Tại sao hồ chí minh chủ trương thực hiện cơ cấu kinh tế hàng hóa nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở việt nam

Họ tên: Bùi Thị Thu Hiền
Lớp : Kinh Tế Đầu Tư 52D
MSSV : CQ527125

CÂU HỎI: Tại sao Hồ Chí Minh chủ trương thực hiện cơ cấu kinh tế hàng
hóa nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam?
ĐỀ CƯƠNG
1. Lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin:
1.1. Chủ nghĩa duy vật lịch sử:
1.1.1.

Vai trò của sản xuất vật chất và quy luật quan hệ sản xuất phù
hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất:

1.1.1.1. Vai trò của sản xuất vật chất đối với sự tồn tại và phát triển
của xã hội:
Theo quan điểm duy vật về lịch sử thì sản xuất vật chất giữ vai
trò là nền tảng vật chất của toàn bộ đời sống xã hội loài người.
1.1.1.2. Vai trò của phương thức sản xuất vật chất đối với sự vận
động và phát triển của xã hội:
Phương thức sản xuất quyết định trình độ phát triển, quá trình
vận động phát triển của nền sản xuất vật chất của xã hội. Do đó, nó
quyết định trình độ phát triển của xã hội và sự vận động phát triển của
xã hội.
1.1.1.3. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất:
Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối
quan hệ giữa hai mặt đối lập, quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình
độ phát triển của lực lượng sản xuất.
1.1.2.

Biện chứng của cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng:


1.1.2.1. Khái niệm cơ sở hạ tầng:
Khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ những quan hệ sản
xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội
1.1.2.2. Khái niệm kiến trúc thượng tầng:
Khái niện kiến trúc thượng tầng dùng để chỉ các hình thái ý thức
xã hội và các thiết chế xã hội tương ứng với các hình thái đó.
1.1.2.3. Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng:
Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã
hội có mối quan hệ mâu thuẫn biện chứng.
1.2. Thực tiễn kinh nghiệm của các nước trên thế giới:
1.2.1.

Trung Quốc:

Chủ nghĩa Tam Dân của Tôn Trung Sơn đặt căn bản trên ba
nguyên lý là Dân Tộc, Dân Quyền, và Dân Sinh. Chủ nghĩa Tam Dân thể
hiện cái nhìn xa vượt lên trên sự tranh giành ngai vị tầm thường của Tôn
Trung Sơn để đi đến sách lược chăm lo cho đời sống nhân dân cũng như
bảo vệ quyền tự do cá nhân trong một xã hội công bằng.
1.2.2.

Liên Xô:

1.2.2.1. Nội dung của chính sách kinh tế mới (NEP)
Thứ nhất, bãi bỏ chế độ trưng thu lương thực thừa của nông dân.
Thứ hai, những xí nghiệp nhỏ trước đây bị quốc hữu hóa, nay cho tư
nhân thuê hay mua lại để kinh doanh tự do. Thứ ba, cho phép mở rộng

trao đổi hàng hóa. Thứ tư, thực hiện chế độ hạch toán kinh tế trong
các xí nghiệp quốc doanh.
1.2.2.2. Thành tựu đạt được
Chính sách kinh tế mới đã tạo điều kiện phát triển lực lượng sản
xuất ở cả thành thị và nông thôn.
2. Thực tiễn ở Việt Nam:
2.1. Đặc điểm tình hình Việt Nam thời kỳ miền Bắc quá độ lên chủ nghĩa
xã hội:
~2~


Việt Nam đi lên từ một nước nông nghiệp lạc hậu, trình độ thủ công,
mang tính chất cá nhân hóa; chịu hậu quả nặng nề do chiến tranh tàn phá;
tiến lên chủ nghĩa xã hội mà không kinh qua giai đoạn phát triển tư bản chủ
nghĩa.
2.2. Quá trình xây dựng nên kinh tế xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc:
2.2.1.

Khôi phục kinh tế (1955-1957)

Khôi phục kinh tế là khôi phục các cơ sở sản xuất, khôi phục mức
sản xuất ngang trước chiến tranh và làm biến đổi tính chất của nền kinh
tế cho phù hợp với chế độ dân chủ nhân dân.
2.2.2.

Cải tạo và phát triển kinh tế (1958-1960)

Công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa nhằm mục đích cải biến nền
kinh tế quốc dân nhiều thành phần thành nền kinh tế xã hội chủ nghĩa
với hai hình thức sở hữu chủ yếu là toàn dân và tập thể.

2.2.3.

Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961-1965)

Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất đã thực hiện một bước công nghiệp
hóa xã hội chủ nghĩa song song với việc củng cố và hoàn thiện quan hệ
sản xuất xã hội chủ nghĩa.
3. Nội dung của vấn đề:
3.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
ở Việt Nam
Quan niệm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam là quan niệm về một hình thái quá độ gián tiếp cụ thể - quá độ từ
một xã hội nửa phong kiến, nông nghiệp lạc hậu sau khi giành được độc lập
dân tộc đi lên chủ nghĩa xã hội.
3.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhiệm vụ lịch sử của thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam:
Theo Hồ Chí Minh, thực chất của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
nước ta là quá trình cải biến nền sản xuất lạc hậu thành nền sản xuất tiên
tiến, hiện đại. Hồ Chí Minh nhấn mạnh xây dựng chủ nghĩa xã hội một quá
trình lâu dài, phải biết làm dần dần, thận trọng từ thấp đến cao, trong đó
trọng tâm là công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.
~3~


3.3. Quan điểm Hồ Chí Minh về nội dung xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
nước ta trong thời kỳ quá độ:.
3.3.1.

Chính trị:

Phải giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng, dân làm chủ, Nhà nước
giữ vai trò quản lý xã hội.
3.3.2.

Văn hóa - xã hội:
Hồ Chí Minh nhấn mạnh đến vấn đề xây dựng con người mới.

3.3.3.

Kinh tế:

Hồ Chí Minh đề cập đến lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất, cơ
chế quản lý kinh tế.
4. Tính đúng đắn của luận điểm:
4.1. Những nội dung cơ bản của đổi mới kinh tế:
4.1.1.

Xóa bỏ kinh tế bao cấp, thực hiện cơ cấu kinh tế nhiều thành
phần.

4.1.2.

Điều chỉnh cơ cấu các ngành kinh tế, đổi mới về nội dung và
cách thức công nghiệp hóa.

4.1.3.

Đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế: cơ chế kinh tế thị trường có
sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

4.1.4.

Mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại.

4.2. Những chuyển biến của nền kinh tế:
4.2.1.

Nền kinh tế tăng trưởng liên tục, nhiều năm có tốc độ cao.

4.2.2.

Kiềm chế và đẩy lùi được lạm phát.

4.2.3.

Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng năng động và hiệu quả.

4.2.4.

