SỬ DỤNG bài tập hóa học THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG lực TRONG dạy học hóa học PHẦN hữu cơ lớp 11 TRUNG học PHỔ THÔNG

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

An Thanh Tùng

SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC PHẦN HỮU CƠ
LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

An Thanh Tùng
SỬ DỤNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC
HÓA HỌC PHẦN HỮU CƠ LỚP 11
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hoá học
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS. TS. ĐẶNG THỊ OANH

Thành phố Hồ Chí Minh – 2015


LỜI CẢM ƠN
Luận văn hoàn thành với sự nỗ lực, cố gắng hết sức của bản thân, cùng với sự
giúp đỡ nhiệt tình, đầy tâm huyết của quý thầy cô, gia đình, đồng nghiệp và các em
học sinh.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Thị Oanh, PGS.TS. Trịnh
Văn Biều, những người thầy đã tận tình hướng dẫn giúp tôi trong quá trình thực hiện
luận văn cao học.
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô dạy lớp Cao học Lý luận và phương
pháp dạy học bộ môn Hóa học khóa 24 đã truyền đạt tất cả kiến thức, kinh nghiệm vô
cùng quý báu trong suốt khóa học.
Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, phòng Sau đại học, khoa
Hóa học trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã hỗ trợ rất nhiều trong
quá trình học tập và thực hiện luận văn.
Tôi xin cảm ơn các bạn học viên đồng hành của lớp Cao học Lý luận và
phương pháp dạy học bộ môn Hóa học khóa 24, xin cảm ơn quý thầy cô trường THPT
Thủ Đức, THPT Nguyễn Huệ, THPT Nguyễn Hiền, THPT Tạ Quang Bửu (Thành phố
Hồ Chí Minh) và THPT Thường Tân (tỉnh Bình Dương) đã tạo điều kiện tốt nhất cho
tôi thực nghiệm và thực hiện đề tài.
Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến với gia đình, những người đã thường
xuyên động viên, khuyến khích, hỗ trợ để tôi hoàn thành tốt luận văn.
Một lần nữa xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc.
An Thanh Tùng


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH
MỞ ĐẦU
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG BÀI
TẬP HÓA HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG
DẠY HỌC HÓA HỌC Ở TRƯỜNG THPT ...............................................................8
1.1. Đổi mới mục tiêu ......................................................................................................9
1.1.1. Chương trình giáo dục định hướng nội dung ....................................................9
1.1.2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực ..................................................10
1.2. Năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh THPT ..................................12
1.2.1. Khái niệm năng lực .........................................................................................12
1.2.2. Năng lực chung và năng lực đặc thù môn học của học sinh THPT ................13
1.2.3. Các năng lực cần phát triển ở học sinh trong học phổ thông ..........................14
1.3. Cơ sở lý luận về bài tập hóa học ................................................................................21
1.3.1. Ý nghĩa của việc sử dụng bài tập hóa học trong dạy học hóa học .......................21
1.3.2. Phân loại bài tập hóa học ở trường THPT ......................................................22
1.3.3. Cơ sở lí luận về việc xây dựng câu hỏi, bài tập theo định hướng năng lực ....23
1.4. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở một số trường trung học
phổ thông tại TP Hồ Chí Minh ......................................................................................28
CHƯƠNG 2. SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC PHẦN HỮU CƠ HÓA
HỌC 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ......................................................................35
2.1. Giới thiệu mục tiêu, cấu trúc chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 nâng cao ........35
2.1.1. Mục tiêu cơ bản của chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 nâng cao ..............35
2.1.2. Cấu trúc nội dung chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 nâng cao ..................36
2.2. Thiết kế bảng mô tả các bậc trình độ trong bài tập theo định hướng năng lực ......37
2.3. Sử dụng BTHH để phát triển một số năng lực của HS THPT ...............................42

2.3.1 Nguyên tắc và yêu cầu khi sử dụng hệ thống BTHH để phát triển năng lực của
HS THPT .......................................................................................................................42
2.3.2. Quy trình sử dụng hệ thống BTHH để phát triển năng lực GQVĐ, năng lực
sử dụng ngôn ngữ hóa học và năng lực tính toán hóa học cho HS THPT trong dạy học hóa
học. .................................................................................................................................45
2.4. Sử dụng bài tập theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học hóa học hữu cơ
lớp 11 .............................................................................................................................45
2.4.1. Sử dụng bài tập để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học ................45
2.4.2. Sử dụng bài tập hóa học để phát triển năng lực giải quyết vấn đề..................56
2.4.3. Quy trình xây dựng và sử dụng bài tập để phát triển năng lực tính toán ........60
2.5. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực SDNNHH, năng lực GQVĐ, năng lực
TTHH cho HS thông qua BTHH ...................................................................................66
2.5.1. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học ................66
2.5.2. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ...............................69
2.5.3. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực tính toán ............................................71
2.5.4. Thiết kế bảng hỏi .............................................................................................74
2.6. Một số giáo án thực nghiệm ...................................................................................78
2.6.1. Giáo án dạy học 1 ............................................................................................78
2.6.2. Giáo án dạy học 2 ............................................................................................85
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................98
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................................98
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm............................................................................98
3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .......................................................................98
3.3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ......................................................................98
3.3.2. Tiến trình thực nghiệm sư phạm .....................................................................99
3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm ..............................................................................100
3.5. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm .....................................................................100
3.5.1. Xử lí theo phương pháp thống kê toán học ...................................................100
3.5.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................................................101
3.5.3. Xử lí theo tài liệu nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng .........................103

