Đặc điểm lâm sàng và kết quả điều trị áp xe vú tại khoa sinh sản nhiễm khuẩn bệnh viện phụ sản tư từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2015

B

GIÁO D CăVẨă ẨOăT O

TR
NGă I H CăTH NGăLONG
KHOA KHOA H C S C KH E
B MỌNă I UăD
NG

D

NGăTH H NH

Mã sinh viên: B00360

Că I M LÂM SÀNG VÀ K T QU
I U TR
ÁP XE VÚ T I KHOA S N NHI M KHU N
B NH VI N PH S NăTRUNGă
NG
T THỄNGă02ă N THÁNGă08ăN Mă2015

TÀI T T NGHI P C

NHỂNă I UăD

HÀ N I - Thángăă08ăăn mă2015ăăăă

NG H VLVH

GIÁO D CăVẨă ẨOăT O
TR
NGă I H CăTH NGăLONG
KHOA KHOA H C S C KH E
B

B

MỌNă I UăD

D

NG

NGăTH H NH

Mã sinh viên: B00360

Că I M LÂM SÀNG VÀ K T QU
I U TR
ÁP XE VÚ T I KHOA S N NHI M KHU N
B NH VI N PH S NăTRUNGă
NG
T THỄNGă02ă NăTHỄNGă08ăN Mă2015

TÀI T T NGHI P C

Ng

NHỂNă I UăD

iăăh

NG H VLVH

ng d n khoa h c:
Th căs Nguy năDuyăH ng

HÀ N I - Tháng 08ăăn mă2015ăăăă

Thang Long University Library


L I C Mă N
Tôi xin chân thành cám n Ban giám hi u, phòng

ào t o Ttr

ng

i

h c Th ng Long, đã t o m i đi u ki n thu n l i cho tôi trong quá trình h c t p
và hoàn thành lu n v n này.
Tôi xin chân thành cám n Ban giám đ c, Phòng k ho ch t ng h p, t p
th các khoa phòng B nh vi n Ph s n Trung

ng đã t o đi u ki n giúp đ tôi

trong th i gian h c t p và nghiên c u t i Vi n, thu th p s li u đ hoàn thành
lu n v n đúng th i h n
Tôi xin bày t lòng kính tr ng và bi t n sâu s c t i Th c s . Nguy n Duy
H ng, Th y đã t n tình d y d , dìu d t, đóng góp nh ng ý ki n quý báu, t o m i
đi u ki n thu n l i và tr c ti p h

ng d n tôi th c hi n lu n v n này.

V i t t c lòng kính tr ng, tôi xin bày t l i c m n chân thành t i các
Phó giáo s , Ti n s trong h i đ ng ch m lu n v n t t nghi p đã cho tôi nhi u
ý ki n quý báu đ hoàn thành lu n v n này.
Tôi xin c m n b n bè đ ng nghi p đã đ ng viên giúp đ tôi trong quá
trình h c t p, nghiên c u.
Và cu i cùng, tôi xin dành tình c m yêu quý và bi t n t i nh ng ng
thân yêu trong gia đình đã h t lòng vì tôi trên con đ

ng s nghi p, đã dành

cho tôi nh ng tình c m l n lao, là ngu n đ ng viên to l n và là h u ph
v ng ch c đ tôi v

i
ng

t qua m i khó kh n th thách trong quá trình h c t p và

nghiên c u.
Hà N i, ngày tháng n m 2015
Tác gi lu n v n

D

ng Th H nh


L IăCAMă OAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u,
k t qu trong lu n v n này là hoàn toàn trung th c và ch a t ng đ

c công b

trong b t k công trình nào khác.
Hà N i, ngày tháng n m 2015
Tác gi lu n v n

D

ng Th H nh

Thang Long University Library


CH

VI T T T

BC

B ch c u

BS

B nh s

BVPST

B nh vi n ph s n Trung

CRP

C - Reactive Protein

ng

Protein C ph n ng
CTM

Công th c máu

MRSA

(Methicillin resistant Staphylococcus aureus)
Khu n t c u vàng kháng Methicillin

KS

Kháng sinh

TS

Ti n s

VK

Vi khu n

WHO

(World Health Organization)
T ch c y t th gi i


M CL C
T V Nă
Ch

..........................................................................................................1

ngă1:ăT NG QUAN .......................................................................................3

1.1. Gi i ph u và sinh lý tuy n vú ........................................................................3
1.1.1. Tuy n vú. ................................................................................................3
1.1.2. M ch máu c a vú....................................................................................3
1.1.3. C và th n kinh.......................................................................................4
1.1.4. S phát tri n c a tuy n vú ......................................................................4
1.2. Sinh lý s ti t s a ...........................................................................................5
1.3. Cho bú ............................................................................................................6
1.3.1. B t đ u cho con bú khi nào?...................................................................6
1.3.2. S l n cho bú ..........................................................................................6
1.3.3. Quy t c v sinh áp d ng cho bà m nuôi con b ng s a m ....................6

1.3.4. Nh ng tr

ng h p không đ

c cho con bú............................................7

1.4. M t s v n đ hay g p khi nuôi con b ng s a m .........................................7
1.4.1. au rát

núm vú ....................................................................................7

1.4.2. T t núm vú..............................................................................................7
1.4.3. Vú t ch y s a khi không cho bú ...........................................................8
1.4.4. Ít s a .......................................................................................................8
1.4.5. N t đ u vú ..............................................................................................8
1.4.6. C

ng vú ................................................................................................8

1.4.7. Viêm b ch m ch vú ................................................................................9
1.4.8. Viêm ng d n s a ...................................................................................9
1.4.9. Áp xe vú..................................................................................................9
1.5. Áp xe vú .........................................................................................................9
1.5.1. Nguyên nhân .........................................................................................10
1.5.2. Tri u ch ng lâm sàng và ch n đoán .....................................................11
1.5.3. i u tr ..................................................................................................11
1.5.4. Vai trò c a vi c d n l u s a .................................................................14
1.5.5. Bi n ch ng ............................................................................................15

Thang Long University Library

Ch

ngă2:ă

IăT

NGăVẨăPH

NGăPHỄPăNGHIểNăC U .....................16

2.1

a đi m và th i gian nghiên c u .................................................................16

2.2

it

ng nghiên c u ...................................................................................16