Cơ chế quản lý kinh tế mới đã bước đầu được hình thành, xây
dựng một bước nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận
động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước theo
định hướng xã hội chủ nghĩa.

4.2.5.

Kinh tế đối ngoại được phát triển nhanh, mở rộng về quy mô,
đa dạng hóa hình thức và đa phương hóa thị trường.
~4~

4.2.6.

Đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt, cả về đời sống vật
chất và tinh thần.

NỘI DUNG

1. Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin:
1.1. Chủ nghĩa duy vật lịch sử:
1.1.1.Vai trò của sản xuất vật chất và quy luật quan hệ sản xuất phù
hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất:
1.1.1.1. Vai trò của sản xuất vật chất đối với sự tồn tại và phát triển
của xã hội:
Sản xuất vật chất là gì? Sản xuất vật chất là quá trình con người
sử dụng công cụ lao động tác động vào tự nhiên, cải biến các dạng vật
chất của giới tự nhiên nhằm tạo ra của cải vật chất thỏa mãn nhu cầu
tồn tại và phát triển của con người.
Sản xuất vật chất có hai đặc trưng sau: Thứ nhất, đây là hoạt
động đặc trưng cho xã hội loài người, là phương thức sinh tồn đặc
trưng của loài người. Thứ hai, đó là hoạt động có tính mục đích và
tính sáng tạo.
Theo quan điểm duy vật về lịch sử thì sản xuất vật chất giữ vai
trò là nền tảng vật chất của toàn bộ đời sống xã hội loài người. Như
vậy, lịch sử của nhân loại trước hết là lịch sử của quá trình sản xuất
vật chất; sự phát triển của toàn bộ đời sống xã hội chỉ thực sự có được
trên cơ sở phát triền của nền sản xuất vật chất của xã hội. Cũng chính
vì vậy mà C.Mác cho rằng: bản thân con người, bắt đầu bằng tự phân
~5~

biệt với súc vật ngay khi con người bắt đầu sản xuất ra những tư liệu
sinh hoạt của mình.
1.1.1.2. Vai trò của phương thức sản xuất vật chất đối với sự vận
động và phát triển của xã hội:
Phương thức sản xuất là những cách thức mà con người sử dụng
để tiến hành một quá trình sản xuất của xã hội. Như vậy, phương thức
sản xuất cũng chính là chỉ quá trình sản xuất của xã hội nhưng không
phải là xét trên phương diện mục đích của nó mà xét trên phương diện
cách thức tiến hành quá trình sản xuất đó - tức quá trình sản xuất đó
được tiến hành với những cách thức nào và với những công cụ gì.
Mỗi phương thức sản xuất được tạo thành từ hai phương diện cơ
bản là phương thức kỹ thuật, công nghệ của quá trình sản xuất và
phương thức tổ chức kinh tế của quá trình đó, trong đó phương thức
kỹ thuật, công nghệ giữ vai trò quyết định phương thức tổ chức kinh
tế của quá trình đó.
Mỗi xã hội ở một giai đoạn phát triển nhất định đều có thể có sự
đan xen của một số phương thức sản xuất nào đó, nhưng thường có
một phương thức sản xuất chiếm địa vị phổ biến và mang ý nghĩa
quyết định, đặc trưng cho xã hội đó. Điều này không loại trừ trong
một xã hội nhất định, trong các điều kiện xác định, cùng tồn tại một
số phương thức sản xuất đan xen và chi phối lẫn nhau và cùng tác
động đến tiến trình phát triển của nền sản xuất xã hội và xã hội nói
chung. Khi nghiên cứu về các xã hội phương Đông châu Á, C.Mác đã
đặc biệt lưu ý đến tính chất đan xen của các phương thức sản xuất
khác nhau cùng tồn tại lâu dài trong lịch sử và ông đã gọi nó bằng một
khái niệm đặc thù là “phương thức sản xuất Á Châu”.
Vai trò của phương thức sản xuất có thể được khái quát như sau:
Thứ nhất, phương thức sản xuất quyết định trình độ phát triển
của nền sản xuất vật chất của xã hội và cũng chính qua đó mà nó giữ

vai trò là nhân tố quyết định trình độ phát triển của đời sống xã hội
nói chung. Cũng chính vì vậy mà có thể nói, tiêu thức cơ bản để phân
định trình độ phát triển của các nền sản xuất vật chất của xã hội chính
là ở sự phân biệt về trình độ phát triển của phương thức sản xuất.
~6~


Thứ hai, phương thức sản xuất là nhân tố giữ vai trò quyết định
tính chất, trình độ, nội dung và hình thức tổ chức kinh tế của một xã
hội và cũng qua đó nó cũng giữ vai trò quyết định tính chất, trình độ,
nội dung và hình thức đặc trưng của tổ chức chính trị – xã hội nói
chung.
Thứ ba, phương thức sản xuất là nhân tố giữ vai trò quyết định
đến cả phương thức hoạt động tinh thần của xã hội, chẳng hạn như
phương thức tư duy của con người trong xã hội đó.
1.1.1.3. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất:
Lực lượng sản xuất là tổng thể các nhân tố được sử dụng trong
quá trình sản xuất tạo thành năng lực thực tiễn cải biến các đối tượng
tự nhiên theo nhu cầu của con người.
Một là, xét đến các nhân tố hợp thành lực lượng sản xuất bao
gồm: tư liệu sản xuất và người lao động (thực chất là sức lao động của
người lao động). Cũng có thể gọi đó là nhân tố “vật” và nhân tố “con
người” trong đó nhân tố con người là nhân tố giữ vai trò quyết định
trong lực lượng sản xuất bởi vì nhân tố vật, suy cho cùng cũng chỉ là
sản phẩm lao động của người lao động, đồng thời giá trị thực tế của
nhân tố tư liệu sản xuất như thế nào trong lực lượng sản xuất cũng là
cái được quyết định bởi năng lực sử dụng của người lao động trong
thực tế sản xuất.
Hai là, khi nói đến phương thức sản xuất, cơ bản phải phân tích

làm sáng tỏ mối quan hệ giữa các yếu tố được vận dụng trong quá
trình sản xuất thực tế, nhờ đó nó mới có thể tạo thành năng lực thực
tiễn làm cải biến các đối tượng tự nhiên, sức mạnh cải biến môi
trường tự nhiên theo nhu cầu của con người. Đây là phương diện chất
của lực lượng sản xuất.
Quan hệ sản xuất là mối quan hệ giữa con người với con người
trong quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội (sản xuất – phân phối –
trao đổi – tiêu dùng). Có thể chỉ rõ hơn rằng, khái niệm quan hệ sản
xuất dùng để chỉ tổng thể các mối quan hệ kinh tế của xã hội, nảy sinh
tất yếu do nhu cầu khách quan của việc tiến hành các quá trình sản
~7~


