Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trong dạy học môn công nghệ ở trường trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRỊNH VĂN CƢỜNG

GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




ii

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRỊNH VĂN CƢỜNG

GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH

TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ GIÁO DỤC
Mã số: 62.14.01.02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Hà Thế Truyền
2. GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ

THÁI NGUYÊN - 2013

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong Luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai cơng bố trong
bất kỳ cơng trình nào.
Tác giả Luận án

Trịnh Văn Cƣờng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành Luận án này tác giả đƣợc sự giúp đỡ của tập thể, cá nhân,
các Thầy Cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và các em học sinh. Tác giả xin bày tỏ
lời cảm ơn trân trọng tới:
Ban giám hiệu, Khoa sau đại học, Ban chủ nhiệm Khoa Tâm lý - Giáo dục
trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên. Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng
biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Hà Thế Truyền, GS. TSKH. Nguyễn Văn Hộ đã
hƣớng dẫn và tận tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình hoàn thiện Luận án.
Xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại
học Thái Nguyên, Cán bộ, Chuyên viên các Sở Giáo dục và Đào tạo, các
Thầy, Cô giáo cùng các em học sinh các trƣờng THPT khu vực Đơng Bắc đã
tận tình giúp đỡ tác giả suốt thời gian vừa qua.
Cuối cùng tác giả xin cảm ơn sự quan tâm, động viên chia sẻ của gia
đình và bạn bè.
Tác giả Luận án

Trịnh Văn Cường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




iii

MỤC LỤC

Trang
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ...................................... iv
DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ v
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ........................................................... vii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 3
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4
6. Giới hạn nghiên cứu ...................................................................................... 4
7. Luận điểm bảo vệ .......................................................................................... 4
8. Những đóng góp mới của luận án ................................................................. 5
9. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 5
10. Cấu trúc luận án .......................................................................................... 6
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG
NGHỆ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................ 8
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................. 8
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới ............................................................ 8
1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................. 9
1.2. Những khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài ..................................... 13
1.2.1. Nghề nghiệp ................................................................................... 13
1.2.2. Hƣớng nghiệp ................................................................................ 15
1.2.3. Giáo dục hƣớng nghiệp .................................................................. 16
1.2.4. Giáo dục tích hợp ........................................................................... 17
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

iv

1.3. Đặc điểm tâm lý học sinh trung học phổ thông ................................... 18
1.4. Đặc điểm tâm lý học sinh dân tộc thiểu số ........................................... 21
1.5. Giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh trung học phổ thơng ............... 23
1.5.1. Mục đích GDHN cho học sinh THPT .......................................... 23
1.5.2. Nội dung GDHN cho học sinh THPT .......................................... 24
1.5.3. Nhiệm vụ GDHN cho học sinh THPT ......................................... 25
1.5.4. Các con đƣờng GDHN cho học sinh THPT ................................. 26
1.5.5. Biện pháp giáo dục hƣớng nghiệp ................................................ 26
1.6. Giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh trong dạy học môn Công
nghệ ở trƣờng trung học phổ thông ..................................................... 27
1.6.1. Môn Công nghệ ở trƣờng THPT ................................................... 27
1.6.2. Nguyên tắc tích hợp GDHN cho học sinh trong dạy học mơn
Cơng nghệ .................................................................................... 31
1.6.3. Q trình GDHN cho HS THPT trong dạy học môn Công nghệ ...... 34
1.7. Các yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng GDHN cho học sinh
trong dạy học môn Công nghệ ở trƣờng trung học phổ thơng ......... 43
1.7.1. Nội dung chƣơng trình mơn Công nghệ ....................................... 43
1.7.2. Năng lực của giáo viên .................................................................. 44
1.7.3. Tính tích cực tự giác, sáng tạo của học sinh ................................. 44
1.7.4. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa ......................................... 44
1.7.5. Mơi trƣờng và điều kiện học tập ................................................... 45
Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 45
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO
HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ

Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM ............................................. 45
2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ......................................................... 45
2.1.1. Mục đích, yêu cầu khảo sát ........................................................... 46
2.1.2. Nội dung khảo sát .......................................................................... 46
2.1.3. Đối tƣợng khảo sát ......................................................................... 46
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




v

2.1.4. Phƣơng pháp khảo sát ................................................................... 47
2.1.5. Tiến hành khảo sát ......................................................................... 48
2.1.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu.............................................................. 48
2.1.7. Tiêu chí đánh giá ............................................................................ 49
2.2. Kết quả khảo sát ..................................................................................... 49
2.2.1. Khái quát về địa bàn khảo sát........................................................ 49
2.2.2. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV, HS về GDHN cho
học sinh trong dạy học môn Công nghệ ........................................ 52
2.2.3. Thực trạng đối tƣợng GDHN trong dạy học môn Công nghệ ...... 56
2.2.4. Thực trạng lực lƣợng GDHN cho học sinh trong dạy học môn
Công nghệ ....................................................................................... 58
2.2.5. Thực trạng thực hiện mục tiêu GDHN cho học sinh trong dạy
học môn Công nghệ ........................................................................ 61
2.2.6. Thực trạng thực hiện nội dung GDHN cho học sinh trong dạy
học môn Công nghệ ........................................................................ 64
2.2.7. Thực trạng sử dụng các phƣơng pháp GDHN cho học sinh
trong dạy học môn Công nghệ ....................................................... 70

2.2.8. Thực trạng sử dụng các hình thức GDHN cho học sinh trong
dạy học môn Công nghệ ................................................................ 72
2.2.9. Thực trạng phƣơng tiện phục vụ GDHN cho học sinh trong
dạy học môn Công nghệ ................................................................ 73
2.2.10. Thực trạng đánh giá kết quả GDHN cho học sinh trong dạy
học môn Công nghệ ........................................................................ 74
2.2.11. Đánh giá chung về GDHN cho học sinh trong dạy học môn
Công nghệ ở các trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam ........... 79
Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 81
Chƣơng 3. BIỆN PHÁP GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC
SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG VÙNG ĐƠNG
BẮC VIỆT NAM ........................................................................ 83
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vi

3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................... 83
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích của GDHN ............................. 83
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ................................................ 83
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................. 84
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ trong GDHN ............ 84
3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .................................................... 84
3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .................................................. 85
3.2. Biện pháp giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh trong dạy học
môn Công nghệ ở các trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam ....... 85
3.2.1. Bồi dƣỡng phƣơng pháp GDHN tích hợp trong dạy học môn

Công nghệ ....................................................................................... 85
3.2.2. Thiết kế bài học mơn Cơng nghệ có tích hợp GDHN theo
quan điểm công nghệ giáo dục ....................................................... 88
3.2.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học mơn Cơng nghệ có tích
hợp GDHN .................................................................................... 89
3.2.4. Đánh giá kết quả GDHN cho học sinh trong dạy học mơn
Cơng nghệ ...................................................................................... 92
3.2.5. Đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học mơn Cơng nghệ
có tích hợp GDHN ......................................................................... 94
3.2.6. Ứng dụng công nghệ thông tin để GDHN cho học sinh trong
dạy học môn Công nghệ................................................................. 97
3.2.7. Đảm bảo các điều kiện GDHN trong dạy học môn Công nghệ ...... 100
3.3. Mối quan hệ các biện pháp GDHN cho học sinh trong dạy học
môn Công nghệ ..................................................................................... 102
3.4. Khảo nghiệm nhận thức của các khách thể về sự cần thiết và
đánh giá tính khả thi của các biện pháp do Luận án đề xuất .......... 103
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ................................................................ 104
3.4.2. Khách thể khảo nghiệm ............................................................... 104
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vii

3.4.3. Nội dung khảo nghiệm ................................................................. 104
3.4.4. Cách thức tiến hành ..................................................................... 104
3.4.5. Kết quả khảo nghiệm ................................................................... 104
Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 106
Chƣơng 4. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................. 107

4.1. Khái quát về thực nghiệm ................................................................... 107
4.1.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................ 107
4.1.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................. 107
4.1.3. Đối tƣợng thực nghiệm ............................................................... 107
4.1.4. Phƣơng pháp thực nghiệm .......................................................... 109
4.1.5. Tiêu chí và thang đo thực nghiệm ............................................... 111
4.1.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu........................................................... 111
4.2. Xử lý, phân tích kết quả thực nghiệm ................................................ 115
4.2.1. Phân tích kết quả thực nghiệm vịng 1 ........................................ 115
4.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm vòng 2 ........................................ 134
Kết luận chƣơng 4 ......................................................................................... 149
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 150
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ
CĨ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN............................................................. 152
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 154
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 162

