Hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của ngân hàng nhà nước đối với các ngân hàng thương mại tại việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------o0o---------

ĐỒNG THỊ HỒNG NHUNG

HOẠT ĐỘNG THANH TRA TRÊN CƠ SỞ RỦI RO CỦA NGÂN
HÀNG NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG
MẠI TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

Hà Nội – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------o0o---------

ĐỒNG THỊ HỒNG NHUNG

HOẠT ĐỘNG THANH TRA TRÊN CƠ SỞ RỦI RO CỦA NGÂN
HÀNG NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG
MẠI TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã số: 60 34 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ BẤT

Hà Nội – 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện dưới sự
hướng dẫn của cô giáo hướng dẫn khoa học. Các số liệu và trích dẫn được sử dụng
trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và đáng tin cậy.

Đồng Thị Hồng Nhung


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn này, tác giả đã nhận
được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô Trường Đại học
Kinh tế - Đa ̣i ho ̣c Quố c gia Hà Nô ̣i.
Trước hết, tác giả xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô trường Đại học
Kinh tế, đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ cho tác giả trong quá trình học tập.
Tác giả xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Bất đã dành rất
nhiều thời gian và tâm huyết hướng dẫn nghiên cứu và giúp tác giả hoàn thành luận
văn tốt nghiệp.
Mặc dù tác giả đã có nhiều cố gắng nỗ lực, tìm tòi, nghiên cứu để hoàn thiện
luận văn, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót
những đóng góp tận tình của quý thầy cô và các bạn .
Xin trân trọng cảm ơn!

Đồng Thị Hồng Nhung

, rất mong nhận được

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHƢ̃ VIẾT TẮT ....................................................................... i
DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................. iv
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lời nói đầu : ............................................................................................................1
1.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: ......................................................................4
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:.......................................................................5
1.4. Phương pháp nghiên cứu:.....................................................................................5
2. Kết cấu của luận văn: ..............................................................................................6
CHƢƠNG I: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN
ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA TRÊN CƠ SỞ RỦI RO CỦA
NHNN ĐỐI VỚI CÁC NHTM .................................................................................7
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..........................................................................7
1.1.1. Các tài liệu nghiên cứu ......................................................................................7
1.1.2. Những thông lệ, tập quán tốt về hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro ...........11
1.2. Rủi ro trong hoạt động của các NHTM ..............................................................13
1.2.1 Khái niệm rủi ro ...............................................................................................13
1.2.2 Các loại rủi ro trong hoạt động của Ngân hàng thương mại ............................13
1.2.3. Mức độ ảnh hưởng của rủi ro đến hoạt động của Ngân hàng thương mại ............15
1.2.4. Quản lý rủi ro của các NHTM ........................................................................17
1.2.4.2 Quy trình quản lý rủi ro .................................................................................19
1.3. Thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối với các NHTM ...............................20
1.3.1 Khái quát về hoạt động thanh tra của NHNN đối với các NHTM ...................20
1.3.2. Thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối với các NHTM ............................24

CHƢƠNG II: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN ...........................46
2.1. Mô hình nghiên cứu thực hiện luận văn.............................................................46
Luận văn được thiết kế theo mô hình sau: ................................................................46
2.2 Các bước thực hiện..............................................................................................46
CHƢƠNG III: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THANH TRA TRÊN CƠ SỞ
RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG
THƢƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM ..........................................................................56
3.1. Tổ chức, bộ máy thực hiện chức năng thanh tra, giám sát đối với các Ngân hàng
thương mại ................................................................................................................56
3.1.1 Thanh tra ngân hàng tại Trung ương (Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng)
...................................................................................................................................57
3.1.2 Thanh tra ngân hàng tại các NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố. ....................59
3.1.3. Mối liên hệ giữa Thanh tra NHNN và Thanh tra chi nhánh NHNN tỉnh, thành
phố trong hoạt động thanh tra, giám sát ....................................................................59
3.2. Thực trạng thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối với các Ngân hàng thương
mại tại Việt Nam .......................................................................................................60
3.2.1 Bối cảnh thị trường tiền tệ ngân hàng và những nguy cơ các loại rủi ro gặp
phải của NHTM. ........................................................................................................60
3.2.2 Thực trạng thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối với các NHTM tại Việt
Nam ...........................................................................................................................72
3.3. Đánh giá về công tác thanh tra trên cơ sở rủi ro ................................................82
3.3.1. Các kết quả đạt được .......................................................................................82
3.3.2. Các hạn chế .....................................................................................................88
3.3.3 Nguyên nhân của những hạn chế trong công tác thanh tra trên cơ sở rủi ro ...92
CHƢƠNG IV: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG THANH TRA
TRÊN CƠ SỞ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÁC
NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM ................................................97
4.1 Dự báo nguy cơ rủi ro trong hoạt động của Ngân hàng thương mại tại Việt Nam
và một số quan điểm cần quán triệt đối với thanh tra trên cơ sở rủi ro ....................97