xuất và tái sản xuất xã hội – tức những quan hệ tất yếu khách quan
cần phải có để thực hiện những lợi ích kinh tế giữa người ta với nhau
và do đó mà có thể diễn ra được quá trình sản xuất và tái sản xuất của
xã hội.
Quan hệ sản xuất bao gồm: quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản
xuất, quan hệ trong tổ chức – quản lý quá trình sản xuất và quan hệ
trong phân phối kết quả của quá trình sản xuất đó. Ba quan hệ trên có
mối quan hệ biện chứng, nhưng quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất
đóng vai trò quyết định. Trong xã hội, những cuộc cải cách liên quan
đến quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là cuộc cải cách đã tiến hành
theo chiều sâu của nó.
Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất không phải là mối quan hệ
giữa người với vật (tư liệu sản xuất) mà là mối quan hệ kinh tế giữa
con người ta với nhau. Quan hệ tổ chức, quản lý quá trình sản xuất
của xã hội, xét trên phương diện là những quan hệ sản xuất, cũng
không phải là quan hệ giữa người với vật (các đối tượng quản lý) mà
là quan hệ giữa người ta với nhau trong việc xác định địa vị chi phối

điều khiển quá trình đó. Tương tự, quan hệ phân phối, với tư cách là
quan hệ kinh tế, nó chính là mối quan hệ giữa con người ta với nhau
trong việc xác định về quy mô cũng như phương pháp phân chia lợi
ích có được nhờ quá trình sản xuất – tức lợi ích kinh tế.
Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất:
Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là một
mối liên hệ ràng buộc thống nhất, không có lực lượng sản xuất hiện
thực ngoài quan hệ sản xuất và ngược lại; lực lượng sản xuất nào thì
quan hệ sản xuất đó, quan hệ sản xuất nào sẽ đòi hỏi một lực lượng
sản xuất tương ứng.
Trong mối quan hệ này thì lực lượng sản xuất đóng vai trò quyết
định đến sự hình thành, củng cố và biến đổi của quan hệ sản xuất hiện
thực. Sở dĩ như vậy là vì trong quá trình sản xuất, lực lượng sản xuất
là nội dung vật chất, kỹ thuật còn quan hệ sản xuất là hình thức kinh
tế của quá trình sản xuất.
~8~


Quan hệ sản xuất cũng có tác động trở lại sự bảo tồn, khai thác
và phát triển lực lượng sản xuất theo hai hướng tác động (tích cực và
tiêu cực).
Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối
quan hệ giữa hai mặt đối lập. Sự vận động của mâu thuẫn biện chứng
này là đi từ thống nhất đến những khác biệt căn bản và dẫn đến sự
xung đột giữa nhu cầu phát triển của lực lượng sản xuất với quan hệ
sản xuất kìm hãm sự phát triển đó, khi đó bắt đầu nhu cầu của những
cuộc cải cách, hoặc cao hơn là một cuộc cách mạng, nhằm thực hiện
sự cải biến những quan hệ sản xuất hiện thời theo hướng làm cho nó
phù hợp với nhu cầu phát triển của lực lượng sản xuất, nhờ đó tái thiết
lập sự phù hợp mới của quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất.

1.1.2.Biện chứng của cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng:
1.1.2.1. Khái niệm cơ sở hạ tầng:
Khái niệm cơ sở hạ tầng dùng để chỉ toàn bộ những quan hệ sản
xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội. Do đó, khi nói đến cơ sở hạ
tầng của một xã hội thì thực chất là nói đến cơ sở hạ tầng kinh tế của
xã hội đó và do vậy mà cũng có thể gọi tắt cơ sở hạ tầng xã hội là cơ
sở kinh tể của xã hội.
Các bộ phận cấu thành của cơ sở hạ tầng gồm có quan hệ sản
xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất tương lai.
1.1.2.2. Khái niệm kiến trúc thượng tầng:
Khái niện kiến trúc thượng tầng dùng để chỉ các hình thái ý thức
xã hội và các thiết chế xã hội tương ứng với các hình thái đó.
Về cơ bản, phân tích kết cấu của kiến trúc thượng tầng gồm có
hai lớp chính: hình thái ý thức xã hội và thiết chế xã hội tương ứng.
Sự phân tích thành hai lớp chính như trên cho thấy bản chất của kiến
trúc thượng tầng là hình thái ý thức xã hội còn thiết chế chỉ là hiện
hình của ý thức xã hội.
1.1.2.3. Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng:
Thứ nhất, cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội tồn
tại trong tính quy định thống nhất với nhau: kiến trúc thượng tầng là
~9~


các hình thức chính trị, pháp luật... của các quan hệ kinh tế và hoạt
động kinh tế hiện thực của xã hội; ngược lại, cơ sở hạ tầng lại là cơ sở
kinh tế hình thành nên những quan hệ và hoạt động chính trị, pháp
luật, ... trong đời sống hiện thực của xã hội.
Thứ hai, trong mối quan hệ này, vai trò quyết định thuộc về cơ
sở hạ tầng kinh tế của xã hội. Nói cách khác, cơ sở kinh tế hiện thực
của xã hội giữ vai trò quyết định chính trị, nhà nước... Cơ sở hạ tầng

nào thì tất yếu sẽ làm nảy sinh kiến trúc thượng tầng ấy; Khi cơ sở hạ
tầng có những biến đổi nhất định sẽ kéo theo những biến đổi nhất
định của các nhân tố thuộc kiến trúc thượng tầng của xã hội.
Thứ ba, các nhân tố thuộc kiến trúc thượng tầng của xã hội
thường xuyên có tác động trở lại cơ sở hạ tầng kinh tế của xã hội.
Trong sự tác động trở lại này, nhân tố nhà nước và pháp luật thường
thể hiện là nhân tố có vai trò tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất tới
cơ sở hạ tầng kinh tế của xã hội.
Thứ tư, mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
của xã hội có mối quan hệ mâu thuẫn biện chứng: chúng vừa có khả
năng thống nhất với nhau vừa có khả năng đối lập và xung đột với
nhau. Như vậy, về nhu cầu khác quan có tính tất yếu quy luật là: kiến
trúc thượng tầng phải phù hợp với cơ sở hạ tầng của xã hội
1.2. Thực tiễn kinh nghiệm của các nước trên thế giới:
1.2.1.Trung Quốc:
Chủ nghĩa Tam Dân của Tôn Trung Sơn đặt căn bản trên ba nguyên lý
là Dân Tộc, Dân Quyền, và Dân Sinh.
Thứ nhất, nguyên lý Dân Tộc xác minh là nhân dân phải giành lại chủ
quyền quốc gia để có thể hoạch định chính sách xây dựng đất nước một
cách độc lập. Các thỏa ước thiếu bình đẳng với ngoại quốc bất lợi cho
dân tộc phải được hủy bỏ hoặc tái xét nhằm có lợi cho đôi bên.
Thứ hai, nguyên lý Dân Quyền chủ trương là nhân dân phải có bốn
“chánh quyền” căn bản: bầu cử, đề nghị dự luật, biểu quyết bãi nhiệm
chính quyền hay công chức, và phúc phủ quyết luật pháp. Tổ chức hành
chính quốc gia phân chia ra thành 'chánh quyền' (quyền chính trị) và 'trị
~ 10 ~


quyền' (quyền quản trị quốc sự). 'Trị quyền' của chính phủ bao gồm
quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, giám sát, và khảo thí (Ngũ Quyền