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
Viết tắt

Viết đầy đủ

CB

Cán bộ

CBQL

Cán bộ quản lý

CCGD

Cải cách giáo dục

CMHS

Cha mẹ học sinh

CNH - HĐH

Cơng nghiệp hóa - hiện đại hóa

CNTT

Cơng nghệ thông tin

CSVC

Cơ sở vật chất

DH

Dạy học

DN

Dạy nghề

DTTS

Dân tộc thiểu số

ĐH, CĐ

Đại học, Cao đẳng

TN, ĐC

Thực nghiệm, đối chứng

GD

Giáo dục

GDCN

Giáo dục chuyên nghiệp

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

GDHN

Giáo dục hƣớng nghiệp

GDPT

Giáo dục phổ thông

GDQD

Giáo dục quốc dân

GV

Giáo viên

GVCN

Giáo viên chủ nhiệm

HĐGD

Hoạt động giáo dục

HĐGDHN

Hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp

HĐGDNGLL

Hoạt động giáo dục ngồi giờ lên lớp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




v

HĐH

Hiện đại hóa

HN

Hƣớng nghiệp

HS

Học sinh

HSPT

Học sinh phổ thơng

HS THPT

Học sinh trung học phổ thông

KT-XH

Kinh tế - xã hội

KTTH

Kỹ thuật tổng hợp

KHTN

Khoa học tự nhiên

LĐSX

Lao động sản xuất

NGLL

Ngoài giờ lên lớp

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

QTDH

Quá trình dạy học

QTGD

Quá trình giáo dục

SV

Sinh viên

SGK

Sách giáo khoa

TBDH

Thiết bị dạy học

TCCN

Trung cấp chuyên nghiệp

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thơng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




v

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.
Bảng 2.2.

Danh sách và đặc điểm của 16 trƣờng THPT khảo sát ............... 46
Kết quả nhận thức của CBQL, GV, HS về tầm quan trọng
của các con đƣờng GDHN cho học sinh trong trƣờng THPT .... 52
Bảng 2.3. Kết quả nhận thức của CBQL, GV, HS về tầm quan trọng
của GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ ở
trƣờng THPT ............................................................................... 54
Bảng 2.4. Đánh giá của giáo viên Công nghệ về thái độ của học sinh
học mơn Cơng nghệ nếu khơng tích hợp, lồng ghép nội
dung GDHN ................................................................................ 55
Bảng 2.5. Kết quả về xác định mục tiêu GDHN khi thiết kế bài dạy ......... 61
Bảng 2.6. Kết quả về mức độ đạt đƣợc của các mục tiêu GDHN ............... 63
Bảng 2.7. Kết quả đánh giá của học sinh về mức độ đạt đƣợc của các
nội dung GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ .......69
Bảng 2.8. Thực trạng sử dụng phƣơng pháp GDHN cho học sinh
trong dạy học môn Công nghệ .................................................... 70
Bảng 2.9. Thực trạng sử dụng các hình thức GDHN cho học sinh
trong dạy học môn Công nghệ .................................................... 72
Bảng 2.10. Kết quả khảo sát dự định chọn nghề của HS .............................. 77

Bảng 2.11. Số liệu về ý kiến chọn ngành ƣa thích nhất của học sinh ........... 78
Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các
biện pháp ................................................................................... 104
Bảng 4.1. Danh sách lớp thực nghiệm và đối chứng vòng 1..................... 108
Bảng 4.2. Danh sách lớp thực nghiệm và đối chứng vòng 2.................... 108
Bảng 4.3. Danh sách tổng hợp lớp thực nghiệm và đối chứng vòng 2 ..... 109
Bảng 4.4. Tổng hợp kết quả học tập môn Công nghệ của HS trƣớc TN .. 115
Bảng 4.5. Kết quả thực hiện mục tiêu GDHN đầu vào của HS vòng 1 .... 116
Bảng 4.6. Phần trăm tần suất điểm cuối kỳ của nhóm TN và ĐC vịng 1.... 117
Bảng 4.7. Tham số thống kê của điểm tổng kết mơn Cơng nghệ vịng 1..... 119
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vi

Bảng 4.8.
Bảng 4.9.
Bảng 4.10.
Bảng 4.11.
Bảng 4.12.
Bảng 4.13.
Bảng 4.14.
Bảng 4.15.
Bảng 4.16.
Bảng 4.17.
Bảng 4.18.
Bảng 4.19.
Bảng 4.20.

