Biện chứng cái đẹp trong xã hội thông qua ngũ luân

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Bi n ch ng cỏi p trong xó h i thụng qua ng luõn. Minh h a b ng cỏc
tỏc ph m ngh thu t, ca dao, t c ng lm rừ i u ú.
U

Con ng

OBO
OK S
.CO
M

M

i ng hoỏ th gi i theo nhi u quy lu t khỏc nhau trong

ú cú quy lu t c a cỏi p. Trong cu c s ng con ng
ng

i cỏi p luụn l

i b n ng hnh kh p m i n i, cỏi p võy quanh con ng

m ib

c i, m i vi c lm, m i hnh vi ng x .

ng

i l

ng

i. B i v y trong l ch s

õu cú cu c s ng con

ú cú cỏi p. Cỏi p luụn l khỏt khao v
t t

i trong

n t i c a con

ng M h c cỏi p l ph m trự th m

m xu t hi n s m nh t. V i t cỏch l ch th th m m con ng

i luụn

i tỡm cỏi p, khỏm phỏ cỏi p v cao h n l sỏng t o cỏi p. Quan
ni m v cỏi p trong quan h ng luõn c a nho giỏo th hi n quan h :
Vua - tụi, Th y - trũ, b

m - con cỏi, v

chớnh l cỏch nhỡn nh n cỏi p c a con ng
h i.

ch ng, anh em - b n bố.

i trong phộp ng x v i xó

Bn v cỏi p õy l m t ph m trự ng
m i quan h th m m

con ng

s v t, hi n t

ng nh ng kớch th

nhau. T nh ng cỏi p t

v trớ trung tõm trong

i v i hi n th c. Cỏi p cú m t

m i n i trong cu c s ng quanh ta

ú

kh p

c bi u hi n qua muụn vn nh ng

c mu s c, hỡnh d ng ph m ch t khỏc

nhiờn cho n nh ng hnh ng, c ch , ỏnh

cỏi p.

KIL

m t, l i núi v hỡnh th u ch a ng y u t c a cỏi p, hi n thõn c a



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
N I DUNG
I. PH M TR CI

P TRONG M

H C

KIL
OBO
OKS
.CO
M

1. Cỏi p

Cỏi p l m t ph m trự m

h c c

b n, quan tr ng. Nú l n n

t ng, l xu t phỏt i m m cỏc ph m trự khỏc ph i chuy n ng xung
quanh nú, tụn vinh nú, ph c v nú. Trong vi c ỏnh giỏ v cỏi p cú
m t ph n r t quan tr ng n u khụng mu n núi l quy t nh
quan. M núi n ch

phớa ch

quan l núi n nh ng tiờu chu n ỏnh giỏ r t

khỏc bi t nhau do th c ti n xó h i v cỏ nhõn khụng gi ng nhau. Vỡ th
m hng ngn n m nhõn lo i i tỡm ki m m t khỏi ni m ph bi n v cỏi
p m v n ch a th minh nh rừ rng. Ph m trự cỏi p th hi n trong
nhi u m t: cỏi p trong t

nhiờn, cỏi p trong xó h i, cỏi p trong

ngh thu t. Núi v cỏi p thỡ ph i t hai tiờu chớ: chõn, thi n, m

v

tớnh nhõn dõn, nhõn lo i.
Cỏi p cú m t

kh p m i n i trong cu c s ng c a chỳng ta

bi u hi n qua muụn vn nh ng s

v t, hi n t

c

ng. Khi ti p xỳc v i cỏi

p ta c m th y d ch u, khoan khoỏi, ph n ch n trong lũng. G n g i v i
cỏi p ta nh quờn h t m i õu lo phi n mu n c a i th

ng.

ó cú bao

nhiờu cỏc tri t gia l n ó t ng bn v cỏi p, bao nhiờu h c thuy t m
h c ó t ng xu t khỏi ni m v cỏi p nh ng hỡnh nh
phớa tr

c, b i con ng

i ó g p tr ng i t

c hai phớa: khỏch quan v

ch quan. M h c duy tõm khỏch quan lý gi i cỏi p t
c a tinh th n th

ng thỡ m

nú v n cũn

h c duy tõm ch

trong th gi i

quan (tiờu bi u l:

hume, kant, Lalo) l i tuy t i hoỏ cỏi p theo quan ni m ch quan, tỡm
ngu n g c c a cỏi p trong ý th c c a ch th , trong c m xỳc ch quan
c a cỏ nhõn. Theo kant: Cỏi p khụng
n

trờn ụi mỏ h ng c a cụ thi u

m trong con m t c a k si tỡnh. Cũn Lalo: Thiờn nhiờn ch p

trong tr

ng h p s

th

c m th m m

1

cung c p cỏi p cho nú. Theo



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
quan đi m m

h c thiên nhiên ch đ p do nh ng gì mà ngh thu t c a

chúng ta đã g i g m nó”.
Cái đ p ch đ
c, s l

ng, ch t l

ng và s ti n b . Cái đ p t n t i trong t nhiên,

KIL
OBO
OKS
.CO
M

th

c g i là đ p khi có ph m ch t hài hồ, câu đ i, m c

trong xã h i và trong ngh thu t. Cái đ p trong xã h i th hi n qua t p
qn nghi l , qua phép ng x con ng

i v i t

nhiên, v i xã h i trong

ph m vi quy mơ t nh đ n l n…
2. Cái đ p trong xã h i

Cái đ p trong xã h i là k t qu c a ho t đ ng th c ti n c a con

ng

i. Ho t đ ng th c ti n c a con ng

trong đ i s ng xã h i cái đ p c ng đ

i thì vơ cùng phong phú nên

c bi u hi n d

i mn hình nghìn

v khác nhau. Cái đ p c ng có m t trong các ho t đ ng đa d ng c a con
ng

i t vui ch i gi i trí đ n các ho t đ ng lao đ ng s n xu t, đ u tranh

xã h i và các m i quan h ph c t p khác nhau c a con ng
v c này cái đ p ch u s

i. Trong l nh

chi ph i tr c ti p c a các quan đi m chính tr ,

đ o đ c và khơng xa r i nh ng tiêu chu n xã h i - th c ti n nh t đ nh.
c bi t trong b n thân con ng

i v i s hài hồ gi a hình th bên ngồi

v i th gi i tinh th n bên trong là m t nhân t quan tr ng làm nên cái

đ p trong xã h i. S

t n t i c a cái đ p trong m i l nh v c khác nhau

c a đ i s ng xã h i chính là m t th

c đo trình đ v n minh c a xã h i.

Cái đ p trong xã h i th hi n qua t p qn nghi l , qua phép
x c a con ng

i v i t nhiên, con ng

ng

i v i xã h i trong ph m vi vi mơ

gia đình đ n ph m vi v mơ là xã h i, nhân gian mà quy t l i g i là v n
hố ng x .

Trong gi i h n c a đ tài bài này tơi ch đ c p đ n cái đ p trong
ng ln c a nho giáo v n m m i quan h xã h i.
II. CÁI

P TRONG NG

LN

1. Cái đ p trong cách nhìn c a nho giáo
Tr

c h t đ hi u cái đ p trong ng ln ta ph i bi t đ

c cái đ p

trong v n hố ng x là gì ? V n hố ng x là l i s ng, suy ngh , hành
2



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ng c a con ng

i v i con ng

i, con ng

i v i t nhiờn th hi n qua

t ng o lý.
Nho giỏo l m t tụn giỏo cú ngu n g c
n

r xu t hi n cỏc nh t

t

ng, cỏc tro l u tri t h c

KIL

OBO
OKS
.CO
M

thu l th i k

Trung Hoa. Th i Xuõn

trong ú kh ng t

- nh t

t

ng v i m



ng cho th i k

c

i

ny. Th i i Kh ng T l th i i m theo ụng L nh c h h ng c n
ph i khụi ph c l i l . L m ụng núi

õy l l nghi, quy ph m o

c th i Tõy Chu, t c l l nh chu. ễng cho r ng: vua khụng gi o
v a, tụi khụng gi o tụi, cha khụng gi ỳng o cha, con khụng lm
ỳng o con nờn thiờn h vụ o v thiờn h i lo n. Do v y ph i
l pk c

ng cho vua ra vua, tụi ra tụi, cha ra cha, con ra con thiờn h

h u o, xó h i yờn n. V t quy nh trong n m m i quan h trong
ng luõn c a nho giỏo Trung Hoa khi


c truy n sang Vi t Nam nú ó

c Vi t Nam hoỏ phự h p v i i s ng o c v n hoỏ c a ng

Vi t Nam gi m b t tớnh h kh c trong ng

luõn.

i

i v i Nho giỏo

M g n li n v i thi n. t n thi n, t n m l yờu c u cao nh t c a
cỏi p. C Kh ng T v M nh T u l y cỏi p g n li n v i cỏi thi n,
m h t nhõn c a thi n l l v nhõn. Nho giỏo khụng cao cỏi
p t nhiờn m cao cỏi p: kh c vng v nột, ch m tr loỏ m t ch
cú cỏi p tuy t s o ny m i th ng tr
Nh

c).
V

c nhõn tõm (Qỳach M t

gúc nhỡn nh n v cỏi p trong ng luõn v i truy n th ng

v n hoỏ Vi t Nam tụi ch c p n m t tớch c c t o nờn cỏi p trong
m i quan h ng lu n.

Nho giỏo mu n l p m t tr t t

v nh vi n d t lo n cho nờn quy

v quan h ph c t p vo ch n m quan h c
nh hỡnh nghi l ũi h i con ng

ng i u tr t t

trờn d

i,

i khiờm c n theo nghi l .

Quõn quõn, th n th n, ph ph , t t .

Nho giỏo l y m t c ng ng lm m u m c: gia ỡnh coi quan h
cha con, anh em, v ch ng lờn t ỏi, d
3

i cung thu n l p nh t, b t



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
cỏc quan h khỏc ph i b t ch

c s a i theo th quan h t nhiờn, n

gi n nh ng c thự v m t quan h gi a con ng
giỏo quy t t c m i quan h thnh ch n m (ng
ng) t o ra m t xó h i luõn th

i y. Nho

luõn) hay ch ba (tam

ng xoỏ b s khỏc nhau th c t v r t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

c

i v con ng

quan tr ng gi a gia ỡnh, xó h i v nh n

c. Trong ng luõn con ng

i

khụng ph i l nh ng cỏ nhõn cú thõn th , d c v ng, cú quy n l i cỏ
tớnh, m l nh ng con ng
khiờm t n, c n th n t

i cú ch c n ng luụn luụn ph i gi

gỡn

nhỡn ngú, n núi hnh ng nh t n ht ph i theo

ỳng ph n, ỳng v v kh c ph c d c v ng cho h p o ngh a. Trong
quan h ng

i v i ng

i Nho giỏo cao n m m i quan h v a ra cỏc

quy nh cho m i quan h ú:

Tụi ph i trung v i vua

Con ph i cú hi u v i cha m

Em ph i ngh a anh

B n b ph i tớn th t.

Hay: Lm vua ng
con ph i ng
ng

i trong n

i u nhõn, lm tụi ng

i u hi u, lm cha ph i ng

c ng

i u kớnh, lm

i u t , giao ti p v i

i u tin.

2. Cỏi p trong ng luõn

2.1.Cỏi p trong quan h vua tụi
Nho giỏo cú ngu n g c t

Trung Hoa m ng

Kh ng T . Nho giỏo b t ngu n t

i th y

u tỳ l

trong xó h i phong ki n nờn mang

m ch t quy nh nghiờm kh c c a ch xó h i ú. Quan h vua - tụi
l m t trong n m m i quan h
quy n l i c a dõn t c, t n
t

cú c v

trong ng

luõn. Quy n l i c a vua l

c l c a vua, dõn l con vua. Vua l thiờn

ng quy n v th n quy n nờn nh t nh t ph i theo vua.

Khụng theo vua l ph n qu c s b mang ra phỏp tr

ng s

theo phỏp

lu t hay yờu c u c a vua. Vua l cha c a muụn dõn cú trỏch nhi m ph i
t gia, tr qu c, bỡnh thiờn h nờn vua ph i l ng
anh minh.

4

i trớ tu h n ng

i,



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
Còn trách nhi m c a b tôi là ph i trung v i vua: trung hi u, trung
quân, trung ngh a, trung thành t t c đ ng đ u là ch trung.
T

t

ng trung quân c a các nhà Nho giáo chính là yêu n

c. Vì

KIL
OBO
OKS
.CO
M

th mà đã có không ít các nho th n đã giúp vua “tr qu c, bình thiên h ”
theo muong mu n. Nhi u bài th tuy t m nh vi t tr
tr

c lúc l

đ m c ac

c lúc b hành hình,

i mã t u c a b n đao ph cho chúng ta th y nh h
ng th

ng sâu

ng. “Bài th c a Nguy n Duy Hi u : “Xin đem t m

lòng son xu ng ch u các vua Thánh”. B i vua là cha c a muôn dân nên
ph i mang l i no m và thái bình cho muôn dân. B tôi ph i ph c tùng
giúp vua tr n

c. Tr n H ng

o đã nói v lòng trung ngh a “trung v i

vua v i m t dòng h thì trong đó đã bao hàm m t n i dung yêu n

c vì

lúc đó quy n l i c a vua g n li n v i quy n l i c a dân t c”. Trung quân
t c là ái qu c. D
vua v a đ

i cách nhìn c a Nho giáo Nguy n Trãi thì trung v i

c hi u là trung v i n

đ ”.

“Vi c nhân ngh a c t

c, lòng yêu th

ng “xót dân đen con

yên dân”

(Bình Ngô đ i cáo - Nguy n Trãi).

Hay ph i giúp vua t gia tr qu c khi đ t n
đánh đu i gi c xâm l ng nh
Th

ng Ki t”.

Sông núi n

c thái bình, giúp vua

trong tác ph m : “Nam Qu c s n hà - Lý
c Nam vua Nam

Giành giành đ nh ph n

sách tr i

C sao l gi c sang xâm ph m
Chúng bay s b đánh t i b i.

(Nam Qu c s n hà - Lý Th

Vi t Nam tinh th n yêu n
th ng r t m nh. Ng
trên c

s

c và tinh th n dân t c là m t truy n

i Vi t Nam ti p thu t t

tinh th n yêu n

ng Ki t).

ng trung quân Nho giáo

c và tinh th n dân t c s n có khi n cho cái

trung quân đó đã b bi n đ i và g n li n v i ái qu c. Khi xu t hi n mâu

5

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
thu n gi a vua v i đ t n

c, dân t c thì đ t n

c, dân t c là cái quy t

đ nh.
Lê Hồn thay nhà

inh, Lý Cơng U n thay nhà (ti n) Lê, Tr n

đ tn

KIL
OBO
OKS
.CO
M

C nh thay nhà Lý… vào lúc tri u đ i c khơng còn đ n ng l c lãnh đ o
c nên đ u đ

c ng h . Nguy n Trãi theo Lê L i mà khơng theo

con cháu nhà Tr n, Ngơ Thì Nh m theo Tây S n mà khơng theo nhà
Lê,… chính vì đ t n
Minh dám đi ng

c lên trên mà m t ng

i dòng dõi nho gia H Chí

c l i giáo hu n c a nho giáo.

Nói chung cái đ p trong quan h vua - tơi là “trung v i n
v i dân”. Quan h

y r t r ch ròi: vua u dân u n

bình thiên h , tr qu c…

c, hi u

c; tơi giúp vua

ây là m t m i quan h đ ng c p. Nh ng trong

đó cái đ p chính là tinh th n nhân ngh a u n

c c a c vua - tơi.

2.2.Cái đ p trong quan h th y trò

Quan h th y trò là quan h xã h i t

ngàn x a, con ng

c p đ n. Trong ng ln thì quan h th y trò đ

i đã đ

c đ t trên quan h b

m - con cái. Vì theo Nho giáo b m cho ta thân xác hình hài (ti u ngã)
còn th y cho ta ki n th c, hi u bi t (đ i ngã) nên vai trò c a ng
r t l n. Th y đ t trên ph . Th y là ng
bác h c. Ng
th y.

i th y

i h c cao bi t r ng un thâm

i th y nghiêm kh c d y b o trò và trò ph i kính tr ng

y là m t nét đ p có v n hố c a con ng

th y đã đi sâu vào trong nh n th c c a con ng

i. Hình nh c a ng

i và đ

i

c dân gian th

hi n qua ca giao - t c ng .

“Qua sơng ph i b c c u ki u

Mu n con hay ch ph i u l y th y”
- Ca dao -

Vì v y mà th y là ng
nh n th c đ

i có cơng r t l n “c u ki u” cho con ng

c tri th c, th gi i, cái đ p… Th y là ng

th c cho ta v m i v n đ nên ln ph i kính tr ng th y.
“Nh t t vi s , bán t vi s ”
hay

“khơng th y đ mày làm nên”.
6

i

i mang l i tri



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
- Ca dao V khụng cú th y con ng
quan h thiờng liờng

i s mự tri th c v khụng lm l m t

c m i ng

i cao v tụn tr ng. Th y trũ quan

v tinh thụng v t m hi u bi t c a ng
luụn tụn s
gi i.

tr ng o khi y m i l ng
i.

i ta

i h c trũ. Vỡ th m ph i luụn
i h c trũ t t, ng

õy chớnh l nột p, cỏi p trong v n hoỏ

v i con ng

c vớ nh ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

h v i nhau m nghiờm kh c v a m m m ng, th y

ng x

i h c trũ

c a con ng

i

2.3.Quan h b m v i con cỏi v con cỏi v i b m
Theo thỏnh (Kh ng T ): con ng

i khỏc con v t bi t ch n nuụi v

quý tr ng b m .