4.2 Giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả công tác thanh tra trên cơ sở rủi ro
của NHNN đối với các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam ..................................99
4.2.1 Đổi mới mô hình bộ máy Thanh tra giám sát ngân hàng .................................99
4.2.2. Hoàn thiện khung pháp lý trong hoạt động ngân hàng và công tác thanh tra
trên cơ sở rủi ro. ........................................................................................................99
4.2.4.Phối hợp chặt chẽ giữa giám sát từ xa và thanh tra tại chỗ ............................102
4.2.5. Xây dựng hệ thống giám sát từ xa có khả năng cảnh báo sớm đối với các tổ
chức tín dụng có vấn đề và các rủi ro trong hoạt động Ngân hàng, bao gồm: ........104
4.2.6. Trang bị cơ sở vật chất, hệ thống công nghệ thông tin để đáp ứng yêu cầu
quản lý: ....................................................................................................................105
4.2.7. Quản lý hiệu quả sự phát triển của các sản phẩm tài chính mới ...................105
4.2.8. Cần xây dựng lộ trình, phương án cụ thể đưa phương pháp Thanh tra trên cơ
sở rủi ro vào thực hiện. ............................................................................................106
4.2.9. Nâng cao trình độ, đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra trên cơ sở rủi ro và
cán bộ quản lý rủi ro tại các NHTM .......................................................................106
4.3 Kiến nghị ...........................................................................................................112
4.3.1. Đối với Chính phủ .........................................................................................112
4.3.2 Đối với các NHTM ........................................................................................112
KẾT LUẬN ............................................................................................................115
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC CÁC CHƢ̃ VIẾT TẮT
STT

VIẾT TẮT

NGUYÊN VĂN

1

NHNN

Ngân hàng Nhà nước

2

NHTM

Ngân hàng thương mại

3

Cơ quan
TTGSNH

Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng
6 yếu tố trong hệ thống đánh giá mức độ an toàn và
vững mạnh của ngân hàng thương mại nói riêng, tổ

4

CAMELS

5

HĐQT

6

NT Basel

7

TTTT

Thanh tra tuân thủ

8

TTTCSRR

Thanh tra trên cơ sở rủi ro

9

Thông tư 09

Thông tư 09/2014/TT-NHNN ngày 18/3/2014

10

Thông tư 02

Thông tư 02/2013/TT-NHNN ngày 21/1/2013

11

TCTD

Tổ chức tín dụng

chức tài chính nói chung.

Hội đồng quản trị
25 Nguyên tắc cơ bản về giám sát hệ thống ngân hàng
hiệu quả của Ủy ban Basel

i


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Rủi ro ròng ................................................................................................34
Bảng 2.1. Đánh giá các loại rủi ro thường gặp .........................................................51
Bảng 2.2. Bảng đánh giá mức độ ảnh hưởng của rủi ro nói chung đối với hoạt động
của NHTM.................................................................................................................51
Bảng 2.3. Bảng đánh giá các hạn chế của hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro ......52
Bảng 2.4. Bảng đánh giá nguyên nhân các hạn chế của hoạt động thanh tra trên cơ
sở rủi ro .....................................................................................................................52
Bảng 2.5. Bảng đánh giá các giải pháp .....................................................................53
Bảng 3.1: Tăng trưởng dư nợ tín dụng các lĩnh vực ưu tiên .....................................67
Bảng 3.2: Bảng chỉ tiêu đánh giá chất lượng tài sản .................................................76
Bảng 3.3: Đánh giá khả năng sinh lời .......................................................................76
Bảng 3.4: Đánh giá khả năng thanh khoản ...............................................................77
Bảng 3.5: Danh sách các Chi nhánh Ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam và Công ty
tài chính thực hiện thanh tra trên cơ sở rủi ro năm 2015 ..........................................78

ii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
Hình 3.2. Diễn biến tỷ giá và dollar-index từ 1/2011 đến 5/2015 ......................63
Hình 3.3: Lãi suất huy động và cho vay giai đoạn 6/2012-6/2015 ...........................65
Hình 3.4. Tỷ lệ nợ xấu hệ thống ngân hàng giai đoạn 2011-6/2015 .........................69

iii


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ: 3.1. Tình hình lạm phát của Việt Nam qua các năm 2010-2015F..............61
Biểu đồ 3.2. Dư nợ tín dụng theo lĩnh vực giai đoạn 2011-T4/2014 ........................67
Biểu đồ 3.3: Dự phòng rủi ro hệ thống ngân hàng giai đoạn 2012-6/2015 ..............69