Hiến Pháp). Tôn Trung Sơn tin rằng nếu tổ chức quốc gia được xây dựng
trên căn bản của bốn chánh quyền và năm trị quyền vừa được bàn đến thì
các thế lực chính trị trong quốc gia sẽ được thăng bằng (phân lập) và có
thể giải quyết được tệ nạn trì trệ trong lãnh vực quản thống quốc sự cũng
như đẩy mạnh được nỗ lực canh tân đất nước.
Thứ ba, nguyên lý Dân Sinh chủ trương rằng vấn đề dân sinh là trọng
tâm của sự tiến hóa trong xã hội, và sự tiến hóa trong xã hội trở thành
trọng tâm của lịch sử. Vì vậy cho nên chủ nghĩa Tam Dân bắt buộc chính
quyền phải chăm lo đến đời sống của nhân dân bởi vì quốc gia không thể
hùng cường nếu dân tộc không được ấm no. Sự cách biệt giữa kẻ giàu và
người nghèo phải được giảm thiểu tối đa để nâng cao đời sống nhân dân
một cách đồng đều và giới hạn sự bất bình đẳng quyền lợi kinh tế trong
quốc gia.
Ðối diện với nền kinh tế nông nghiệp Trung Hoa và thực trạng đại đa
số nhân dân là nông dân, Tôn Trung Sơn chủ trương “bình quân địa
quyền” và “tiết chế tư bản”.
Chính sách 'bình quân địa quyền' nhắm vào nỗ lực cải cách điền địa
để trưng mua đất đai và cấp cho dân vô sản cày cấy (canh giả hữu kỳ
điền hay người cày có ruộng). Song song, nhân dân phải được hướng
dẫn và khuyến khích dùng đồ nội hóa. Ông đề nghị là chính quyền phải
áp dụng chính sách kinh tế chú trọng vào việc sản xuất hàng hóa nội địa
nhằm cung ứng cho thị trường trong nước.
Về chính sách 'tiết chế tư bản', chương Tri Phú trong tài liệu Tam Dân
Chủ Nghĩa (ghi lại các bài diễn thuyết) của Tôn Trung Sơn có đoạn như
sau: “Muốn giải quyết vấn đề nhân sinh (thì) nhất định phải phát đạt tư
bản, chấn hưng thực nghiệp. Nhưng nếu không dùng lực lượng quốc gia
ra mà kinh doanh, mà lại phó thác cho tư nhân Trung quốc, hoặc thương
nhân ngoại quốc, thì tương lai chẳng qua làm giàu cho một số người có
tư bản và phát sinh sự bất bình đẳng giữa giai cấp giàu nghèo.”
Chính phủ không chỉ tiết chế tư bản cá thể mà còn phải phát triển nền

kinh tế quốc doanh qua phương pháp chấn hưng các ngành nghề, không
~ 11 ~


để cho kinh tế tư bản tư nhân thao túng. Ðối với một vài cơ sở kỹ nghệ
lớn, Tôn Trung Sơn chủ trương quốc hữu hóa và bồi thường xứng đáng
cho giới chủ nhân.
Tôn Trung Sơn kết luận rằng: mục đích của chủ nghĩa dân sinh là làm
cho dân chúng có đủ cơm no, áo mặc, nhà ở, đường đi. Để đạt được mục
đích ấy, chính phủ cần phải khuyến khích nhân dân sản xuất vật phẩm
thật nhiều, rồi kiểm soát sự phân phối vật sản ấy cho đồng đều để mọi
người đều được hưởng như nhau. Vậy, chủ nghĩa Dân sinh cũng không
khác nào chủ nghĩa cộng sản, nó thể hiện cái nhìn xa vượt lên trên sự
tranh giành ngai vị tầm thường để đi đến sách lược chăm lo cho đời sống
nhân dân cũng như bảo vệ quyền tự do cá nhân trong một xã hội công
bằng.
1.2.2.Liên Xô:
1.2.2.1. Nội dung cơ bản của chính sách “Kinh tế mới”:
Thứ nhất, bãi bỏ chế độ trưng thu lương thực thừa của nông dân
và thay vào đó là thuế lương thực.
Thứ hai, những xí nghiệp nhỏ trước đây bị quốc hữu hóa, nay
cho tư nhân thuê hay mua lại để kinh doanh tự do (chủ yếu là xí
nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng).
Thứ ba, cho phép mở rộng trao đổi hàng hóa giữa thành thị và
nông thôn, giữa công nghiệp và nông nghiệp, cho thương nhân được
tự do hoạt động (chủ yếu trên lĩnh vực bán lẻ) để góp phần khôi phục
kinh tế, củng cố lại lưu thông tiền tệ trong nước.
Thứ tư, thực hiện chế độ hạch toán kinh tế trong các xí nghiệp
quốc doanh.
1.2.2.2. Thành tựu đạt được:

Chính sách kinh tế mới đã tạo điều kiện phát triển lực lượng sản
xuất ở cả thành thị và nông thôn, vì nó đáp ứng được yêu cầu của quy
luật kinh tế của nền sản xuất xã hội chủ nghĩa còn mang tính chất
hàng hóa và có nhiều thành phần. Nhờ đó, trong một thời gian ngắn,
Nhà nước Xô Viết đã khôi phục được nền kinh tế bị chiến tranh tàn
~ 12 ~


phá, củng cố thêm khối liên minh công nông; thành lập nên Liên bang
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết. (ngày 30 tháng 12 năm 1922)
Về nông nghiệp, chính sách kinh tế mới được quán triệt trong
các ngành kinh tế và lấy việc khôi phục nông nghiệp làm nhiệm vụ
hàng đầu. Đến cuối năm 1922, Liên Xô đã vượt qua được nạn đói.
Tổng sản lượng lương thực của Liên Xô đã tăng từ 42,2 triệu tấn (năm
1921) đến 74,6 triệu tấn (năm 1925).
Về công nghiệp, tổng sản lượng công nghiệp năm 1925 so với
năm 1913 mới đạt 75,5%, đến năm 1926 mới khôi phục 100%. Ngành
cơ khí chế tạo và điện đã vượt mức trước chiến tranh.
Về thương nghiệp, trong việc thực hiện chính sách kinh tế mới,
Lênin coi thương nghiệp là “mắt xích” trong chuỗi dây xích các sự
biến lịch sử mà Nhà nước phải đem toàn lực ra mà nắm lấy nó.
Thương nghiệp đã tăng cường mạnh mẽ (về mặt nội thương: tổng
mức lưu chuyển hàng hóa năm 1926 đã bằng 2 lần năm 1924; về
ngoại thương: mở rộng quan hệ buôn bán với hơn 40 nước)
2. Thực tiễn ở Việt Nam:
2.1. Đặc điểm tình hình Việt Nam thời kỳ miền Bắc quá độ lên chủ nghĩa
xã hội:
Thứ nhất, là một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, chủ yếu dựa trên sản
xuất nhỏ cá thể, cơ sở kinh tế của chủ nghĩa tư bản để lại hết sức kém cỏi và
non yếu. Công nghiệp nhỏ bé, nông nghiệp và thủ công có tính chất phân tán,