Bảng 4.21.
Bảng 4.22.

Bảng 4.23.
Bảng 4.24.
Bảng 4.25.

Bảng tổng hợp kết quả học tập môn Công nghệ của HS
sau TN1 ..................................................................................... 120
Kết quả thực hiện mục tiêu GDHN sau TN vòng 1 .................. 115
So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS lớp TN
và ĐC sau TN vòng 1 khối lớp 10 ............................................ 124
So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS lớp TN
và ĐC sau TN lần 1 khối lớp 11 ............................................... 125
So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS lớp TN
và ĐC sau TN lần 1 khối lớp 12 ............................................... 127
Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS
nhóm TN và ĐC khối lớp 10 vịng 1 ........................................ 129
Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS
nhóm TN và ĐC khối lớp 11 vịng 1 ........................................ 130
Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS
nhóm TN và ĐC khối lớp 12 vòng 1 ........................................ 130
Hệ số tƣơng quan Spearson giữa kết quả học tập và kết quả
thực hiện mục tiêu GDHN của nhóm TN và ĐC đợt 1 ............ 132
Xếp loại kết quả học tập mơn Cơng nghệ đầu vào vịng 2 ....... 134
Đánh giá kết quả thực hiện mục tiêu GDHN đầu vào vòng 2 ..... 135
Phần trăm tần suất điểm cuối kỳ mơn Cơng nghệ vịng 2 ........... 136
Tham số thống kê của điểm cuối kỳ nhóm TN và ĐC vòng 2 .... 139
Bảng tổng hợp kết quả học tập của HS TN vòng 2 ................. 140
Bảng tham số thống kê của kết quả học tập chung của

nhóm có tác động (TN) và khơng tác động (ĐC) qua 2
vịng TN .................................................................................... 141
Kết quả thực hiện mục tiêu GDHN sau TN vòng 2 .................. 142
So sánh kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS nhóm
TN và ĐC đợt 2 khối lớp 10 ..................................................... 143
Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS
nhóm TN và ĐC khối lớp 10 vịng 2 ........................................ 144

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vii

Bảng 4.26. Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS
nhóm TN và ĐC khối lớp 11 vòng 2 ........................................ 146
Bảng 4.27. Đánh giá chung kết quả thực hiện mục tiêu GDHN của HS
nhóm TN và ĐC khối lớp 12 vịng 2 ........................................ 146

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1.

Lực lƣợng GDHN cho học sinh trong dạy học môn
Công nghệ ............................................................................. 59

Biểu đồ 2.2.

Năng lực GDHN cho học sinh của đội ngũ giáo viên
dạy mơn Cơng nghệ .............................................................. 60

Biểu đồ 2.3.

Các hình thức tích hợp với nội dung giáo dục hƣớng nghiệp ..... 65

Biểu đồ 2.4.

Kết quả khảo sát giáo viên về những việc làm trong tƣ
vấn nghề cho học sinh ........................................................... 68

Biểu đồ 2.5.

Phƣơng tiện phục vụ GDHN cho học sinh trong dạy học
môn Công nghệ ...................................................................... 74

Biểu đồ 2.6.

Các nội dung GDHN cho học sinh đƣợc đánh giá trong
dạy học môn Công nghệ........................................................ 74

Biểu đồ 2.7.

Các nội dung GDHN học sinh tiếp nhận trong dạy học
môn Công nghệ ...................................................................... 76

Biểu đồ 4.1.

Biểu đồ tần suất điểm tổng kết cuối kỳ lớp TN1 và
ĐC1 vòng 1 ......................................................................... 118

Biểu đồ 4.2.

Biểu đồ tần suất kiểm tra cuối kỳ lớp TN2 và ĐC2 vòng 1 ...... 118

Biểu đồ 4.3.

Biểu đồ tần suất kiểm tra cuối kỳ lớp TN3 và ĐC3 vòng 1 ...... 119

Biểu đồ 4.4.

Biểu đồ tổng hợp kết quả sau TN vòng 1 ........................... 121

Biểu đồ 4.5.

So sánh điểm trung bình chung thực hiện mục tiêu GDHN
của HS nhóm TN và ĐC khối lớp 10 sau TN vòng 1 ............. 129

Biểu đồ 4.6.

So sánh điểm trung bình chung thực hiện mục tiêu GDHN
của HS nhóm TN và ĐC khối lớp 11 sau TN vòng 1 .............. 130

Biểu đồ 4.7.