iv


MỞ ĐẦU
1. Lời nói đầu :
1.1. Về tính cấp thiết của đề tài :
Nâng cao năng lực thanh tra Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đối với các
Ngân hàng thương mại tại Việt Nam là một trong những yêu cầu cần thiết
trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế và kinh tế thị trường hiện nay để đảm
bảo duy trì một hệ thống ngân hàng an toàn, lành mạnh. Trải qua chặng
đường dài phát triển, Nhà nước đã không ngừng đổi mới tư duy và nhận thức
về hoạt động thanh tra ngân hàng, hoàn thiện hơn trên các phương diện về thể
chế, tác nghiệp và công nghệ để thích nghi với môi trường hoạt động của
ngành ngân hàng đang trong xu thế toàn cầu hóa. Những thành tựu đóng góp
của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước vào sự nghiệp đổi mới và phát triển an

toàn ngành ngân hàng là không thể phủ nhận, song những thách thức đặt ra
đối với hệ thống thanh tra ngân hàng trước yêu cầu đổi mới cũng là không
nhỏ. Đổi mới căn bản, toàn diện hệ thống thanh tra ngân hàng là lựa chọn
đúng đắn vì sự phát triển an toàn lành mạnh của hệ thống ngân hàng Việt
Nam trên đường hội nhập quốc tế và tự do hóa tài chính. Trong đó, việc đổi
mới thanh tra hoạt động ngân hàng sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả
đảm bảo an toàn của hệ thống ngân hàng. Thực tế cho thấy, một số vụ việc
xảy ra gần đây gây ảnh hưởng rất lớn đến an toàn hệ thống ngân hàng là do
năng lực quản lý, kiểm soát rủi ro của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam
còn yếu kém, đồng thời phản ánh hoạt động thanh tra đã phần nào không đi
sát với thực tế.
Trong lịch sử hoạt động của mình, Thanh tra NHNN đã và đang thực
hiện thanh tra theo phương pháp thanh tra tuân thủ đối với các tổ chức tín
dụng nói chung và các Ngân hàng thương mại nói riêng (NHTM). Trong thời
kỳ ngân hàng một cấp (trước khi có Pháp lệnh ngân hàng, công ty tài chính)
1


và thời kỳ đầu của mô hình ngân hàng hai cấp mới hình thành và đang hoàn
thiện (NHNN và NHTM), phương pháp thanh tra tuân thủ đã phát huy tốt tác
dụng.
Khi chuyển sang giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế ngành Ngân hàng,
hệ thống các NHTM tại Việt Nam có bước phát triển rất nhanh về quy mô và
phạm vi hoạt động, đồng thời tiềm ẩn nhiều rủi ro. Thị trường tài chính phi
ngân hàng (chứng khoán và bảo hiểm) có sức hấp dẫn cao, các NHTM có xu
hướng thâm nhập sâu rộng hơn vào hoạt động này. Vì vậy, rủi ro đối với các
NHTM trở nên đa dạng hơn. Sự phát triển mạnh mẽ của các dịch vụ ngân hàng
đồng hành cùng với các loại tội phạm mới xuất hiện trong lĩnh vực ngân hàng,
rủi ro về tác nghiệp và công nghệ trong điều kiện hệ thống quản trị, điều hành
kinh doanh của các NHTM còn những yếu kém đang là nỗi lo lớn của các nhà

quản lý ngân hàng. Mặc dù, các NHTM tại Việt Nam đang từng bước áp dụng
có hiệu quả các nguyên tắc, chuẩn mực quốc tế về an toàn trong hoạt động
ngân hàng theo Hiệp ước vốn Basel trong công tác quản trị rủi ro ngân hàng
nhưng bốn loại rủi ro trọng yếu là rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro thị
trường và rủi ro hoạt động, trong đó đặc biệt rủi ro tín dụng và rủi ro thị trường
vẫn đang tác động mạnh đến sự bất ổn trong hoạt động của các NHTM tại Việt
Nam.
Nâng cao năng lực quản trị rủi ro là công việc sống còn của NHTM tại
Việt Nam trong môi trường cạnh tranh khốc liệt của cơ chế thị trường, của
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ngành ngân hàng. Sự phát triển mạnh mẽ
của các NHTM cả về chiều rộng và bề sâu cũng đòi hỏi hoạt động quản lý nhà
nước của NHNN phải được đổi mới, theo đó, thanh tra trên cơ sở rủi ro đối
với các NHTM là bước đi tất yếu của NHNN.
Hoạt động ngân hàng luôn gắn liền với rủi ro và chấp nhận rủi ro, rủi ro
cao lợi nhuận cao, rủi ro thấp lợi nhuận thấp, thậm chí lợi nhuận thấp NHTM
2