chiếm bộ phận lớn trong nền kinh tế quốc dân.
Thứ hai, miền Bắc chịu sự tàn phá nặng nề của 15 năm chiến tranh,
chính sách khai thác thuộc địa nặng nề của thực dân Pháp.
Thứ ba, miền Bắc tiến lên chủ nghĩa xã hội trong khi chủ nghĩa xã hội đã
trở thành một hệ thống trên thế giới.
Thứ tư, cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc diễn ra khi đất
nước ta đang bị chia cách làm hai miền.Đảng và Nhà nước đã chủ trương:
“đưa miền Bắc tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội.”
2.2. Quá trình xây dựng nên kinh tế xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc:
2.2.1.Khôi phục kinh tế (1955 - 1957):
~ 13 ~


Về nội dung, khôi phục kinh tế thực hiện trên ba mặt: khôi phục các
cơ sở sản xuất, khôi phục mức sản xuất ngang trước chiến tranh (năm
1939) và làm biến đổi tính chất của nền kinh tế cho phù hợp với chế độ
dân chủ nhân dân.
Kết quả khôi phục kinh tế:
Thứ nhất, hoàn thành cải cách ruộng đất và bước đầu cải tạo công
thương nghiệp tư bản tư doanh. Cải cách ruộng đất đã chia 81 vạn ha
ruộng đất cho 2,1 triệu hộ nông dân, làm thay đổi hẳn quan hệ ruộng đất
trong nông thôn.
Thứ hai, khôi phục sản xuất đạt và vượt mức trước chiến tranh. Việc
khôi phục kinh tế của miền Bắc được thực hiện theo tinh thần Nghị
quyết của Bộ chính trị tháng 9-1954 để ra là: “Trước hết cần nắm vững
việc phục hồi và phát triển nông nghiệp. Đó là vấn đề then chốt, là cơ sở
củ việc cải thiện đời sống nhân dân. Khôi phục và phát triển công nghiệp
nhẹ trước, công nghiệp nặng sau; công nghiệp nhẹ là chính, đồng thời
cũng khôi phục một phần công nghiệp nặng.” Do vậy sau 3 năm khôi
phục kinh tế, sản lương lúa năm 1957 đã đạt 3,95 triệu tấn vượt 62% so

với năm 1939. Sản lượng công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp năm 1957
bằng 299,8% năm 1939.
Thứ ba, chấn chỉnh thương nghiệp, tài chính tiền tệ. Về việc thống
nhất thị trường, ta đã dựa trên giá cả vùng tự do để điều chỉnh giá cả ở
vùng giải phóng, giúp đỡ sản xuất phát triển. Hệ thống mậu dịch quốc
doanh được mở rộng. Việc buôn bán với nước ngoài được mở rộng hơn.
Song song với việc phục hồi các ngành kinh tế, Chính phủ sớm ban hành
các chính sách thuế công thương nghiệp mới và coi thuế là công cụ để
kiếm tra mọi hoạt động kinh tế phức tạp của xã hội, là công cụ điều tiết
thu nhập của giai cấp tư sản công thương nghiệp... Về tiền tệ, Chính phủ
đã tiến hành thu hồi các loại tiền: Đông Dương, tín phiếu, tiền ngân hàng
nhân dân Nam Bộ; lưu hành giấy bạc ngân hàng Trung ương.
Thành tựu của công cuộc khôi phục kinh tế chứng minh và khẳng
định một tất yếu kinh tế là: khi sức sản xuất được giải phóng, quan hệ
sản xuất phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất thì kinh tế sẽ phục
hồi và phát triển nhanh.
~ 14 ~


2.2.2.

Cải tạo và phát triển kinh tế (1958 - 1960)

Hội nghị Trung ương lần thứ 14 (khóa II) tháng 11 -1958 đã đề ra kế
hoạch ba năm cải tạo và bước đầu phát triển kinh tế miền Bắc: “Đẩy
mạnh cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa, trọng tâm trước mắt là đẩy
mạnh cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với thành phần kinh tế cá thể
nông dân, thợ thủ công và cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với thành
phần kinh tế tư bản, tư doanh; đồng thời ra sức phát triển kinh tế quốc
doanh.”

Thứ nhất, cải tạo xã hội chủ nghĩa là một nhiệm vụ cơ bản của công
cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc nước ta. Công cuộc cải tạo
xã hội chủ nghĩa nhằm mục đích cải biến nền kinh tế quốc dân nhiều
thành phần thành nền kinh tế xã hội chủ nghĩa với hai hình thức sở hữu
chủ yếu là toàn dân và tập thể. Đảng ta chủ trương: hợp tác hóa đi trước
cơ giới hóa, đi đôi với thủy lợi hóa và cải tiến kỹ thuật trong cải tạo nông
nghiệp. Trong việc cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh, chúng ta
chủ trương dùng phương pháp hòa bình. Công cuộc cải tạo xã hội chủ
nghĩa đã đạt được thắng lợi to lớn: quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa
được xác lập một cách phổ biến (chủ yếu về mặt sở hữu tư liệu sản xuất),
xóa bỏ chế độ người bóc lột người, lực lượng sản xuất được giải phóng
và đang trên đà phát triển, giai cấp nông dân tập thể được hình thành,
khối liên minh công nông được củng cố, chuyên chính vô sản được tăng
cường.
Thứ hai, phát triển sản xuất. Nông nghiệp phát triển toàn diện hơn sơ
với trước chiến tranh. Đối với công nghiệp, chủ trương của Đảng là: “…
phải ra sức phát triển công nghiệp sản xuất tư liệu sản xuất, đồng thời
tiếp tục đẩy mạnh phát triển công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng”.
2.2.3.