So sánh điểm trung bình chung thực hiện mục tiêu GDHN
của HS nhóm TN và ĐC khối lớp 12 sau TN vòng 1 ............. 131

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vii

Biểu đồ 4.8.

Thể hiện tần suất điểm cuối kỳ của lớp TN4 và ĐC4
vòng 2 .................................................................................. 137

Biểu đồ 4.9.

Thể hiện tần suất điểm cuối kỳ của lớp TN5 và ĐC5 vòng ... 138

Biểu đồ 4.10.

Thể hiện tần suất điểm cuối kỳ của lớp TN6 và ĐC6
vòng 2 .................................................................................. 138

Biểu đồ 4.11.

Kết quả học tập môn Công nghệ trƣớc và sau TN .............. 141

Biểu đồ 4.12.

So sánh điểm trung bình chung thực hiện mục tiêu GDHN
của HS nhóm TN và ĐC khối lớp 10 sau TN vòng 2 .............. 145

Biểu đồ 4.13.

So sánh điểm trung bình chung thực hiện mục tiêu
GDHN của HS nhóm TN và ĐC khối lớp 12 sau TN
vịng 2 .................................................................................. 146

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




vii

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ

Sơ đồ 1.1. Sơ đồ giáo dục hƣớng nghiệp ..................................................... 25
Sơ đồ 1.2.

GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ ở
trƣờng THPT .............................................................................. 35

Hình 2.1.

Bản đồ vùng Đơng Bắc Việt Nam .............................................. 50

Hình 3.1.

Kỹ thuật khăn phủ bàn khi sử dụng PP thảo luận nhóm
trong DH mơn Cơng nghệ nhằm GDHN cho học sinh ở
trƣờng THPT ............................................................................... 91

Hình 3.2.

Quy trình sử dụng phối hợp graph với PP thảo luận nhóm
trong dạy học môn Công nghệ nhằm GDHN cho HS ở
trƣờng THPT ............................................................................... 92

Hình 3.3.

Hình ảnh trang 1 của Website giáo dục hƣớng nghiệp cho
học sinh trong dạy học môn Công nghệ .................................... 98

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nhân loại đang bƣớc vào thế kỷ XXI với nền kinh tế hội nhập và cuộc
cách mạng khoa học - công nghệ phát triển nhƣ vũ bão, một trong những chìa
khóa để vượt qua những thách thức của kỷ nguyên mới là phát triển giáo dục
và đào tạo. Nhận thức rõ tầm quan trọng của giáo dục và đào tạo đối với sự

phát triển của đất nƣớc, Đại hội IX của Đảng đã chỉ rõ "Phát triển giáo dục và
đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu
tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững" [40].
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, dân số Việt Nam hiện nay có gần 90
triệu ngƣời, đứng thứ 13 trên thế giới và thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á. Về
lực lƣợng lao động, cả nƣớc có 51,4 triệu ngƣời từ 15 tuổi trở lên thuộc lực
lƣợng lao động, chiếm 58,5% tổng dân số. Trong tổng số 51,4 triệu lao động
chỉ có gần 7,8 triệu ngƣời đã đƣợc đào tạo, chiếm 15,4% dân số. Ở thành thị
lao động đƣợc đào tạo chiếm 30,9%, trong khi đó ở nơng thơn chỉ có 9%.
Trong những năm gần đây ở Việt Nam đội ngũ trí thức có trình độ cử
nhân, thạc sĩ, tiến sĩ tăng nhanh, đó là một nguồn nhân lực quan trọng đối với
sự phát triển kinh tế đất nƣớc. Nhƣng trên thực tế, hoạt động đào tạo vẫn còn
tồn tại nhiều vấn đề nan giải, hàng năm số lƣợng sinh viên ra trƣờng khá lớn,
nhƣng có đến gần 40% số sinh viên ra trƣờng chƣa tìm đƣợc việc làm, số có
việc làm thì nhiều ngƣời lại không đúng chuyên ngành đƣợc đào tạo. Một số cơ
sở tuyển lao động phàn nàn rằng họ phải mất thêm 1- 2 năm nữa để đào tạo lại
số nhân viên này. Nhƣ vậy là, lao động đã qua đào tạo ở các nhà trƣờng chƣa
đáp ứng đƣợc yêu cầu của thị trƣờng lao động. Thực trạng này có nhiều nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