2.2.1 Tiêu chu n l a ch n ..............................................................................16
2.2.2 Tiêu chu n lo i tr .................................................................................16
2.3 Ph

ng pháp nghiên c u ..............................................................................16

2.3.1 Thi t k nghiên c u ...............................................................................16
2.3.2 K thu t thu th p s li u ........................................................................17

2.4 Các n i dung ( bi n s ) nghiên c u ..............................................................17
2.5 X lý s li u ..................................................................................................17
2.6.
Ch

o đ c nghiên c u .....................................................................................18

ngă3:ăK T QU NGHIÊN C U ................................................................19

3.1.

c đi m c a đ i t

ng nghiên c u ............................................................19

3.1.1 Phân b tu i c a đ i t

ng nghiên c u .................................................19

3.1.2 Phân b b nh theo ngh nghi p .............................................................19
3.1.3 Phân b b nh theo n i sinh s ng ...........................................................20
3.1.4 Phân b b nh theo trình đ v n hóa c a đ i t
3.2 Ti n s s n khoa c a đ i t

ng ...............................20

ng nghiên c u .................................................21

3.2.1 Phân b b nh nhân theo s l n đ .........................................................21
3.2.2 Phân b b nh theo n i đ ......................................................................21

3.2.3. Ti n s các b nh v vú .........................................................................22
3.2.4. Phân b b nh theo cách cho con bú và v sinh vú ...............................22
3.3

c đi m lâm sàng c a b nh ........................................................................23

3.3.1 Th i gian xu t hi n b nh sau đ ............................................................23
3.3.2 X trí tr

c khi vào vi n .......................................................................23

3.3.3 Tri u ch ng lâm sàng ............................................................................24
3.3.4. Tri u ch ng c n lâm sàng .....................................................................26
3.4 i u tr ..........................................................................................................27
3.4.1

ng r ch ............................................................................................27

3.5 ánh giá sau đi u tr .....................................................................................28
3.5.1 C s ch m sóc sau chích ......................................................................28
3.5.2 Khám l i sau 1 tháng .............................................................................28


3.5.3 T l kh i b nh và các y u t liên quan ................................................29
Ch

ngă4:ăBÀN LU N .........................................................................................30

4.1. M t s đ c đi m c a đ i t

ng nghiên c u .................................................30

4.1.1. Phân b đ i t ng theo tu i, n i , ngh nghi p, trình đ h c v n ..............30
4.1.2. Ti n s s n ph khoa c a đ i t

ng nghiên c u ..................................31

4.1.3.

c đi m lâm sàng c a đ i t

4.1.4.

c đi m c n lâm sàng c a đ i t

4.2. Ph

ng nghiên c u .....................................32
ng nghiên c u ...............................35

ng pháp đi u tr và đánh giá sau đi u tr .............................................35

4.2.1. Ph

ng pháp đi u tr ............................................................................35

4.2.2 ánh giá b nh nhân sau đi u tr ............................................................37
K T LU N ............................................................................................................40
KI N NGH ...........................................................................................................41
TÀI LI U THAM KH O

PH L C

Thang Long University Library


DANH M C B NG
B ng 3.1. Phân b b nh theo n i sinh s ng ............................................................20
B ng 3.2. Phân b b nh theo trình đ v n hóa c a đ i t

ng ................................20

B ng 3.3. Phân b b nh nhân theo s l n đ ...........................................................21
B ng 3.4. Phân b b nh theo cách đ .....................................................................21
B ng 3.5. Phân b b nh theo n i đ ........................................................................21
B ng 3.6. Phân b b nh theo cách cho con bú ........................................................22
B ng 3.7. Phân b b nh nhân theo cách v sinh vú ................................................22
B ng 3.8. Th i gian xu t hi n b nh sau đ .............................................................23
B ng 3.9. X trí tr

c khi vào vi n ........................................................................23

B ng 3.10. Tri u ch ng toàn thân ...........................................................................24
B ng 3.11. Tri u ch ng t i ch ...............................................................................24
B ng 3.12. V trí

áp xe .........................................................................................25

B ng 3.13. T n th

ng da c a b nh nhân...............................................................26

B ng 3.14. Th i gian b b nh ..................................................................................26
B ng 3.15. S b ch c u ...........................................................................................26
B ng 3.16. C y d ch vú ...........................................................................................27
B ng 3.17.

ng r ch ...........................................................................................27

B ng 3.18. C s ch m sóc sau chích .....................................................................28
B ng 3.19. ánh giá l i t n th

ng ........................................................................28

B ng 3.20. ánh giá cho con bú sau đi u tr ..........................................................28
B ng 3.21. T l kh i b nh .....................................................................................29
B ng 3.22. M t s y u t liên quan đ n t l kh i b nh .........................................29


DANH M C BI Uă
Bi u đ 3.1. Phân b tu i c a đ i t

ng nghiên c u ..............................................19

Bi u đ 3.2. Phân b b nh theo ngh nghi p ..........................................................19
Bi u đ 3.3. Ti n s các b nh v vú .......................................................................22
Bi u đ 3.4. V trí kh i áp xe vú .............................................................................25

DANH M C HÌNH

Hình 1.1: C u t o tuy n vú .......................................................................................4

Hình 1.2: Áp xe vú ..................................................................................................10

Thang Long University Library


TăV Nă
Áp xe vú là tình tr ng trong vú có nang gi ng túi ch a đ y m và bao quanh
b i các mô viêm. B nh nhân b áp xe vú th

ng do bi n ch ng c a b nh viêm vú,

tình tr ng viêm và nhi m trùng c a các mô vú. Viêm và áp xe vú là do xâm nh p
c a vi khu n vào các mô vú thông qua núm vú và gây ra nhi m khu n các ng d n
s a và các tuy n s a. Chính vì v y, t n th

ng viêm tuy n vú c p th

ng x y ra

trong th i k h u s n, trong th i gian cho con bú. Viêm tuy n vú có hình thái lâm
sàng khá đa d ng t viêm m t ph n đ n viêm toàn b tuy n vú hay áp xe tuy n vú.
B nh ti n tri n d n d n, gây nhi u phi n ph c v i ng

i ph n cho con bú: gây

đau, ng ng cho con bú. Cu i cùng gây bi n ch ng n ng là áp xe vú, t n th
gi m kh n ng nuôi con, đ l i s o x u, m t th m m cho ng

ng vú,

i ph n [1]. V lâu

dài có th là m t trong nh ng y u t thu n l i c a ung th vú, m t b nh hay g p,
đ ng hàng đ u trong ung th ph khoa, t vong đ ng hàng th 2 trong t l ch t do
ung th
th

ph n . Vi c ch m sóc vú, cho con bú v n đ

ng, g n nh b n n ng, ph n nào c ng bi t, nó đ

c cho là ki n th c thông
c ph bi n trong dân gian,

trong thông tin đ i chúng, ki n th c ph thông. Cho con bú s a m là đóng góp cho
vi c b o v , phát tri n và nâng cao s c kh e tr em. Bú m đ
ch p nh n r ng rãi

