Thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Bến Tre

H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H

CHÍ MINH

NGÔ V N B O

Th c hi n Quy ch dân ch

c s

trên đ a bàn t nh B n Tre - th c tr ng và gi i pháp

Chuyên ngành : Ch ngh a xã h i khoa h c
Mã s

: 60 22 85

LU N V N TH C S TRI T H C
Ng

ih

ng d n khoa h c: TS.NGUY N AN NINH

Hà N i - 2005

1


M CL C
Trang

U

M
Ch

4

ng 1: TH C HI N QUY CH

LÀ M T PH

DÂN CH

NG TH C PHÁT TRI N DÂN CH

CH NGH A

N

C

S

XÃ H I

C TA

9

1.1. Nh n th c chung v th c hi n Quy ch dân ch

c s
9

1.2. Ti p t c th c hi n Quy ch dân ch
th c phát tri n dân ch xã h i ch ngh a
Ch

n

c s - m t ph
c ta

28

ng 2: THÀNH T U, H N CH VÀ NH NG V N

T RA TRONG QUÁ TRÌNH TH C HI N QUY CH
CH

C

ng

S

DÂN

C A T NH B N TRE

41

2.1. B i c nh và nh ng y u t c b n tác đ ng t i quá trình th c
hi n quy ch dân ch

c s t nh B n Tre

41

2.2. Nh ng thành t u và h n ch c a quá trình th c hi n Quy
ch dân ch

c s c a t nh B n Tre

46

2.3. Nh ng v n đ đ t ra trong quá trình th c hi n Quy ch dân
ch

c s trên đ a bàn t nh B n Tre
Ch

PHÁP CH
DÂN CH

ng 3: NH NG PH

NG H

64

NG C

B N VÀ GI I

Y U GÓP PH N TH C HI N T T QUY CH
C

S

TRÊN

A BÀN T NH B N TRE TH I

GIAN T I
3.1. Nh ng ph

69
ng h

ng c b n

69

3.2. Nh ng gi i pháp ch y u nh m th c hi n t t Quy ch dân
ch

c s trên đ a bàn t nh B n Tre th i gian t i

74

2


K T LU N
88
DANH M C TÀI LI U THAM KH O
90
PH L C
96

NH NG CH

VI T T T TRONG LU N V N

CNXH

: Ch ngh a xã h i

CNH, H H

: Công nghi p hóa, hi n đ i hóa

GCCN

: Giai c p công nhân

H ND

: H i đ ng nhân dân

HTCT

: H th ng chính tr

MTTQ

: M t tr n T qu c

QCDC

: Quy ch dân ch

TBCN

: T b n ch ngh a

UBND

: y ban nhân dân

XHCN

: Xã h i ch ngh a

3


4

U

M
1. Tính c p thi t c a đ tài

Dân ch không ch là b n ch t, mà còn là m c tiêu và đ ng l c đ th c
hi n th ng l i s nghi p đ i m i đ t n

c ta theo đ nh h

ng XHCN. “Không

th có m t CNXH th ng l i mà l i không th c hi n dân ch hoàn toàn” [38,
tr.324]. Vì v y, m r ng dân ch XHCN, phát huy quy n làm ch c a nhân dân
lao đ ng trên t t c các l nh v c c a đ i s ng xã h i trong giai đo n hi n nay là
m t v n đ c p thi t. Ch có phát huy quy n làm ch th t s c a nhân dân trong
quá trình ho ch đ nh và t ch c th c hi n các ch tr
pháp lu t c a Nhà n

c theo ph

ki m tra” m i huy đ ng đ

ng c a

ng, chính sách

ng châm: “Dân bi t, dân bàn, dân làm, dân

c s c m nh t ng h p c a toàn dân trong s nghi p

công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t n

c.

áp ng yêu c u c a giai đo n phát tri n m i, nh ng n m qua,
Nhà n

ng và

c ta đã ban hành nhi u Ngh đ nh, Ch th quan tr ng nh m phát huy

quy n làm ch , s c sáng t o c a nhân dân đ phát tri n kinh t , n đ nh chính
tr , phát tri n xã h i: Ch th 30- CT/TW c a B Chính tr v xây d ng và th c
hi n Quy ch dân ch

c s ; Ch th 22/1998/CT-TTg c a Th t

ph v vi c tri n khai th c hi n QCDC

ng Chính

xã; Ngh đ nh s 79/2003/N -CP c a

Chính ph ban hành quy ch th c hi n dân ch

xã,... ây là m t b

c ti n l n

th hi n s quy t tâm c ng c , hoàn thi n và phát tri n n n dân ch XHCN c a
ng và Nhà n

c ta, đ ng th i c ng là ph

m c tiêu chung c a đ t n

ng th c gi i quy t các nhi m v ,

c trong công cu c đ i m i.

Vi c tri n khai th c hi n các ch tr
n

c v QCDC

c s trên ph m vi c n

thành t u quan tr ng, thu hút đ

ng, chính sách c a

c, th i gian qua, đã thu đ

c nhi u

c s quan tâm hàng ngày c a t t c các t ng

l p xã h i. i u đó ch ng t đây là m t ch tr
ng đ

ng và Nhà

ng đúng đ n, h p lòng dân, đáp

c nhu c u b c thi t và l i ích to l n, tr c ti p c a đông đ o qu n chúng

nhân dân lao đ ng, đ

c nhân dân ph n kh i đón nh n và tích c c th c hi n.
5


Tuy nhiên, sau nhi u n m tri n khai, trên đ a bàn t nh B n Tre, tình hình
th c hi n QCDC

c s v n còn nhi u v n đ đáng quan tâm: m t s n i, vi c

xây d ng và th c hi n QCDC

c s ch a đ t yêu c u, quy n làm ch c a nhân

dân còn b vi ph m; m t s cán b có trách nhi m không mu n tri n khai th c
hi n QCDC

c s , ho c tri n khai m t cách hình th c, chi u l , nhi u ng

i

ch a nh n th c đ y đ quy n làm ch c a nhân dân, do đó, tình tr ng nh ng

nhi u, gây phi n hà cho nhân dân v n còn x y ra; m t b ph n nhân dân m i ch
th y quy n l i nhi u h n ngh a v , vì v y, hi n t

ng l i d ng dân ch , dân ch

quá tr n đang là nguy c đe d a m i quan h gi a

ng, chính quy n v i nhân

dân, gây không ít khó kh n cho vi c phát tri n kinh t , n đ nh xã h i,...
T th c ti n trên, tôi ch n đ tài "Th c hi n Quy ch dân ch

c s

trên đ a bàn t nh B n Tre - th c tr ng và gi i pháp" làm lu n v n t t nghi p,
đ ng th i mong mu n góp ph n đ y m nh và hoàn thi n vi c th c hi n QCDC
c s trên đ a bàn t nh B n Tre.
2. Tình hình nghiên c u liên quan đ n đ tài
Hi n nay, v n đ m r ng và phát huy quy n làm ch c a nhân dân lao
đ ng đ

c nhi u nhà khoa h c quan tâm, nghiên c u v i nhi u bài vi t, nhi u

công trình đã đ

c công b , xu t b n thành sách.