vẫn có nguy cơ vấp phải rủi ro lớn do quản trị rủi ro kém. Thanh tra tuân thủ
không đánh giá được đầy đủ mức độ rủi ro, một đặc trưng gắn liền với hoạt
động của NHTM tại Việt Nam. Thanh tra trên cơ sở rủi ro đánh giá tốt hơn về
rủi ro thông qua việc tách bạch mức độ rủi ro và hệ thống quản trị rủi ro; tập
trung tốt hơn vào việc phát hiện sớm rủi ro mới xuất hiện tại từng NHTM
cũng như toàn hệ thống; sử dụng nguồn lực hiệu quả hơn thông qua việc tập
trung vào các lĩnh vực chứa đựng rủi ro cao, thanh tra tại chỗ sẽ mất ít thời
gian hơn tại NHTM. Khi thực hiện thanh tra trên cơ sở rủi ro, Thanh tra
NHNN có khả năng đánh giá tốt hơn năng lực quản lý của NHTM, tính chất
phức tạp của hoạt động kinh doanh và những rủi ro mà NHTM gặp phải; tập
trung tối đa nguồn lực để giải quyết các lĩnh vực có rủi ro cao nhất, làm lành
mạnh hoá hoạt động của NHTM, góp phần ổn định hệ thống các NHTM tại

Việt Nam.
Trong những năm qua, phương pháp thanh tra trên cơ sở rủi ro đã được
triển khai, tuy nhiên vẫn còn những bất cập nhất định. Vì vậy việc lựa chọn
nghiên cứu đề tài: “Hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của Ngân hàng Nhà
nước đối với các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam” là rất cần thiết và có ý
nghĩa thời sự cấp bách.
Được học về chuyên ngành tài chính ngân hàng tại Trường Đại học kinh
tế- Đại học quốc gia, bản thân em lại làm việc tại Cơ quan TTGSNH trực
thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là cơ quan có vai trò quan trọng trong
việc thanh tra, giám sát hoạt động của các tổ chức tín dụng nói chung và Ngân
hàng thương mại nói riêng. Đó cũng là lý do, là cơ sở để em lựa chọn đề tài
nghiên cứu này.
Khi nghiên cứu đề tài này, học viên đã xây dựng cho mình một số hệ
thống các câu hỏi như sau:
- Các loại rủi ro của NHTM gặp phải ?
3


- Các phương thức thanh tra của NHNN ?
- Sự khác biệt giữa phương pháp thanh tra tại chỗ và thanh tra trên cơ sở
rủi ro là gì để thấy được sự cần thiết của việc đổi mới phương thức thanh tra
phù hợp với chuẩn mực quốc tế trong xu thế hội nhập ?
- Quy trình và phương pháp thanh tra trên cơ sở rủi ro ?
- Thực trạng của hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của Cơ quan
TTGSNH ? những mặt đạt được ? những mặt còn tồn tại ?
- Dự báo những nguy cơ rủi ro trong hoạt động của NHTM trong thời
gian tới ?
- Các biện pháp để hoàn thiện hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của
NHNN đối với các NHTM ?
1.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:

1.2.1 Mục đích:
- Về mặt lý thuyết : hệ thống hóa cơ sở lý luận về rủi ro và đi sâu vào nội
dung hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro.
- Về mặt thực tiễn:
+ Phân tích thực trạng của hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của
NHNN đối với các NHTM tại Việt Nam. Những mặt đạt được, những mặt
còn hạn chế?
+ Đề xuất một số giải pháp, kiến nghị để hoàn thiện hoạt động thanh tra
trên cơ sở rủi ro đối với các NHTM tại Việt Nam, đảm bảo cho hệ thống ngân
hàng hoạt động an toàn và hiệu quả.
1.2.2 Nhiệm vụ:
+ Nghiên cứu lý luận cơ bản, khái quát về các loại rủi ro trong hoạt
động ngân hàng, trên cơ sở đó tập trung nghiên cứu lý luận cơ bản về hoạt
động thanh tra trên cơ sở rủi ro về mặt nội dung, quy trình, các nhân tố ảnh
hưởng.
+ Phân tích thực trạng của hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của
NHNN đối với các NHTM tại Việt Nam.
4