Vi t Nam. Hi n nay Vi t Nam tri n khai r ng rưi ch

làm m an toàn trong c n
s m [2].

c khuy n khích và
ng trình

c, khuy n khích bà m cho con bú và đ c bi t là bú

c tính có kho ng 98% tr nh đ

th c hi n cho bú m ngay sau đ [3].

c bú m nh ng ch 57% các bà m

ư có nhi u nghiên c u v vi c cho bú, bú

s m, nh ng nh ng v n đ phi n nhi u khi cho con bú và bi n ch ng n ng n nh
áp xe vú thì ch a có nghiên c u nào c th . Kho ng 25% s ph n cho con bú b
n t đ u vú, 15% b c
n u không đ

ng vú và 5% b viêm b ch m ch vú. Nh ng tr

ng h p này

c ch m sóc và đi u tr t t s d n đ n bi n ch ng n ng n nh t là áp

xe vú. S b nh nhân viêm t c tuy n vú và đ c bi t là áp xe vú đ n khám và đi u tr
ngày càng t ng t i khoa s n nhi m khu n B nh vi n Ph s n Trung
đ

c đi u tr kháng sinh, chích d n l u áp xe, t n th

ng, sau khi

ng t i vú v n còn đ l i nhi u

bi n ch ng n ng n nh áp xe tái phát, dò s a, m t s a và cu i cùng là y u t thu n
l i cho ung th vú sau này [4]. Tuy nhiên, t i Vi t Nam có r t ít đ tài nghiên c u
v áp xe vú, đ c bi t là các đ tài ti n c u nghiên c u hi u qu đi u tr áp xe vú.

Chính vì v y chúng tôi nghiên c u đ tài: “

1

c đi m lâm sàng và k t qu đi u tr


áp xe vú t i khoa s n nhi m khu n B nh vi n Ph

S n Trung

ng t tháng 02

đ n tháng 08 n m 2015”.
V i 2 m c tiêu sau:
1. Mô t đ căđi m lâm sàng c a b nh nhân áp xeăvúăđi u tr t i khoa s n
nhi m khu n b nh vi n Ph S nă Trungă

ngă t tháng 2 đ n tháng 8

n mă2015.
2. M t k t qu đi u tr áp xe vú t i khoa s n nhi m khu n B nh Vi n Ph
S năTrungă

ngăt thángă2ăđ năthángă8ăn mă2015.

2

Thang Long University Library

Ch

ngă1

T NGăQUAN
1.1.ăGi iăph uătuy năvú
1.1.1. Tuy n vú.
ph n tr
b x
đ

ng c v i đ

ng thành, vú n m gi a x

cái nón

ng kính vú đo

vùng trung tâm. Mô tuy n vú c ng chi u ra

c g i là đuôi vú. Hình d ng c a vú r t thay đ i nh ng th
ph n ch a sinh đ và có th ch y x l ng l ng

đ . C u trúc vú g m 3 thành ph n: da, mô d
g m c mô tuy n và mô đ m. Ph n mô tuy n đ

ng có hình

nh ng ph n đư sinh

i da và mô vú, trong đó mô vú bao
c chia thành 15 – 20 phân thùy, t t

c đ u t p trung v núm vú. S a t các thùy s đ
thùy, đ

n 2 – 6 theo tr c d c và gi a

ng nách gi a trên tr c ngang. Trung bình, đ

c là 10 – 12 cm, và dày 5 – 7 cm

h nách đ

ng s

c đ vào các ng góp có

ng kính kho ng 2mm, r i t i các xoang ch a s a d

i qu ng vú có đ

kính t 5 đ n 8 cm. Có t t c kho ng 5 đ n 10 ng d n s a m ra

cg i

núm vú và kéo dài cho t i các ng

làm nhi m v d n s a t i m i nang. M i ng d n
ng d n nh h n c a 20 – 40 ti u thùy. Mô d

ng

núm vú [1].

Có r t nhi u cách g i tên h th ng ng d n, h th ng nhánh có th đ
tên theo hình dáng, b t đ u b ng các ng góp

m i

1 thùy đ

c t o thành t các

i da và mô đ m vú bao g m m , các

mô liên k t, m ch máu, s i th n kinh và b ch huy t.
Da vùng vú m ng, bao g m các nang lông, tuy n bã và các tuy n m hôi.
Núm vú n m

khoang liên s

n 4, có ch a các t n cùng th n kinh c m giác. Ngoài

ra còn có các tuy n bã và tuy n bán h y nh ng không có các nang lông. Qu ng vú
có hình tròn, màu s m, đ

ng kính t 1,5 đ n 6 cm. Các tuy n Montgomery là

nh ng tuy n bã l n, có kh n ng ti t s a, nó là d ng trung gian gi a tuy n m hôi
và tuy n s a. Toàn b vú đ

c bao b i cân ng c nông, cân này liên t c v i cân

b ng. M t d

i vú n m trên cân ng c sâu, cân này che ph ph n

nông Camper

l n ng c và c r ng tr

c. Hai l p cân này n i v i nhau b i t ch c x , là ph

ng

ti n nâng đ t nhiên cho vú.
1.1.2. M ch máu c a vú
Vú đ

c c p máu ch y u t các đ ng m ch vú trong và đ ng m ch ng c

bên. Kho ng 60% kh i l
các nhánh xiên tr

ng tuy n vú, ch y u là ph n trung tâm đ

c c p máu t

c c a đ ng m ch vú trong, còn kho ng 30% vú, ch y u là 1/4

3


trên ngoài đ

c c p máu b i đ ng m ch ng c bên. M t s các đ ng m ch khác

tham gia c p máu cho vú là nhánh ng c c a đ ng m ch ng c vai, các nhánh bên c a
đ ng m ch liên s

n th 3, 4 và 5, ngoài ra còn có các đ ng m ch vai và đ ng

m ch ng c l ng.
1.1.3. C và th n kinh
Các c quan tr ng c a vùng vú là c ng c l n và c ng c bé, c r ng tr

c,

c l ng, c ng nh các m c c a c chéo ngoài và c th ng b ng.
Th n kinh chi ph i các c này bao g m: th n kinh ng c gi a, th n kinh ng c
dài, th n kinh c l ng r ng.