- PGS.TS D

ng Xuân Ng c: "Quy ch th c hi n dân ch c p xã - M t

s v n đ lý lu n và th c ti n", Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i, 2000. Tác gi
đã làm rõ ý ngh a và t m quan tr ng c a Quy ch th c hi n dân ch c p xã c v
m t lý lu n và th c ti n.
- PGS.TS Nguy n Cúc: "Th c hi n Quy ch dân ch

c s trong tình

hình hi n nay. M t s v n đ lý lu n và th c ti n", Nxb Chính tr qu c gia, Hà
N i, 2002. Tác gi đã t p trung làm sáng t m t s khía c nh ch y u v lý lu n
và th c ti n c a vi c th c hi n QCDC

c s trong tình hình hi n nay

n

c

ta.
- TS. Nguy n Th Ngân: "Quá trình th c hi n Quy ch dân ch c s
m t s t nh đ ng b ng sông H ng hi n nay",

tài khoa h c c p b 2002-2003.
6


Tác gi ti n hành nghiên c u th c tr ng vi c th c hi n QCDC c s

các t nh

đ ng b ng sông H ng, qua đó đ xu t nh ng gi i pháp nh m đ y m nh và hoàn
thi n vi c th c hi n QCDC
- Tr n B ch

khu v c đ ng b ng sông H ng.

ng: "Dân ch

c s m t s c m nh truy n th ng c a dân

t c Vi t Nam", T p chí C ng s n, s 35 (12/2003). Trong bài vi t này, tác gi
kh ng đ nh th c hi n dân ch

c s là m t khâu r t quan tr ng nh m hoàn

thi n c ch nhân dân làm ch xã h i trong công cu c đ i m i

Vi t Nam.

Theo tác gi , đây là m t v n đ không ch mang ý ngh a th i s mà còn là m t
s ti p n i truy n th ng, phát huy s c m nh c a dân đ
s m y nghìn n m đ u tranh d ng n

c và gi n

c hình thành trong l ch

c c a dân t c ta.

- PGS.TS Tr n Kh c Vi t: "Th c hi n dân ch

n

c ta hi n nay: V n

đ đ t ra và gi i pháp", T p chí Lý lu n chính tr , s 9/2004. Tác gi ch ra
nh ng v n đ n y sinh trong quá trình th c hi n dân ch hoá đ i s ng xã h i
n

c ta, đ ng th i đ a ra nh ng gi i pháp nh m ti p t c phát huy dân ch trong

tình hình hi n nay.
- TS.

oàn Minh Hu n "Dân ch đ i di n, dân ch tr c ti p và quá trình

m r ng dân ch XHCN

n

c ta", T p chí Lý lu n chính tr , s 8/2004. Tác

gi làm rõ vai trò, đ c tr ng c a dân ch đ i di n và dân ch tr c ti p, qua đó
kh ng đ nh: trong giai đo n hi n nay, mu n m r ng dân ch XHCN

n

c ta,

c n phát huy đúng đ n u th c a m i hình th c dân ch , đ ng th i c n có s

k t h p ch t ch dân ch đ i di n và dân ch tr c ti p.
Ngoài ra còn có m t s lu n v n đã bàn v v n đ tri n khai QCDC
s t i đ a ph

ng nh : Nguy n Minh Thi: "Th c hi n Quy ch dân ch

c

c s

t i các vùng nông thôn mi n núi c a t nh B c Giang hi n nay", Lu n v n th c s
CNXHKH b o v t i H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh n m 2000. Phan
V n Bình: "Th c hi n Quy ch dân ch

c s trên đ a bàn thành ph Vinh -

Nh ng v n đ đ t ra và gi i pháp", Lu n v n th c s CNXHKH b o v t i H c
vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh n m 2001. Nguy n Thanh S n: "Th c hi n
7


xã trên đ a bàn t nh S n La - Th c tr ng và gi i pháp", Lu n v n th c

QCDC

s CNXHKH b o v t i H c vi n Chính tr qu c gia H Chí Minh n m 2003.
B n Tre, cho đ n nay, ngoài "Báo cáo t ng k t vi c th c hi n Ch th
30-CT/T
ch

c a B Chính tr (khóa VIII) v xây d ng và th c hi n Quy ch dân

c s 1998-2003" c a T nh y, ch a có công trình khoa h c nào đ c p

riêng đ n vi c th c hi n QCDC

c s trên đ a bàn t nh.

Nhìn chung, các bài vi t, các công trình nghiên c u c a các tác gi nêu
trên đã t p trung làm rõ c s lý lu n, ý ngh a th c ti n c a vi c th c hi n
c s , đ ng th i phân tích, lý gi i yêu c u, cách th c t ch c, bi n

QCDC

pháp... đ th c hi n t t QCDC

c s m t các khá sâu s c. Do v y, nh ng tài

li u nêu trên s là ngu n t li u tham kh o b ích đ i v i tác gi .
3. M c đích, nhi m v , đ i t

ng và ph m vi nghiên c u

M c đích nghiên c u c a lu n v n là phân tích th c tr ng, ch ra nh ng
v n đ ; đ xu t nh ng ph
l

ng th c hi n QCDC

ng h

ng và gi i pháp đ góp ph n nâng cao ch t

c s c a t nh B n Tre.

th c hi n m c đích trên, lu n v n có nhi m v :
- Làm rõ vai trò ý ngh a c a vi c th c hi n Quy ch dân ch
v i quá trình phát tri n dân ch n

c s đ i

c ta.

- Phân tích th c tr ng và nh ng v n đ đ t ra trong quá trình th c hi n
c s t nh B n Tre.

QCDC
-

xu t nh ng ph

ng h

ng, gi i pháp nh m góp ph n đ y m nh và

hoàn thi n vi c th c hi n Quy ch dân ch

c s trên đ a bàn t nh B n Tre th i

gian t i.

Ph m vi nghiên c u: t góc đ chính tr xã h i nghiên c u vi c th c hi n
QCDC

các xã, ph

ng, th tr n t nh B n Tre t n m 1998 đ n nay.

4. C s lý lu n và ph

ng pháp nghiên c u

C s lý lu n: Lu n v n đ
c a ch ngh a Mác - Lênin, t
tr

ng, chính sách c a

c th c hi n d a trên c s lý lu n v dân ch
t

ng H Chí Minh, các v n ki n, các ch

ng và Nhà n

c v th c hi n Quy ch dân ch

c
8

s . Bên c nh đó, tác gi c ng k th a, ch n l c nh ng k t qu nghiên c u c a
m t s nhà khoa h c đã đ

c công b v v n đ dân ch c s .

C s th c ti n là quá trình th c hi n QCDC

c s trên đ a bàn t nh

B n Tre trong th i gian qua (1998 đ n nay).
Ph

ng pháp nghiên c u: T

góc đ

chính tr xã h i v n d ng các

ph

ng pháp lôgíc và l ch s , phân tích, t ng h p và so sánh, đ ng th i s d ng

ph

ng pháp đi u tra xã h i h c đ th c hi n lu n v n.
5. Nh ng đóng góp m i c a lu n v n
Qua đi u tra, nghiên c u, phân tích quá trình th c hi n QCDC

trên đ a bàn t nh B n Tre, khái quát nh ng thành t u b

c s

c đ u; nh ng h n ch

và nguyên nhân c a nó; ch ra nh ng b t c p, mâu thu n trong quá trình tri n
khai th c hi n; đ ng th i đ xu t nh ng ph

ng h

th , phù h p v i đ c đi m tình hình c a đ a ph
hoàn thi n vi c th c hi n dân ch

ng và nh ng gi i pháp c
ng, góp ph n đ y m nh và

c s , đáp ng yêu c u s nghi p đ i m i

c a t nh.
6. Ý ngh a lý lu n và th c ti n c a lu n v n
- V n đ dân ch

c s , hi n nay

n

c ta, luôn là m t v n đ chính tr

- xã h i nh y c m và b c xúc. Vi c nghiên c u th c ti n

t ng đ a bàn khác

nhau trong quá trình th c hi n dân ch hóa đ i s ng xã h i, t ng k t kinh
nghi m, xác đ nh đi m t

