Giúp học sinh học tốt môn lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “sơ đồ tư duy

Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN TÂN BÌNH
TRƯỜNG THCS TÂN BÌNH

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
“ GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT BỘ MÔN LỊCH SỬ 9
THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY ”

GIÁO VIÊN : HUỲNH VĂN TUẤN EM
TỔ
: SỬ - ĐỊA - GDCD
NĂM HỌC: 2014 – 2015
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

1


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

LỜI NÓI ĐẦU
Một trong những nội dung quan trọng của đổi mới giáo dục hiện nay là đổi
mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của
học sinh. Đổi mới dạy học nói chung và đổi mới dạy học lịch sử nói riêng là một quá
trình được thực hiện thường xuyên và kiên trì, trong đó có nhiều yếu tố quan hệ chặt
chẽ với nhau. Dạy như thế nào? Học như thế nào? để đạt được hiệu quả học tập tốt
nhất là điều mong muốn của tất cả thầy cô giáo.
Phân môn Lịch sử là một bộ môn khoa học xã hội rất quan trọng trong nhà
trường. Nó giúp cho thế hệ trẻ hiểu được cội nguồn dân tộc, biết được quá khứ của

tổ tiên. Từ những hiện vật cụ thể, những sự kiện lịch sử, học sinh tự hào về truyền
thống dân tộc, tiếp theo, biết kế thừa và phát huy những tinh hoa của tổ tiên trong sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc ngày nay. Muốn làm sống dậy quá khứ của lịch
sử, mỗi bài dạy ở trên lớp ngoài việc cung cấp đầy đủ những kiến thức cơ bản cần
phải sử dụng một cách hợp lý, khéo léo đồ dùng dạy học mới tái hiện được sự việc
đã qua.
Để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học lịch
sử nói riêng, tôi xin trình bày một số kinh nghiệm về việc “Sử dụng sơ đồ tư duy
trong dạy học môn Lịch Sử 9 ”.
Qua thực tế giảng dạy, bản thân tôi đã kiểm chứng được việc sử dụng bản đồ tư
duy trong quá trình giảng dạy đã phát huy một cách tối đa tính sáng tạo, khả năng
phát triển tư duy của học sinh để nắm vững và khắc sâu kiến thức một cách logic qua
hình thức ghi chép bằng mạng liên tưởng với các màu sắc, hình ảnh, từ ngữ, đường
nét trong việc đào sâu kiến thức mới cũng như hệ thống hóa kiến thức cũ. Từ dó có
thể giúp các em tự tin hơn trong học tập.
Với việc nghiên cứu đề tài này, tôi mong muốn sẽ góp phần giúp giáo viên tiến
hành giờ dạy đạt hiệu quả cao hơn, học sinh tích cực hơn trong việc tiếp thu, chiếm
lĩnh kiến thức của bài học.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

2


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

ĐỀ TÀI
“GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT BỘ MÔN LỊCH SỬ 9
THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY”
A. PHẦN MỞ ĐẦU

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận
Việc học tập Lịch sử, cũng như học tập bất cứ bộ môn nào ở nhà trường đều
nhằm cung cấp kiến thức khoa học, hình thành thế giới quan khoa học, phẩm chất
đạo đức chính trị cho học sinh.
Trong những năm qua khi thực hiện chương trình thay sách giáo khoa, việc
đổi mới phương pháp dạy học đã được nhiều người quan tâm và khẳng định vai trò
quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học trong việc nâng cao chất lượng
dạy học. Bộ môn Lịch sử cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ sở của khoa học
lịch sử, nên đòi hỏi học sinh không chỉ nhớ mà còn phải hiểu và vận dụng kiến thức
đã học vào cuộc sống. Cho nên, cùng với các môn học khác, việc học tập Lịch sử đòi
hỏi phát triển tư duy, thông minh, sáng tạo. Đã có quan niệm sai lầm cho rằng học
Lịch sử chỉ cần học thuộc lòng sách giáo khoa, ghi nhớ các sự kiện - hiện tượng lịch
sử là đạt, không cần phải tư duy - động não, không có bài tập thực hành… Đây là
một trong những nguyên nhân làm suy giảm chất lượng môn học.
Điều quan trọng nhất trong trong việc đổi mới phương pháp dạy học là thầy
dạy thế nào để học sinh động não, làm thay đổi chất lượng hoạt động trí tuệ của học
sinh, làm phát triển trí thông minh, trí sáng tạo của các em. Hiện nay, trong quá trình
dạy học trên lớp, hoạt động trí tuệ chủ yếu của học sinh là ghi nhớ và tái hiện. Ở nhà,
học sinh tự học dưới dạng học bài và làm bài…nhưng về căn bản đã được hướng dẫn
ở lớp, nên hoạt động trí tuệ của học sinh vẫn nặng về rèn luyện trí nhớ và khả năng
tái hiện. Như vậy, rèn luyện năng lực tư duy, khả năng tưởng tượng, sáng tạo phát
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