Hình 1.1: C u t o tuy n vú [5]
1.1.4. S phát tri n c a tuy n vú
-

Giai đo n đang phát tri n

Russo đư mô t chi ti t quá trình phát tri n tuy n vú trong giai đo n d y thì

nh là quá trình phát tri n và phân chia c a các ng t o thành các ng t n có hình
g y. Quá trình phát tri n c a các ng t n t o nên các nhánh nh m i và các ng d n
nh g i là các n nang. Sau đó, các n nang này s bi t hóa thành các c u trúc t n
c a vú, đ

c đ t tên là Acine theo các nhà gi i ph u b nh

c ho c ti u qu n theo

Dawson. Các thùy phát tri n trong vòng vài n m đ u sau khi có kinh. Nhóm n

4

Thang Long University Library


nang xung quanh ng t n và t o thành thùy typ I, bao g m x p x 11 hàng n nang
v i 2 l p bi u mô. Quá trình bi t hóa hoàn toàn tuy n vú trong th i k d y thì kéo
dài nhi u n m và s không đ
-

ng

S phát tri n
Khi ch a tr

c hoàn ch nh n u có thai trong th i k này.

i tr

ng thành

ng thành, các ng d n và các nang tuy n đ

l p t bào bi u mô, g m 1 l p t bào có đáy hình l p ph
th i k d y thì và sau đó, d

c chia hang b i 2

ng và 1 l p t bào d t.

i tác d ng c a estrogen l p bi u mô này t ng sinh phát

tri n thành nhi u l p. Có 3 lo i t bào là t bào

b m t (t bào sáng), t bào n n

(t bào chính) và t bào c bi u mô.
1.2.ăSinhălýăs ăti tăs a
Khi có thai tuy n vú đ t đ

c s phát tri n hoàn ch nh.

- Nhu mô tuy n vú t ng sinh. Các n bi u mô bi n đ i thành các ti u thùy, t
bào tr đ

c bao quanh b i l p t bào c bi u mô. Các ng d n s a dài và phân

nhánh. Các m ch máu t ng sinh.
- Ngu n g c c a s phát tri n này là do nh h

ng c a các hormon estrogen

và progesteron
- Hi n t

ng ch ti t b t đ u ngay t tháng th 3, t o ra s a non. S a non giàu

protein, lactose và globulin mi n d ch. S a non t n t i cho đ n lúc xu ng s a, t c là
sau đ vài ngày. Trong nh ng gi sau đ , tr bú s a non. Chính s a non đư giúp cho
tr kh i b h đ

ng huy t, kh i b nhi m trùng và có nh ng vai trò sinh lý nh t

đ nh lên ng tiêu hóa.
- Cu i th i k thai nghén, d
vú đư đ

i nh h

ng c a estrogen và progesteron, tuy n

c chu n b đ y đ , s n sàng ho t đ ng. Tuy n vú ch th c s ho t đ ng

sau khi đ là do progesteron c ch prolactin, s

c ch x y ra ngay t i tuy n yên và

tuy n vú.
- S xu ng s a xu t hi n sau đ t 3 – 4 ngày
Hi n t

con so, 2 – 3 ngày

con d .

ng xu ng s a là do n ng đ prolactin trong máu t ng đ t ng t và kéo theo

t ng h p nhi u s a.
- Ban đ u s ti t s a đ
mút theo đ

c duy trì b ng đ ng tác mút vào núm vú.

ng ph n x th n kinh kích thích vùng d

i đ i gi i phóng prolactin.

M i khi bú, n ng đ prolactin trong máu đ t đ nh cao. Sau này, s ti t s a đ
trì b ng hi n t

ng tác

c duy

ng h t s a trong các ti u thùy m i khi cho tr bú. Các ti u thùy ch

5

s n xu t s a khi s a trong ti u thùy đ
trong máu gi m d n v m c bình th

c l y h t đi. T i lúc này, n ng đ prolactin
ng nh trong chu k kinh nguy t.

- M i khi tr mút vào núm vú, s xu t hi n ph n x th n kinh d n t i thùy sau
c a tuy n yên và làm gi i phóng oxytocin. Chính oxytocin đư làm co t bào c bi u
mô
ng

các ng d n s a và t ng s a ra ngoài. Oxytocin còn đ

c gi i phóng m i khi

i m nhìn th y đ a bé hay nghe ti ng tr khóc (ph n x có đi u ki n). Bên

c nh đó oxytocin còn làm t cung co bóp [6].
1.3. Cho bú
Ng

i ta khuy n khích nuôi con b ng s a m vì nhi u lý do:

- S a m là ngu n th c n t t nh t cho tr em, đ c bi t là s a non trong nh ng
ngày đ u.
- Cho con bú là c s đ n y n tình c m m con, t o ra s âu y m, qu n quýt
m con.
- Cho con bú s a m c ng là m t ph

ng pháp tránh thai trong nh ng tháng

đ u sau đ [6], [7].
1.3.1. B t đ u cho con bú khi nào?
Cho con bú càng s m càng t t. Ng

i m có th cho con bú ngay sau khi đ .

Cho con bú có th ch m h n n u tình tr ng s c kh e c a ng
th t s t t (ng

i m hay c a tr ch a

i m ph i m l y thai, tr đang h i s c tích c c…).