+ Dự báo nguy cơ rủi ro trong hoạt động của NHTM. Đồng thời xây
dựng giải pháp, kiến nghị hoàn thiện hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của
NHNN đối với các NHTM.
1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là : Hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi
ro của Ngân hàng Nhà nước đối với các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam.
Chủ thể thanh tra là: Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng (Cơ quan
TTGSNH) trực thuộc Ngân hàng Nhà nước; Đối tượng bị thanh tra là các
Ngân hàng thương mại tại Việt Nam
Phạm vi nghiên cứu: Do thời gian nghiên cứu có hạn nên học viên tập

trung vào vấn đề thanh tra tổng thể trên cơ sở rủi ro gặp phải của NHTM tại
Việt Nam mà không đi sâu phân tích chi tiết, cụ thể thanh tra trên cơ sở rủi ro
đối với từng loại rủi ro có nguy cơ gặp phải trong hoạt động của NHTM tại
Việt Nam trong thời gian những năm gần đây.
Thời gian nghiên cứu giai đoạn từ năm 2010-6/2015.
1.4. Phƣơng pháp nghiên cứu:
Để tìm hiểu về hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối với
các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam, luận văn sử dụng các phương pháp
sau:
- Phương pháp thống kê mô tả thu thập, tổng hợp, xử lý số liệu và
thông qua các số bình quân, số tuyệt đối, số tương đối để đánh giá các chỉ tiêu
nghiên cứu.
- Phương pháp khảo sát, điều tra, từ kết quả khảo sát điều tra thu được
sẽ đưa ra được thực trạng, nguyên nhân của những mặt đạt được, những mặt
hạn chế trong hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro để từ đó đưa ra những
giải pháp hoàn thiện hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối với
các NHTM.

5


- Phương pháp so sánh: Chỉ tiêu so sánh định lượng như so sánh số liệu
về một số chỉ tiêu tình hình tài chính tiền tệ ngân hàng qua các năm thấy được
bối cảnh tài chính tài chính, tiền tệ đồng thời dự đoán được những nguy cơ rủi
ro đối với NHTM trong thời gian tới có thể gặp phải. Chỉ tiêu so sánh định
tính như so sánh giữa phương pháp thanh tra tuân thủ với phương pháp thanh
tra trên cơ sở rủi ro.
2. Kết cấu của luận văn:
Với đề tài trên, ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục viết tắt, danh
mục bảng biểu sơ đồ, luận văn được kết cấu thành 4 chương:

Chương I: Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số vấn đề cơ bản về hoạt
động thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối với các NHTM.
Chương II: Phương pháp nghiên cứu luận văn.
Chương III: Thực trạng hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN đối
với các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam
Chương IV: Giải pháp hoàn thiện hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của
NHNN đối với các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam

6


CHƢƠNG I
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA
TRÊN CƠ SỞ RỦI RO CỦA NHNN ĐỐI VỚI CÁC NHTM
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Các tài liệu nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu về hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro của NHNN
đối với các ngân hàng thương mại là một đề tài tuy không mới đối với các
nước trên thế giới nhưng lại tương đối mới mẻ ở Việt Nam. Nghiên cứu về
hoạt động thanh tra đã có nhiều, tuy nhiên phương pháp thanh tra trên cơ sở
rủi ro hiện nay mới chỉ áp dụng ở lĩnh vực ngân hàng do vậy mà những tài
liệu viết về đề tài này không chưa nhiều.
* Tài liệu nƣớc ngoài
- Tài liệu Thanh tra giám sát trên cơ sở rủi ro cách tiếp cận của
Canada thuộc dự án tăng cƣờng năng lực quản lý thanh tra giám sát
ngày 18/6/2014, chuyên gia Elex Ozkan biên soạn làm tài liệu giảng dạy
cho Cơ quan TTGSNH.
Tài liệu này đã nêu được các vấn đề trọng yếu sau:
+ Vai trò, nhiệm vụ của Cơ quan quản lý các tổ chức tài chính Canada

+ Cách tiếp cận rủi ro
+ Các loại rủi ro tiềm ẩn
+ Các bộ phận giám sát rủi ro
…
Các nước trên thế giới đã và đang áp dụng phương pháp thanh tra này:
Mỹ, Canada, Anh, Úc, Nga, Hồng Kông, các nước Châu Phi…chia ra làm các
trường phái khác nhau quan điểm khác nhau về hoạt động thanh tra trên cơ sở
rủi ro. Quan điểm của Mỹ được nhiều nước theo như các nước đang phát triển
7