3


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

triển trí tuệ, trí thông minh…của học sinh nói chung, được xem là nhiệm vụ chủ yếu,
nhiệm vụ quan trọng nhất của quá trình dạy học hiện đại. Vì vậy, then chốt của việc
đổi mới phương pháp dạy học là điều chỉnh mối quan hệ giữa tái hiện và sáng tạo,
đến việc tăng cường các phương pháp sáng tạo nhằm đổi mới tính chất hoạt động
nhận thức của học sinh trong quá trình dạy học.
2. Cơ sở thực tiễn
Dạy học Lịch sử là dạy những gì đã xảy ra trong quá khứ, mỗi bài học đều có
rất nhiều sự kiện và khái niệm lịch sử học sinh phải nhớ và hiểu. Trong thực tế hiện
nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần là nhớ kiến thức
một cách máy móc mà chưa rèn luyện kỹ năng tư duy. Học sinh chỉ học bài nào biết
bài đấy, nhớ các kiến thức lịch sử một cách rời rạc và rất nhanh quên.
Ngoài ra, do quan niệm sai lệch về vị trí, chức năng của môn lịch sử trong đời
sống xã hội. Một số học sinh và phụ huynh có thái độ xem thường bộ môn lịch sử,
coi đó là môn học phụ, môn học thuộc lòng, không cần đầu tư công sức nhiều, dẫn
đến hậu quả học sinh không nắm đựơc những sự kiện lịch sử cơ bản, nhớ sai, nhầm
lẫn kiến thức lịch sử là hiện tượng khá phổ biến trong thực tế ở nhiều trường.
Qua nhiều năm giảng dạy lịch sử, bản thân tôi luôn trăn trở để tìm ra những
phương pháp giúp học sinh hứng thú học tập bộ môn hơn và đạt kết quả cao hơn.
Một trong những phương pháp có hiệu quả tôi đã thực hiện gây hứng thú học tập cho
học sinh là sử dụng các sơ đồ để dạy và củng cố bài học. Trên cơ sở đó, bản thân tôi
đã chọn đề tài nhỏ về đổi mới phương pháp dạy học: Giúp học sinh học tốt bộ môn
Lịch sử ở trường THCS thông qua việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học dạy học
II. MỤC ĐÍCH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Giúp học sinh dễ nhớ: lịch sử là những gì đã trải qua trong quá khứ. Do vậy,
bộ môn cung cấp một lượng kiến thức rất lớn trong một khoảng thời gian hạn hẹp.Vì
thế, mô hình hoá kiến thức lịch sử sẽ giúp các em dễ học dễ nhớ, khắc sâu kiến
thức.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

4

Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

Giúp học sinh hiểu được bản chất, quy luật phát triển của lịch sử, lịch sử bao
giờ cũng phát triển theo chiều đi lên. Cái xuất hiện sau thường tiến bộ hơn cái trước
nó. Quy luật của lịch sử là không có cái gì tự nhiên sinh ra hay mất đi. Mà bao giờ
nó cũng kèm theo những căn nguyên nhất định.
Ví dụ: Lịch sử đấu tranh của dân tộc ta từ 1858-nay không phải ngẫu nhiên
lại lần lượt đào thải hai con đường cứu nước: phong kiến và tư sản. Mà chính do
những hạn chế của hai con đường này đã dẫn tới hàng loạt phong trào yêu nước –
con đẻ của nó bị thất bại và mục tiêu giành độc lập không đạt được. Chỉ đến khi con
đường vô sản xuất hiện, vừa khắc phục những điểm yếu của hai con đường trước nó,
vừa chứng minh bằng những thắng lợi của mình. Vì vậy, con đường vô sản thực sự
được lựa chọn…
Do đó, hệ thống hoá kiến thức giúp học sinh so sánh, đánh giá, lý giải vấn đề.
Nhờ vậy mà hiểu được lịch sử, phát triển tư duy logic trong nhận thức lịch sử.
Để thực hiện tốt đề tài nghiên cứu bản thân đã thực hiện các nhiệm vụ:
- Nghiên cứu các tài liệu về “ Phương pháp dạy học Lịch sử”
- Thao giảng, dự giờ đồng nghiệp trao đổi rút kinh nghiệm qua từng tiết dạy.
- Nghiên cứu tài liệu gây hứng thú về dạy học lịch sử.
- Nghiên cứu tài liệu tâm lí học
- Sách giáo khoa, sách giáo viên lịch sử.
- Kiểm tra đánh giá học sinh và làm bài để từ đó có điều chỉnh và bổ sung hợp
lí.
- Phương pháp thực nghiệm, đối chiếu, so sánh.
III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đề tài xoay quanh việc nghiên cứu giảng dạy và học tập của các em học sinh
lớp 9 với việc sử dụng “Bản đồ tư duy trong dạy học lịch sử 9”. Đối tượng nghiên

cứu mà tôi áp dụng là học sinh lớp 9 trường THCS Tân Bình.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

