ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG CHẤT LƯỢNG môi TRƯỜNG nước mặt tại SÔNG cầu đoạn CHẢY QUA địa bàn HUYỆN sóc sơn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
KHOA MÔI TRƯỜNG

ĐỂ CƯƠNG ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP

Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG CHẤT LƯỢNG MÔI
TRƯỜNG NƯỚC MẶT TẠI SÔNG CẦU ĐOẠN CHẢY QUA
ĐỊA BÀN HUYỆN SÓC SƠN

Họ và tên sinh viên

: NGUYỄN BÌNH ƠN

Lớp

: ĐH2KM1

Giảng viên hướng dẫn

: Ths.Phạm Phương Thảo

Cơ quan công tác

: Trường ĐH Tài nguyên và Môi trường HN

Giảng viên hướng dẫn

: Ths.Nguyễn Thị Thanh Thảo

Cơ quan công tác

: Viện Công nghệ môi trường, viện
Hàn Lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

HÀ NỘI, NGÀY 09 THÁNG 03 NĂM 2016


TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
KHOA MÔI TRƯỜNG

ĐỂ CƯƠNG ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP

Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG CHẤT LƯỢNG MÔI
TRƯỜNG NƯỚC MẶT TẠI SÔNG CẦU ĐOẠN CHẢY QUA
ĐỊA BÀN HUYỆN SÓC SƠN

Giáo viên hướng dẫn 1

Sinh viên thực hiện

Ths. Phạm Phương Thảo

Nguyễn Bình Ơn

Giáo viên hướng dẫn 2

Ths.Nguyễn Thị Thanh Thảo


HÀ NỘI, NGÀY 09 THÁNG 03 NĂM 2016

MỤC LỤC


1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nước là tài nguyên đặc biệt quan trọng, quyết định đối với sự tồn tại và phát triển
của sự sống trên trái đất. Đặc điểm của tài nguyên nước là được tái tạo theo quy luật
thời gian và không gian. Nhưng ngoài quy luật tự nhiên, hoạt động của con người đã
tác động không nhỏ đến vòng tuần hoàn của nước. Nước ta có nguồn tài nguyên nước
khá phong phú nhưng khoảng 2/3 lại bắt nguồn từ ngoài lãnh thổ quốc gia, mùa khô lại
kéo dài 6 - 7 tháng làm cho nhiều vùng thiếu nước trầm trọng.
Hiện nay, cùng với sự phát triển đất nước theo hướng CNH - HĐH, quá trình đô
thị hoá diễn ra mạnh mẽ, môi trường nói chung và môi trường nước nói riêng đang bị
tác động rất lớn. Chất lượng nước các con sông đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, đồng
thời khả năng tiếp nhận chất thải của chúng cũng bị mất dần như sông Nhuệ, sông Tô
Lịch, sông Đồng Nai, sông Sài Gòn,… vùng thượng lưu cũng như hạ lưu các con sông
đã chịu tác động mạnh mẽ từ các hoạt động sinh hoạt, y tế, hoạt động sản xuất nông,
lâm nghiệp và công nghiệp… từ các tỉnh trong lưu vực sông.
Sông Cầu là dòng lớn của hệ thống sông Thái Bình, bắt nguồn từ vùng núi cao
tỉnh Bắc Kạn. Dòng chính sông cầu dài 288 km, chảy qua các tỉnh Bắc Kạn, Thái
Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hà Nội rồi đổ vào sông Thái Bình tại Phả
Lại - Hải Dương, lưu vực sông Cầu có diện tích khoảng 6030 km 2. Cùng với sự phát
triển kinh tế - xã hội của vùng, gia tăng dân số, khai thác khoáng sản cùng với các khu
công nghiệp chế biến mọc lên theo từng ngày, sự canh tác nông nghiệp thâm canh ở 2
bên khu vực sông đã làm cho chất lượng nước sông Cầu bị suy giảm rõ rệt trong
những năm qua.
Đoạn trung lưu, từ ngã ba sông Đu gặp sông Cầu đến Phù Lôi (Sóc Sơn), đây là
khu vực có mức độ phát triển kinh tế tương đối cao. Đoạn sông này phải tiếp nhận một
lượng lớn nước thải (khoảng 300 triệu m 3/năm) từ các hoạt động sinh hoạt, công
nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ... chất lượng nước của đoạn này đã suy giảm một cách