ng đ ng (ph bi n) và nét đ c thù c a t ng vùng,

mi n; b sung lý lu n v xây d ng và hoàn thi n n n dân ch XHCN

Vi t

Nam giai đo n hi n nay là r t c n thi t.
- Lu n v n có th dùng làm tài li u tham kh o cho vi c nghiên c u, gi ng
d y chuyên đ ; đ ng th i c ng có th dùng làm tài li u tham kh o cho các c
quan ch c n ng trong vi c ti p t c đ y m nh và hoàn thi n vi c th c hi n dân
ch

c s trên đ a bàn t nh B n Tre.
7. K t c u lu n v n: Ngoài ph n m đ u, k t lu n, ph l c, danh m c tài

li u tham kh o, lu n v n g m 3 ch

ng, 7 ti t.
9


Ch
PH

ng 1. TH C HI N QUY CH DÂN CH
NG TH C PHÁT TRI N DÂN CH

N

S

LÀ M T

XÃ H I CH NGH A

C TA

1.1. NH N TH C CHUNG V
C

C

TH C HI N QUY CH DÂN CH

S
1.1.1. Ch đ dân ch là s n ph m c a m t quá trình l ch s không

ng ng hoàn thi n ph

ng th c th c thi dân ch

Khái ni m dân ch (Désmocratie) có ngu n g c t ti ng Hy L p, g m 2
t “demos” có ngh a là dân và “kratos” là quy n l c. “Désmocratie" ch m t
ph

ng th c t ch c quy n l c - chính quy n do công dân b u ra và u quy n

th c hi n ch c n ng qu n lý xã h i; đ ng th i, h c ng có quy n giám sát và bãi
mi n nhân s ho c t ch c y khi nó đi ng
Ph

c l i l i ích, quy n l c c a mình.

ng th c th c hi n dân ch đã tr i qua m t quá trình v n đ ng phát

tri n. Ngay t bu i bình minh c a l ch s nhân lo i, “dân ch ” đã xu t hi n
d ng th c s khai.

giai đo n này, quy n l c c a c ng đ ng đ

c th hi n d

i

hình th c t qu n, m i thành viên đ u có quy n tham gia vào nh ng quy t đ nh
l n c a c ng đ ng. H v a là ch th , v a là đ i t
quy n l c y.

ng ch u s đi u ch nh c a

ây là hình th c th c hi n dân ch ch t phác - g n nh m t s

ph n ánh quy lu t c a t nhiên vào xã h i c ng s n nguyên thu . Nó đ

c coi là

“th i đ i hoàng kim” c a dân ch , vì m i quy n l c xã h i, v c b n, đ u thu c

v nhân dân.
L cl

ng s n xu t d n phát tri n, xã h i có c a c i d th a đã làm xu t

hi n tình tr ng chi m h u tài s n. Theo đó, quy n l c công c ng c ng d n d n
b bi n d ng, t ch là ph

ng th c đi u ch nh hành vi con ng

bi n thành công c c a m t b ph n ng
b ph n ng

i khác; t ch quy n l c “đ

i này dùng đ t

i trong xã h i,

c đo t, đàn áp m t

c u quy n”, d n b nhóm xã h i

th ng tr làm bi n d ng thành “có quy n” và l m d ng, l i d ng quy n l c vì
10


nh ng m c đích riêng c a mình. Tr ng thái s khai c a dân ch c ng vì th ,
d n b tan rã. Ph. ngghen ch ra r ng:
Chính nh ng l i ích th p hèn - tính tham lam t m th

h

ng, lòng khát khao

ng l c thô b o, tính b n x n b n th u, nguy n v ng ích k mu n n c p c a

công - báo hi u s ra đ i c a xã h i v n minh m i, xã h i có giai c p; chính
nh ng th đo n b

i... đã làm suy y u xã h i th t c không có giai c p và đ a xã

h i đó đ n ch di t vong [52, tr.150].
Ch đ c ng s n nguyên thu tan rã, xã h i b t đ u có s phân chia giai
c p. Các hình th c t ch c qu n lý xã h i có tính ch t t qu n đã tr nên l i
th i, m t hình th c t ch c m i mang tính ch t là công c b o l c nh m đi u
ch nh các quan h xã h i, quan h giai c p ra đ i - đó là Nhà n
hi n c a Nhà n

c. V i s xu t

c, m t t ch c đ i bi u cho quy n l c chính tr c a giai c p

ch nô l p ra đ b o v l i ích c a nó, quy n l c c ng đ ng xã h i chuy n hoá
thành quy n l c nhà n

c. Dân ch mang tính giai c p ngay trong b

c chuy n

đó, c ng t đó, nó tr thành m c tiêu đ u tranh, giành, gi và phát tri n c a

nhân lo i.
L ch s c a dân ch c ng cho th y các giai c p th ng tr khác nhau trong
xã h i đã nh n th c, hi n th c hoá ch đ dân ch theo l p tr

ng và l i ích

c a mình. V.I.Lênin t ng k t “Ch đ dân ch là m t hình th c nhà n
trong nh ng hình thái c a Nhà n

c. Cho nên, c ng nh m i nhà n

dân ch là vi c thi hành có t ch c, có h th ng s c
ta”[41, tr.123].

c, m t

c, ch đ

ng b c đ i v i ng

i

c tr ng c b n c a quá trình chuy n đ i quy n l c t ch đ

c ng s n nguyên thu sang ch đ chi m h u nô l là quy n l c c a nhân dân
đ

c th hi n trong các t ch c t qu n theo t p quán, truy n th ng (c a xã h i

c ng s n nguyên thu ) bi n thành quy n l c c a giai c p th ng tr (trong xã h i

chi m h u nô l ) đ

c th ch hoá b ng ch đ nhà n

cv is c

ng b c là

ch y u. L n đ u tiên trong l ch s , dân ch mang tính giai c p, ch đ dân ch
g n v i m t ch đ xã h i c th và m t giai c p c m quy n nh t đ nh. Nhà
n

c ch nô ra đ i trong ch đ chi m h u nô l

Athen, Hy L p c đ i. Giai
11


c p ch nô đã nhân danh xã h i, chi m đo t Nhà n

c, bi n Nhà n

c thành

công c th c hi n quy n l c c a riêng mình, làm cho tính ch t dân ch b gi i
h n trong giai c p ch nô và l p ng

i t do, không có dân ch cho nh ng nô l ,

th m chí h còn không có quy n là con ng

i và b coi là nh ng “công c bi t

nói”.
C ng t nguyên nhân sâu xa là s phát tri n c a l c l
đ phong ki n ra đ i thay th ch đ chi m h u nô l . Ng

ng s n xu t, ch
i nô l đ

c gi i

phóng và không hoàn toàn thu c s h u c a ch nô. Tuy nhiên, h v n ch a
thoát kh i c nh b áp b c bóc l t c a giai c p th ng tr , c a v

ng quy n và th n

quy n, c v v t ch t l n tinh th n. V hình th c, giai đo n này đ
b

c ti n c a l ch s , nh ng th c ch t l i là b

c xem là m t

c lùi trong vi c th c hi n quy n

dân ch c a nhân dân lao đ ng. Nó ch ng nh ng không kh c ph c đ

c tình

tr ng m t dân ch do ch đ chi m h u nô l đ l i, mà còn làm cho tình tr ng
y tr m tr ng h n,

ch : quy n l c xã h i b thâu tóm vào tay m t cá nhân t c

là vua.
S v n đ ng và phát tri n c a dân ch là khách quan, dù cho giai c p
phong ki n th ng tr có tìm đ m i cách đ b o v l i ích và đ a v c a mình,
ki m hãm s phát tri n c a dân ch ; song v n không th c n đ
tri n c a dân ch . Cùng v i s phát tri n c a n n công nghi p, th
giai c p t s n đã ra đ i và l n m nh; đ b o đ m đ