1.3.2. S l n cho bú
Chính đ a tr đi u ch nh s l n cho bú trong m t ngày. Trong nh ng ngày
đ u s l n cho bú nhi u h n, t 7 đ n 9 l n. Cho đ a tr bú c hai vú, m i l n cho
bú không nên quá 15 phút. Các l n cho bú cách nhau t 2 đ n 3 gi , nh ng t t nh t
cho bú m i khi tr đòi bú. Không c n đánh th c tr đ cho bú theo nh ng gi nh t
đ nh, c ng không nên cho tr bú mau quá. Sau vài ngày chính c m giác đói c a đ a
tr t đi u hòa s l n bú và kho ng cách các l n bú. Ng
đ t o đi u ki n cho ng
ng

i m ngh ng i.

i ta tránh cho tr bú đêm

ki m tra xem tr bú có đ hay không,

i ta s cân đ a tr . M i ngày cân m t l n là đ . N u th y cân n ng c a tr t ng

lên đ u đ n là b ng ch ng tr đư đ

c nuôi d

ng t t, bú đ y đ [6].

1.3.3. Quy t c v sinh áp d ng cho bà m nuôi con b ng s a m
- V sinh t i ch : hàng ngày ph i r a vú b ng xà phòng, tr
r a tay, r a s ch vú b ng n

c chín đ ngu i tr

c khi cho bú ph i

c và sau khi cho bú. C n v t b

6

Thang Long University Library


vài gi t s a tr

c khi cho bú. Sau khi cho bú các đ u vú c n đ

cb ov ,đ

c che

b ng mi ng v i xô khô, s ch. Không nên dùng các áo n t vú b ng nilon, s i t ng
h p vì có th gây loét đ u vú.
- T th cho con bú: ng

i m có th cho con bú

t th ng i hay t th n m.

Khi cho bú ph i cho tr ng m kín qu ng vú.
- Ch đ
th

n c a ng

i m : nhu c u n ng l

ng t ng 25% so v i lúc bình

ng, kho ng 500 kcalo. L u ý cho bà m u ng thêm nhi u n

c, n t ng protein

(th t, cá, tr ng, s a…). Bên c nh đó nên cho bà m s d ng thêm canxi và s t. Bà
m nên n thành nhi u b a trong ngày. Không nên dùng các ch t kích thích nh
r

u, bia, chè, cà phê, thu c lá…

1.3.4. Nh ng tr

ng h p không đ

c cho con bú

Không có nhi u ch ng ch đ nh cho con bú. Trong m t s b nh lý, ng
b nh không đ

i

c cho con bú nh b nh tim, lao đang ti n tri n, b nhi m HIV, b

b nh tâm th n không có kh n ng ch m sóc con…
1.4.ăM tăs ăv năđ ăhayăg păkhiănuôiăconăb ngăs aăm
1.4.1. au rát

núm vú

Núm vú đ

c chi ph i b i m ng l

i th n kinh c m giác phong phú, do v y

r t nh y c m v i các kích thích s , áp l c. Khi đ a tr mút vú, nó t o ra m t l c kéo
l n và trong m t th i gian dài lên hai đ u vú. Sau đ 6 hay 7 l n cho bú, các đ u vú
có th b đau m i khi tr mút vào núm vú. au t ng d n qua các l n cho bú trong 3,
4 ngày, sau đó d n d n quen đi. ó là m t hi n t

ng

i m hi u và kiên nh n. Trong nhi u tr

ng bình th

ng, c n gi i thích đ

ng h p b nh m là n t đ u vú. Ng

i

m không c n làm gì đ c bi t n u có thì ch là xoa bóp hai đ u vú. Nguy c c a
hi n t

ng này là ng

i m s m i khi cho con bú, có th d n đ n c

s ch ti t s a kém đi. T t c các hi n t

ng t c vú và

ng đó r i vào vòng xo n b nh lý [6].

1.4.2. T t núm vú
T t núm vú không ph i là ch ng ch đ nh cho con bú vì khi bú đ a bé ng m
r ng ra c qu ng vú. Sau m t s l n bú, s c bú c a đ a bé c a đ a bé có th kéo hai
núm vú ra m t cách hoàn h o. N u v n th c s còn khó kh n, ng
đ a tr b ng cách v t ít s a và kéo núm vú ra tr

7

i m có th giúp

c khi đ a cho tr bú [6].


1.4.3. Vú t ch y s a khi không cho bú
ây là hi n t

ng hay g p trong nh ng tu n đ u tiên. M t vú t ch y s a

khi tr đang bú vú bên kia, hai vú t ch y khi m nghe th y ti ng tr khóc hay
không có nguyên nhân. Không c n ph i x trí đ c bi t, ch c n đ t m t mi ng
bông vào đ u vú đ th m s a ch y ra và thay ngay m i khi b th m

t [6].

1.4.4. Ít s a
Ít s a nguyên phát hay không có hi n t
th

ng g p trong tr

nh m v i nh ng tr

ng h p có th

ng xu ng s a là hi m g p. Nó

ng t n vùng d

i đ i, tuy n yên. Không nên

ng h p xu ng s a ít do cho con bú ch m hay không mu n cho

con bú.
Ít s a th phát sau khi đư có xu ng s a bình th
quan t i s m t m i c a ng
(đ i ch

i m , b xúc đ ng (con b

, đi làm), ít s a th phát th

ng thì r t hay g p. Nó liên
m), thay đ i nh p đi u s ng

ng không kéo dài n u ng

i m không v i

vàng chuy n cho con bú bình. Bú bình d làm cho tr m t đi thói quen bú m và
m t ph n x kích thích t o s a.
1.4.5. N t đ u vú
Hay x y ra trong hai tu n đ u khi m i cho con bú. Kho ng 25% s ph n
cho con bú b n t đ u vú. Y u t thu n l i là tr bú kéo dài, m c áo lót b ng ch t
li u nilon.
- Bi u hi n: đau đ u vú khi tr bú, đ u vú có v t n t, v t r n nh trên b m t,

có th có nh ng v t loét

đ u núm vú. Toàn b núm vú đ r c, ch y máu m i khi

cho tr bú
- i u tr : đ h vú ti p xúc v i không khí, ánh sáng. Bôi m có vitamin A, E, bôi
dung d ch eosin 1%, t m ng ng cho con bú bên b đau 6 đ n 12 gi và v t s a b ng
tay. N u không đ ph i tìm nguyên nhân n m gây t a mi ng tr .
1.4.6. C
C

ng vú
ng vú có th g p b t c th i đi m nào trong giai đo n cho con bú. Hay

g p trong tu n đ u tiên. Y u t thu n l i: tr bú ít, bú y u, m b đau khi cho tr bú,
b n t đ u vú, khi ng

i m cai s a. Bi u hi n: toàn b vú c ng t c, đau, đôi khi s t.

i u tr : xoa bóp, ch

m nóng, cho tr bú ti p. Có th dùng oxytocin tiêm b p. C n đi u

tr t t tránh viêm b ch m ch và áp xe vú [6].