nghiêm trọng. Hầu hết các chỉ tiêu chất lượng nước đều không đạt tiêu chuẩn chất
lượng theo TCVN 08:2008/BTNMT .
Đề tài thực hiện còn đóng góp ý nghĩa thực tiễn lớn đối với địa bàn nghiên cứu.
Giúp nhìn nhận được áp lực tác động lên chất lượng nước một cách thấu đáo, nắm bắt
được thực trạng về chất lượng môi trường nước qua thời gian và không gian, đưa ra một
vài giải pháp có ý nghĩa thực tiễn.
Xuất phát từ tình hình thực tế trên, đề tài “Đánh giá chất lượng nước sông Cầu,

5


đoạn chảy qua huyện Sóc Sơn , thành phố Hà Nội” đã được thực hiện.

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Đánh giá chất lượng nước sông Cầu đoạn chảy qua huyện Sóc Sơn, thành phố
Hà Nội từ đó luận giải nguyên nhân gây ô nhiễm và đề xuất các biện pháp giảm thiểu
ô nhiễm nước sông Cầu cho khu vực này.

3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội có liên quan đến sử dụng
nước tại sông Cầu trên địa bàn huyện Sóc Sơn - Hà Nội.
- Quan trắc tại hiện trường: lấy mẫu tại 3 vị trí, theo 2 đợt.
+ Lấy mẫu tuân thủ theo TCVN 6663-6: 2008 – Chất lượng nước – Lấy
mẫu.
+ Bảo quản và xử lí mẫu theo TCVN 6663-3:2008.
+Thông số đo nhanh: pH, nhiệt độ, độ đục, DO.
- Phân tích 10 thông số trong phòng thí nghiệm: BOD5, COD, NH4+,NO2- ,
NO3- và PO43,Fe,Pb, TSS, Coliform.
- Đánh giá chất lượng môi trường nước theo QCVN 08:2015/ BTNMT, theo
chỉ số WQI, vẽ bản đồ phân vùng ô nhiễm.

- Luận giải nguyên nhân gây ô nhiễm, ảnh hưởng đến chất lượng nguồn
nước sông Cầu đoạn chảy qua huyện Sóc Sơn, Hà Nội.
- Đề xuất biện pháp giảm thiểu ô nhiễm và cải thiện môi trường nước sông
Cầu đoạn
chảy qua huyện Sóc Sơn, Hà Nội.

4. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG NGHIÊN
CỨU
4.1. Điều kiện tự nhiên
4.1.1. Vị trí địa lý
Sóc Sơn là huyện ngoại thành Thành phố Hà Nội, cách trung tâm Thủ đô
6


Hà Nội 40 km về phía Bắc, có tổng diện tích tự nhiên 30.651,34 ha, bao gồm 26
đơn vị hành chính: 25 xã và 01 thị trấn.
Có vị trí địa lý:
- Phía Bắc giáp huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên;
- Phía Nam giáp huyện Đông Anh;
- Phía Đông giáp huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh;
- Phía Tây giáp huyện Mê Linh.
Huyện có vị trí cửa ngõ của Thủ đô Hà Nội: cửa ngõ phía Bắc theo Quốc lộ
3, cửa ngõ phía Tây theo Quốc lộ 2, cửa ngõ phía Đông theo Quốc lộ 18. Đây là
địa bàn có vị trí thuận lợi với hệ thống giao thông đối ngoại khá phát triển, đặc
biệt là cảng hàng không quốc tế Nội Bài, các trục quốc lộ Hà Nội - Thái
Nguyên, Bắc Ninh - Hà Nội - Việt Trì.
4.1.2. Địa hình, địa chất
Sóc Sơn là vùng bán sơn địa với 3 loại địa hình chính: vùng đồi gò, vùng
giữa và vùng đồng bằng ven sông.
Vùng đồi gò của Sóc Sơn là hệ thống núi thấp và đồi gò, là một phần kéo