Kế hoạch năm năm lần thứ nhất (1961 - 1965)

Thứ nhất, thực hiện một bước công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa. Chủ
trương công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc đã được Đại hội
Đảng lần thứ III đề ra là: “Xây dựng một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa
cân đối và hiện đại, kết hợp công nghiệp với nông nghiệp, lấy công
nghiệp nặng làm nền tảng, ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách
hợp lý, đồng thời ra sức phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ
~ 15 ~

nhằm biến nước ta từ một nước nông nghiệp lạc hậu thành một nước
công nghiệp hiện đại.” Trong sự nghiệp bước đầu công nghiệp hóa xã
hội chủ nghĩa, chúng ta đã thu được những thắng lợi to lớn, nền kinh tế
miền Bắc đã có những chuyển biến cơ bản.
Thứ hai, củng cố và hoàn thiện một bước quan hệ sản xuất xã hội chủ
nghĩa, từng bước nâng cao trình độ quản lý kinh tế quốc doanh, kinh tế
tập thể và thực hiện tốt nguyên tắc phân phối theo lao động. Trong nông
nghiệp, tiếp tục đưa nông dân cá thể vào hợp tác xã, chuyển các hợp tác
xã từ bậc thấp lên bậc cao, từng bước tăng cường cơ sở vật chất kỹ thuật
kết hợp với cải tiến quản lý hợp tác xã. Đối với công nghiệp: Nhà nước
đã mở cuộc vận động “Ba xây, ba chống” nhằm khắc phục những yếu
kém trong quản lý kinh tế quốc doanh, củng cố quan hệ sản xuất xã hội
chủ nghĩa, thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa, củng
cố khối liên minh công nông và đoàn kết dân tộc.
3. Nội dung chính sách thực hiện cơ cấu hàng hóa nhiều thành phần
trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam:
3.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
ở Việt Nam
Theo các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin, có hai con đường
quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Thứ nhất, đó là con đường quá độ trực tiếp từ chủ nghĩa tư bản lên
chủ nghĩa xã hội, xuất phát từ các nước tư bản phát triển ở trình độ cao.
Thời kỳ quá độ này bắt đầu khi giai cấp công nhân giành được chính quyền,
phản ánh quy luật phát triển tuần tự. Thời kỳ quá độ ngắn và trực tiếp tiến
lên chủ nghĩa xã hội
Thứ hai, đó là con đường phát triền gián tiếp lên chủ nghĩa xã hội ở
những nước chủ nghĩa tư bản còn thấp kém hay theo V.I.Lênin cho rằng,
những nước có nền kinh tế lạc hậu, chưa trải qua thời kỳ phát triển của chủ
nghĩa tư bản, cũng có thể đi lên chủ nghĩa xã hội được trong điều kiện cụ

thể nào đó, nhất là trong điều kiện đảng kiểu mới của giai cấp vô sản nắm
quyền lãnh đạo (trở thành đảng cầm quyền) và được một hay nhiều nước
tiên tiến giúp đỡ. Thời kỳ quá độ gián tiếp dài và phải trải qua nhiều bước.
~ 16 ~


Hồ Chí Minh đã khẳng định con đường cách mạng Việt Nam là tiến
hành giải phóng dân tộc, hoàn thành cách mạng dân chủ nhân dân, tiến dần
lên chủ nghĩa xã hội. Như vậy, quan niệm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá
độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là quan niệm về một hình thái quá độ
gián tiếp cụ thể - quá độ từ một xã hội nửa phong kiến, nông nghiệp lạc hậu
sau khi giành được độc lập dân tộc đi lên chủ nghĩa xã hội.
Theo Hồ Chí Minh, khi bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội,
nước ta có đặc điểm lớn nhất là từ một nước nông nghiệp lạc hậu tiến lên
chủ nghĩa xã hội chứ không phải kinh qua giai đoạn phát triển tư bản chủ
nghĩa. Đặc điểm này chi phối các đặc điểm khác, thể hiện trong tất cả các
lĩnh vực của đời sống xã hội và làm nảy sinh nhiều mâu thuẫn. Trong các
mâu thuẫn nảy sinh, Hồ Chí Minh đặc biệt lưu ý đến mâu thuẫn giữa yêu
cầu phát triển cao của đất nước theo xu hướng tiến bộ và thực trạng kinh tế
- xã hội quá thấp kém của nước ta.
3.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhiệm vụ lịch sử của thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam:
Theo Hồ Chí Minh, do những đặc điểm và tính chất quy định, quá độ
lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là một quá trình dần dần, khó khăn, phức
tạp và lâu dài. Nhiệm vụ lịch sử của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam bao gồm hai nội dung lớn:
Một là, xây dựng nền tảng vật chất và kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội,
xây dựng các tiền đề về kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng cho chủ nghĩa
xã hội.
Hai là, cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, kết hợp cải tạo và xây

dựng, trong đó lấy xây dựng làm trọng tâm, làm nội dung cốt yếu nhất, chủ
chốt, lâu dài.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh đến tính chất tuần tự, dần dần của thời kỳ
quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Xây dựng chủ nghĩa xã hội là một quá trình
lâu dài, qua nhiều “bước ngắn, bước dài tùy theo hoàn cảnh”, phải làm “dần
dần, thận trọng từng bước một, từ thấp đến cao”, trong đó trọng tâm là công
nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.
3.3. Quan điểm Hồ Chí Minh về nội dung xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
nước ta trong thời kỳ quá độ:
~ 17 ~


Về mặt chính trị, phải giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng. Một nội
dung chính trị quan trọng nữa là củng cố và mở rộng Mặt trận dân tộc thống
nhất, nòng cốt là liên minh công nhân, nông dân và trí thức, do Đảng Cộng
sản lãnh đạo; củng cố và tăng cường sức mạnh toàn bộ hệ thống chính trị
cũng như từng thành tố của nó.
Về mặt văn hóa – xã hội, Hồ Chí Minh nhấn mạnh đến vẫn đề xây
dựng con người mới. Người đề cao vai trò của văn hóa, giáo dục và khoa
học – kỹ thuật trong xã hội chủ nghĩa. Người cho rằng muốn xây dựng chủ
nghĩa xã hội nhất định phải có học thức, cần phải học cả văn hóa, chính trị,
kỹ thuật và chủ nghĩa xã hội cộng với khoa học chắc chắn sẽ đưa loài người
đến hạnh phúc vô tận. Hồ Chí Minh rất coi trọng việc nâng cao dân trí, đào
tạo và sử dụng nhân tài, khẳng định vai trò to lớn của văn hóa trong đời
sống xã hội.
Về mặt kinh tế, Hồ Chí Minh đề cập đến lực lượng sản xuất, quan hệ
sản xuất, cơ chế quản lý kinh tế. Người đề cập đến tăng năng suất lao động
trên cơ sở tiến hành công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa. Quan hệ sản xuất là
công hữu về tư liệu sản xuất là chủ yếu (sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể). Ở
nước ta, Hồ Chí Minh là người đầu tiên chủ trương phát triển cơ cấu kinh tế

nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
4. Tính đúng đắn của luận điểm:
Đại hội VI (tháng 12-1986) của Đảng là một mốc lịch sử quan trọng trên
con đường đổi mới toàn diện và sâu sắc ở nước ta, trong đó có đổi mới kinh tế.
4.1. Những nội dung cơ bản của đổi mới kinh tế:
4.1.1.Phát triển nền kinh tế nhiều thành phần
Đại hội VI đã xem xét lại một cách căn bản vấn đề cải tạo xã hội chủ
nghĩa và đã đưa ra quan điểm mới về nền kinh tế nhiều thành phần: “Đi
đôi với việc phát triền kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể, tăng cường
nguồn tích lũy tập trung của nhà nước và tranh thủ vốn nước ngoài, cần
có chính sách sử dụng và cải tạo đúng đắn các thành phần kinh tế khác.”
Thứ nhất, đổi mới doanh nghiệp nhà nước. Từng bước mở rộng quyền
tự chủ cho doanh nghiệp nhà nước đi đôi với xóa bỏ dần chế độ Nhà
nước bao cấp tài chính, cung ứng và bao cấp giá vật tư, và định giá đối
~ 18 ~


với hầu hết các sản phẩm do doanh nghiệp nhà nước sản xuất và tiêu thụ.
Chế độ thu quốc doanh cũng được bãi bỏ, thay bằng chế độ thuế. Sắp
xếp lại các doanh nghiệp nhà nước theo hướng giải thể các doanh nghiệp
hoạt động kém hiệu quả, thua lỗ kéo dài, sáp nhập các doanh nghiệp có
liên quan với nhau về công nghệ và thị trường. Chuyển sang các hình
thức sở hữu khác: cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, giao, bán, khoán
kinh doanh đổi với các doanh nghiệp quy mô nhỏ, mô hình công ty mẹ –
công ty con.
Thứ hai, đổi mới kinh tế hợp tác. Giải thể các tập đoàn sản xuất hoặc
các hợp tác xã làm ăn kém, thua lỗ kéo dài hoặc chỉ tồn tại trên hình
thức. Giao khoán hoặc bán nhượng, bán tư liệu sản xuất cho xã viên để
họ trực tiếp quản lý, sản xuất kinh doanh theo hộ gia đình. Chuyển các
hợp tác xã còn hoạt động kinh doanh thành các hợp tác xã cổ phần, hoạt

động theo Luật hợp tác xã (ban hành năm 1997).
Thứ ba, phát triển kinh tế cá thể, tư nhân và các loại hình sở hữu hỗn
hợp. Ở nông thôn, các hộ gia đình đã trở thành đơn vị sản xuất tự chủ
hoàn toàn. Quyết định 26 và 27/HĐBT ngày 9-3-1988 cho phép các cơ
sở kinh tế tư nhân quy mô nhỏ được hoạt động trong các ngành sản xuất
công nghiệp, xây dựng, vận tải và dịch vụ. Năm 1990, Quốc hội ban
hành một số đạo luật tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động của khu vực này.
Các hình thức sở hữu, kinh doanh hỗn hợp mới ra đời. Riêng trong công
nghiệp năm 2000 đã có 1063 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và
2787 doanh nghiệp hỗn hợp.
4.1.2. Điều chỉnh cơ cấu các ngành kinh tế:
Trong những năm qua, do nhận thức phiến diện về công nghiệp hóa
xã hội chủ nghĩa dẫn đến khuynh hướng ham muốn xây dựng công
nghiệp nặng, ham quy mô lớn và thiên về xây dựng mới, gây ra mất cân
đối trong nền kinh tế. Để khắc phục tình trạng đó, Đại hội VI đã đề ra
chủ trương bố trí lại cơ cấu sản xuất, cơ cấu đầu tư giữa các ngành kinh
tế, thực chất là cụ thể hóa nội dung chính của công nghiệp hóa xã hội
chủ nghĩa cho phù hợp với trình độ phát triển kinh tế nước ta trong từng
giai đoạn

~ 19 ~


Đầu tiên cần tập trung thực hiện ba chương trình kinh tế để tạo tiền đề
cho đẩy mạnh công nghiệp hóa ở giai đoạn tiếp theo. “Phải thật sự tập
trung sức người, sức của vào việc thực hiện cho được ba chương trình
mục tiêu về lương thực - thực phẩm, hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu.”
(Quan điểm của Đại hội VI)
Đại hội VII (năm 1991) chủ trương điều chỉnh cơ cấu kinh tế theo
hướng “đẩy mạnh ba chương trình kinh tế với nội dung cao hơn trước và

từng bước xây dựng cơ cấu kinh tế mới theo yêu cầu công nghiệp hóa.”
Từ giữa thập kỷ 1990, trên cơ sở những tiền đề đã đạt được Đảng ta
chủ trương đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa phấn đấu đến năm
2020 đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng
hiện đại. Bênh cạnh đó, nội dung công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong
thời kỳ này đã đề ra chủ trương xây dựng có chọn lọc, một số cơ sở công
nghiệp nặng trọng yếu và hết sức cấp thiết, có điều kiện về vốn, công
nghệ, thị trường.
Như vậy, điều chỉnh cơ cấu kinh tế trong thời kỳ đổi mới thực chất là
cụ thể hóa nội dung chính của công nghiệp hóa cho phù hợp với trình độ
phát triển kinh tế nước ta trong từng giai đoạn.
4.1.3. Đổi mới cơ chế quản lí kinh tế
Đại hội VI đã chủ trương đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế, và chỉ ra
thực chất của cơ chế mới đó là: “Cơ chế kế hoạch hóa tập trung theo
phương thức hạch toán kinh doanh của xã hội chủ nghĩa, đúng theo
nguyên tắc dân chủ tập trung.”
Thứ nhất, đổi mới công tác kế hoạch hóa. Công tác kế hoạch hóa
trong thời kỳ này được cải tiến dần theo hướng chuyển từ kế hoạch hóa
tập trung mang tính chất pháp lệnh trực tiếp sang kế hoạch hóa gián tiếp.
Nhà nước xây dựng chiến lược phát triển với mục tiêu lớn, các chỉ tiêu
kinh tế chủ yếu, và điều tiết kinh tế bằng các chính sách, các công cụ
kinh tế vĩ mô. Đến năm 1988, phần kế hoạch Nhà nước giao chỉ còn
chiếm 30-35% tổng sản phẩm của khu vực quốc doanh. Các DNNN
ngày càng tự chủ hơn. Đối với các hợp tác xã nông nghiệp, sau khi giao
khoán ruộng đất cho các hộ gia đình nông dân sử dụng, Nhà nước cũng
~ 20 ~


không còn giao các chỉ tiêu kế hoạch sản xuất hoặc thu mua nông phẩm
như trước nữa.