5


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

B. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
Trong phương pháp dạy học trước đây thì việc dạy học bằng bản đồ tư duy đã
được áp dụng, như vẽ sơ đồ hay biểu bảng nhưng ở mức độ đơn giản áp dụng không
thường xuyên. Còn đối với phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy hiện nay là một
phương pháp được thực hiện với mức độ cao và ưu điểm vượt trội nhằm phát huy
tính chủ động sáng tạo của học sinh trong việc tìm tòi, đào sâu hay mở rộng một ý
tưởng,… bằng việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét và chữ viết với sự tư duy
tích cực. Cùng một chủ đề nhưng có thể trình bày dưới dạng bản đồ tư duy theo một
cách riêng, với cách dùng màu sắc, hình ảnh và cụm từ diễn đạt khác nhau. Chính từ
đó mà việc lập bản đồ tư duy luôn phát huy được khả năng sáng tạo của mỗi giáo
viên và học sinh.
Trong dạy học lịch sử, do không trực tiếp quan sát các sự kiện nên phương
pháp trực quan góp phần quan trọng trong việc tạo biểu tượng cho học sinh, cụ thể
hóa các sự kiện nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nhiều bài dạy lịch sử có rất
nhiều thông tin và sự kiện học sinh không thể nhớ hết, nhưng GV hệ thống bằng bản
đồ tư duy thì bài học sẽ trở nên ngắn gọn và dễ hiểu. Qua thực tế giảng dạy bản thân
xin đưa ra một số kinh nghiệm nhỏ trong việc sử dụng bản đồ tư duy để dạy học bộ
môn lịch sử
II. CƠ SỞ THỰC TIỂN

Bản đồ tư duy (BĐTD) là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để
mở rộng và đào sâu các ý tưởng. BĐTD một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, có thể
miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét,
màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con người
khai thác tiềm năng vô tận của bộ não.
Cơ chế hoạt động của BĐTD chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng
lưới liên tưởng (các nhánh). BĐTD là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

6


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

nhau vì vậy có thể vận dụng BĐTD vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến
thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chương.
Vì thế, vận dụng bản đồ tư duy trong dạy học lịch sử sẽ giúp học sinh có
phương pháp học hợp lý, nhằm phát huy tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh
một cách triệt để
Việc thể hiện bản đồ tư duy có thể được vẽ trên giấy bìa, bảng, sử dụng bút
chì, màu, phấn,… hoặc có thể thiết kế trên Powerpoint hay các phần mềm tin học
chuyên dùng để hỗ trợ việc thiết kế bản đồ tư duy”. Với phương pháp này không chỉ
phát triển được trí tuệ của học sinh qua khả năng vẽ và viết ngắn gọn, cô đọng nội
dung bài học trên bản đồ tư duy, mà các em học sinh còn hệ thống được kiến thức
khi tổng hợp và chọn lọc ý để trình bày trên bản đồ.
Với hình thức trình bày kết hợp hình vẽ, chữ viết và sự vận dụng kiến thức
trong sách vở và trong cuộc sống đã khiến cho bài học thêm sinh động và hấp dẫn
hơn. Đây là phương pháp hỗ trợ tích cực cho tiết dạy, ôn tập kiến thức cho học sinh
một cách khoa học. Qua đó học sinh ghi nhớ sâu sắc kiến thức, tránh được kiểu học

vẹt, học thuộc lòng một cách máy móc”
III. THỰC TRẠNG
1. Ưu ®iÓm:

1.1. VÒ phÝa gi¸o viªn:
Hiện nay, việc dạy và học đang được áp dụng nhiều phương pháp dạy học tích
cực để từng bước chuyển dần cách dạy học từ chỗ trang bị kiến thức cho học sinh
sang dạy cho học sinh cách tiếp cận và chiếm lĩnh kiến thức. Từ đó, vận dụng kiến
thức vào thực tế và biến đổi thành kỹ năng cho riêng bản thân mình. Việc áp dụng
phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy kết hợp với các phương pháp học nhóm,
công nghệ thông tin,… vào trong giảng dạy hiện đang là công cụ phù hợp và đạt
hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy và học trong giáo dục hiện nay. Đây là một
phương pháp mới, nhưng tính hiệu quả rất cao. Qua thực tế giảng dạy, bản thân thấy
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