dài về phía Đông của dãy núi Tam Đảo, có độ cao trung bình 200 - 300 m so với
mặt nước biển. Đỉnh núi cao nhất là núi Hàm Lợn với đỉnh 485 m, núi Cánh Tay
với đỉnh 332 m, núi Đền Sóc với đỉnh 308 m,… điểm thấp nhất của vùng này là
20 m.
Vùng giữa nằm trên địa bàn 9 xã Tân Minh, Quang Tiến, Tân Dân, Hiền
Ninh, Phù Ninh, Trung Giã, Mai Đình, Tiên Dược và thị trấn Sóc Sơn với diện
tích khoảng 9.300 ha. Địa hình chủ yếu là ruộng bậc thang, độ cao trung bình từ
20 - 40 m.
Vùng đồng bằng ven sông: nằm trên địa bàn 12 xã là Thanh Xuân, Phủ Lỗ,
Việt Long, Kim Lũ, Xuân Giang, Phú Minh, Phú Cường, Đông Xuân, Đức Hòa,
Tân Hưng, Xuân Thu và Bắc Phú. Địa hình của vùng khá bằng phẳng, độ cao
trung bình từ 10 - 20 m, trong đó có khoảng 1.000 ha đất thường xuyên bị ngập
úng.
4.1.3. Khí hậu
7


Sóc Sơn nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, nóng ẩm mưa nhiều, với 2
mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 6 đến tháng 10; mùa khô, lạnh từ tháng 11 đến
tháng 5 năm sau.
Huyện Sóc Sơn có nhiệt độ trung bình năm khoảng 24,460C. Số giờ nắng
trung bình khá cao với 1,645 giờ. Bức xạ tổng cộng hàng năm của khu vực là
125,7 kcal/cm2. Tổng nhiệt độ hàng năm đạt 8.500 - 9.0000C. Lượng mưa trung
bình năm 1.600 - 1.700 mm, song lượng mưa phân bố không đều trong năm.
Lượng bốc hơi trung bình năm đạt 650 mm. Độ ẩm không khí trung bình 84%.
Có hướng gió chính thịnh hành: gió mùa Đông Nam thổi vào mùa hè và gió
mùa Đông Bắc vào mùa đông. Hàng năm huyện Sóc Sơn nói riêng và Thành
phố Hà Nôi nói chung chịu ảnh hưởng trực tiếp của khoảng 5 - 7 cơn bão.
Nhìn chung, khí hậu của Sóc Sơn có điều kiện lợi thế phát triển đa dạng các
loại cây trồng, vật nuôi. Hạn chế của khí hậu ở đây là lượng mưa lớn tập trung