cb

c phát

ng nghi p,

c l i ích, nó ph i tìm cách

thoát kh i m i s ràng bu c c a giai c p phong ki n. V i các kh u hi u dân
ch : t do, bình đ ng, bác ái... giai c p t s n đã t p h p nhân dân lao đ ng ti n
hành cu c cách m ng l t đ ch đ phong ki n, thi t l p n n dân ch t s n.
Tuy nhiên, dân ch t s n c ng ch có giá tr đ i v i giai c p h u s n.
Tr

c quá trình đ u tranh c a GCCN và nhân dân lao đ ng, tính dân ch d n b

thay th b ng các đ o lu t ph n dân ch , b ng s chuyên chính c a giai c p t
s n. So v i các n n dân ch tr

song “tr

c đó, dân ch t s n là “...m t ti n b v đ i”,

c sau nó v n là... m t ch đ dân ch ch t h p, b c t xén, gi hi u,

gi d i, m t thiên đ

ng cho b n giàu có, m t cái c m b y và cái m i gi d i
12


đ i v i nh ng ng

i b bóc l t, đ i v i nh ng ng

dân ch t s n, b n t b n dùng tr m ph
không cho h tham gia qu n lý nhà n

i nghèo”. Vì “trong ch đ

ng nghìn k ...đ g t qu n chúng ra,

c,...”[44, tr.305]. Quy n t do, dân ch

trong ch đ dân ch t s n, theo C.Mác đó là “t do” l a ch n nh ng ng
th ng tr mình ch không ph i là s l a ch n nh ng ng

i

i đ i di n cho l i ích

c a b n thân mình. Vì v y, dân ch t s n không th là m c tiêu cu i cùng c a
nhân lo i.
Ch đ n khi giai c p công nhân cùng v i nhân dân lao đ ng đánh đ s
th ng tr c a giai c p t s n, giành l y chính quy n, thi t l p n n dân ch xã h i
ch ngh a, quy n làm ch c a nhân dân m i tr thành th c ch t, nhi u giá tr
dân ch truy n th ng đ
D

c ph c h i.

i ch đ xã h i ch ngh a, nhi u m t c a ch đ dân ch nguyên thu

t t nhiên s s ng l i, vì l n đ u tiên trong l ch s nh ng xã h i v n minh, qu n
chúng nhân dân v

n lên tham gia m t cách đ c l p không nh ng vào vi c b u

c và tuy n c , mà c vi c qu n lý hàng ngày n a [39, tr.143].
Là thành qu c a quá trình đ u tranh c a giai c p công nhân và nhân dân
lao đ ng, n n dân ch XHCN đ

c thi t l p sau th ng l i c a cu c cách m ng

xã h i ch ngh a. Ch đ dân ch XHCN “dân ch g p tri u l n so v i b t c
ch đ dân ch t s n nào...”[45, tr.312-313] vì nó th c s coi nhân dân là ch
th t i cao c a quy n l c. M c đích cao nh t c a dân ch XHCN là gi i phóng
con ng

i và toàn th loài ng

có áp b c bóc l t, m i ng

i, xây d ng m t xã h i không có giai c p, không

i đ u bình đ ng, th c hi n t do c a m i ng

đi u ki n cho s t do c a m i ng

i. Dân ch XHCN g n li n v i cu c đ u

tranh gi i phóng giai c p, gi i phóng con ng
Tuyên ngôn c a
nh ng ng

i là

i, vì s ti n b xã h i. Trong

ng C ng s n C.Mác và Ph. ngghen v ch rõ r ng m t khi

i c ng s n hoàn thành m c tiêu chính tr c a mình, thì dân ch

không còn mang tính hình th c n a, mà đi vào cu c s ng. Giá tr v dân ch , t
do và công b ng c a ngày hôm qua mang ý ngh a m i v ch t trong m t t

ng

lai không còn s phân c c xã h i gay g t n a.

13


M t khác, giai c p công nhân còn lãnh đ o nhân dân lao đ ng đ p tan b
máy nhà n

c c , thi t l p m t c ch m i đ nhân dân tham gia xây d ng m t

xã h i m i công b ng, dân ch , v n minh. Theo C.Mác m t n n dân ch th t s
ph i g n li n v i s nghi p c a nhân dân “ch đ dân ch là câu đ đã đ
đáp c a m i hình th c ch đ nhà n
c a nó, t i con ng

c... ngày càng h

c gi i

ng t i c s hi n th c

i hi n th c, nhân dân hi n th c, và đ

c xác đ nh là s

nghi p c a b n thân nhân dân”[50, tr.349]. Cho nên, ngay trong quá trình cách
m ng “giai c p vô s n
ph i t mình v

m in

c tr

c h t ph i t mình giành l y chính quy n,

n lên thành giai c p dân t c”[51, tr.623-624]. Giành l y chính

quy n v i ý ngh a là giành l y dân ch , giành l y quy n l c nhà n
quy n l c đó thành Nhà n

c dân ch vô s n. Nhà n

c và t ch c

c đó s là “ch đ thi

hành ngay l p t c nh ng bi n pháp đ ch t t n g c ch đ quan liêu và s có th
thi hành nh ng bi n pháp y t i cùng, t i ch hoàn toàn phá hu ch đ quan
liêu, t i ch hoàn toàn xây d ng m t ch đ dân ch nhân dân”[39, tr.135]. Ch
có nh v y quy n làm ch c a nhân dân lao đ ng m i đ

c th c hi n đ y đ .

N n dân ch XHCN có c s kinh t là ch đ công h u v các t li u s n
xu t ch y u. ây là đi m khác bi t c b n v ch t gi a n n dân ch vô s n -dân
ch cho đa s qu n chúng lao đ ng và dân ch t s n - dân ch c a thi u s giai
c p bóc l t. Do đó, xét v b n ch t, dân ch XHCN là n n dân ch cao nh t t
tr

c t i nay. Trong ch đ dân ch xã h i ch ngh a, nh ng giá tr dân ch

đ

c th ch hoá thành pháp lu t, thành h th ng chính tr (trong đó Nhà n

c

là tr c t), thành nguyên t c, m c tiêu c a s phát tri n. Các giá tr dân ch s
tr thành ph bi n và chi ph i m i ho t đ ng trong t t c các l nh v c c a đ i
s ng xã h i, m i công dân và t ch c xã h i đ u có kh n ng nh n th c, v n
d ng đ làm ch b n thân và làm ch xã h i.
“l n đ u tiên bi n thành ch đ dân ch cho ng

ó c ng là ch đ chính tr mà
i nghèo, ch đ dân ch cho

nhân dân... ch đ dân ch cho tuy t đ i đa s nhân dân”.
Dân ch XHCN là dân ch c a đa s nhân dân lao đ ng (giai c p công
nhân, nông dân và các t ng l p lao đ ng khác), b o v quy n và l i ích c a đa
14


s nhân dân lao đ ng, đ ng th i tr n áp m i s ph n kháng c a giai c p bóc l t.
Dân ch XHCN đ
s lãnh đ o c a

c th c hi n b ng Nhà n

c “c a dân, do dân, vì dân”, d

ng C ng s n. S lãnh đ o c a

i

ng th hi n b n ch t giai

c p công nhân, tính nh t nguyên c a n n dân ch xã h i ch ngh a; đ ng th i là
đi u ki n c b n đ m b o tính đ nh h
n