8

Thang Long University Library

1.4.7. Viêm b ch m ch vú
Kho ng 5% ph n cho con bú b viêm b ch m ch vú. N u ng
t t n t đ u vú và c

i ta đi u tr

ng vú thì viêm b ch m ch vú gi m đi. M m b nh là t c u,

liên c u hay vi khu n Gram âm xâm nh p qua th

ng t n

đ u vú đ gây b nh. H

th ng b ch huy t c a vú b o đ m s c đ kháng c a c th . S a không b nhi m
trùng cho nên v n cho tr bú đ

c.

Bi u hi n: s t cao, rét run. Bên vú b th
đau. Trên vú ng

ng t n s ng ph ng, c ng và r t

i ta th y m t vùng đ khu trú thành m ng hay vùng đ kéo dài

r t đau khi s vào, ch m vào. Khám th y có h ch tròn, đau, di đ ng
i u tr : ngh ng i, ch

m nóng t i ch , gi m đau. T ng c

nách.
ng cho tr bú

bên b b nh. Sau khi cho bú ph i v t s ch s a, có th dùng thêm oxytocin tiêm b p.
N u sau 24 gi không đ , nên dùng thêm kháng sinh [6].
1.4.8. Viêm ng d n s a
Thông th
Ng

ng viêm ng d n s a x y ra sau c

i b nh s t cao,

ng vú và viêm b ch m ch.

vú có các nhân c ng và đau, nách có h ch n đau. V t s a

lên m t mi ng bông quan sát th y có nh ng m nh nh vàng nh t, ch ng t có m
trong s a (d u hi u Budin).
ng

i b nh ngh ng i t i gi

ng. Không cho con bú bên b th

ng t n,

v t s a b đi. Nên l y s a làm vi khu n b nh. Ch đ nh dùng kháng sinh có tác d ng
lên t c u nh Rovamycin trong th i gian 15 ngày, ph i h p v i các thu c ch ng

viêm. Viêm ng d n s a có th ti n tri n thành áp xe.
1.4.9. Áp xe vú
Bi n ch ng n ng n nh t, h u qu c a viêm ng d n s a không đ
t t. Ng

i b nh s t cao, vú có vùng s ng, nóng, đ , đau.

c đi u tr

i u tr b ng cách chích

d n l u m . Trong th i gian áp xe không cho con bú mà ph i v t s a b đi.
1.5. Áp xe vú
Áp xe vú là m t nhi m trùng n ng
th

vú do vi khu n gây ra. Lo i vi khu n

ng xuyên gây nhi m trùng vú là Staphylococcus aureus. Vi khu n có th thâm

nh p thông qua m t v t n t

da c a vú ho c núm vú. S nhi m trùng này gây nên

tình tr ng viêm vú, vi khu n xâm nh p các mô m

vú, d n đ n s ng và gây t c

các ng d n s a. Áp xe là m t không gian r ng trong vú ch a đ y m hình thành t
các ng d n s a b nhi m b nh. M t áp xe có th phát tri n t tình tr ng viêm vú

9


n ng. Viêm vú có th x y ra
ng

t t c ph n nh ng th

ng xuyên nh t là

nh ng

i ph n đang nuôi con b ng s a m . Ch có kho ng 2% đ n 3% ph n nuôi

con b ng s a m b viêm vú.

nh ng ph n đang cho con bú, áp xe có th đ

đi u tr thành công b ng thu c kháng sinh, nh ng thông th
chích d n l u m . Trong nhi u tr

c

ng v n đòi h i ph i

ng h p ph i ng ng cho con bú

ph n b áp

xe vú.
nh ng ng
th

i ph n không cho con bú, áp xe th

ng đ

c coi là m t t n

ng lành tính c a vú [9]. Viêm vú mà ch a có áp xe có th đ

c đi u tr

v i thu c kháng sinh đ n thu n.

Hình 1.2: Áp xe vú [9]
1.5.1. Nguyên nhân
H u h t áp xe vú do t c u Staphylococcus aureus. Các dòng Staphylococcus
aureus kháng Methicillin (MRSA) ngày càng tr thành nguyên nhân gây b nh quan
tr ng trong các tr

ng h p viêm vú

ph n cho con bú và không cho con bú [10].

Các vi khu n gây b nh ít g p h n bao g m Staphylococccus pyogenes (nhóm
A ho c B), E.coli, các loài bacteroides, Corynebacterium, Staphylococci không có
coagulase (ví d

S.lugdunensis), Pseudomonas aeruginosa, Proteus mirabilis và

anaerobes [11]. Các b nh nhân b áp xe vú tái phát nhi u l n do nhi m c vi khu n
k khí.
Các y u t nguy c b áp xe vú ph n đang cho con bú s a m bao g m:
- Không cho con n đúng cách.
- M c áo ng c quá ch t.
- Không nuôi con b ng s a m .
- C ng th ng và m t m i

các bà m m i sinh.

10

Thang Long University Library


- Cai s a cho em bé quá s m.
Các y u t nguy c b áp xe vú

ph n không cho con bú bao g m:

- ang trong đ tu i sinh đ .
- Th a cân, béo phì.
- Có ti n s c a áp xe vú tr

c đó.

- Ung th vú viêm (m t d ng hi m c a ung th vú).
- Hút thu c ho c s d ng s n ph m thu c lá khác.

Trong tr

ng h p đang nuôi con b ng s a m , y u t có th làm gi m nguy c

b áp xe vú:
- Nuôi con b ng s a m th ng xuyên ho c v t s a b ng tay, máy hút s a.
- Ng n ng a kích ng ho c n t núm vú.
N u không nuôi con b ng s a m , b n có th có th làm gi m nguy c b áp xe
vú b ng cách:
- Tránh s d ng các s n ph m thu c lá.
- Duy trì m t tr ng l

ng c th cân đ i h p lý.

