9

i
i



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
cú hi u tr

c h t ph i l ng

i bi t nuụi cha m . Nuụi thỡ ph i kớnh, ch

khụng kớnh thỡ khụng ph i l hi u. Khi cha m cũn s ng, khụng bao gi
lm i u gỡ cho cha m lo bu n. B i v y khụng nờn i õu xa, cú i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

xa thỡ ph i núi cho cha m bi t ch i cha m kh i lo. Khi cha m cú
lm i u gỡ trỏi o thỡ con ph i dựng cỏch ụn ho m can ng n. Vi c gi
cỏi danh ti t c a cha m
hi u. Hi u l th
cỏch con ng

c trong s ch l b n ph n ng

i con hi u o

c o c a o c, l g c c a nhõn luõn, t o nờn ph m

i.

Núi v o lm con, ca dao Vi t Nam ta ph n ỏnh r t sinh ng v
chõn th c.

Cụng cha nh nỳi Thỏi s n
Ngh a m nh n

c trong ngu n ch y ra

M t lũng th m kớnh cha

Cho trũn ch hi u m i l o con.

Hay :

úi lũng n bỏt ch l

c m nuụi m , m gi y u r ng.

Ho c:

D u con i h t cu c i

c ng khụng i h t nh ng l i m ru

Khụng ch trong ca dao, trong t t c cỏc l nh v c ngh thu t khỏc,
vớ nh trong cỏc tỏc ph m v n ch
c ng

ng

cỏc th lo i khỏc, o lm con

c b c l rừ. Nng Thuý Ki u trong tỏc ph m Truy n Ki u c a

Nguy n Du ó hi sinh tu i thanh xuõn c a mỡnh c u cha. Hay nh
trong tớch chốo Tr

ng Viờn- Th Ph

thay ch ng lm trũn o hi u v i ng
ch p nh n m i nguy hi m, tai
th t t

ng

i mỡnh cho m

Nam, chuy n Ch

ng T

ng, cụ con dõu Th Ph

i m gi. Ng

i con dõu y ó

ng c u l y m , them chớ cụ cũn l y

n m kh i ch t úi. Trong c
nh

ng ó

ng cho cha cỏi kh

m t c ng ph n ỏnh sõu s c l m t m lũng c a ng

10

tớch Vi t

duy nh t khi cha

i lm con



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Ph n làm con thì đã h n là nh

v y, ph n làm cha m c ng ph i

bi t s a mình đ ngay th ng gia đình, l y ngh a lí d y con trai, l y n
công n t c d y con gái…
ng yêu nh t cho nh ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Cha m còn luôn dành nh ng tình c m th

đ a con c a mình. Hình nh Lão H c n u ng kham kh , ti t ki m, thu
nh t t ng đ ng, t ng hào danh d m cho con h n không ph i là vô ngh a.
R i nh bà c T , tr
con c a m t ng

c cái kh , cái đói, v i t m lòng nhân h u, th

ng

i m , bà v a lo l ng cho con, v a đ ng viên con nh m

mang l i ni m tin vào cu c s ng cho nh ng đ a con c a mình, và có ai
trong chúng ta l i không l n lên t ti ng à i, ru h i ng t ngào, n ng m
c am :

“Gió mùa thu, m ru con ng

N m canh dài, m th c đ n m canh…”

… M ch c m h ng kh i ngu n sáng t o t

m i quan h gi a cha

m v i con cái là vô t n, không cùng; nh ng cái chính là chúng ta đã
c m nh n đ

c cái v đ p chân thành, đ y ý ngh a trong cách ng x c a

m i quan h đó.
4. QUAN H

V

Cái đ o v
trong Ng luân.

- CH NG

ch ng c ng là m t m i c
v i nhau mà bi t th

ng th

ng r t quan tr ng

ng yêu nhau, quý tr ng nhau thì

r t là ph i đ o l m. T c ng ta có câu.

“Thu n v thu n ch ng tát bi n đông c ng c n”
Hay :

“Qua đình ng nón trông đình

ng mình b y nhiêu”.