Thứ hai, xóa bỏ bao cấp, tự do hóa giá cả, khôi phục các quan hệ hàng
hóa – tiền tệ. Trong Đại hội Đảng VI: “Chính sách giá cả phải vận dụng
tổng hợp các quy luật, trong đó quy luật giá trị có tác động trực tiếp. Giá
cả phù hợp giá trị, đồng thời phải phù hợp vơi sức mua đồng tiền… Phải
phấn đấu thi hành chính sách một giá kinh doanh.” Cải cách giá cả: xóa
bỏ cơ chế định giá nông sản bán theo nghĩa vụ với nông dân; điều chỉnh
giá bán lẻ hàng tiêu dùng và dịch vụ những năm 1986 – 1988 được thực
hiện theo chính sách hai giá: giá cung cấp và giá bán lẻ; giá vật tư cung
ứng của nhà nước được điều chỉnh tăng dần theo sự điều chỉnh giá mua
nông sản và giá vật tư nhập khẩu để giảm bao cấp của nhà nước đối với
tư liệu sản xuất. Như vậy, đến năm 1990, nước ta đã cơ bản xóa bỏ cơ
chế Nhà nước định giá và bao cấp qua giá, chức năng định giá được trả
lại cho thị trường.
Thứ ba, đổi mới hệ thống chính sách tài chính, tiền tệ. Về tài chính
nhà nước: về thu ngân sách, Nhà nước ban hành hoặc sửa đổi bổ sung
thêm nhiều loại thuế mới như: Luật thuế xuất nhập khẩu, Luật thuế
doanh thu… Về chi ngân sách, giảm dần và chấm dứt chế độ bao cấp
qua giá. Về hệ thống ngân hàng và chính sách tiền tệ: hệ thống ngân
hàng được tổ chức lại thành hai cấp: Ngân hàng Nhà nước và Ngân hàng
thương mại. Năm 1990, Nhà nước ban hành Pháp lệnh về ngân hàng
thương mại. Tháng 12-1997, Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã
ban hành. Ngân hàng Nhà nước chỉ can thiệp gián tiếp vào các hoạt động
của ngân hàng thương mại bằng các công cụ chính sách tiền tệ: điều
chỉnh lãi suất; sử dụng lãi suất chiết khấu, dự trữ bắt buộc; sử dụng
Nghiệp vụ thị trường mở.
Thứ tư, tạo lập và từng bước hình thành đồng bộ các yếu tố của thị
trường. (Thị trường hàng hóa và dịch vụ, thị trường lao động, thị trường
tài chính tiền tệ,thị trường bất động sản, thị trường khoa học công nghệ.)
Thứ năm, kiện toàn và nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý kinh tế
của nhà nước. Nhà nước đã tách quản lý hành chính của nhà nước với

quản lý kinh doanh của doanh nghiệp (chủ yếu là DNNN). Thiết lập
~ 21 ~


khuôn khổ pháp luật, Chính phủ đã ban hành nhiều nghị định xác định rõ
hơn nhiệm vụ, quyền hạn của các Bộ.
4.1.4.

Mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại:

Thứ nhất, về ngoại thương, cải cách ngoại thương được thực hiện theo
hướng từng bước mở cửa và hội nhập quốc tế. Nhà nước xóa bỏ bao cấp
và bù lỗ trong kinh doanh xuất nhập khẩu đối với các DNNN từ cuối
năm 1987. Nhà nước từ bỏ nguyên tắc độc quyền ngoại thương, điều
chỉnh tỷ giá hối đoái để khuyến khích xuất khẩu.
Thứ hai, tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Năm 1987, Nhà
nước ban hành Luật đầu tư nước ngoài, sau đó luật này được sửa đổi và
bổ sung nhiều lần để hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài.
4.2. Những chuyển biến của nền kinh tế:
4.2.1.Nền kinh tế tăng trưởng liên tục, nhiều năm có tốc độ cao.
Nông nghiệp phát triển toàn diện cả về trồng trọt và chăn nuôi, nghề
rừng và thủy sản. Thành tựu nổi bật là đã giải quyết vững chắc, an toàn
lương thực quốc gia. Sản xuất công nghiệp tăng trưởng liên tục với tốc
độ hai con số. Bình quân hàng năm thời kỳ 1991-1995 tăng 13,7%, thời
kỳ 1996-2000 tăng 13.2%. Hoạt động thương mại và dịch vụ có nhiều
khởi sắc.
4.2.2.

Kiểm chế và đẩy lùi được lạm phát.

Trong những năm 1986-1988, lạm phát đã tăng tới 3 con số làm nền
kinh tế chao đảo. Từ năm 1989, lạm phát được chặn lại ở mức 2 con số
và sau đó giảm xuống còn 1 con số (năm 1999: 0,1%), tốc độ tăng
trưởng kinh tế cao.
4.2.3.

Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng năng động và hiệu
quả.

Cơ cấu ngành kinh tế có sự chuyển dịch giảm tỷ trọng khu vực I
(nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản), tăng tỷ trọng của khu vực II (công
nghiệp và xây dựng cơ bản) và khu vực III (dịch vụ).
Cơ cấu sở hữu trong thời kỳ đổi mới là cơ cấu nhiều thành phần, đa sở
hữu, tương ứng với năm thành phần kinh tế.
~ 22 ~


Cơ cấu vùng kinh tế chuyển dịch theo hướng hình thành ba vùng kinh
tế trọng điểm ở ba miền: Bắc, Trung, Nam.
4.2.4.

Cơ chế quản lý kinh tế mới đã bước đầu được hình thành.

Nhà nước đã xóa bỏ về cơ bản cơ chế kinh tế kế hoạch hóa quan liêu
bao cấp, xây dựng một bước nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận
động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước theo định
hướng xã hội chủ nghĩa.
4.2.5.

Kinh tế đối ngoại được phát triển nhanh, mở rộng về quy

mô, đa dạng hóa hình thức và đa phương hóa thị trường.

Kim ngạch ngoại thương tăng rất nhanh: năm 1986, kim ngạch ngoại
thương đạt 2,97 tỷ USD; năm 2005, kim ngạch ngoại thương vượt mốc
69 tỷ USD. Thu hút đầu tư nước ngoài mạnh mẽ: đến năm 2005, tổng số
vốn FDI theo đăng ký đã lên đến 53,6 tỷ USD, nguồn vốn FDI chiếm
khoảng 20% tổng số vốn đầu tư phát triển toàn xã hội.
4.2.6.

Đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt.

Thu nhập của dân cư tăng bình quân 10% trong 16 năm đổi mới, GDP
bình quân đầu người đạt 400 USD/năm. Cùng với đời sống vật chất, đời
sống tinh thần của nhân dân cũng được nâng lên đáng kể: chỉ số phát
triển con người HDI của Việt Nam tăng từ 0,464 năm 1992 lên 0,671
năm 2000, xếp thứ 108 trong 174 nước được xếp hạng.

~ 23 ~