- Ng n ng a các kích ng ho c n t da ng c và núm vú.
1.5.2. Tri u ch ng lâm sàng và ch n đoán
Các bi u hi n c a áp xe vú t

ng t viêm vú: viêm đau, khu trú

s t, m t m i kèm theo kh i s ng có kích th

vú k t h p v i

c thay đ i, m m, có th s th y. M c dù

ch n đoán c b n d a vào tri u ch ng lâm sàng, nh ng hình nh siêu âm c ng giúp
xác đ nh ch n đoán và quy t đ nh d n l u m .
Th i gian m c b nh r t thay đ i. K t h p d li u t 2 nghiên c u các b nh
nhân đang cho con bú, 0,4% tr

ng h p (5/1183) phát tri n áp xe vú. Trong 5 b nh

nhân đó, 2 b nh nhân có bi u hi n viêm vú và áp xe tái phát nhi u l n, các tr

ng

h p khác phát tri n thành áp xe trong 5 ngày đ n 4 tu n sau l n đi u tr viêm vú th
nh t ho c th hai [14], [15].
Ch n đoán hình nh: Siêu âm r t quan tr ng trong đánh giá và ki m soát
nhi m trùng vú [18]. Siêu âm là ph

ng pháp hi u qu nh t đ ch n đoán phân

bi t áp xe vú v i viêm vú và cho phép r ch d n l u m d

ih

ng d n siêu âm.

1.5.3. i u tr
i u tr hàng đ u trong áp xe vú là chích r ch d n l u m , s d ng kháng sinh
đ c hi u v i vi khu n gây b nh [18], [19], [20].

11


Ph

ng pháp đi u tr th hai là hút m qua kim. Hút m qua kim có th đ

ti n hành có ho c không có h
h

c

ng d n siêu âm, nh ng t t nh t nên s d ng siêu âm

ng d n v a đ kh ng đ nh ch n đoán v a l y m u m xét nghi m vi khu n. S

d ng siêu âm đ m b o d n l u hoàn toàn m và cho phép d n l u các vùng ngóc
ngách c a

áp xe.

Hút m qua kim nên đ
l u áp xe khi l p da ph

c l a ch n nh là cách th c đi u tr kh i đ u đ d n
trên bình th

nhân đ n s m. R ch d n l u đ
đư b nh h

th

c ch đ nh

áp xe nh h n 5cm, b nh

các b nh nhân có l p da

trên

áp xe

ng.

đ tđ
kim ph i đ

ng, v i các

c k t qu đi u tr t t v i cách th c không ph u thu t, hút m qua

c l p l i 2-3 ngày/l n cho đ n khi không còn m n a. Nh ng áp xe l n

ng ph i đi u tr 5 – 6 l n, m t s áp xe ch c n đi u tr 2 – 3 l n. M t s áp xe

vú có th đi u tr b ng ph

ng pháp này.

Trong đi u tr các tr

ng h p kháng thu c, khi

áp xe không đáp ng v i

đi u tr d n l u l p l i và kháng sinh, can thi p ph u thu t đ

Hút m có h

c ch đ nh [21], [22].

ng d n siêu âm: n u nghi ng có áp xe, c n ti n hành siêu âm

[18], [19], [23]. S d ng siêu âm kh ng đ nh áp xe sau đó s d a vào tình tr ng b
m t da đ quy t đ nh đi u tr ti p.
N u l p da b m t bình th
kèm theo gây tê t i ch là ph
bình th

ng, ch c hút áp xe d
ng pháp đ

ih

ng d n siêu âm s d ng

c u tiên l a ch n. N u b m t da không

ng, đòi h i ph i chích d n l u m [18], [19], [20], [23].

Gây tê t i ch quanh vùng nh da bình th

ng, cách xa v trí áp xe. Lidocain

1% v i 1/200.000 epinephrin v i li u t i đa 7mg/kg đ
t i ranh gi i kh i áp xe. N u m th y đ
m đ c tháo h t, b m tiêm đ

c không dày, có th hút b ng kim 21. Ch khi

c thay và

hi n cho đ n khi t t c m đ c rút h t và n

áp xe đ

c b m r a. B m r a đ

c th c

c r a trong [24], [25].

N u kh i m l n, gây tê t i ch tiêm nh vào
hi n. N u m không th hút ra đ

c tiêm vào da và qua mô vú

áp xe và hút m đ

c th c

c, thay b m tiêm và kim. Sau khi ch gây tê

t i ch và epinephrine có tác d ng (t i thi u 7 – 8 phút), kim 19 ho c 17 đ
đâm qua đ

ng gây tê vào trong

áp xe đ làm s ch

c

áp xe v i dung d ch thu c

tê đ làm tan m . Có th s d ng ho c l n h n 50ml thu c tê cho ng

i l n mi n

12

Thang Long University Library


sao chúng đ

c hút ra tr l i sau đó. Tuy nhiên, n u tiêm quá nhi u thu c tê vào

áp xe s làm t ng áp l c và gây đau [26], [27].
B nh nhân nên đ

c tái khám 2 – 3 ngày/l n và m t s áp xe c n hút trên 2

– 3 l n. Ph n l n áp xe vú
Trong đi u tr các tr

ph n cho con bú có th ki m soát theo cách này.

ng h p kháng thu c,

áp xe không đáp ng v i d n l u

và dùng kháng sinh l p đi l p l i, can thi p ph u thu t đ

c ch đ nh [11], [22].

Chích r ch và d n l u ch đ nh cho các b nh nhân không đáp ng v i hút m
có h

ng d n siêu âm [28].
N u b m t da m ng và bóng ho c th y rõ kh i áp xe s v qua l p da ho c da

trên ho i t , đi u tr t t nh t là r ch và d n l u. N u l p da r t m ng và đ

c gây

tê b ng Lidocaine 1% và 1/200.000 epinephrine. Ph i chú ý không tiêm quá nhi u
thu c tê vào
m tđ
đ

áp xe vì s làm t ng áp l c và gây đau. Sau khi gây tê 7 - 8 phút, r ch

ng qua l p da m ng và m đ

c d n l u qua đ

ng r ch.

áp xe sau đó

c b m r a b ng dung d ch oxy già và betadine cho đ n khi s ch m . B nh nhân

nên đ

c tái khám 2-3 ngày/l n cho đ n khi v t th

v t th

ng c ng nh siêu âm không còn m .