ng trong t ch c và ho t đ ng c a Nhà

c, tính t giác trong xây d ng, c ng c , hoàn thi n n n dân ch xã h i ch

ngh a.
B i v y, sau khi giành đ

c chính quy n, giai c p công nhân cùng toàn

th nhân dân lao đ ng b t tay ngay vào vi c xây d ng và c ng c b máy nhà
n

c - c ch đ m b o dân ch . Giai c p công nhân “c n có m t Nhà n

nh ng không ph i cái Nhà n

c,

c mà giai c p t s n c n và trong đó nh ng c

quan chính quy n...đ u tách kh i nhân dân và đ i l p v i nhân dân”[40, tr.52],
mà là cái Nhà n

c luôn luôn và th c s g n li n v i nhân dân, đ i di n cho

nhân dân, giúp đ h h c t p dân ch , tham gia đ i s ng chính tr , tham gia làm
ch .
Quan ni m c a H Chí Minh và
C i ngu n sâu xa c a t t

ng C ng s n Vi t Nam v dân ch

ng dân ch H Chí Minh là truy n th ng

tr ng dân, nh n th c đúng đ n, sâu s c v vai trò, s c m nh c a nhân dân “dân
là n

c, n

c có th đ y thuy n nh ng c ng có th l t thuy n”. B i v y, Ng

cho r ng làm cách m ng ph i bi t d a vào s c dân, l c l
dân là c i ngu n c a s c m nh, là g c c a n
m ng “d m

i

ng qu n chúng, vì

c, c n c v ng ch c c a cách

i l n, không dân c ng ch u; khó tr m l n, dân li u c ng xong”[56,

tr.212]. Th c ti n quá trình cách m ng n
lòng, vi c gì c ng làm đ

c ta đã ch ng minh “dân chúng đ ng

c. Dân chúng không ng h , vi c gì làm c ng không

xong ”[56, tr.213]. Cho nên, Ng

i luôn luôn khuyên b o cán b đ ng viên

không ng ng rèn đ c, luy n tài, c n, ki m, liêm, chính, chí công, vô t , ch ng
tham ô, lãng phí, xây d ng m t thi t ch v ng m nh đ th c hành dân ch . Dân
ch là “cái chìa khoá v n n ng đ gi i quy t m i khó kh n”[56, tr.249].
15


Ti p thu, v n d ng nh ng t t
quá trình cách m ng

ng dân ch c a ch ngh a Mác-Lênin vào

Vi t Nam, đ ng th i k th a nh ng y u t dân ch trong

truy n th ng c a dân t c, H Chí Minh phát tri n sáng t o quan đi m dân ch và
dân ch xã h i ch ngh a, r ng: “dân ch ngh a là dân là ch và dân làm ch ”.
Theo H Chí Minh, dân ch ngh a là: th nh t, dân là ch “n

c ta là n

c dân

ch , đ a v cao nh t là dân, vì dân là ch ”[54, tr.515]; th hai, dân làm ch
“n

c ta là n

c dân ch , ngh a là Nhà n

c do nhân dân làm ch ...”[55,

tr.452]; th ba, dân ch là toàn b quy n l c, l i ích đ u thu c v nhân dân và
đ

c th c hi n qua các t ch c qu n chúng:
N

c ta là m t n

c dân ch . M i công vi c đ u vì l i ích c a nhân dân

mà làm. Kh p n i có đoàn th nhân dân nh H i đ ng nhân dân, M t tr n, Công
đoàn, H i Nông dân c u qu c, Ph n c u qu c... Nh ng đoàn th

y là t ch c

c a dân, ph n đ u cho dân, bênh v c quy n c a dân, liên l c m t thi t nhân dân
v i Chính ph [54, tr.66].
B i v y, tr

d n “Toàn

c lúc đi xa, trong Di chúc đ l i cho đ i sau, Ng

ng, toàn dân ta đoàn k t ph n đ u, xây d ng m t n

i đã c n

c Vi t Nam

hoà bình, th ng nh t, đ c l p, dân ch và giàu m nh, góp ph n x ng đáng vào
s nghi p cách m ng th gi i”[9, tr.26].
Th c hi n Di chúc c a Ng

i, ngày nay,

ng ta đang ti n hành m t cu c

v n đ ng chính tr r ng l n, phát huy h n n a s c m nh c a nhân dân đ y m nh
công cu c đ i m i toàn di n đ t n
m

c theo đ nh h

i l m n m qua, k t khi thành l p,

ng xã h i ch ngh a. B y

ng C ng s n Vi t Nam bao gi c ng

coi phát tri n dân ch là m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a đ
cách m ng. Quan đi m xuyên su t quá trình cách m ng n

ng l i

c ta là “phát huy cao

nh t quy n làm ch c a nhân dân lao đ ng trên t t c các l nh v c c a đ i s ng
xã h i”.

c bi t trong giai đo n cách m ng hi n nay, khi mà các th l c thù

đ ch đang tìm đ m i cách đ xuyên t c, ch ng phá công cu c xây d ng ch
ngh a xã h i

n

c ta v i các chiêu bài dân ch , nhân quy n...thì vi c m r ng

dân ch xã h i ch ngh a, phát huy quy n làm ch c a nhân dân trên t t c các
16


l nh v c c a đ i s ng xã h i là h t s c c n thi t.
đ nhân dân ta v

ó là m c tiêu và là đ ng l c

t qua khó kh n, th c hi n th ng l i nhi m v chi n l

c

trong tình hình m i, đ ng th i th hi n b n ch t t t đ p c a ch đ ta.
i h i đ i bi u toàn qu c l n VI(1986) c a

ng, m đ u s nghi p đ i

m i và c ng là th i đi m t ng k t kinh nghi m 10 n m xây d ng ch ngh a xã
h i. Bài h c kinh nghi m th nh t mà

ng ta rút ra là “đ i m i ph i l y dân

làm g c”, đ ng th i gi i thích rõ n i dung c a bài h c kinh nghi m đó đ m i
ch tr

ng, chính sách c a

ng và Nhà n

c ph i luôn xu t phát t nhu c u và

l i ích c a nhân dân, đáp ng nguy n v ng c a đa s nhân dân lao đ ng.
i h i VII (1991)

ng ta thông qua “C

trong th i k quá đ lên ch ngh a xã h i”. C
đ c bi t

bài h c th 2

ng l nh xây d ng đ t n

c

ng l nh nêu lên 5 bài h c l n,

ng ta nh n m nh “s nghi p cách m ng là c a nhân

dân, do nhân dân và vì nhân dân”[26, tr.123], cho nên, trong mô hình xã h i
XHCN mà nhân dân ta xây d ng là m t xã h i do nhân dân làm ch . Vì v y
“toàn b t ch c và ho t đ ng c a h th ng chính tr

n

c ta là nh m c ng c ,

hoàn thi n n n dân ch xã h i ch ngh a, phát huy quy n làm ch c a nhân dân
lao đ ng” [26, tr.142], trong đó, vi c xây d ng Nhà n

c XHCN c a dân, do

dân, vì dân, có kh i liên minh công - nông - trí là n n t ng, do

ng C ng s n

lãnh đ o là m t nhi m v quan tr ng. Nó chính là c ch đ m b o và phát huy
cao nh t quy n làm ch c a nhân dân lao đ ng.
i h i VIII(1996), v i nh ng thành công t

i h i VII,

ng ta ti p t c

kh ng đ nh quan đi m:
Xây d ng n n dân ch XHCN là m t n i dung c b n c a đ i m i h
th ng chính tr
ph

n

c ta. Ph i có c ch và cách làm c th đ th c hi n

ng châm dân bi t, dân bàn, dân làm, dân ki m tra đ i v i các ch tr

chính sách l n c a

ng và Nhà n

ng,

c. Th c hi n t t c ch làm ch c a nhân

dân: làm ch thông qua đ i di n, làm ch tr c ti p và các hình th c t qu n t i
c s [13, tr.43].
17


i h i IX c a
m i,

ng(2001),

i h i c a trí tu , dân ch , đoàn k t và đ i

ng ta đã t ng k t toàn b quá trình lãnh đ o cách m ng (t 1930 đ n

2001), 15 n m đ i m i (1986-2001), 10 n m th c hi n C
VII(1991-2001). Trên c s đó,

ng đã khái quát t t

c a cách m ng Vi t Nam; trong đó, t t

ng l nh

i h i

ng l n v nh ng v n đ

ng coi s c m nh c a kh i đ i đoàn k t

toàn dân t c, s c m nh làm ch c a nhân dân là đ ng l c ch y u đ th c hi n
th ng l i m c tiêu “đ c l p dân t c g n li n v i ch ngh a xã h i, dân giàu, n

c

m nh, xã h i công b ng, dân ch , v n minh”, th hi n s kiên đ nh và quy t tâm
ti p t c phát tri n n n dân ch XHCN trong tình hình m i.