trong đó có Việt Nam. Theo quan điểm của Mỹ thì tập trung vào đánh giá trực
tiếp quá trình quản lý rủi ro, tập trung vào từng bước của quy trình quản lý rủi
ro. Trong khi đó quan điểm của Canada quan tâm đến vấn đề về quản trị ngân
hàng, chia ngân hàng thành 3 phòng tuyến, tập trung năng lực của các phòng
tuyến, để lợi dụng được kết quả kiểm tra kiểm soát ở các phòng tuyến.
* Tài liệu do Cơ quan TTGSNH biên soạn: Sổ tay thanh tra trên cơ
sở rủi ro của Cơ quan TTGSNH xây dựng vào năm 2009.
Đây là bộ tài liệu đầy đủ và hoàn chỉnh nhất từ trước đến nay về hoạt
động thanh tra trên cơ sở rủi ro do Cơ quan TTGSNH xây dựng. Tài liệu này
đưa ra được các vấn đề như: phân tích cụ thể các loại rủi ro, quy trình quản lý
rủi ro của các NHTM, hoạt động thanh tra tại chỗ về các loại rủi ro, mức độ
đủ vốn, phân tích thu nhập…, quy trình và nội dung thanh tra trên cơ sở rủi
ro, các yêu cầu đối với hồ sơ thanh tra, báo cáo thanh tra, báo cáo chỉnh sửa,
kết luận thanh tra…Đây được coi là cẩm nang để các thanh tra viên dựa vào
đó thực hiện trong quá trình đi thanh tra tại chỗ. Tuy nhiên, tài liệu này chỉ
dưới góc độ là lý thuyết, yếu tố thực tiễn chưa có.
* Luận văn về đề tài: “Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho quá trình
chuyển đổi phƣơng pháp thanh tra ngân hàng ở Việt Nam trong điều
kiện hội nhập quốc tế” của Nguyễn Thị Thu Hằng thực hiện năm 2010,

lƣu tại Đại học Luật đã nêu đƣợc những vấn đề sau:
+ Vấn đề lý luận và thực tiễn về cơ sở pháp luật của phương pháp thanh
tra, giám sát của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tạo cơ sở cho việc
xác lập và thực hiện những quyền và nghĩa vụ cơ bản của Thanh tra Ngân
hàng Việt Nam trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra, giám sát chức
năng của Ngân hàng Nhà nước đối với các tổ chức tín dụng Việt Nam.
+ Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý cho quá trình
chuyển đổi phương pháp thanh tra ngân hàng ở Việt Nam trong điều kiện hội
8


nhập quốc tế.
* Luận văn về đề tài Hoạt động thanh tra, giám sát của Ngân hàng
Nhà nƣớc Việt Nam và tác động đến ổn định hệ thống tài chính của
Nguyễn Thị Hà thực hiện năm 2011, lƣu tại Học viện tài chính đã nêu
đƣợc các vấn đề sau:
+ Vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động thanh tra, giám sát của
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, phân tích đến những tác động của hoạt động
này đến an toàn, ổn định của hệ thống tài chính tại Việt Nam.
+ Tìm hiểu nguyên nhân của những hạn chế hoạt động thanh tra, giám
sát ngân hàng, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động
thanh tra, giám sát của NHNN Việt Nam góp phần ổn định hệ thống tài chính.
* Đề tài: “Thanh tra, giám sát trên sơ sở rủi ro của Ngân hàng Nhà
nƣớc đối với các Tổ chức tín dụng tại Việt Nam " của Lê Thị Hoa, Học
viện ngân hàng, 2012 đã nêu đƣợc các vấn đề sau:
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận về hoạt động thanh tra, giám sát của
Ngân hàng trung ương đối với các tổ chức tín dụng.
- Phân tích, đánh gía thực trạng và hiệu quả hoạt động thanh tra, giám
sát của Ngân hàng nhà nước đối với các Tổ chức tín dụng tại Việt Nam.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động thanh

tra, giám sát trên cơ sở rủi ro của Ngân hàng Nhà nước đối với các Tổ chức
tín dụng tại Việt Nam.
* Nhóm các bài viết liên quan đến thanh tra trên cơ sở rủi ro.
- Báo Tạp chí ngân hàng số 20 tháng 10/2013 phân tích ma trận rủi
ro và kinh nghiệp áp dụng cho Việt Nam. Bài báo này đã nêu đƣợc các
vấn đề sau:
+ Phân tích bảng ma trận rủi ro

9


+ Gợi ý cho việc áp dụng thành công cho việc thanh tra trên cơ sở rủi
ro tại Việt Nam
- Bài viết của Giảng viên Bùi Thị Thanh Tình, Lê Ngọc Lân Học
viện ngân hàng đánh giá hoạt động của thanh tra, giám sát ngân hàng
hiện nay đã nêu đƣợc các vấn đề:
+ Thực trạng của Thanh tra, giám sát ngân hàng
+ Phương pháp thanh tra, giám sát ngân hàng
+ Giải pháp hoàn thiện hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng
- Bài viết của nguyên Phó Chánh Thanh tra, giám sát ngân hàng
Hoàng Đình Thắng về thanh tra trên cơ sở rủi ro và tiến trình áp dụng
tại Việt Nam.
Bài viết đã nêu được vấn đề lịch sử của thanh tra ngân hàng và tiến
trình áp dụng thanh tra trên cơ sở rủi ro với những bước thực hiện cơ bản.
- Bài viết của nguyên Phó Chánh Thanh tra, giám sát ngân hàng
Đào Quốc Tính về xây dựng quy trình thanh tra, giám sát trên cơ sở rủi
ro đối với các NHTM.
Bài viết nêu được các bước trong quy trình thanh tra giám sát trên cơ sở
rủi ro về những nét cơ bản nhất.
- Bài viết của Thanh tra viên chính Dƣơng Văn Thực về: “ Thanh