7


ti: Giỳp hc sinh hc tt mụn Lch s 9 thụng qua vic s dng S t duy
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

tõm c vỡ phng phỏp ny giỳp cho hc sinh phỏt huy c s t tin, s logic,
sỏng to v phỏt trin c kh nng t duy... Ngoi ra, dy hc bng bn t duy
giỳp cho hc sinh thuc bi ngay ti lp, nh nhanh, nh sõu v chớnh xỏc ni dung
bi hc ca mỡnh. c bit, i vi phng phỏp ny cũn giỳp cho hc sinh khụng
nhm chỏn m luụn sụi ni v ho hng trong tit hc, t ú to c iu kin cho
hc sinh tp trung tho lun v cựng tỡm ra vn ct lừi trong ni dung ca bi hc.
Vi phng phỏp ny buc hc sinh phi ch ng trong vic hc ca mỡnh, t ú
m hiu qu trong vic hc khụng ngng c nõng cao.

1.2. Về phía học sinh:
Học sinh đa số chú ý nghe giảng, tập trung suy nghĩ trả lời các câu hỏi mà
giáo viên đặt ra nh- các em đã chuẩn bị bài mới ở nhà, trả lời các câu hỏi cuối mục
trong bài cho nên khi học các em luôn chú ý để nắm chắc bài hơn.
Đa số học sinh đều tích cực thảo luận nhóm và đã đ-a lại hi quả cao trong quá
trình lĩnh hội kiến thức.
Học sinh yếu kém đã và đang cố gắng nắm bắt các kiến thức trọng tâm cơ bản
thông qua các hoạt động học nh- thảo luận nhóm, vấn đáp, đọc sách giáo khoacác
em đã mạnh dạn khi trả lời các câu hỏi hay ghi nhớ các sự kiện, nhân vật, một quá
trình cách mạng trong việc chiếm lĩnh kiến thức của mình.
2. Hạn chế:

2.1. Về phía giáo viên:
Vẫn còn một số ít giáo viên ch-a thực sự thay đổi hoàn toàn ph-ơng pháp dạy
học cho phù hợp với từng tiết dạy, ch-a tích cực hoá hoạt động của học sinh tạo điều
kiện cho các em suy nghĩ , chiếm lĩnh và nắm vững kiến thức nh- vẫn còn sử dụng
ph-ơng pháp dạy học thầy nói, trò nghe , thầy đọc, trò chép . Do đó nhiều học
sinh ch-a nắm vững đ-ợc kiến thức mà chỉ học thuộc một cách máy móc, trả lời câu
hỏi thì nhìn vào sách giáo khoa hoàn toàn...
Đa số giáo viên ch-a nêu câu hỏi nhận thức đầu giờ học tức là sau khi kiểm tra
bài cũ giáo viên vào bài luôn mà không giới thiệu bài qua việc nêu câu hỏi nhận thức,
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Hunh Vn Tun Em

8


ti: Giỳp hc sinh hc tt mụn Lch s 9 thụng qua vic s dng S t duy
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

điều này làm giảm bớt sự tập trung, chú ý bài học của học sinh ngay từ hoạt động

đầu tiên.
Một số tiết học giáo viên chỉ nêu vài ba câu hỏi và huy động một số học sinh
khá, giỏi trả lời, ch-a có câu hỏi giành cho đối t-ợng học sinh yếu kém .Cho nên đối
t-ợng học sinh yếu kém ít đ-ợc chú ý và không đ-ợc tham gia hoạt động, điều này
làm cho các em thêm tự ti về năng lực của mình và các em cảm thấy chán nản môn
học của mình.

2.2. Về phía học sinh:
Học sinh th-ờng trả lời câu hỏi giáo viên đặt ra thông qua việc nhìn sách giáo
khoa và nhắc lại, ch-a có sự độc lập t- duy. Một số học sinh còn đọc nguyên bn
sách giáo khoa để trả lời câu hỏi.
Học sinh còn l-ời học và ch-a có sự say mê môn học, một số bộ phận học sinh
không chuẩn bị bài mới ở nhà, không làm bài tập đầy đủ, trên lớp các em thiếu tập
trung suy nghĩ. Cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện t-ợng, nhân vật lịch sử....còn
yếu.
Học sinh chỉ có trả lời đ-ợc những câu hỏi dễ, đơn giản (nh- trình bày), còn
một số câu hỏi tổng hợp, phân tích, giải thích, so sánh...thì học sinh còn rất lúng túng
khi trả lời hoặc trả lời thì mang tính chất chung chung.....
IV. GII PHP THC HIN
1. Chun b:
Nghiờn cu k ti liu tp hun v s dng bn t duy trong dy hc.
Ti v luyn tp s dng phn mn thit k bn t duy.
Luyn tp v bn t duy bng phng phỏp th cụng: trờn mỏy, trờn bng.
Lp k hoch hng dn hc sinh cỏc bc v bn t duy vo tp.
La chn ni dung, bi ging phự hp s dng bn t duy.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Hunh Vn Tun Em