ình bao nhiêu ngói th
R i:

“Ch ng em áo rách em th
Ch ng ng

ng

i áo g m xông h

11

ng m c ng

i”



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Trong truy n Ph m Công - Cúc Hoa, đôi v ch ng y dù g p bao
tr c tr , dù k âm ng

i d

ng, nh ng h

cu i cùng h nh phúc th c s đã m, m c
quan h v
ng

ng v nhau và

iv ih .

ki n y c ng là m t th

thách kh c nghi t trong

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Chi n tranh - s

v n luôn h

ch ng. Tôi đã c c kì xúc đ ng khi nghe k v chuy n m t

idf v đ ng đ ng ch ch ng trong suet hai m

i n m dù không m t

lá th , không chút tin t c (vì anh là m t tình báo). Hai m
anh tr

v , chi ôm anh vào lòng, không gi u đ

c n

i n m sau,

c m t, ch nói :

“C m n cu c đ i, cu c đ i đã cho ch nhi u l m!”. M t hình t
dù h t s c gi n d song tình c m v
s c - đó chính là hình t

ch ng c ng đ

c bi u hi n r t sâu

ng núi v ng phu.

Nh ng t c ta l i tr ng nam khinh n . Ng
d

ng n a,

i v

trên ph i ph ng

ng cha m , có khi ph i nuôi ch ng; gi a thì giúp ch ng lo l ng công

kia vi c khác, gánh vác giang s n cho nhà ch ng, d
em… trong khi đó ngh a v
yêu v , quí tr ng v .
hi u mình, th

c a ng

i v i ng

i ch ng ch

i thì s n sóc nuôi

cho đúng đ n, bi t

i ph n , ch c n có m t ng

i ch ng

ng mình, thông c m cho nh ng n i gian truân, v t v c a

mình đó đã là m t đi u vô cùng h nh phúc. H

s n sàng làm t t c , hi

sinh t t c đ làm tròn b n ph n c a mình :
“Quanh n m buôn bán

mom sông

Nuôi đ n m con v i m t ch ng
L n l i thân cò khi quãng v ng
Eo sèo m t n

c bu i đò đông”
“Th

ng v - Tú X

ng).

ó là nh ng nét đ p trong quan h v ch ng
5. QUAN H

ANH EM, B N BÈ, HÀNG XÓM

5.1. Quan h anh em

i lion v i đ c hi u là đ c đ .

là m i quan h gi a anh ch em

trong m t gia đình. B n ph n c a ng

i anh là ph i quan tâm, ch m sóc

và nh

ng nh n đàn em. Ng

c l i, ng
12

i làm em ph i h t lòng kính

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
tr ng và ngoan ngỗn vâng l i anh ch c a mình. T c ng
“Anh em nh

chân v i tay”, “Mơi h

h này.

r ng l nh”, “ch ngã, em nâng”,

c lã”… Ca dao c ng đ c p đ n m i quan

KIL
OBO
OKS
.CO
M

“M t gi t máu đào h n ao n

ta v n nói

“Khơn ngoan đ i đáp ng

i ngồi

Gà cùng m t m ch hồi đá nhau”.
Ho c : “Anh em nh chân v i thay

Rách lành đùm b c, d hay đ đ n”…
Và nh ng ng

i làm anh, làm ch ch c s khơng th qn đ

c tích

“Tr u cau” c a dân t c ta- m t tích truy n đ y xúc đ ng v tình anh em,
ngh a v

ch ng g n bó keo s n, thu

chung mn đ i; hay nh

chuy n “Tình anh em” ch ng h n, đ c đ đã th t s đ

câu

c to sáng. Cha

m m t đi đ l i cho anh em m t m nh ru ng. Hai anh em làm chung,
đ n mùa thu ho ch lúa, h
đ ng.