tra trên cơ sở rủi ro và vấn đề xây dựng một khung nghiệp vụ giám sát từ
xa trong hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng”.
Bài viết đã nêu ra được vấn đề: khung nghiệp vụ thuộc hoạt động giám
sát từ xa, khuôn khổ nghiệp vụ giám sát từ xa đặt trong mối liên hệ với thanh
tra tại chỗ.
* Nhận xét: Với những công trình khoa học đã nghiên cứu, nhiều vấn
đề lý luận và thực tiễn của hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro đối với các
NHTM đã được luận giải và phân tích tùy theo mục đích, đối tượng và phạm
10


vi nghiên cứu của từng bài viết.
Đề tài về thanh tra trên cơ sở rủi ro chưa có nhiều nghiên cứu tại Việt
Nam, những nghiên cứu chưa đi sâu đi sát vào thực tế hoạt động của Cơ quan
TTGSNH, cách thức vận dụng để đưa kinh nghiệm thế giới áp dụng vào thực
tế của Việt Nam còn chưa tận dụng tốt. Do đó với luận văn này, học viên sẽ
đưa ra cái nhìn thực tế, thiết thực và khách quan hơn đối với thực trạng và giải
pháp hoàn thiện hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro đối với các Ngân hàng
thương mại tại Việt Nam.
1.1.2. Những thông lệ, tập quán tốt về hoạt động thanh tra trên cơ sở
rủi ro
* APRA (Ủy ban giám sát an toàn của Australia)
+ Sứ mệnh của hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro là: Thiết lập và thực
thi những tiêu chuẩn và thông lệ an toàn.
+ Phương pháp thanh tra, giám sát: Dự báo được tương lai; cơ bản là trên
cơ sở rủi ro; mang tính tham vấn; thống nhất; phù hợp với thông lệ quốc tế tốt
nhất.
+ Đánh giá rủi ro: Xác xuất tác động của đổ vỡ (của từng TCTD cụ thể)
+ Quy trình cụ thể: Đầu vào (phân tích ngành/TCTD); đánh giá rủi ro; đầu
ra (hoạt động thanh tra giám sát)

* OSFI (Cơ quan giám sát các Tổ chức tài chính của Ngân hàng Trung
ương Canada)
+ Sứ mệnh của hoạt động thanh tra trên cơ sở rủi ro là: Bảo vệ người gửi
tiền và người tham gia bảo hiểm.
+ Phương pháp thanh tra, giám sát: Trên cơ sở hợp nhất; chuyên viên đầu
mối; giám sát trên cơ sở đánh giá/phán xét; giám sát trên cơ sở rủi ro; đảm
11


bảo trách nhiệm của Hội đồng quản trị, Ban điều hành TCTD; kiểm toán độc
lập
+ Đánh giá rủi ro: Rủi ro cố hữu; quản trị rủi ro.
+ Quy trình cụ thể: Xây dựng kế hoạch thanh tra, giám sát; xây dựng hồ sơ
rủi ro và hồ sơ giám sát; thông báo mức xếp hạng và can thiệp
* Tại Hàn Quốc
+ Hệ thống đánh giá rủi ro (RAS), tháng 7/2000 là một khung đánh giá đặc
biệt cho Camel
+ Hệ thống xếp hạng phân tích năng động và đánh giá rủi ro (RADARS)
tháng 1/2016: kết hợp đánh giá rủi ro cố hữu (định lượng) và quản lý rủi ro
(định tính)
+ CAMEL-R từ tháng 12/2013 là sự kết hợp giữa CAMEL-S và
RADARS, cụ thể:
+

Rủi ro cố hữu
Loại

Quản lý rủi ro

Trọng

số

Loại

Trọng

Rủi ro tín dụng

%

Mức đủ vốn (nội bộ)

Rủi ro thị trường

%

Chất lượng tài sản (bao gồm rủi %
ro tín dụng)