3.6. Đánh giá năng lực học sinh qua bảng kiểm quan sát ..........................................104
3.7. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................................106
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................109
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................112


DANH MỤC PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1. PHIẾU HỎI GIÁO VIÊN ..........................................................................1
PHỤ LỤC 2: PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH ...............................................................6
PHỤ LỤC 3: BẢNG KIỂM QUAN SÁT NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA
HỌC SINH ......................................................................................................................7
PHỤ LỤC 4: BẢNG KIỂM QUAN SÁT NĂNG LỰC SỬ DỤNG NGÔN NGỮ HÓA
HỌC .................................................................................................................................8
PHỤ LỤC 5: BẢNG KIỂM QUAN SÁT NĂNG LỰC TÍNH TOÁN ...........................9
PHỤ LỤC 6: ĐỀ KIỂM TRA 45 PHÚT ANCOL-PHENOL .......................................10


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BT

:

bài tập

BTHH

:

bài tập hóa học

BTKL

:

bảo toàn khối lượng

CTCT

:

Công thức cấu tạo

CTPT

:

công thức phân tử

ĐC

:

đối chứng

ĐHSP

:

Đại học Sư phạm

HS

:

học sinh

GV

:

giáo viên

Nxb

:

nhà xuất bản

PGS

:

phó giáo sư

PHT

:

phiếu học tập

PPDH

:

phương pháp dạy học

PT

:

phương trình

PTHH

:

phương trình hóa học

PTPƯ

:

phương trình phản ứng

SDNNHH

:

sử dụng ngôn ngữ hóa học

SGK

:

sách giáo khoa

THPT

:

trung học phổ thông

TN

:

thực nghiệm

TPHCM

:

thành phố Hồ Chí Minh

TS

:

tiến sĩ

TTHH

:

tính toán hóa học


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Các mức quá trình nhận thức và trình độ nhận thức .....................................27
Bảng 1.2. Kết quả điều tra tình hình sử dụng BTHH của giáo viên..............................29
Bảng 1.3. Kết quả điều tra tình hình sử dụng các phương pháp dạy học của giáo viên30
Bảng 1.4. Các năng lực có thể phát triển thông qua học phần hóa học hữu cơ ............30
Bảng 1.5. Kết quả điều tra sở thích của HS khi giải BTHH trên lớp hoặc ở nhà..........33
Bảng 2.1. Mô tả các trình độ trong bài tập theo định hướng năng lực ..........................37
Bảng 2.2. Mẫu phân tích số lượng bài tập tính toán trong đề thi đại học trong các năm
.......................................................................................................................................60
Bảng 2.3. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ phát triển năng lực sử dụng ngôn
ngữ hóa học ...................................................................................................................67
Bảng 2.4. Bảng kiểm quan sát năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của HS ................68
Bảng 2.5. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực GQVĐ .......70
Bảng 2.6. Bảng kiểm quan sát năng lực giải quyết vấn đề của HS ...............................71
Bảng 2.7. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ năng lực tính toán ....................72
Bảng 2.8. Bảng kiểm quan sát năng lực tính toán hóa học ..........................................74
Bảng 2.9. Bảng hỏi mục tiêu người học ........................................................................75
Bảng 2.10. Bảng hỏi đánh giá sau giờ học bài Ancol ..................................................76
Bảng 2.11. Bảng kiểm quan sát quá trình hoạt động .....................................................77
Bảng 2.12. Bảng quan sát trong khi thực hiện theo nhóm ............................................77
Bảng 3.1. Các lớp thực nghiệm đối chứng ....................................................................99

Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra 45 phút ......................................................................100
Bảng 3.3. Kết quả trung bình bài kiểm tra 45 phút .....................................................101
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích .......................................102
Bảng 3.5. Số % HS đạt điểm yếu-kém, trung bình, khá và giỏi ................................103
Bảng 3.6. Một số tham số mô tả và so sánh dữ liệu trong NCKHSPƯD...................103
Bảng 3.7. Bảng kiểm quan sát biểu hiện năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học ...........105
Bảng 3.8. Bảng kiểm quan sát biểu hiện năng lực giải quyết vấn đề của HS .............105
Bảng 3.9. Bảng kiểm quan sát biểu hiện năng lực tính toán .......................................105


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 2.1. Cấu trúc chương trình hóa học lớp 11 nâng cao ............................................36
Hình 2.2. Cấu trúc năng lực SDNNHH (3 năng lực thành phần và 7 tiêu chí) .............66
Hình 2.3. Cấu trúc năng lực GQVĐ (4 năng lực thành phần và 8 tiêu chí) ..................69
Hình 2.4. Cấu trúc năng lực tính toán (4 năng lực thành phần và 11 tiêu chí) .............71
Hình 3.1. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra số 1.....................................102
Hình 3.2. Biểu đồ tổng hợp phân loại kết quả học tập của HS ...................................103
Hình 3.3. Biểu đồ kết quả TNSP theo bảng kiểm quan sát 3 năng lực của HS...........106