vào khoảng thời gian ngắn dễ gây lũ, đất đai xói mòn, rửa trôi làm cho đất nghèo
kiệt, nhất là đối với những diện tích đất không có thảm thực vật che phủ.
4.1.4. Thuỷ văn
Sóc Sơn có hệ thống sông ngòi dày đặc, quan trọng nhất là sông Cầu, sông
Công và sông Cà Lồ, có ảnh hưởng tới chế độ thuỷ văn của huyện. Bên cạnh đó
là hệ thống các suối và nhiều đầm, hồ tự nhiên là nguồn dự trữ nước quan trọng
vào mùa khô. Hệ thống sông không chỉ cung cấp nước tưới và nước sinh hoạt
mà còn là nơi tiếp nhận nguồn nước thải và tiêu nước khi mùa mưa lũ đến.
Trong đó sông Cầu đoạn chảy qua huyện Sóc Sơn có chiều dài khoảng 15
km, với mật độ lưới sông 0,95 km/km2. Sông Cầu có nhiều sông nhánh và suối
nhỏ đổ vào, đặc biệt là sông Cà Lồ vì vậy mà có ý nghĩa quan trọng trong việc
cung cấp nước mặt.
Đối với vùng đồi gò Sóc Sơn là một phần của nguồn sinh thủy, với mạng
lưới suối và kênh mương khá dày từ 1,2 - 1,5 km/km2, bao gồm: suối Cầu
Chiền, suối Cầu Lai, suối Thanh Hoa, suối Lương Phú, suối Đồng Quang, ngòi
Nội Bài, chảy ra 3 sông bao quanh huyện là: sông Công (phía Bắc), sông Cầu
(phía Đông) và sông Cà Lồ (phía Nam).
4.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội
8


4.2.1. Dân số và lao động
Dân số toàn huyện có 270.300 nhân khẩu, năm 2008 có 281.051 khẩu, đạt
tốc độ tăng bình quân 2006 - 2008 là 101,97. Trong đó, nhân khẩu nông nghiệp
chiếm khoảng 84,56 %, năm 2006 - 2008 bình quân tăng 1,69 %, nhân khẩu phi
nông nghiệp chiếm khoảng 15,44 %, đạt tốc độ tăng bình quân năm 2006 - 2008
là 3,48 %.
Tổng số hộ của huyện năm 2008 là 60.966 hộ, năm 2006 - 2008 tăng bình
quân 1,5%. Trong đó hộ nông nghiệp tăng bình quân là 0,5%, hộ phi nông
nghiệp tăng bình quân 7,1%.

Toàn huyện năm 2008 có 139.612 lao động, tốc độ tăng bình quân 2006 2008 là 2,2%. Trong đó, lao động nông nghiệp tốc độ tăng bình quân 2,1%, lao
động phi nông nghiệp tăng bình quân 2,5%.
4.2.2. Tăng trưởng kinh tế
Kết quả sản xuất kinh doanh của huyện tăng dần qua các năm: năm 2006
tổng giá trị sản xuất của toàn huyện đạt 1.159,6 tỷ đồng, năm 2008 tổng giá trị
sản xuất đat 1.586,6 tỷ đồng tức tăng 427,0 tỷ đồng, tương ứng tăng 17% so với
năm 2006. Trong đó tổng giá trị sản xuất ngành nông lâm ngư nghiệp chiếm
khoảng 27,6% tổng giá trị sản xuất, năm 2006 là 319.597 tỷ đồng, năm 2008 đạt
340.705 tỷ đồng, năm 2006 - 2008 có tốc độ tăng bình quân là 3,2% tương ứng
tăng 21.108 tỷ đồng.
Cơ cấu kinh tế của huyện Sóc Sơn đã chuyển dịch theo hướng tăng dần, tỷ
trọng nghành công nghiệp và dịch vụ (hai ngành này đã chiếm 74% cơ cấu kinh
tế). Theo định hướng phát triển của năm 2008 giá trị ngành công nghiệp và dịch
vụ sẽ chiếm 84% và đạt 90% năm 2010, như vậy giá trị nghành nông – lâm –
thuỷ sản chỉ còn khoảng 10% vào năm 2010.
4.2.3. Tình hình sử dụng đất
Diện tích đất nông nghiệp toàn huyện năn 2006 là 13.538 ha, bằng 44,17
% tổng diện tích đất tự nhiên và giảm dân do đất đai được chuyển sang xây
dưng sân bay, khu công nghiệp Nội Bài, khu chôn lấp chất thải sinh hoạt Nam
Sơn… diện tích đất nông nghiệp có xu hướng giảm dần theo thời gian. Ngược
lại đất khu dân cư và đất chuyên dùng lại có xu hướng tăng lên theo thời gian.
9