2

nhân, trong đó có một nguyên nhân cơ bản thuộc về các trƣờng phổ thơng, đó
là chƣa làm tốt cơng tác giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh của mình.
Giáo dục hƣớng nghiệp là giáo dục định hƣớng chọn nghề cho học sinh,
nhằm giúp các em có những hiểu biết về nhu cầu nhân lực xã hội, hiểu biết về

đặc điểm của các ngành nghề chun mơn và từ đó có quyết định lựa chọn
một nghề phù hợp với năng lực, sở trƣờng, hứng thú của bản thân. Có đƣợc
một nghề phù hợp sẽ đem lại nguồn sống hạnh phúc cho mỗi cá nhân và đồng
thời giúp cho xã hội hình thành một nguồn nhân lực có chất lƣợng cao, đáp
ứng các yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa.
Khi đã có định hƣớng chọn một nghề phù hợp với hứng thú và năng lực
của bản thân, sẽ tạo cho học sinh phổ thông một động lực lớn để học tập
nhằm thi đỗ vào các trƣờng chuyên nghiệp hay đại học đã chọn và khi đã
đƣợc vào trƣờng các em sẽ phấn đấu để học tốt, để có nghề nghiệp đảm bảo
cuộc sống hạnh phúc lâu dài trong tƣơng lai.
Tuy nhiên, hiện nay việc lựa chọn nghề của học sinh phổ thơng đa số
vẫn theo cảm tính, theo phong trào, thậm chí có em chọn trƣờng nào có ít
ngƣời dự thi, hay ngành nào lấy điểm thấp, mà không biết đó chính là ngun
nhân của hiện tƣợng khơng tìm đƣợc việc làm, hoặc không làm đƣợc việc.
Giáo dục hƣớng nghiệp ở trƣờng phổ thơng có thể đƣợc thực hiện bằng
nhiều con đƣờng, với nhiều lực lƣợng tham gia, nhƣng giáo dục hƣớng
nghiệp thơng qua dạy học các mơn văn hóa sẽ phát huy lợi thế để định
hƣớng nghề nghiệp cho học sinh.
Nội dung mơn Cơng nghệ trong trƣờng THPT có liên quan tới rất nhiều
ngành nghề trong các lĩnh vực nông, lâm, ngƣ nghiệp, công nghiệp, kinh
doanh, cũng nhƣ cuộc sống kinh tế gia đình. GDHN cho học sinh trong dạy
học môn Công nghệ sẽ tạo hứng thú học tập cho học sinh, giúp cho các em
gia tăng sự hiểu biết về các ngành nghề trong xã hội và có cái nhìn tổng quan,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




3

chủ động về định hƣớng chọn nghề, đồng thời tiết kiệm đƣợc thời gian và
kinh phí cho cơng tác hƣớng nghiệp trong nhà trƣờng, tránh chồng chéo,
trùng lặp giữa nội dung các hoạt động GDHN.
Tuy vậy, trong thực tế hiện nay GDHN trong trƣờng THPT chƣa đƣợc quan
tâm đúng mức ở nhiều phƣơng diện nhƣ: nội dung chƣơng trình, tài liệu học tập,
phƣơng pháp dạy học, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, đội ngũ giáo viên chuyên
trách... dẫn đến hoạt động mới chỉ là hình thức, kém hiệu quả, thậm chí đã hình
thành trong giáo viên và học sinh tƣ tƣởng xem nhẹ hoạt động GDHN.
Với những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề “Giáo dục hướng nghiệp cho
học sinh trong dạy học môn Công nghệ ở trường trung học phổ thơng” nhằm
góp phần giúp các trƣờng THPT thực hiện nhiệm vụ GDHN một cách thiết thực
và có hiệu quả.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng GDHN cho học
sinh ở các trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam, Luận án có mục đích đề
xuất các biện pháp GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ, góp
phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục HN ở các trƣờng THPT ở khu vực này.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động GDHN cho học sinh các trƣờng THPT trong dạy học môn
Công nghệ.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ ở các
trƣờng THPT ở vùng Đông Bắc Việt Nam.
4. Giả thuyết khoa học
Việc chọn nghề của đa số học sinh dân tộc thiểu số ở các trƣờng THPT
vùng Đông Bắc Việt Nam chủ yếu là dựa vào cảm tính, theo phong trào, do
nhà trƣờng chƣa làm tốt các hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