ng ta kh ng đ nh

“s nghi p đ i m i là vì l i ích c a nhân dân, do nhân dân th c hi n, do đó, là
s nghi p c a chính nhân dân”[14, tr.81].
phát huy s c m nh c a nhân dân trong th i k đ i m i,
ra ch tr

ng c ng c và nâng cao ch t l

ng h th ng chính tr

i h i đã đ
c s , nh t là

v n đ th c hành dân ch trong n i b các t ch c c a nó; “th c hành dân ch
th c s trong n i b các t ch c c a h th ng chính tr

c s theo nguyên t c

t p trung dân ch và phát huy quy n làm ch c a nhân dân trên c s th c hi n
quy n dân ch tr c ti p, phát huy dân ch đ i di n, quy đ nh c th vi c th c
hi n quy n giám sát c a dân đ i v i các t ch c và cán b c s , thay th ng
không đ tín nhi m”; c ng c , t ng c
v i dân theo ph

i

ng m i quan h gi a h th ng chính tr

ng châm “tr ng dân, g n dân, hi u dân, h c dân và có trách

nhi m v i dân, nghe dân nói, nói dân hi u, làm dân tin”.
Nh v y, dân ch và phát huy quy n làm ch c a nhân dân luôn là n i
dung quan tr ng, xuyên su t quá trình lãnh đ o s nghi p đ u tranh giành đ c
l p, th ng nh t đ t n
Vi t Nam và liên t c đ

c c ng nh trong công cu c đ i m i c a

ng C ng s n

c phát tri n qua các giai đo n cách m ng. Dân ch g n

li n v i dân sinh, dân trí. Do v y, dân ch v a là m c tiêu, v a là đ ng l c c a
cách m ng nói chung, c a công cu c đ i m i nói riêng.
T nh ng s phân tích trên, có th khái quát: Dân ch là quy n l c thu c
v nhân dân; dân là ch và dân làm ch xã h i. Quy n l c đó là t i cao. Trong
18


xã h i có giai c p, quy n l c y đ

c u quy n cho giai c p c m quy n đ t

ch c thành quy n l c chính tr nh m qu n lý xã h i (mà trung tâm quy n l c là
Nhà n

c). Tuy nhiên, không ph i lúc nào nhân dân lao đ ng c ng ch th đích

th c c a quy n l c. Ch đ dân ch trong xã h i coi s h u t h u là c s kinh

t c a mình đã làm tha hoá cái quy n l c l ra thu c v nhân dân.
Dân ch XHCN là m t b

c ti n trong quá trình phát tri n và hoàn thi n

c ch th c thi dân ch . Ch có trong ch đ dân ch XHCN nhân dân lao đ ng
m i th t s là ch và làm ch . GCCN và nhân dân lao đ ng, d
c a

i s lãnh đ o

ng C ng s n, ti n hành cu c cách m ng XHCN, thi t l p đ

c nh ng c

ch đ m b o cho nhân dân tham gia th c hi n và ki m soát quy n l c c a mình.
Dân ch XHCN là đ nh cao trong s phát tri n v ph
và là s k t tinh nh ng giá tr dân ch đã đ t đ

ng th c th c thi dân ch

c trong l ch s .

c tr ng c a n n dân ch xã h i ch ngh a
Trong C

ng l nh xây d ng đ t n

n

c ta

c trong th i k quá đ lên CNXH,

ng ta kh ng đ nh dân ch v a là m c tiêu, v a là đ ng l c cho s nghi p xây
d ng CNXH và hoàn thi n n n dân ch XHCN. Th c hi n dân ch XHCN
không ch là m c tiêu chính tr ph i đ t t i mà còn là ph
nên đ ng l c, u th c a Nhà n
th nhân dân lao đ ng đ

c và ch đ . Nhà n

c làm ch th c s .

ch c và ho t đ ng c a h th ng chính tr n
xây d ng và t ng b

ng th c c n b n làm
c ta đ m b o cho toàn

ng ta kh ng đ nh, “Toàn b t
c ta trong giai đo n m i là nh m

c hoàn thi n n n dân ch XHCN, b o đ m quy n l c

thu c v nhân dân”[20, tr.8-19] và, “Xã h i XHCN mà nhân dân ta xây d ng là
m t xã h i do nhân dân lao đ ng làm ch ”. T trong b n ch t c a nó, dân ch
XHCN là n n dân ch c a nhân dân, do nhân dân xây d ng nên và vì l i ích c a
nhân dân. Là thành qu c a quá trình đ u tranh cu GCCN và nhân dân lao
đ ng, n n dân ch XHCN đ

trong đó, Nhà n

c thi t l p sau th ng l i c a cách m ng XHCN,

c XHCN là tr c t b o v quy n và l i ích c a nhân dân.

Trong n n dân ch XHCN

n

c ta, Nhà n

c là công c quy n l c đ

th c hi n ý chí và quy n l c c a nhân dân. Cán b công ch c nhà n

c là “công
19


b c” c a dân. S nghi p chính tr c a chúng ta chính là t o ra Nhà n

cc a

dân, trên c s đó mà vì dân, th c hi n ý chí và quy n l c c a dân. Ch có d a
vào s c m nh c a nhân dân, m r ng dân ch m i xây d ng đ

c chính quy n

trong s ch, v ng m nh, t o đ ng l c to l n cho s phát tri n c a đ t n

c và ch

đ xã h i ch ngh a, đáp ng yêu c u dân ch chân chính c a nhân dân. Vì v y,
ng ta xác đ nh Nhà n

c xã h i ch ngh a - Nhà n

c ki u m i là “Nhà n

c

c a nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”, “là t ch c và th hi n và th c hi n ý
chí, quy n l c c a nhân dân”. Nhân dân là ch th c a t t c m i quy n l c
“Nhà n

c c ng hoà XHCN Vi t Nam là Nhà n

vì nhân dân. T t c quy n l c nhà n
B n thân các c quan nhà n

c c a nhân dân, do nhân dân,

c thu c v nhân dân...”[28, tr.137].
c XHCN t nó không có quy n mà ch đ

c

s u quy n t nhân dân. Cái mà nhân dân u thác là quy n qu n lý nhà n

c.

Do đó, nhân dân, v i t cách là ng

i ch s h u quy n l c nhà n

c, có quy n

và ngh a v giám sát tình hình thi hành quy n l c đã u thác và Nhà n
th

c ph i

ng xuyên gi m i liên h m t thi t v i nhân dân, t o đi u ki n cho nhân dân

th c hi n và phát huy quy n làm ch c a mình.
có m i liên h th

ng ta kh ng đ nh “Nhà n

c

ng xuyên và ch t ch v i nhân dân, ch u s giám sát c a

nhân dân. Có c ch và bi n pháp ki m soát, ng n ng a và tr ng tr t quan liêu,
tham nh ng, l ng quy n, vô trách nhi m, xâm ph m quy n dân ch c a công
dân”[20, tr.19].

ng th i, gi v ng k lu t, k c

ng, t ng c

ng pháp ch ,

qu n lý xã h i b ng pháp lu t, tuyên truy n, giáo d c toàn dân nâng cao ý th c
pháp lu t.
Phát tri n và hoàn thi n dân ch XHCN

n

c ta là m t quá trình. Trên

th c t , quy n dân ch c a nhân dân c ng có lúc, có n i ch a đ

c th c hi n

đ y đ , quy n làm ch th m chí còn b vi ph m. Song, đó không ph i là b n ch t
c a ch đ m i. Nguyên nhân c a hi n t

ng trên còn do s ch a hoàn thi n c a

c s kinh t , c ch th c thi và s ch a hoàn thi n c a ý th c v dân ch
XHCN.
20


V sâu xa, c s kinh t - xã h i n

c ta còn ch a đ y đ cho s phát

tri n m nh m n n dân ch xã h i ch ngh a. C.Mác t ng kh ng đ nh “Quy n
không th cao h n tr ng thái kinh t ”. Quan h s n xu t XHCN n

c ta đang

trong quá trình phát tri n và hoàn thi n; c s kinh t cho quá trình dân ch m i,
hi n nhiên, c ng ch a đ y đ . N n dân ch m i đ

c hình thành t cu c cách

m ng đánh đu i b n th c dân, đ qu c, đ ng th i l t đ ách th ng tr c a giai
c p phong ki n, thi t l p ch đ dân ch nhân dân, sau đó chuy n th ng lên ch
đ XHCN, b qua s xác l p đ a v th ng tr c a quan h s n xu t và ki n trúc
th

ng t ng TBCN. C ch th c thi dân ch hi n nhiên đang

tr ng thái “ch a

hoàn b ”, “ch a thành th c”.
M t khác, ý th c v dân ch XHCN

n

c ta đang trong giai đo n quá đ

t thân ph n nô l trong ch đ chuyên ch phong ki n, ch đ thu c đ a sang
vai trò làm ch v n m nh dân t c, làm ch đ t n

c. T thân ph n nô l tr

thành ng

i dân ch a th y h t giá tr

i ch c a đ t n

c, nhi u cán b và ng

c ng nh s c n thi t ph i chu n b cho dân ch XHCN nh th nào. Nhi u cán
b ch a quen ph

ng pháp lãnh đ o dân ch , nhân dân tuy đã đ

c trao quy n

nh ng c ng ch a bi t s d ng quy n đó. Nh ng tàn d c a ý th c h c : c c b ,
đ a ph

ng ch ngh a, gia tr

ng, quan liêu, tham nh ng, đ a v , bè phái, tham

quy n l c... v n còn in sâu trong nh n th c, tâm lý, phong cách c a nhi u ng
Nhân dân ch a quen v i nhà n

i.

c pháp quy n và xã h i công dân, l i s ng ti u

nông còn chi ph i trong n p ngh c ng nh trong m i ho t đ ng hàng ngày,
ch a thích ng v i xã h i hi n đ i, nên còn tâm lý t ty, th đ ng, trông ch ,
tách r i quy n l i và ngh a v ...C cán b và nhân dân đ u ch a coi tr ng dân
ch , th m chí có c bi u hi n th

v i nó và làm cho nh ng giá tr cao c c a

dân ch XHCN ch a th b c l .
Vì v y, trong giai đo i đ i m i,

ng ta đã ph i lãnh đ o th c hi n m t

quá trình kép: v a ph i xây d ng và phát tri n nh ng c s v t ch t cho n n dân
ch xã h i ch ngh a, v a ph i t ng b

c đ nh hình các giá tr t t đ p c a dân

ch XHCN trong th c ti n công cu c đ i m i. Vi c ban hành Quy ch th c hi n
21


dân ch

c s th i gian qua là m t ph

ng th c r t hi n th c đ phát tri n n n

dân ch XHCN trong giai đo n hi n nay.
Nh v y, t trong đ
ti n cách m ng,

ng l i chi n l

c, sách l

c c ng nh trong th c

ng ta luôn kh ng đ nh b n ch t c a Nhà n

c ta, n n dân ch

XHCN là c a nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, dân ch c a đ i đa s nhân
dân, g n v i công b ng xã h i, ch ng áp b c b t công, t t c đ u nh m m c tiêu
“

c l p dân t c g n li n v i CNXH, dân giàu, n

c m nh, xã h i công b ng,

dân ch , v n minh”. Phát huy dân ch g n li n v i xây d ng phát tri n c s
kinh t XHCN, sáng t o tìm tòi nh ng ph

ng th c đ th c thi dân ch , t đó

hoàn thi n ý th c v dân ch XHCN cho cán b và nhân dân.
đ c tr ng c b n c a quá trình phát tri n n n dân ch XHCN
1.1.2. V th c hi n Quy ch dân ch

ó là nh ng nét
n

c ta.

c s

1.1.2.1.Th c hi n dân ch
Là thành qu c a quá trình đ u tranh c a GCCN và nhân dân lao đ ng.
N n dân ch XHCN n
đ ng c a nó ph i h

c ta là dân ch c a dân, do dân, vì dân; do đó, m i ho t

ng đ n vi c b o đ m l i ích thi t thân cho đông đ o nhân

dân lao đ ng. L i ích to l n nh t c a nhân dân là đ

c th hi n quy n làm ch

th t s trên t t c các l nh v c c a đ i s ng xã h i: tham gia vào quá trình t
ch c, xây d ng và qu n lý nhà n

c, qu n lý xã h i, b o v thành qu cách

m ng và l i ích c a b n thân...
Theo V.I.Lênin, đ xây d ng m t n n dân ch XHCN trong th c t ,
“không ph i ch tuyên truy n v dân ch , tuyên b và ra các s c l nh v dân ch
là đ , không ph i ch giao trách nhi m th c hi n ch đ dân ch cho “nh ng
ng

i đ i di n” nhân dân trong nh ng c quan đ i bi u là đ ” [40, tr.336-337],

mà ph i “thu hút toàn th nh ng ng
qu n lý nhà n

c”[44, tr.68].

i lao đ ng, không tr m t ai, tham gia vi c

ó c ng chính là th

c đo cho trình đ th c hi n

dân ch c a ch đ xã h i XHCN. H n n a, tr ng tâm c a dân ch XHCN
không ph i

vi c tuyên b nh ng quy n l i và t do cho toàn th nhân dân, mà
22


là

ch t o đi u ki n cho nhân dân lao đ ng th c s tham gia qu n lý nhà n

giúp h “có kh n ng th c ti n th c hi n đ

c,

c quy n t do(dân ch )”.

H Chí Minh c ng đã kh ng đ nh r ng “th c hành dân ch là chìa khoá

v n n ng đ gi i quy t m i khó kh n”. Theo Ng

i th c hành dân ch t c là

“đ a m i v n đ cho dân chúng th o lu n và tìm cách gi i quy t”[54, tr.297].
ây là s t ng k t sâu s c t th c ti n cách m ng. B i dân chúng là c i ngu n
c a m i s c m nh, “h luôn mang trong b n thân mình nh ng l c l

ng ti m

tàng to l n c a cách m ng, c a s ph c h ng và c a s đ i m i” [43, tr.349].
Cách m ng là s nghi p c a nhân dân, thành qu cách m ng c ng là c a
nhân dân. Do v y, sau khi giành th ng l i, nhân dân ph i đ

ch

ng thành qu

y, ngh a là qu n chúng nhân dân có quy n và ngh a v tham gia các quá trình
t ch c, xây d ng và qu n lý nhà n
qu n lý nhà n

c, qu n lý xã h i. Tuy nhiên, tham gia

c, qu n lý xã h i không ph i là m t công vi c d dàng đ i v i

nhân dân lao đ ng. Cho nên, đ tham gia vào công vi c y, nhân dân ph i “h c
qu n lý nhà n

c và ph i h c ngay không đ

thông qua nhà n
th th c hi n đ
cho nh ng ng

c, đ

c ch m tr ”[42, tr.414]. Ch có

c s giúp đ c a Nhà n

c, nhân dân lao đ ng m i có

c đi u đó. Chính quy n nhà n

c XHCN có nhi m v “làm

i lao đ ng và nh ng ng

i b bóc l t có th th c s h

ng đ

c

t t c nh ng phúc l i c a n n v n hoá, v n minh và dân ch ”[46, tr.116], Nhà
n

c “ph i b t tay ngay vào vi c làm cho t t c nh ng ng

nh ng công dân nghèo đ u tham gia h c qu n lý nhà n
n

c XHCN là Nhà n

làm ch c a m i ng

i lao đ ng, t t c
c”[42, tr.414]. Nhà

c c a dân, công c quy n l c ph c v ho t đ ng t do,
i dân, nên không ph i ch bi t lo cho dân t bên trên, mà

ph i bi t “t p h p qu n chúng công nông", "lôi cu n" h cùng tham gia công
vi c t ch c, xây d ng và qu n lý xã h i đ kh c ph c tình tr ng “quan ch ”,
ch ng tham nh ng, lãng phí, l m d ng quy n l c... Vì v y, vi c t p h p, lôi
cu n qu n chúng tham gia “làm ch ” ph i đ

cđ td

i s lãnh đ o c a

ng

đ đ m b o tính th ng nh t, t c là ph i g n dân ch v i t p trung, dân ch đi đôi
v i k lu t, k c

ng, t ng c

ng pháp ch ,...

23


đ m b o tính th ng nh t, t p trung dân ch , dân ch đi đôi v i k lu t,
k c

ng, ph i th c hi n t t dân ch tr c ti p và dân ch đ i di n. Dân ch tr c

ti p là hình th c dân ch đ

c th c hi n b ng cách nhân dân tr c ti p bày t

chính ki n c a mình, tr c ti p tham gia quy t đ nh nh ng v n đ chung c a
c ng đ ng. Còn dân ch đ i di n là nhân dân thông qua các đ i bi u, các đoàn
th c a mình và các ph

ng ti n khác đ bày t chính ki n, đ quy t đ nh nh ng

v n đ chung. Nh ng hình th c dân ch
n

c và đ

yđ

c th ch b ng pháp lu t c a Nhà

c th c thi b ng c h th ng chính tr .

Th c hi n dân ch ph i chú tr ng c hai m t: v a phát huy ch đ dân

ch đ i di n, nâng cao ch t l
di n”;

n

ng và hi u qu ho t đ ng c a “nh ng ng

iđ i

c ta đó là đ i bi u Qu c h i, đ i bi u H i đ ng nhân dân, M t tr n

và đoàn th nhân dân các c p; v a th c hi n t ng b
ch tr c ti p, tr

c v ng ch c ch đ dân

c h t là c p c s mà c t lõi là nhân dân tham gia bàn b c và

quy t đ nh tr c ti p nh ng công vi c quan tr ng, thi t th c, g n v i l i ích c a
mình theo ph

ng châm “dân bi t, dân bàn, dân làm, dân ki m tra”. Dân ch

c ng g n li n v i dân sinh, dân trí, thúc đ y kinh t , v n hoá, xã h i cùng phát
tri n.
Dân ch ph i đi đôi v i k c

ng, tr t t , dân ch đ

c th ch hoá thành

pháp lu t và dân ch trong khuôn kh c a Hi n pháp, pháp lu t; quy n h n g n
li n v i trách nhi m, l i ích đi đôi v i ngh a v ; ch ng quan liêu, tham nh ng,
lãng phí, đ ng th i ch ng tình tr ng vô chính ph , l i d ng dân ch vi ph m
pháp lu t. Dân ch cao thì k lu t ph i nghiêm. K lu t có nghiêm m i b o đ m
vi c m r ng dân ch , th c hi n dân ch m t cách có ch t l
hi n dân ch c ng có ngh a là đ i m i t ch c và ph
th ng chính tr , tr ng tâm là Nhà n

ng. Vì v y, th c

ng th c ho t đ ng c a h

c.

Quá trình th c hi n dân ch ngoài ra còn ph thu c vào nhi u y u t :
Trình đ và t c đ t ng tr

ng kinh t ; trình đ dân trí, v n hoá c a nhân dân;

nhân sinh quan và th gi i quan, ph m ch t và n ng l c c a ch th c m quy n;
24


các th ch dân ch đ

c ch đ nh b ng nguyên t c, pháp lu t, chu n m c v n

hoá đ o đ c...
Nh v y, trong ch đ XHCN, th c hi n dân ch là quá trình hi n th c

hoá nh ng giá tr dân ch vào đ i s ng xã h i đ cho nhân dân đ
thành qu cách m ng, đ ng th i t o đi u ki n cho m i ng

ng

i dân tham gia ngày

càng r ng rãi, tích c c, hi u qu h n vào công vi c qu n lý nhà n
xã h i theo ph

ch

c, qu n lý

ng châm "dân bi t, dân bàn, dân làm, dân ki m tra"; là thông

qua nh ng c ch th c thi quy n l c chính tr (h th ng chính tr , Hi n pháp,
pháp lu t và h th ng nh ng v n b n pháp lý khác nh Quy ch , Quy
đ m b o cho ch đ u quy n c a dân vào Nhà n

c,...) đ

c tr thành hi n th c, kh c

ph c tri t đ tình tr ng l i d ng s u quy n làm t n h i đ n quy n và l i ích
c a dân. Th c hi n dân ch

n

quá trình th c hi n Quy ch dân ch

c ta hi n nay đ

c th hi n t p trung trong

c pc s .

1.1.2.2. Th c hi n Quy ch dân ch

c s , tr

quy n làm ch c a hàng ch c tri u qu n chúng lao đ ng
n

c ta, c p c s (xã, ph

c h t là th c hi n
c pc s

ng, th tr n) chính là n n t ng c a ch đ ,

là n i “chính quy n trong lòng dân”, “là n i tr c ti p th c hi n m i ch tr
chính sách c a

ng và Nhà n

ng,

c, là n i c n th c hi n quy n làm ch c a nhân

dân m t cách tr c ti p và r ng rãi nh t”. C p c s (đ c bi t là c p xã) còn là
n i k t h p sinh đ ng v n đ nông dân - nông nghi p - nông thôn, trong đó
ng

i nông dân là ch th sáng t o. Tuy là c p th p nh t trong h th ng chính tr

n

c ta, nh ng l i là c p chính quy n g n dân nh t, ti p nh n và tr c ti p tri n

khai th c hi n các ch tr
Nhà n

ng, đ

ng l i c a

ng, chính sách pháp lu t c a

c; đ ng th i theo dõi, giám sát, ki m tra vi c công dân th c hi n các

ngh a v , pháp lu t. ây c ng là n i nhân dân th hi n vai trò làm ch c a mình.
H Chí Minh đã kh ng đ nh “n n t ng c a m i công tác là c p xã”, “c p xã là
g n g i dân nh t, là n n t ng c a hành chính. C p xã làm đ

c vi c thì m i công

vi c đ u xong xuôi”. Có th nói c s là “chi c c u n i” gi a Dân v i

ng, là

cái “vi mô” nh ng th c ch t là cái “v mô” thu nh .
25