Rủi ro hoạt động

%

Quản lý rủi ro thanh khoản

%

Rủi ro thanh khoản

%

Quản lý các rủi ro khác

%

Rủi ro lãi suất

%

Rủi ro tập trung tác
động

%

Số

Tính toán mức xếp hạng rủi ro tổng thể

12

%


1.2. Rủi ro trong hoạt động của các NHTM
1.2.1 Khái niệm rủi ro
Trong lĩnh vực ngân hàng, rủi ro là khả năng mà các sự kiện, được dự
đoán trước hay không được dự đoán trước, có thể gây ra tác động bất lợi đối
với vốn hay thu nhập của Tổ chức tín dụng.
1.2.2 Các loại rủi ro trong hoạt động của Ngân hàng thương mại
Bất cứ hoạt động kinh doanh nào trong nền kinh tế thị trường đều gặp

rủi ro. Đặc biệt hoạt động kinh doanh của Ngân hàng lại là một lĩnh vực kinh
doanh nhạy cảm càng không tránh được những rủi ro. Hơn thế nữa, rủi ro
luôn tiềm ẩn lớn gây ra những tổn thất xảy ra ngoài ý muốn và ảnh hưởng xấu
đến hoạt động kinh doanh của Ngân hàng. Theo thống kê, các loại rủi ro có
thể xảy ra trong hoạt động của NHTM bao gồm: Rủi ro tín dụng, rủi ro thị
trường, rủi ro hoạt động, rủi ro danh tiếng, rủi ro thanh khoản, rủi ro chiến
lược, rủi ro tuân thủ.
* Rủi ro Tín dụng
Rủi ro tín dụng là rủi ro tiềm ẩn đối với thu nhập hoặc vốn phát sinh
khi người vay hoặc đối tác không thực hiện đúng điều khoản của hợp đồng
hoặc không thực hiện đầy đủ như thỏa thuận tại điều khoản của hợp đồng.
Rủi ro tín dụng tồn tại trên cả nội bảng và ngoại bảng cân đối của
NHTM. Rõ ràng rủi ro tín dụng phát sinh từ các món cho vay nhưng còn có
các nguồn khác gây ra rủi ro tín dụng như: Tài trợ và chấp thuận thương mại;
Giao dịch liên ngân hàng; cam kết và bảo lãnh; các phái sinh lãi suất, ngoại
hối, tín dụng (kể cả hợp đồng hoán đổi, quyền chọn, các hợp đồng kỳ hạn lãi
suất, và các hợp đồng tài chính tương lai); nắm giữ trái phiếu và cổ phiếu; và
thực hiện giao dịch.
Rủi ro tín dụng là rủi ro chính của NHTM, vì vậy trưởng bộ phận tín
dụng cần phải xem xét cẩn thận tất cả những rủi ro liên quan đến các thực thể
13


trong nhóm liên quan hoặc gia đình, và mối quan hệ với các thực thể mà có
ảnh hưởng như thế nào đến khả năng trả nợ và năng lực tài chính. Trong các
trường hợp mà sự hỗ trợ không rõ ràng thì cần phải được phân tích và ghi
chép một cách thích hợp vào hồ sơ tín dụng.
* Rủi ro thị trường
Rủi ro thị trường là rủi ro tiềm ẩn xảy ra tại một NHTM khi có những
biến động về lãi suất, tỷ giá hay giá cả thị trường theo chiều hướng xấu gây

ảnh hưởng bất lợi đến thu nhập hoặc vốn của NHTM.
Do vậy, những rủi ro thuộc phạm vi cơ chế thanh tra, giám sát rủi ro thị
trường bao gồm: rủi ro lãi suất, rủi ro ngoại hối, và rủi ro giá cả. Ba loại này nằm
trong khái niệm rộng về rủi ro thị trường cũng như phù hợp với cách thức đo
lường rủi ro này trong nội bộ NHTM. Rủi ro thị trường xảy ra khi có sự thay đổi
của các điều kiện thị trường hay những biến động của thị trường.
* Rủi ro thanh khoản
Rủi ro thanh khoản là rủi ro tiềm ẩn có tác động xấu tới thu nhập hoặc
vốn phát sinh khi: NHTM không có khả năng đáp ứng các nghĩa vụ khi đến
hạn, hoặc NHTM có khả năng đáp ứng nghĩa vụ khi đến hạn nhưng phải chịu
tổn thất lớn để thực hiện nghĩa vụ đó.
* Rủi ro hoạt động
Rủi ro hoạt động là nguy cơ tổn thất phát sinh do các quy trình nội bộ
không đầy đủ hoặc bị lỗi, do con người, do các hệ thống hoặc do các sự kiện
bên ngoài.
* Rủi ro danh tiếng
Rủi ro danh tiếng là rủi ro tiềm ẩn ảnh hưởng đến thu nhập và vốn phát
sinh từ quan điểm tiêu cực của công chúng về hình ảnh, thương hiệu hoặc sản
phẩm của NHTM.
* Rủi ro chiến lược
14