9

Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

2. Hướng dẫn học sinh vẽ bản đồ:
Bước 1: chọn từ trung tâm
Bước 2: xác định các nhánh cấp 1
Bước 3 xác định các nhánh cấp 2 theo từng nhánh cấp 1
Lưu ý: hướng dẫn học sinh phân biệt cấp độ của các nhánh bằng màu sắc, kí
tự hình học hoặc kí tự hình học hoặc bằng cách của riêng các em. Điều này sẽ dẫn
đến sự sáng tạo riêng từng học sinh giúp các em nhớ được nội dung bài, tác phẩm
của mình.
Ví dụ 1:
BÀI 5: CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á
Giáo viên tổ chức khai thác kiến thức bài học thông qua những kênh chữ
trong sách giáo khoa và yêu cầu học sinh vẽ bản đồ tư duy về quá trình hình thành
và phát triển của tổ chức ASEAN, sau đó Giáo viên kết luận bằng sơ đồ của mình
như sau:

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

10


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

BÀI 5: CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

11


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

Qua bản đồ tư duy này giúp học sinh nắm một cách khái quát về tình hình
Đông Nam Á trước và sau năm 1945.
Sự ra đời của tổ chưc ASEAN, vai trò của nó với sự phát triển của các nước
trong khu vực Đông Nam Á.
Ví dụ 2:
BÀI 8 :NƯỚC MĨ
Giáo viên hình thành bản đồ tư duy phần I , thì học sinh sẽ dễ nhớ bài và khi
nhìn vào bản đồ tư duy, học sinh thấy được tình hình kinh tế Mĩ sau chiến tranh và
học sinh có thể tự hình thành bản đồ tư duy theo ý tưởng của mình.
Đây là dạng bài không có sơ đồ được vẽ sẵn trong sách giáo khoa, không yêu
cầu học sinh kĩ năng vẽ sơ đồ, mục tiêu của phần 1 làm cho học sinh hiểu rõ được
sau chiến tranh thế giới thứ hai, Mĩ đã vươn lên trở thành nước tư bản giàu mạnh
nhất về kinh tế, khoa học- kĩ thuật và quân sự trong thế giới tư bản chủ nghĩa.
Để thực hiện mục tiêu rèn luyện kĩ năng tôi đã tổ chức hoạt động dạy học như
sau:
- Bước 1: Học sinh đọc kênh chữ ở sách giáo khoa “I. TÌNH HÌNH KINH TẾ
NƯỚC MĨ SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI” trang 33 SGK lịch sử 9
- Bước 2: Cho học sinh hoạt động theo 6 nhóm, dựa trên thông tin của kênh
chữ để vẽ bản đồ tư duy về tình hình kinh tế Mĩ sau chiến tranh thế giới thứ hai.
- Bước 3: Các nhóm vẽ bản đồ tư duy trên bản phụ và trình bày bản đồ bằng
lời nói sau khi giáo viên yêu cầu.
- Bước 4: Học sinh nhận xét, bổ sung hoàn chỉnh phần bản đồ, giáo viên kết
luận, đánh giá hoạt động của học sinh.
- Bước 5: Học sinh quan sát tự vẽ sơ đồ vào vở.

Với hình thức tổ chức hoạt động dạy đã nêu trên, giáo viên đã cho học sinh
hoạt động dưới hình thức nhóm, học sinh đã tự hoạt động dựa trên phần kiến thức

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

12


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

tiếp thu từ kênh chữ, các em trong nhóm có thể đưa ra nhiều ý kiến khác nhau. Trên
cơ sở kênh chữ trong sách giáo khoa các em có thể vẽ sơ đồ như sau:

BÀI 8 :NƯỚC MĨ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

13


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

Ví dụ 3:
BÀI 14: VIỆT NAM SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

14

Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

Việc dạy học qua bản đồ tư duy giúp học nắm được nguyên nhân, mục đích,
đặc điểm và nội dung của chương trình khai thác thuộc địa lần thứ hai của thực dân
pháp.
Những thủ đoạn thâm độc về chính trị, văn hóa, giáo dục của thực dân Pháp
nhằm phục vụ cho công cuộc khai thác.
Tình hình phân hóa xã hội Việt Nam sau chương trình khai thác thuộc địa lần
thứ hai của thực dân Pháp và thái độ chính trị, khả năng cách mạng của các giai cấp.
Ví dụ 4:
BÀI 18: ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM RA ĐỜI

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

15


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

BÀI 18: ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM RA ĐỜI
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

16


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

Giáo viên khai thác kiến thức bài học qua bản đồ tư duy sẽ giúp học sinh nắm
đươc quá trình thành lập Đảng Công sản Việt Nam diễn ra trong bối cảnh lịch sử
thời điểm và không gian nào?
Nội dung chủ yếu của hội nghị thành lập Đảng.
Những nội dung chính của Luận cương chính trị năm 1930.
Ý nghĩa việc thành lập Đảng
Ví dụ 5:
BÀI 26: BƯỚC PHÁT TRIỂN CỦA CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN
QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1950 – 1953)
Sau khi dạy xong mục I: Hoàn cảnh lịch sử mới và chiến dịch Biên giới thu
– đông 1950, giáo viên có thế nhấn mạnh kiến thức lại nội dung kiến thức bài học
này một cách đầy đủ và trực quan bằng BĐTD mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn, qua đó
học sinh sẽ hứng thú, nhớ lâu, nắm chắc bài học hơn.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

17


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

Qua việc củng cố nội dung bài học theo hình thức này học sinh sẽ nhỡ lâu,
nhớ kỹ nội dung bài học và phát huy được tính sáng tạo, tư duy của mình, giúp các
em yêu thích môn Lịch sử hơn.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

18

Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

V. KẾT QUẢ TỪ VIỆC ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY BẰNG SƠ
ĐỒ TƯ DUY – HỌC KÌ I - NĂM HỌC 2013 – 2014
Việc kết hợp dùng bản đồ giáo khoa, bản đồ tư duy lịch sử, bảng thống kê sự
kiện lịch sử minh họa tranh ảnh....trình bày rõ nội dung bài học, thu hút sự chú ý của
học sinh. Việc hấp dẫn các em ở đây không chỉ là màu sắc, đường nét trên bản đồ,
của sự kiện lịch sử.... mà còn chính là nội dung của bản đồ, sơ đồ.... phù hợp với yêu
cầu giáo dưỡng của bài học. Việc sử dụng đồ dùng trực quan trong bài học trên làm
cho không khí lớp học thêm sôi nổi, học sinh học tập một cách hào hứng. Giáo viên
không chỉ một mình thuyết minh bài giảng mà học sinh cùng giáo viên giải quyết
các nội dung bài giảng theo bản đồ tư duy, bảng thống kê , bản đồ có minh họa.
Việc sử dụng bản đồ tư duy sẽ tác động đến học sinh bằng nhiều hướng : học
sinh vừa nghe, vừa nhìn, vừa suy nghĩ, vừa hoạt động tư duy, vừa hoạt động bằng
ngôn ngữ. Sự hấp dẫn đối với học sinh trong giờ học này được nảy sinh từ yêu cầu
mới tìm tòi, hiểu biết.
Sau đây là kết qủa khảo sát chất lượng sau khi áp dụng đề tài:
BẢNG ĐỂM THỐNG KÊ TRUNG BÌNH MÔN LỊCH SỬ 9
Năm học: 2013 – 2014
HỌC KÌ I ( 2013 – 2014 )
Giỏi

Khá

Yếu

T.Bình

Kém

Trên - TB

T
T

Lớp

Sĩ
Số

SL

(%)

SL

(%)

SL

(%)

SL

(%)

SL

(%)

SL

(%)

1

9/8

40

12

30.0%

16

40.0%

10

25.0%

2

5.0%

0

0.0%

38

95.0%

2

9/9

41

13

31.7%

16

39.0%

9

22.0%

3

7.3%

0

0.0%

38

92.7%

3

9/10

40

9

22.5%

18

45.0%

10

25.0%

3

7.5%

0

0.0%

37

92.5%

4

9/11

39

17

43.6%

15

38.5%

7

17.9%

0

0.0%

0

0.0%

39

100.0%

5

9/12

38

34

89.5%

3

7.9%

1

2.6%

0

0.0%

0

0.0%

38

100.0%

6

9/13

34

27

79.4%

5

14.7%

1

2.9%

1

2.9%

0

0.0%

33

97.1%

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

19


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

CẢ NĂM (2013 – 2014 )
TT LỚP

GIỎI
KHÁ
T.BÌNH
SĨ
SỐ SL TL(%) SL TL(%) SL TL(%)

YẾU

KÉM

TRÊN - TB

SL TL(%) SL TL(%) SL

TL(%)

1

9/4

40

12

30.0%

20

50.0%

8

20.0%

0

0.0%

0

0.0%

40

100.0%

2

9/8

39

12

30.8%

15

38.5%

9

23.1%

2

5.1%

1

2.6%

36

92.3%

3

9/9

40

11

27.5%

12

30.0%

12

30.0%

5

12.5%

0

0.0%

35

87.5%

4

9/10

40

17

42.5%

17

42.5%

6

15.0%

0

0.0%

0

0.0%

40

100.0%

5

9/11

39

27

69.2%

11

28.2%

1

2.6%

0

0.0%

0

0.0%

39

100.0%

6

9/12

38

32

84.2%

4

10.5%

2

5.3%

0

0.0%

0

0.0%

38

100.0%

7

9/13

33

30

90.9%

3

9.1%

0

0.0%

0

0.0%

0

0.0%

33

100.0%

8

8/8

43

18

41.9%

23

53.5%

2

4.7%

0

0.0%

0

0.0%

43

100.0%

9

8/9

44

24

54.5%

14

31.8%

4

9.1%

2

4.5%

0

0.0%

42

95.5%

10

8/11

35

33

94.3%

2

5.7%

0

0.0%

0

0.0%

0

0.0%

35

100.0%

11

8/12

32

27

84.4%

5

15.6%

0

0.0%

0

0.0%

0

0.0%

32

100.0%

12

8/13

42

30

71.4%

10

23.8%

2

4.8%

0

0.0%

0

0.0%

42

100.0%

13

8/14

43

25

58.1%

12

27.9%

5

11.6%

1

2.3%

0

0.0%

42

97.7%

THỐNG KÊ TRUNG BÌNH HỌC KỲ I MÔN LỊCH SỬ 9 (NH: 2014 – 2015)
TT LỚP
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14

9/1
9/2
9/3
9/4
9/5
8/1
8/2
8/3
8/4
8/5

8/6
8/7
8/8
8/13

GIỎI
KHÁ
SĨ
SỐ SL TL(%) SL TL(%)
44 30 68.2% 10 22.7%
44 30 68.2% 10 22.7%
40 29 72.5% 7
17.5%
39 12 30.8% 6
15.4%
40
8 20.0% 11 27.5%
43 17 39.5% 10 23.3%
42 19 45.2% 13 31.0%
45 16 35.6% 16 35.6%
41
5 12.2% 6
14.6%
42
3
7.1%
5
11.9%
39
5 12.8% 2

5.1%
42
6 14.3% 5
11.9%
40
2
5.0%
6
15.0%
39 11 28.2% 9
23.1%

T.BÌNH
SL TL(%)
3
6.8%
3
6.8%
2
5.0%
14 35.9%
7
17.5%
12 27.9%
6
14.3%
7
15.6%
16 39.0%
21 50.0%

19 48.7%
16 38.1%
13 32.5%
13 33.3%

YẾU
KÉM
TRÊN - TB
SL TL(%) SL TL(%) SL TL(%)
0
0.0%
1
2.3% 43 97.7%
1
2.3%
0
0.0% 43 97.7%
2
5.0%
0
0.0% 38 95.0%
4 10.3% 3
7.7% 32 82.1%
6 15.0% 8 20.0% 26 65.0%
2
4.7%
2
4.7% 39 90.7%
1
2.4%

3
7.1% 38 90.5%
4
8.9%
2
4.4% 39 86.7%
5 12.2% 9 22.0% 27 65.9%
10 23.8% 3
7.1% 29 69.0%
3
7.7% 10 25.6% 26 66.7%
3
7.1% 12 28.6% 27 64.3%
5 12.5% 14 35.0% 21 52.5%
3
7.7%
3
7.7% 33 84.6%

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

20


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

C. KẾT LUẬN
I. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI
Đồ dùng trực quan có vai trò rất lớn trong việc giúp học sinh nhớ kĩ hiểu sâu

những kiến thức lịch sử. Chính vì thế để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch
sử, người giáo viên phải luôn sử dụng tốt các phương dạy học lịch sử một cách
nhuần nhuyễn, trong những phương pháp đó việc sử dụng bản đồ tư duy cũng có tác
dụng rất lớn . bản đồ tư duy chính là một đồ dùng trực quan rất sinh động thể hiện sự
sáng tạo cao của người giáo viên.
Trong những năm qua, công tác thiết bị trường học đã có nhiều thay đổi và đạt
những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên những đồ dùng dạy học được trang cấp chưa
đủ để phục vụ cho nội dung chương trình sách giáo khoa...chính vì thế phong trào tự
làm đồ dùng dạy học là một hoạt động có ý nghĩa quan trọng trong quá trình dạy
học.