õy l quan h n m trong luụn ba : cha - con l m t m i quan h
thiờng liờng mỏu m
Cha m l ng

ru t gi.

o lm con ph i cú hi u v i cha m .

i sinh ra ta cho ta hỡnh hi vúc dỏng. H l nh ng ng

i

mang n ng au v ph i luụn t ch Hi u trong Nho giỏo trong m i
quan h bỡnh ng v i c cha v m , cụng lao cha m sinh thnh nuụi

n ng bi t bao gi k xi t.

Cụng cha nh nỳi thỏi s n
Ngh a m nh n

c trong ngu n ch y ra

M t lũng th m kớnh cha

Cho trũn ch hi u m i l o con.
Ca dao.

Nh ng ng

i con cú hi u thỡ ph i l nh ng ng

i bi t lm cho cha

m vui v , h nh phỳc. Theo M nh T : mỡnh m y túc da cha m sinh ra
ch nờn hu ho i, l hi u tr

c tiờn v y. L p thõn hnh o, ti ng i

th m cho cha m l hi u t t b c.
Vỡ cha m l nh ng ng

i sinh ra con cỏi t

nờn m t gi t mỏu o h n ao n

tinh cha huy t m

c ló. Khi th y con mỡnh b lm sao

m v n ch a rừ nguyờn do ó : Bờnh con lon xen m ng ng

7

i.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Trong xó h i x a c ng nh ngy nay thỡ con cỏi luụn ph i hi u bi t
kớnh t ng th

ng m n cha m , bi t võng l i ph ng d

ng cha m .

úi lũng n h t ch l

KIL
OBO
OKS
.CO
M

c m nuụi m , m gi y u r ng:.
Ca dao.

Con cỏi ph i ph ng d
ng

cú thỡ th
thỡ

ng cha m : nh no cha m m nh kho giu

riờng m t mỡnh. Ng

i no gi y u quỏ ho c khụng cú

v i con cỏi. Con cú thỡ c a ngon v t l c m dõng n

c ti n, nh

nghốo c ng bi t l ng c m lnh, bỏt canh ngon ph ng d
con

xa thỡ g i ng qu t m bỏnh khụng

c i x

ng. Ho c

b t hi u v i

ng sinh thnh. Theo Nho giỏo thỡ : Ph m u t i b t vi n du - Cha
m cũn s ng khụng

Con b t hi u:

c i xa hay b t hi u h u tam vụ h u vi ai.

Lỳc s ng thỡ ch ng cho n

n khi ch t lm v n t ru i.

ho c :

M nuụi con bi n h lai lỏng

Con nuụi m k thỏng k ngy.
Ca dao

hay :

M t m nuụi

M

cm

i con

i con khụng nuụi n m t m .
Ca dao.

T

t m lũng hi u th o c a con cỏi trong l ch s Vi t Nam ó xu t

hi n bao t m g


ng con cỏi hi u th o v i cha m , ph ng d

õy l m t nột p v n hoỏ t

ng cha m ,

ngn x a v cho n ngy hụm nay,

mai sau, muụn i.

Tỡnh c m yờu th

ng c a cha m dnh cho con cỏi ngay t t m bộ

l n n t ng cho s kớnh tr ng, yờu quý c a con cỏi. M hỏt con khen, ai
chen vụ l t. Khi con cỏi ph i xa cha m v khi
Ng m ng p nh m g p con
Lon xon nh con g p m .
8

c g p nhau thỡ:



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

Trong n p s ng tình c m c a ng

i Vi t Nam con cái coi tên cha

m kính tr ng, h đ c đ n thì ph i kiêng. Nhi u ng
mình ng

i mu n tên cha m

i ta kiêng n a cho nên có ch : “nh p gia v n h” - vào đ n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

nhà ph i h i tên h mà kiêng. Tuy nhiên kính m n con hi u v i cha m
lòng kính tr ng ch a đ mà thêm đ ng đ cho cha m phi n lòng. Mình
càng mong cha m

v vang thì mình l i càng ph i ngh cách l p thân

mình. Cha m có trách nhi m u th
th :

ng d y d con cái ngay t th a u

M d y thì con khéo, b dài thì con khơn.
Ca dao

Ta l i càng hi u đ
và th y đ

c n i kh b v

c t m quan tr ng c a ng

c a nh ng đ a con b t h nh

im :

M cơi cha n c m v i cá

M cơi m li m lá ngồi đ

ng.