Không c n r ch các đ
qua toàn b

ng lành và không th y m trên

ng r ch l n đ d n l u áp xe vú. M t đ

ng r ch

áp xe là không c n thi t đ ng th i c ng không c n thi t đ t ng

d n l u đ ki m soát áp xe vú [18], [19]. R ch và d n l u có th th c hi n d
gây tê t i ch trong h u h t tr

i

ng h p, m t s b nh nhân s c n gi m đau và

gây tê toàn thân.
N u da

trên

áp xe b ho i t rõ, ph n da ho i t b c t b và b m r a

xe b ng dung d ch oxy già và betadine.

áp xe nên đ

áp

c khám 2-3 ngày/l n và

b m r a.
Kháng sinh đi u tr đ
Vì ph n l n các tr

c ch đ nh trong h u h t các tr

ng h p chích d n l u.

ng h p áp xe do Staphylococcus aureus gây b nh nên kháng

sinh đ đi u tr áp xe vú d a trên nguyên t c di t đ

c Staphylococcus aureus. T t

nh t vi c s d ng kháng sinh nên d a vào k t qu nuôi c y vi khu n và kháng sinh
đ n u có.
 Trong tr

ng h p thông th

ng có th đi u tr kh i đ u b ng các kháng

sinh nhóm beta - lactam, trong lúc ch k t qu xét nghi m vi khu n [10].
Trong tr

ng h p nh y c m v i beta - lactam, s d ng clindamycin.

13


 Trong tr

ng h p vi khu n kháng thu c có th dùng kháng sinh nhóm

sulfamid ho c nhóm lincosamid.
i v i các áp xe d

i núm vú nên ngh đ n kh n ng b nhi m vi khu n k

khí, khi đó vi c dùng metronidazole trong li u pháp kháng sinh đ

c l a ch n hàng

đ u [11].

Th i gian đi u tr b ng kháng sinh bao lâu là t i u ch a đ

c kh ng đ nh, tuy

nhiên kho ng 10 – 14 ngày sau d n l u là h p lý nh t.
T i Vi t Nam có r t ít nghiên c u v áp xe vú, ph

ng pháp đi u tr áp xe vú

ch y u là ph u thu t chích áp xe và đi u tr kháng sinh. T i vi n Ph s n trung
ng ph

ng pháp chích áp xe hi n đ

c áp d ng:

-

Gi m đau toàn thân, gi m đau t i ch .

-

Chích áp xe theo đ

-

Chi u dài đ

-

Dùng ngón tay đ a vào

-

R a

-

D n l u b ng cách đ n g c.

ng nan hoa t i ch th p nh t c a

áp xe.

ng r ch t 2 – 4 cm, cách xa núm vú.
m đ phá b h t các vách x .

áp xe b ng dung d ch Oxy già, Betadine.

1.5.4. Vai trò c a vi c d n l u s a
D n l u s a dù cho con bú hay hút s a b ng máy r t quan tr ng trong nhi m
trùng

ph n cho con bú, đ ng th i v i vi c gi m đau s giúp gi m s khó ch u

cho b nh nhân [18], [29], [30]. M t m u nghiên c u nh đ

c l a ch n ng u nhiên

cho th y vi c d n l u s a giúp gi m th i gian xu t hi n tri u ch ng và c i thi n rõ

r t k t qu đi u tr nh ng tr
Ph n nên đ

ng h p viêm vú

ph n cho con bú [31], [32].

c khích l ti p t c cho con bú m c dù có nhi m trùng vú, th m

chí sau khi chích r ch và d n l u áp xe. N u đ
d

ng tr , có th ti p t c cho tr bú

ng r ch không c n tr vi c nuôi

c hai vú. N u có khó kh n khi cho tr bú m

ho c lo l ng có s nhi m trùng sang tr có th v t s a b ng tay ho c máy đ m b o
duy trì ngu n s a m cho tr cho đ n khi m có th cho tr bú tr l i bình th
M t s tr

ng h p da đ u vú b bong r ng, ng

n ng cho con bú. Trong tr
bú đ có th ki m soát đ

ng h p này, ng

ng.

i m r t đau và không có kh

im c nđ

c s nhi m trùng vú. Nh ng tr

c t v n ng ng cho tr
ng h p này nên s d ng

các thu c c t s a nh Parlodel [18], [23].

14

Thang Long University Library


1.5.5. Bi n ch ng
V n đ th m m sau đi u tr : n u đi u tr nhi m trùng vú mu n, mô vú s b
phá h y nhi u và khi n th m m sau đi u tr s kém.
Dò ng d n s a: dò ng d n s a là s thông gi a ng d n s a chính d
và da, th

ng

i núm vú

vùng quanh núm vú [33]. Dò ng d n s a có th x y ra sau khi r ch và

d n l u áp xe vú trung tâm gây ra b i viêm vú quanh ng d n s a ho c dò có th x y ra

sau khi kh i viêm quanh núm vú b v .
Nh ng b nh nhân b dò ng d n s a th

ng có ti n s viêm quanh núm vú tái phát

nhi u l n bao g m c hình thành áp xe tái phát [18], [19], [34].
i u tr ch y u là ph u thu t k t h p kháng sinh. Can thi p ph u thu t bao
g mm đ
d ns ab
đ

ng dò và đ hình thành t ch c h t ho c c t đ
nh h

ng, sau đó khâu đóng v t th

ng dò b ng m t đ

ng d n b t n th

ng.

ng dò và nh ng ng

ng c t có th c t b luôn

ng r ch ngang qua các ng tuy n ho c r ch đ

ng đ n phía sau c a núm vú k t h p v i đ

ng rò và các

ng r ch vòng quanh

núm vú. Cách th hai cho k t qu sau đi u tr th m m h n [35].
Núm vú hi m khi c n ph i c t b . Khi c n c t b ph i ph u thu t t o hình ví
d nh dùng v t Grisotti.
Dò s a: đ

ng dò s a là đ

ph u thu t áp xe vú ng

ng thông gi a da và ng d n s a, cùng v i can thi p

i ph n đang có s a d n t i dò s a qua da vú [35], [36].

Dò s a r t hi m g p n u d n l u b ng kim ho c các đ
các đ

ng r ch nh . Khi r ch

ng r ch l n và đ t ng d n l u có th gây ra dò s a. Vi c r ch đ

l n và đ t ng d n l u trong
Dò s a th
không cho tr bú

ng đ

ng r ch

áp xe vú là không c n thi t.

ng gi i quy t b ng cách d ng ti t s a. Nói chung, m

bên vú b dò s a mà ch cho bú bên vú bình th

15

ng.