4.2.4. Hệ thống y tế – Giáo dục
Sóc Sơn có 26 trạm y tế, mỗi trạm có 01 bác sỹ, 07 y tá và y sỹ, ngoài ra
còn có một trung tâm y tế và 02 phòng khám đa khoa ở Trung Giã và Kim Anh,
đảm bảo chăm sóc sức khỏe kịp thời cho nhân dân, trung bình có 2,5 bác sỹ/vạn
dân. Các chương trình quốc gia về tiêm chủng, phòng chống suy dinh dưỡng,
bảo vệ bà mẹ trẻ em, phòng chống dịch bệnh và chăm sóc sức khoẻ cộng động

được thực hiện góp phần ngăn chặn dịch bệnh, bảo vệ cho sức khoẻ của người
dân. Tuy nhiên còn xảy ra tình trạng mất vệ sinh an toàn thực phẩm ở một số nơi
chưa tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ trong xã hội.
4.2.5. Giao thông - thuỷ lợi
Sóc Sơn là đầu mối của nhiều tuyến giao thông quan trọng nối liền Thủ đô
Hà Nội với các tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ như Quảng Ninh, Hải
Phòng, Bắc Ninh…; với các tỉnh phía Bắc như Thái Nguyên, Lào Cai… thông
qua Quốc lộ 2, 3, 18… và đặc biệt là tuyến cao tốc Bắc Thăng Long - Nội Bài
nối sân bay Nội Bài với trung tâm thành phố. Tổng chiều dài các tuyến đường
bộ trên địa bàn huyện là 227 km.
Năm 2010 toàn huyện có 27 công trình hồ chứa, 119 công trình tiểu thuỷ
nông, 119 trạm bơm và khoảng 73.810 km kênh mương. Hệ thống đê, kè các
tuyến sông được gia cố, cơ bản đáp ứng yêu cầu phòng chống lũ lụt của huyện
hằng năm. Mặc dù vậy vẫn còn nhiều tồn tại đó là mới đảm bảo tưới tiêu chủ
động được khoảng 60 - 70% diện tích đất canh tác, có những nơi khu vực phải
tưới 3 cấp. Điều này có thể một phần do điều kiện địa hình của vùng Đông Bắc
và Đông Nam, một phần do các trạm bơm tiêu và thông mương thoát vẫn chưa
đáp ứng được yêu cầu.
5. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

- Đối tượng nghiên cứu
Đánh giá chất lượng nước sông Cầu đoạn chảy qua huyện Sóc Sơn, thành phố
Hà Nội.
- Phạm vi nghiên cứu

10


+ Thời gian: 15/03-15/05/2016.
+ Không gian: sông Cầu trên địa bàn huyện Sóc Sơn.

11


6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
6.1.

Phương pháp thu thập và tổng hợp tài liệu
Phương pháp sử dụng nhằm thu thập các tài liệu, số liệu và các công trình
nghiên cứu có liên quan đến khu vực nghiên cứu như thu thập các thông tin về điều
kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Sóc Sơn, bản đồ khu vực nghiên cứu, các Báo
cáo tổng hợp hàng quý của khu vực nghiên cứu, số liệu phân tích tại cơ sở thực tập,
kết quả nghiên cứu có liên quan…
6.2 . Phương pháp thực nghiệm
- Quan trắc tại hiện trường: lấy mẫu tại 3 vị trí, theo 2 đợt.
+ Lấy mẫu tuân thủ theo TCVN 6663-6: 2008 – Chất lượng nước – Lấy mẫu.
+ Bảo quản và xử lí mẫu theo TCVN 6663-3:2008.
+Thông số đo nhanh: pH, nhiệt độ, độ đục, DO.
-Quan trắc trong PTN: phân tích 10 thông số: BOD5, COD, NH4+,NO2-, NO3và PO43,Fe, TSS, Coliform, Pb.
- Phương pháp phân tích mẫu trong phòng thí nghiệm