T c ng .

Khi đó ta m i bi t trân tr ng nh ng tình c m q giá mà cha m đã
dành cho. Và con cái ph i l y đó đ đ i x t t v i cha m . B i h ch có
m t lòng u th

ng con: “ch

t m n m, ch ráo m nh

ni con khơn l n mong đ i con tr

ng con” đ

ng thành. Nét đ p trong Nho giáo là

khn vàng th

c ng c cho con ng

i tn theo. Nó là chu n m c đ o

đ c đ lồi ng

i ti n đ n đ nh cao c a v n minh v n hố ng x . Cách

ng x đ p đ c a con cái v i cha m là cái đ p truy n th ng trong Nho
giáo v n còn đ n ngày nay.

2.4. Quan h v ch ng

V ch ng là nh ng ng
p nên n

i cùng nhau chia ng t x bùi, đ u g i tay

v i nhau ph i nh

bát n

c đ y khơng bao gi

chuy n thi t h n.

V ch ng là ngh a già đ i.

Ai i ch ngh nh ng l i thi t h n
Ca dao.
9

ngh đ n



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Quan h v ch ng trong ng ln đòi h i ph i thu chung son s c.
Trong xã h i x a thì ng

i ch ng là quan tr ng nh t ph i gi ngh a v i

v mà v ph i gi ti t v i ch ng. Ng

i con gái khi đã đi l y ch ng thì :
tòng t ”. Ng

ph i u th

ng đ n ng

i khác, m t

ng m c ng

i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

“T i gia tòng ph , xu t giá tòng phu, phu t
ng ch ng mà khơng đ

c t

t

i v

ln

lòng gi t m lòng son s c:

Ch ng em áo rách em th

Ch ng ng

ng

i áo g m xơng h

Ca dao

ho c

Qua đình ng nón trơng đình
ình bao nhiêu ngói th

ng mình b y nhiêu

Ca dao

ó là nh ng hình nh quen thu c c a ng
bi u hi n m t nét đ p v n hố trong ln th
ch ng c ng ph i h t lòng u th

i ph n Vi t Nam x a

ng đ o lý. Và bù l i ng

ng v . V ch ng ph i u th

tr ng nhau nh khách: “Phu ph t

hồ nhi h u gia đ o hành” - v

m i nên gia đ o.

ã đi vào c

c ng t t t

ch ng có hồ thu n

tích bi t bao m i tình v

ch ng th

ng

câu chuy n Ph m Cơng - Cúc Hoa. R i

nghe nh ng l i than khóc c a c
nghèo thay nh đ

ng kính

ng kính nh tân” thì m i m êm gia

đ o. Và “Phu ph

u th m thi t v i nhau. Nh

i

Nguy n Khuy n khóc v

: “Nhà ch

c bà hay lam hay làm th t l ng bó aue, x n váy quai

i chân nam chân chiêu vì t đ đ n m i vi c. Bà đi đâu v i

n y đ cho lão v t va v t v ng búi tóc c hành, bng qu n ng to g t
gù tay đ a tay chén, l y ai k chuy n hơm mai”.
Ng
nh ng ng

i ch ng là ng

i v c ng là ng

i ph i bi t làm cho v

c sung s

ng

i giúp đ ch ng l n lao khi ch ng làm nên

nghi p “c a ch ng cơng v ”. Khi v
thì: “Thu n v

đ

ch ng m t lòng u th

thu n ch ng tát b đơng c ng c n”. Hay v

bên nhau:
V ch ng nh đơi cu cu

10

ng nhau

ch ng ln



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ch ng thỡ i tr

c v g t gự theo sau
Ca cao

V

ch ng n

v i nhau ng

i ta khụng xột n cụng cỏn m xột

yờu th

KIL
OBO
OKS
.CO
M

n nhõn ngh a. H khụng vỡ c a c i ny n m cao h n h t chớnh l tỡnh
ng san s v i nhau Tụi t xột cụng, v ch ng xột nhõn ngh a.

Cú r t nhi u ng
ch ng:

i ch ng lm p lũng v , ng

i v

Ch ng khụn v

c i hi

V khụn ch ng

c nhi u bi c y trụng.

lm p lũng

Ca dao

Trong i s ng v

ch ng ph i bi t nh

ng nh n nhau thỡ m i gi

c trong m ngoi ờm. Ch ng t i v lui, ch ng ho v thu n. Ng

v

ph i bi t khộo lộo chi u ch ng, ph i bi t n

ng

i ph n l ng

trong m i trỏi tim ng
ch ng n
th

i

cụng gia chỏnh b i

i nhen nhúm ng n l a h ng trong m i gia ỡnh v
i ch ng. Ng

t t kia: i ch

i v

khụng th

l m t ng

n qu v nh ỏnh con. v khi v

i

ch ng

ng yờu nhau tr n ngh a v n tỡnh thỡ nh ng gỡ x u c a ch ng (v ) thỡ

trong con m t yờu th

L m im

ng y cỏi gỡ c ng p, c ng thi v nh anh chng:
i tỏm gỏnh lụng

Ch ng yờu ch ng b o t h ng tr i cho
ờm n m thỡ ngỏy o o

Ch ng yờu ch ng b o ngỏy cho vui nh
i ch thỡ hay n qu

Ch ng yờu ch ng b o v nh c m
Ca dao

hay nh bn tay khộo lộo c a ng

iv .

Ai lm cho c i tụi ng ng

Cho d a tụi khỳ cho ch ng tụi chờ

Ch ng chờ thỡ m c ch ng chờ
D a khỳ n u v i cỏ chờ ng t l
11



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Ca dao.
Và trong xã h i c thì nh ng ng
ch ng… đ

c bi u d

ng là nh ng t m g

đ c. S

tích hòn v ng phu bi u t

i v

giá

ng sáng v

ng cho ng

i v

KIL

OBO
OKS
.CO
M

v y ch

i con hi u d , ng
b

đ o

con ch

ch ng đánh gi c mãi khơng v đã hố núi.
Nh ng m t trái trong ng

ln

m i quan h

x a thì Nho giáo l i đ cao vai trò c a ng
trò c a ng

i v . M c dù v y khi t

nh ng m i quan h trong ng

v

ch ng ngày

i ch ng mà qn đi vai

ng Nho giáo đi vào V i t Nam

ln đ ã đ

c Vi t N am hố. Vì v y nó

khơng còn mang n ng tính ch t khn m u Nho giáo m à mang đ m
d u n v n hố ng

i V i t.

Nh ng nét đ p trong quan h v
đã tr

ch ng t

ngàn n m tr

thành khn m u đ o đ c m t nét đ p c a đ i s ng v

c gi
ch ng.

Nét đ p đó s khơng th theo th i gian mà nó ch bi n đ i cho phù
h p v i hồn c nh mà thơi.

2.5. Q uan h anh em - b n bè
Quan h

th

n m mà trong Nho giáo đ

quan h anh em - b n bè.
nên tơn ti tr t t

c p đ n

y chính là

ây c ng là m t m i quan h góp ph n t o

xã h i m t cách t

nhiên. Nó là chu n m c đ hồn

thi n n m nét đ p trong n m quan h c a ng ln.
Tr
nh

c h t anh em trong gia đ ình là quan h

máu d

u giúp đ

i nên ph i u th

máu m

ng q m n nhau. Anh ph i th

em, em ph i q m n tơn tr ng anh em.

quan h thiêng liêng:

Anh em nh

h t máu s đơi

(Ca dao)

Anh em nh

máu trên

th chân tay

Rách lành đùm b c d

hay đ

Ca dao.

12

đ n.

ng

ây là m t m i



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Tình ngh a anh em là tình ngh a q báu thiêng liêng nên con
ng

i ph i q tr ng đi u đó mà s ng cho t t, s ng cho đ p. “Em

thu n anh hồ là nhà có phúc”. Anh em đ ng bao gi

b c tình b c

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ngh a v i nhau:

Khơn ngoan đ i đáp ng

Gà cùng m t m ch

i ngồi

hồi đá nhau

T c ng

Anh em ph i giúp đ

nhau nh t là trong nh ng lúc khó kh n

ho n n n: “Ch ngã em nâng” thì cu c s ng đó m i là h nh phúc. Và
t t nh t ph i gi

đ

c m i quan h t t gi a anh em trong nhà:

ng cay c ng th ru t già.

Ng t ngào cho l m c ng là ng

i d ng.

Ca dao.