Việc tự làm bản đồ dạy học được đề cập đến trong đề tài này mang ý nghĩa

thể hiện sự sáng tạo của giáo viên nhằm giải quyết nhu cầu thực tiễn của giáo viên
để thực hiện đổi mới phương pháp phù hợp với khả năng sư phạm của mình, với đặc
điểm của lớp học, người học và môn học. Đồ dùng dạy học này, do chính giáo viên
thiết kế cho phù hợp từng bài dạy giúp học sinh lĩnh hội kiến thức nhanh chóng và
hiệu quả. Với việc bản đồ hóa các kiến thức trong mỗi bài học giáo viên có thể phần
nào tạo hứng thú học tập cho học sinh và nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử trong
tình hình hiện nay.
II. KHẢ NĂNG ÁP DỤNG
Để đổi mới phương pháp dạy học đạt hiểu quả cao, chúng ta cần chú ý:
- Tùy vào nội dung của từng bài, từng tiết học và đặc biệt là đặc điểm của lớp
học mà giáo viên thiết kế bài giảng bằng bản đồ tư duy.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

21

Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

- Khi sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học cần phải chuẩn bị câu hỏi với nhiều
cấp độ khác nhau.
- Cần tạo không khí vui vẻ, thoải mái trong tiết học giúp học sinh ít bị nhàm
chán và có thể tự tin hơn phát triển tư duy của mình.
- Hướng dẫn học sinh cách dọc bản đồ.
- Tổ chức vẽ theo nhóm trong đó có học sinh giỏi, khá, trung bình, yếu.
- Khi gọi học sinh trình bày chú ý câu hỏi căn cứ theo nội dung tư duy của các
em.
- Chấm điểm tốt, động viên khuyến khích, các bản đồ có chất lượng tốt, gợi ý
điều chỉnh các bản đồ chưa đạt yêu cầu.
- Luôn tìm tòi, sáng tạo và đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá.
Tìm kiếm và thiết kế các tiết dạy cùng với tranh ảnh, tư liệu minh họa chính xác phù
hợp với nội dung bài. Giáo viên cần phải có tâm huyết, phải thật sự quan tâm, động
viên, yêu thương giúp đỡ các em, giúp các em có niềm tin về bản thân trong học tập.
III. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Có thể nói đổi mới phương pháp dạy học trong đó có đổi mới phương pháp
dạy học lịch sử có ý nghĩa quan trong để nâng cao chất lượng môn học. Việc vận
dụng các phương pháp, phương tiện đồ dùng dạy học vào trong bài học là cần thiết
để giúp học sinh có cái nhìn trực quan về lịch sử, hiểu rỏ, hiểu đúng, hiểu sâu về
lịch sử. Có như vậy các em mới nắm vừng kiến thức lịch sử. Tuy nhiên việc vận
dụng các thiết bị dạy học đó cũng cần khéo léo, linh hoạt nếu không sẽ làm cho bài
học khuôn mẫu, cứng nhắc hoặc không kích hợp. Việc vận dụng các phương tiện
dạy học cần phải đảm bảo nâng cao chất lượng giảng dạy.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

22

Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

IV. ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ
Trªn ®©y lµ mét sè kinh nghiÖm nhá cña bản thân trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y
m«n lÞch sö, hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, rÊt
mong ®-îc sù gãp ý ch©n thµnh cña quý ®ång nghiÖp.
Xin chân thành cảm ơn !
Tân Bình, ngày 4 tháng 2 năm 2015
Người thực hiện

Huỳnh Văn Tuấn Em

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

23


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

NHẬN XÉT VÀ ĐỀ NGHỊ CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG
Đã thông qua xét duyệt của Hội đồng Khoa học cấp trường
Với nhận xét và đề nghị như sau:
SKKN có giá trị:

Đã tiến hành kiểm nghiệm tại:
Vào thời gian:

Và mang lại kết quả:
Đề nghị Hội đồng SKKN Quận công nhận SKKN đạt cấp:
Năm học 2014 - 2015
Tân Bình, ngày

tháng

năm 2015

TM. HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
CHỦ TỊCH

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

24


Đề tài: Giúp học sinh học tốt môn Lịch sử 9 thông qua việc sử dụng “Sơ đồ tư duy”
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------

NHẬN XÉT VÀ ĐỀ NGHỊ CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CẤP QUẬN
Đã thông qua xét duyệt của Hội đồng Khoa học cấp Quận
Với nhận xét và đề nghị như sau:
SKKN có giá trị:

Đã tiến hành kiểm nghiệm tại:
Vào thời gian:
Và mang lại kết quả:
Đề nghị Hội đồng SKKN Quận công nhận SKKN đạt cấp:
Năm học 2014 - 2015

Tân Bình, ngày

tháng

năm 2015

TM. HỘI ĐỒNG KHOA HỌC
CHỦ TỊCH

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Huỳnh Văn Tuấn Em

25