1

pH

Phương pháp so màu
Phương pháp đo điện thế kế

2

Nhiệt độ

Nhiệt kế thủy ngân

3

Độ đục

Đĩa Secchi

4

DO

Phương pháp Winkler cải tiến (TCVN 7324:2004)

5

COD

Phương pháp Đicromat (TCVN 6491:1991)

12


6

BOD5

Phương pháp pha loãng (TCVN 6001-1:2008)

7

N-NO3-

Phương pháp trắc phổ dùng axit sunfosalixylic (TCVN
6180:1996)

8

N-NH4+

Phương pháp trắc quang (4500 NH3-F,SMWW,1995)

9

N-NO2-

Phương pháp trắc phổ hấp thụ nguyên tử (TCVN
6178:1996)

10

P-PO43-

Phương pháp
6202:2008)

11

TSS

Phương pháp khối lượng (TCVN 6625:2000)

12

Pb

Phương pháp phổ hấp thụ nguyên tử ngọn lửa (TCVN
6193-1996)

13

Fe

Phương pháp trắc phổ dùng thuốc thử 1,10phenantrolin (TCVN 6177-1996)

14

Coliform

Phương pháp màng lọc (MF) ( TCVN 6187-1-1996)

trắc

phổ

amonimolipdat

(TCVN

Kết quả phân tích được so sánh với QCVN 08:2015/BTNMT (cột B1)- Quy
chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt - Loại B1- Dùng cho mục đích tưới
tiêu thủy lợi.
6.3 Phương pháp xử lí số liệu
- Các số liệu xử lí trên chương trình Microsoft Office Excel, Mapinfo.
7. DỰ KIẾN KẾT QUẢ VÀ SẢN PHẨM
Báo cáo tổng kết đề tài “Đánh giá chất lượng nước sông Cầu đoạn chảy qua

13


huyện Sóc Sơn, thành phố Hà Nội”

14


8.KẾ HOẠCH THỰC HIỆN
STT

Thời gian

Nội dung thực
hiện

Dự kiến kết quả

Địa điểm thực
hiện

1

Tuần
1,2 Tìm kiếm tài liệu Các tài liệu liên Viện Công Nghệ
(ngày27/2-11/3)
về đề tài
quan đến đề tài
Môi Trường,Thư
viện
Trường
ĐHTNMT

2

Tuần 3( ngày 12/3- Tiến hành khảo sát Tìm ra các vị trí lấy Huyện Sóc Sơn,
20/3)
thực địa
mẫu
Hà Nội

3

Tuần 4 ( ngày Quan trắc lấy mẫu
21/3- 25/3)

4

Tuần5( ngày 28/3- Xử lí mẫu
1/4)

5

Tuần 6,7(
4/4- 17/4)

6

Tuần 8( ngày 18/4- Xử lý số liệu
Số liệu qua xử lí
24/4)
So sánh giá trị các
chỉ tiêu với QCVN
08:2008

7

Tuần 9( ngày 25/4- Luận giải nguyên
1/5)
nhân ô nhiễm

Mẫu đã qua xử lý

ngày Phân tích các chỉ Giá trị các chỉ tiêu
tiêu

Đề xuất biện pháp
thiểu
8

Huyện Sóc Sơn,

Hà Nội

Tuần còn lại (ngày Viết báo cáo
2/5-31/5 )

Viện Công nghệ
môi trường
Viện Công nghệ
môi trường
Viện Công nghệ
môi trường

Thư viện Trường
ĐHTNMT

Báo cáo tổng kết đề Viện Công nghệ
tài
môi trường

15


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lê Văn Khoa và các tác giả, 2001. “Khoa học môi trường”. NXB Giáo dục
2. “Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia 2009”. Bộ Tài Nguyên và Môi Trường

16