Quan h gi a ng
t t giúp đ

i v i ng

nhau. Nh ng ng

i trong xã h i ph i là m i quan h

i hàng xóm s ng v i nha u, anh em

s ng v i nhau ph i đ t tình ngh a lên hàng đ u. Khi anh em khơng
s ng g n nhau thì m i quan h v i hàng xóm láng gi ng là m t m i
quan h đ p đ c a ng

i Vi t Nam “Bán anh em xa mua lá ng gi ng

g n”, “hàng xóm t i l a t t đèn có nhau”. Và tình ngh a xóm làng là
m t tình c m đ p đ t

lâu đ i c a ơng cha ta. T ình c m y đơi khi

còn q giá thiêng liêng đùm b c l n nhau.
Lá lành đùm lá rách

Ca dao

Chính b i nh ng tình c m thiêng liêng
ln gi

y nên chúng ta ph i

gìn phát huy và phát tri n. N u làm đ

c đi u đó thì n

c

Vi t Nam s có m t n n v n hố tiên ti n đ m đà b n s c dân t c.
Bên c nh nh ng m t tích c c c a quan h

trong ng

ln th ì

c ng có nh ng quan n ng mang n ng tính ch t giáo lý, khn m u
c a Nho giáo. Và khi đ
đ p trong v n hố

ng x

c Vi t Nam hố thì nó đã t o ra m t né t
v i x ã h i c a ng
13

i Vi t N am.




KIL
OBO
OKS
.CO
M

THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

14



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
K T LU N
Qua nh ng tìm hi u v cái đ p, cái đ p trong quan h ng ln c a

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Nho giáo: Vua - tơi, th y - trò; b m - con cái; v - ch ng; anh em - b n
bè ta đã th y tốt lên nh ng nét đ p trong v n hố ng x . Nho giáo có
ngu n g c t

Trung Hoa khi đ

c truy n vào Vi t Nam đã đ

Vi t Nam bi n háo đã tr thành v n hố Nho giáo c a ng

c ng

i

i Vi t. Vì th

mà nh ng tính ch t hà k hồn c nh, khn m u c a giáo lý đã gi m b t
nh nhàng l p thành tơn ti tr t t
kh c trong ng

t

nhiên. Tuy v y nh ng quy đ nh hà

ln c ng gây nh h

ng đ n cái đ p nh ng nó ch là

m t ph n nh . Chính vì v y đã t o nên cái đ p trong ngh thu t ng x
đ p đ c a ng

i v i ng

i trong xã h i. Trong m i giai đo n l ch s

khác nhau thì quan ni m cái đ p
tinh hồ thì v n đ
đ i s ng con ng

ng x

c duy trì và phát tri n.

i ./.

15

là khác nhau. Và nh ng gì là
i u đó t o nên cái đ p trong



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
TI LI U THAM KH O
1.

o lm ng

ng - Nxb

HQGHN-

V n Khang.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

2. M h c i c

i - Nxb V n hoỏ - th thao - H Thuyờn.

3. M h c i c a ng - Nxb GD - Lờ V n D

ng-Lờ

ỡnh Phỳc - Lờ

H ng Võn.

4. N p s ng tỡnh c m ng

i Vi t - Nxb Lao ng - 2003.

5. L ch s tri t h c - Nxb Chớnh tr qu c gia , Nguy n H u Vui.
6.

nh h

ng c a Nho giỏo v i ch ngh a yờu n

c Vi t Nam truy n

th ng - Nxb KHXH-2000.

7. C s v n hoỏ Vi t Nam - Nxb Giỏo d c - Tr n Ng c Thờm.
8. M t s hi u bi t v tụn giỏo. Tụn giỏo
TCCT.
9.

o c h c - M

Huy.

Vi t Nam - Nxb Q ND -

h c v i s ng ngh thu t - Nxb KHXH.

10. Ngh thu t h c - Nxb

HQGHN.

V n Khang.

11. Nh ng ph m trự m h c c b n - I.U.B. Bo - Rep.
12. Nho h c giỏo d c v thi c - Nxb GD -950 Nguy n Th Long

16



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
M CL C
M

U ........................................................................................ 0

KIL
OBO
OKS
.CO
M

N I DUNG .................................................................................... 1
I. PH M TRÙ CÁI

P TRONG M

H C ................................. 1

1. Cái đ p ................................................................................. 1
2. Cái đ p trong xã h i .............................................................. 2
II. CÁI

P TRONG NG

LUÂN ............................................... 2

1. Cái đ p trong cách nhìn c a nho giáo .................................... 2
2. Cái đ p trong ng luân ......................................................... 4
2.1.Cái đ p trong quan h vua tôi ............................................ 4
2.2.Cái đ p trong quan h th y trò .......................................... 6
2.3.Quan h b m v i con cái và con cái v i b m .................. 7
2.4. Quan h v ch ng ............................................................ 9
2.5. Quan h anh em - b n bè .............................................. 12
K T LU N ................................................................................... 15
TÀI LI U THAM KH O .............................................................. 16

17