êm đ n, ng

chia làm hai đ ng đ u nhau và đ

ngồi

i em ngh : mình ch có m t thân m t mình, ch ng

ph i lo l ng cho ai c , còn anh trai mình đang có c m t gia đình ph i lo,
mình s khn b t đ ng lúa c a mình sang đ ng c a anh, làm th anh s
khơng bi t mà t

ch i. Ng

i anh thì l i ngh : Ta thì ch ng sao, nh ng

em ta ch có m t thân m t mình, vì th ta s nh

ng cho em m t ít lúa

c a ta. Sáng hơm sau ra đ ng, c hai anh em đ u vơ cùng ng c nhiên khi
th y c hai đ ng v n r t b ng nhau. Sau m t vài đêm nh
em quy t tìm hi u rõ ngun nhân và h
ng

v y, hai anh

đã g p nhau trong c nh m i

i đang ơm nh ng bó lúa c a mình sang đ ng c a nhau… Hai anh em

h đã ơm l y nhau mà khóc…
5.2. Tình b n bè
S ng

đ i ai c ng c n có b n. Kh ng T d y: B n v i ng

t , trung chính thì h c đ

c n t hay, b n v i ng

i nhân

i gian tà qu quy t thì

nhi m l y đi u d . B i th cho nên ta ph i ch n b n mà ch i. B n h u
ch i v i nhau ph i l y đi u ph i trái hay d mà khun b o nhau, nh ng

13



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
vi c gì c ng ph i gi cho ph i ngh a thì thôi. Ch a th y m t ng
không có b n mà thành ng

iđ

c bao gi .

Bá Nha đã đ p hang cây đàn c a mình khi Chung T

Kì - ng

i

ng L c ng không h ng n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

b n tri âm - đi sang m t th gi i khác. D
ng i khi đ ng

i nào

i v th ba c a mình là Châu Long đi nuôi b n n h c.

C Nguy n Khuy n đã khóc c D

ng Khuê khi c m t:

“Ai ch bi t chán đ i là ph i

V i vàng chi đã m i lên tiên.
R

u ngon không có b n hi n

Không mua không ph i không ti n không mua!
Câu th ngh đ n đo không vi t
Vi t đ a ai, ai bi t mà đ a ?
Gi

ng kia treo nh ng h ng h

àn kia g y c ng ng n ng ti ng đàn”…
Tình b n giúp cho m i ng

i th yđ

c ni m tin vào cu c s ng.

5.3. Tình làng ngh a xóm :

Nhân dân ta v n nói : “Bán anh em xa mua láng gi ng g n”, “Hàng
xóm t i l a t t đèn có nhau”… B i v y, m i ng

i c n ph i s ng đúng

m c đ th t ch t tình làng ngh a xóm. M i khi mình có vi c c n h hàng,
làng xóm nhi t tình đ n giúp; ng

c l i, n u m i ng

ta c ng không nên do d , ng i ng n gì c . Làm đ

i c n mình, chúng

c nh v y, cu c s ng

c a t t c chúng ta có ý ngh a h n r t nhi u.

Trong truy n L u Chõng c a Ngô T t T , ngày V n H c s p đi thi,
bà con hàng xóm ai c ng đ n nhà. Ng

i cho quà, ng

i cho ti n, ng

i

khuyên nh … ai ai c ng đ u vui v v i chính s quan tâm c a mình…
Trong làng, gia đình nào đó t
ng

ch c đám c

i cho con cái, m i

i trong xóm đ u đ n góp m t choc m ng, chia vui, n u gia đình nào

đó có đám tang, có chuy n bu n, m i ng
bu n, đ a ti n…

14

i c ng t

nguy n đ n chia

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Không ai có th s ng tách ra kh i xóm làng, b i v y, th t ch t m i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

quan h v i hàng xóm láng going là m t vi c c n thi t.

15



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
K T LU N
Tỡm hi u cỏc m i quan h
ng

c trong cỏch

Luõn, chỳng ta th y

ng x

gi a con ng

KIL
OBO

OKS
.CO
M

nh ng nột p, m c th

trong Ng

c

i v i con

idf trong m t ph m vi h p l gia ỡnh, v trong m t ph m vi r ng

h n l xó h i.

Tuy nhiờn, th gi i hi n th c luụn luụn v n ng, bi n i v phỏt
tri n; h n n a b n thõn cỏc quan ni m m Ng Luõn c p n khụng
ph i l khụng cú nh ng h n ch , b i v y nh ng quan ni m m nú a ra
cú th phự h p v i th i kỡ ny, xó h i ny song tr nờn l c h u, b o th
trong th i kỡ khỏc, xó h i khỏc l i u khụng th trỏnh kh i.
i v i t n c ta, hi n nay ang

trong th i kỡ quỏ lờn ch

ngh a xó h i, chỳng ta ang ph n u xõy d ng ch m i, n n kinh t
m i, n n v n hoỏ m i v con ng
quan h gi a ng
h i hoỏ theo h
ng

i v i ng

i v i ng

i m i. S

i trờn t n

nghi p ú ũi h i nh ng

c chỳng ta ph i t ng b

c xó

ng xó h i ch ngh a. Núi xó h i hoỏ nh ng quan h gi a

i khụng cú ngh a l tỏch ngh a cha con, m

con, v

ch ng trong gia ỡnh v tỡnh b n ý h p tõm u riờng khụng cũn n a.
Trỏi l i, trong xó h i xó h i ch

ngh a, quqn h v tỡnh c m gia ỡnh,

quan h v tỡnh c m b n h u cng lnh m nh, trong sỏng h n. Cỏi chớnh
l l i ớch v tỡnh ngh a riờng (gia ỡnh, b n h u) khụng cao h n, cng
khụng l n ỏt l i ớch cụng c ng v tỡnh c m g n bú v i xó h i, v i t p
th , m ph i ph c tựng m t cỏch trung th c lớ t

th , c a xó h i.

16

ng v l i c a ớch t p



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
TI LI U THAM KH O
ng - Nxb

HQG HN

V n Khang

2. M h c i c

ng - Nxb GD. Lờ V n D

ng - Lờ

KIL
OBO
OKS
.CO
M

1. M h c i c

ỡnh Phỳc - Lờ

H ng Võn.

3. N p s ng tỡnh c m ng
4. nh h

i Vi t - Nxb L

- 2003.

ng c a nho giỏo v i ch ngh a yờu n

c Vi t Nam truy n

th ng - Nxb KH-XH 2000

5. L ch s tri t h c - Nxb Chớnh tr Qu c gia - Nguy n H u Vui
6. C s v n hoỏ Vi t Nam - Nxb Giỏo d c - Tr n Ng c Thõm.
7. Nh ng ph m trự m h c c b n - Bo - Rộp
8.

ic

ng Tri t h c Trung Hoa

9. Bn v o Nho

10. Kho tng ca dao ng

i Vi t.

11. Nho giỏo Vi t Nam v v n hoỏ Vi t Nam trung c n i.
12. Chuy n hay s c - Qu nh C , Mai Qu c Liờn, V n Phỏc.
13. V n hoỏ giao ti p, ng x .

inh Vi n Trớ -

17

ụng Ph

ng Tri.



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
M CL C
L I NÓI

U ................................................................................ 0

KIL
OBO
OKS
.CO
M

PH N I .......................................................................................... 2
TÌM HI U CHUNG V

1. CÁI

CÁI

P ................................................... 2

P LÀ GÌ ? ................................................................... 2

1.1. V trí c a cái đ p trong quan h th m m ............................. 2
1.2. B n ch t c a cái đ p .......................................................... 3
1.3.

c đi m c b n c a cái đ p ............................................... 4

2. CÁI

P TRONG XÃ H I ...................................................... 4

PH N II ........................................................................................ 6
BI N CH NG CÁI
1. QUAN H
2. QUAN H
3. QUAN H
4. QUAN H
5. QUAN H

P TRONG XÃ H I QUA NG

LUÂN ........ 6

VUA TÔI ............................................................... 6
TH Y TRÒ ............................................................ 8

CHA M - CON CÁI ............................................... 9
V

- CH NG ........................................................ 11

ANH EM, B N BÈ, HÀNG XÓM ........................... 12

5.1. Quan h anh em ................................................................ 12
5.2. Tình b n bè ...................................................................... 13
K T LU N ................................................................................... 16
TÀI LI U THAM KH O .............................................................. 17

18