4

nếu các trƣờng sử dụng các biện pháp phù hợp với đặc điểm tâm lý của học
sinh dân tộc miền núi, với điều kiện thực tiễn của địa phƣơng để tổ chức dạy
học mơn Cơng nghệ có tích hợp GDHN theo hƣớng đổi mới thì hiệu quả giáo
dục HN sẽ đƣợc nâng cao.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về GDHN cho học sinh trong dạy học môn
Công nghệ ở trƣờng trung học phổ thông.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng GDHN cho học sinh trong dạy học môn
Công nghệ ở trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam.
- Đề xuất biện pháp GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ
ở trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam.
- Thực nghiệm sƣ phạm.
6. Giới hạn nghiên cứu
- Đề tài nghiên cứu hoạt động GDHN cho học sinh trong dạy học môn
Công nghệ lớp 10, 11, 12 trƣờng THPT.
- Khảo sát 16 trƣờng THPT đại diện cho 4 khu vực thành thị, nông thôn,
miền núi và hải đảo thuộc 10 tỉnh vùng Đông Bắc Việt Nam, trong 3 năm học
từ 2008-2009 đến năm học 2010-2011.
- Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm 2 vòng ở 4 trƣờng THPT khu vực vùng
Đông Bắc Việt Nam, trong hai năm học 2010-2011 và 2011-2012.
7. Luận điểm bảo vệ
- Giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh THPT các dân tộc thiểu số khu
vực miền núi Đơng Bắc là việc làm có tính nhân văn, vừa đem lại hạnh phúc
cho mỗi cá nhân và gia đình học sinh, vừa đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân
lực của địa phƣơng và cả nƣớc.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




5

- Giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh THPT trong dạy học mơn Cơng
nghệ là con đƣờng có nhiều tiềm năng, ƣu thế, phù hợp với đặc điểm tâm lý
học sinh dân tộc thiểu số và thực tiễn giáo dục ở vùng Đơng Bắc Việt Nam.
8. Những đóng góp mới của luận án
- Làm phong phú lý luận về GDHN cho học sinh dân tộc thiểu số trong
dạy học môn Công nghệ ở trƣờng trung học phổ thông.
- Đánh giá đúng thực trạng hoạt động GDHN cho học sinh hiện nay ở
các trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam.
- Đề xuất các biện pháp tích hợp GDHN cho học sinh trƣờng THPT
vùng Đông Bắc Việt Nam trong dạy học môn Cơng nghệ, góp phần đào tạo
nguồn nhân lực cho địa phƣơng và cho đất nƣớc.
9. Phƣơng pháp nghiên cứu
9.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Đề tài sử dụng các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống
hố các tài liệu văn bản khoa học để làm tổng quan vấn đề nghiên cứu và xây
dựng cơ sở lý thuyết cho đề tài.
9.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Đề tài sử dụng các phƣơng pháp sau đây:
- Phƣơng pháp quan sát: quan sát các hoạt động hƣớng nghiệp của giáo
viên và học sinh ở các trƣờng THPT.
- Phƣơng pháp điều tra: sử dụng phiếu điều tra để tìm hiểu thực trạng
GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ ở trƣờng THPT.

- Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm: thơng qua phân tích đánh giá sản
phẩm hoạt động dạy học mơn Cơng nghệ có tích hợp nội dung GDHN của
giáo viên và học sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu




6

- Phƣơng pháp chuyên gia: xin ý kiến các chuyên gia, các nhà giáo có
kinh nghiệm về GDHN để đề xuất các biện pháp giáo dục hƣớng nghiệp cho
học sinh trong dạy học môn Công nghệ.
- Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm GDHN qua các năm trƣớc đây.
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của
các biện pháp đƣợc đề xuất.
9.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ
Đề tài sử dụng các cơng thức tốn thống kê và phần mềm máy tính để xử
lý số liệu điều tra và kết quả thực nghiệm.
10. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, nội dung Luận án gồm 4 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về GDHN cho học sinh trong dạy học môn
Công nghệ ở trƣờng trung học phổ thông
Chƣơng 2: Thực trạng GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công
nghệ ở các trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam
Chƣơng 3: Biện pháp GDHN cho học sinh trong dạy học môn Công
nghệ ở trƣờng THPT vùng Đông Bắc Việt Nam
Chƣơng 4: Thực nghiệm sƣ phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu