ĐÁNH GIÁ CHĂM SÓC BỆNH NHÂN RỐI LOẠN TIỀN ĐÌNH TẠI KHOA THẦN KINH BỆNH VIỆN TAI MŨI HỌNG TRUNG ƯƠNG TỪ THÁNG 6 ĐẾN THÁNG 12 NĂM 2011

TV N
Nh c đ n h i ch ng ti n đình ch c ai c ng c m nh n đ

c

nó m t

c m giác khó ch u vì bi u hi n chóng m t, m t th ng b ng, bu n nôn và có
th nôn. R i lo n ti n đình không ph i là m t b nh mà là m t h i ch ng,
gây nên b i các t n th

ng đ n l ho c ph i h p

h th n kinh, tai, m t,

tim m ch, tâm th n… R i lo n ti n đình m c dù không nguy hi m đ n
tính m ng nh ng nh h

ng r t l n đ n ng

h i ch ng ti n đình làm ng

i b nh. Nh ng khó ch u do

i b nh ch u nhi u thi t thòi nh : thi u t tin,

trong tr ng thái lo âu, c ng th ng, nh h

luôn

ng l n đ n sinh ho t, lao

đ ng và tr thành gánh n ng cho gia đình và xã h i [2], [5].
B nh nhân b r i lo n ti n đình có th đ

c khám và đi u tr t i nhi u

chuyên khoa khác nhau nh c p c u n i, khoa th n kinh, khoa Tai - M i H ng, khoa ph c h i ch c n ng… R i lo n ch c n ng ti n đình có th do
nhi u nguyên nhân khác nhau gây ra, trong chuyên khoa Tai - M i - H ng
còn g p nh ng b nh nhân sau ph u thu t tai – x

ng ch m [5].

Vi c đi u tr b nh trong giai đo n c p c u ban đ u đòi h i ph i có
s ph i h p t t gi a các thu c đi u tr và công tác đi u d

ng. Ch đ

ch m sóc và nh ng bài t p t đ n gi n đ n ph c t p góp ph n r t l n
trong ph c h i ch c n ng ti n đình.
giúp cho vi c đi u tr và ch m sóc b nh t t h n chúng tôi ti n
hành nghiên c u đ tài: “ ánh giá ch m sóc b nh nhân r i lo n ti n đình
t i khoa Tai - Th n kinh B nh vi n Tai – M i - H ng Trung

ng t

tháng 6 đ n tháng 12 n m 2011” nh m m c tiêu:
1. Mô t tri u ch ng lâm sàng và phân đ b nh nhân r i lo n ti n
đình.
2.

ánh giá k t qu can thi p

nh ng b nh nhân có h i ch ng

ti n đình t i khoa Tai - Th n kinh B nh vi n Tai M i H ng Trung
ng.
1


Ch

ng I

T NG QUAN TÀI LI U
1. NH C L I GI I PH U C

QUAN TI N ÌNH

Ti n đình - c tai là m t c quan có c u trúc ph c t p đ th c hi n
hai ch c n ng là c m nh n âm thanh( nghe) và c m nh n v trí c a đ u
trong không gian. Ba ph n h p nên c quan này là tai ngoài, tai gi a và
tai trong.
1.1. Tai ngoài
Tai ngoài g m loa tai có vai trò thu nh n âm thanh và ng tai ngoài
làm nhi m v d n truy n sóng âm t i màng nh .
1.2. Tai gi a
Tai gi a là m t t p h p các h c khí có niêm m c ph n m trong
ph n đá x

ng thái d

ng, trong đó hòm nh là ph n trung tâm. Hòm nh

n m gi a tai ngoài và tai trong , thông v i hang ch m
thông hang và v i t h u

tr

c qua vòi tai. Chu i x

phía sau qua ng
ng con ch a trong

hòm nh đ m nhi m vi c d n truy n rung đ ng c a màng nh t i tai trong.
Vòi tai là đ

ng đ không khí t t h u đi lên hòm nh , đ m b o s cân

b ng áp l c không khí

hai m t màng nh , nhung c ng là đ

ng lan

truy n nhi m khu n t h u lên hòm nh .
1.3. Tai trong
Tai trong v n bao g m mê đ o x

ng và mê đ o màng , là n i ch a

các c quan nh n c m thính giác và th ng b ng. Mê đ o x
th ng khoang r ng ph c t p bên trong ph n đá x

ng thái d

màng là m t h th ng ng và túi màng n m trong mê đ o x
hình d ng g n gi ng mê đ o x
thành mê đ o x

ng là h
ng. Mê đ o
ng và có

ng. Kho ng n m gi a mê đ o màng và

ng ch a ngo i d ch. D ch ch a trong mê đ o màng là

n i d ch.
C quan ti n đình: n m

tai trong, g m có
2

Thang Long University Library


- Mê đ o màng: n m trong mê đ o x

ng

tai trong, ch a n i d ch.

Bao g m: c tai, soan nang, c u nang và các ng bán khuyên.
-

ng bán khuyên: m i tai có 3 ng bán khuyên : bên, tr

c và sau,

n m th ng góc v i nhau, ph n phình ra m i ng đ vào soan nang g i là
bóng (ampulla) ch a các th th kích thích khi xoay đ u. Ví d khi xoay
đ u sang trái thì ng bán khuyên báo cho bi t đ u quay theo h

ng nào

và nhanh nh th nào.
- Soan nang, c u nang : có các th th cho các c m giác v tr ng l c
và gia t c th ng. Ví d : n u đ u nghiêng v m t bên, các th th s báo
góc nghiêng, đ u có nghiêng ra tr

c ho c ra sau không; Khi ch y xe gia

t ng t c đ , ng ng l i đen đ các th th s cho c m t

ng gia t ng t c đ .

- C quan nh n c m:
Mào: n m trong bóng, đ

c c u t o b i các t bào lông, phía trên

các t bào ph m t l p gelatin g i là đài (cupula), lông c a t bào n m
trong đài g m có lông rung (kinocilium) và lông l p th (stereocilia), còn
đáy t bào ti p xúc v i n ron c a nhánh ti n đình.
V t:

trên soang nang và c u nang đ

c c u t o b i các t bào lông,

ph lên trên t bào lông là s i tai (otolithis).

Hình 1: gi i ph u tai và c quan ti n đình

3

tai trong


Hình 2: tai trong và c quan ti n đình
Nhân ti n đình:
Các b ph n nh n c m c a ti n đình ngo i biên n m
thân t bào

mê đ o màng,

h ch ti n đình, nhánh ti n đình c a dây ti n đình c tai (dây

VIII) đi đ n nhân ti n đình n m gi a c u não và hành não.
Ch c n ng nhân ti n đình :

-

ng nh t các thông tin đ n t m i bên c a đ u

- Nh n các tín hi u và ti p t c truy n t i ti u não
- Nh n các tín hi u và ti p t c truy n t i v não cho nh n th c v
giác quan v trí và v n đ ng
- G i m nh l nh đ n các nhân v n đ ng n m
các l nh đ
ph i tr

thân não và t y s ng,

c đ a đ n dây s (III, IV, VI, XI), bó ti n đình t y s ng chi

ng l c c ngo i biên và b sung v n đ ng đ u và c .
ng d n truy n:

Thân t bào ch a kho ng 19.000 neuron ti n đình ngo i biên xu t
phát t mào và v t m i bên t p trung

h ch ti n đình và ch m d t

nhân

ti n đình (ranh gi i hành-c u não) và thùy nhung nút c a ti u não. Các
neuron ti n đình trung

ng (t nhân ti n đình) đi xu ng t y s ng theo bó

ti n đình s ng và đi lên thân não theo bó d c gi a đ n các nhân dây th n
kinh s đi u khi n c đ ng m t.
4

Thang Long University Library


V não thùy trán

V não thùy
ch m

Nhân dây III
D i dài sau
Nhân dây VI

Nhân ti n
đình

Hình 3: các nhân ti n đình và đ
2.

ng d n truy n ti n đình

C I M LÂM SÀNG C A R I LO N TI N ÌNH

2.1. Tri u ch ng lâm sàng
2.1.1. Tri u ch ng ch quan
- Chóng m t: là tri u ch ng ch y u. BN có c m giác b d ch
chuy n, m i v t xung quanh xoay tròn, ho c chính b n thân BN xoay tròn

so v i nh ng v t xung quanh. Trong nh ng tr

ng h p đi n hình, c m

giác b d ch chuy n r t rõ, có th x y ra trên m t ph ng đ ng d c ho c
m t ph ng đ ng ngang. Tuy nhiên trong m t vài tr

ng h p chóng m t

không rõ ràng, BN ch có c m giác d ch chuy n ho c l c l thân mình,
ho c c m giác bay lên, r t xu ng ho c c m giác m t th ng b ng.

5


Các d u hi u đi kèm th
th

ng h ng đ nh: BN có c m giác khó ch u,

ng là s hãi, m t th ng b ng. Té ngã có th x y ra lúc chóng m t, BN

không th đ ng đ

c. Ngoài ra có th có r i lo n dáng đi. Bu n nôn, nôn

m a xu t hi n khi làm nh ng c đ ng nh nhàng và th

ng đi kèm các

r i lo n v n m ch nh da tái xanh, vã m hôi, gi m nh p tim.
Các đ c đi m c a chóng m t:
+ Ki u xu t hi n c a chóng m t: có th xu t hi n đ t ng t và có tính
ch t xoay tròn, ho c có th xu t hi n t t v i nh ng c n chóng m t nh
n i ti p nhau ho c ch m t th ng b ng nh lúc đi l i và sau đó tri u ch ng
này tr thành m n tính.
+ Chóng m t x y ra lúc thay đ i t th t n m sang ng i không,
chóng m t có l ch v m t bên nào không?
+ Các d u hi u đi kèm: quan tr ng nh t là các d u hi u v thính l c
(gi m thính l c, ù tai, c m giác tai b đ y, đi c đ c), k đ n là các d u
hi u v th n kinh th c v t (bu n nôn, nôn m a lo l ng). L u ý là b nh
nhân hoàn toàn không m t ý th c.
+ Ti n s c a b nh nhân v tai m i h ng (viêm tai kéo dài), v th n
kinh, ch n th

ng (ch n th

ng s não), v ng đ c (ng đ c thu c, đ c

bi t là các kháng sinh đ c v i tai), v m ch máu, v d
+

ng.

c đi m di n ti n và t n s c n chóng m t.

Chóng m t sinh lý :
X y ra khi: Não có s m t cân đ i trong ba h th ng gi th ng b ng
(h ti n đình, h th giác, h th ng c m giác b n th hay còn g i là h
c m giác sâu). Ví d nh chóng m t do đi xe, chóng m t do đ cao,

chóng m t th giác khi nhìn m t lo t c nh chuy n đ ng n i ti p nhau (do
c m giác th giác ghi nh n nh ng c đ ng c a môi tr
không đ

ng bên ngoài

c đi cùng v i nh ng bi n đ i k ti p c a h ti n đình và h

c m giác b n th ).

6

Thang Long University Library


H ti n đình g p nh ng v n đ ng c a đ u mà nó ch a thích nghi, ví
d nh say sóng.
T th b t th

ng c a đ u và c . Ví d nh ng a đ u ra quá m c khi

s n tr n nhà.
Chóng m t không gian (space sickness) là chóng m t thoáng qua
th

ng g p, do v n đ ng ch đ ng c a đ u trong môi tr

ng không có

tr ng l c là m t ví d c a chóng m t sinh lý.

Chóng m t b nh lý: do t n th

ng h th giác, h c m giác b n th

ho c h ti n đình.
- Chóng m t th giác là do th y nh ng hình nh m i ho c hình nh
không thích h p, ho c do xu t hi n li t đ t ng t c v n nhãn kèm theo
song th ; trong tr

ng h p này h th n kinh trung

ng s nhanh chóng

bù tr tình tr ng chóng m t này.
- Chóng m t do r i lo n c m giác sâu hi m khi là tri u ch ng đ n
đ c. Chóng m t lúc này th

ng do b nh lý th n kinh ngo i biên (có r i

lo n c m giác sâu) làm gi m nh ng xung đ ng c m giác c n thi t đ n h
th ng bù tr trung

ng kèm v i r i lo n ch c n ng c a h ti n đình ho c

h th giác.
- Chóng m t do r i lo n ch c n ng h ti n đình là nguyên nhân
th

ng g p nh t, chóng m t th

ng kèm theo bu n nôn, rung gi t nhãn

c u, th t đi u dáng đi. Do chóng m t t ng lên khi c đ ng đ u nhanh,
b nh nhân th

ng có khuynh h

ng gi đ u n m yên không nhúc nhích.

2.1.2. Tri u ch ng khách quan
- Rung gi t nhãn c u:
- R i lo n th ng b ng:
* Các r i lo n tr ng thái t nh:
- D u hi u Romberg
- Nghi m pháp đi b
- Nghi m pháp gi th ng hai tay
7


*R i lo n tr ng thái đ ng:
- Nghi m pháp b

c đi hình sao

- Nghi m pháp past pointing:
- Nghi m pháp nhi t
- Nghi m pháp gh quay [6]
- Nghi m pháp Nylen-Bárány
2.2. Các h i ch ng ti n đình
2.2.1. H i ch ng ti n đình ngo i biên: t n th

ng b ph n c m nh n

ho c dây TK ti n đình.
- Tri u ch ng ch quan: chóng m t d d i, x y ra t ng c n
- Tri u ch ng khách quan: mang tính ch t toàn di n và hòa h p
Toàn di n: t t c các r i lo n ti n đình đ u hi n di n nh rung gi t
nhãn c u (ngang-xoay tròn), l ch các ngón tay, r i lo n t nh tr ng, r i
lo n dáng đi.
Hòa h p: các tri u ch ng đ u cùng v m t phía th
Th

ng là bên b nh

ng kèm theo các r i lo n thính giác nh ù tai, gi m thính l c [2].

2.2.2. H i ch ng ti n đình trung
các đ

ng: t n th

ng nhân ti n đình ho c

ng liên h nhân ti n đình v i h TK trung

không đi n hình nh trong t n th

ng. Tri u ch ng

ng ti n đình ngo i biên, có s khác

bi t rõ r t so v i h i ch ng ti n đình ngo i biên [5].
- Tr

c h t là do t n th

ng n m xa đ

không có ù tai, đi c tai hay t n th

ng c tai và dây VII nên

ng dây VII đi kèm.

- Các d u hi u khách quan th

ng là h ng đ nh: rung gi t nhãn c u

- Tri u ch ng không toàn di n vì không có đ cùng lúc các d u hi u.
- S m t hòa h p r t rõ
- Ngoài ra còn có hi n di n các t n th
ti u não, t n th

ng th n kinh nh d u hi u

ng thân não (d u hi u tháp: y u li t, t n th

ng v n

nhãn).

8

Thang Long University Library


2.3. Ch n đoán phân bi t
2.3.1. Ch y u ch n đoán phân bi t v i c m giác s té, c m giác m t
th ng b ng, c m giác choáng váng do nguyên nhân tâm lý.
Danh t “chóng m t” có th đ

c b nh nhân s d ng đ mô t m t

s bi u hi n v tâm lý mà chúng ta d dàng ch n đoán phân bi t v i r i
lo n ti n đình.
2.3.2. Phân bi t chóng m t và hoa m t
- Hoa m t g m nh ng c m giác b nh nhân th

ng mô t nh đ u óc

quay cu ng, x u, hay choáng váng, không k t h p o giác v n đ ng (trái
ng

c v i chóng m t). Nh ng c m giác này x y ra trong đi u ki n não b

r i lo n cung c p máu, ví d : nh kích thích th n kinh X quá m c, h
huy t áp t th , r i lo n nh p tim, thi u máu c tim, h oxy máu, h
đ

ng máu và có th lên đ n c c đi m là m t ý th c, choáng.

Nh ng bi u hi n này th

ng x y ra trong tình tr ng lo l ng, c ng

th ng th n kinh ho c có th đi kèm v i m t b nh tâm th n (lo n th n …)
- Chóng m t ng

i b nh c m nh n th y cây c i, nhà c a quanh

mình quay, hay b n thân mình quay tít nh đ ng gi a m t c n l c. Ho c
c m giác b ng b nh nh không có tr ng l

ng, ho c c m giác đu đ a,

nh y múa ho c ch th y th nh tho ng c m giác xem sách b nhòa.
2.4. Các c n nguyên c a h i ch ng ti n đình:
2.4.1. H i ch ng ti n đình ngo i biên
- C n chóng m t d d i xu t hi n c p tính
Tr

ng h p này ch n đoán t n th

kh n c : chóng m t r t rõ, th

ng ti n đình không có gì khó

ng là xoay tròn và n ng lên khi c đ ng

đ u. Chóng m t đi kèm v i bu n nôn, ói m a và r i lo n th ng b ng
(chóng m t th

ng gây nên té ngã, b nh nhân đi ch nh cho ng ho c

không th đi đ

c). Khám lâm sàng ghi nh n có rung gi t nhãn c u và

ngón tay ch l ch.

9


+ H i ch ng ti n đình ngo i biên đi kèm v i đi c tai
B nh Ménière hay h i ch ng Menière
+ H i ch ng ti n đình ngo i biên không có đi c tai đi kèm
Khi không có đi c tai đi kèm chúng ta c n phân bi t gi a h i ch ng
ti n đình ngo i biên và h i ch ng ti n đình trung

ng x y ra đ t ng t.

Trong h i ch ng ti n đình ngo i biên s không có các d u hi u t n
th

ng thân não hay ti u não đi kèm.
Viêm th n kinh ti n đình
- Chóng m t ngo i biên xu t hi n mãn tính
Trong tr

ng h p này chóng m t th

gian ng n ho c th
b ng và th

ng không rõ, x y ra trong th i

ng g p là c m giác chóng m t, c m giác m t th ng

ng khó phân bi t v i c m giác s té, c m giác hoa m t.

+ Chóng m t t th
Chóng m t t th lành tính (Benign Positional Vertigo)
+ Chóng m t không theo t th : do viêm tai, do u th n kinh thính
giác (neurinome).
+ Chóng m t ngo i biên x y ra trong các tình hu ng đ c bi t
Chóng m t do thu c: thu c gây nên t n th
nh n c m và t n th

ng đ c tính lên t bào

ng này mang tính ch t không h i ph c.

2.4.2. H i ch ng ti n đình trung

ng

- C n chóng m t d d i c p tính
C n chóng m t k ch phát x y ra mà không có t n th

ng thính l c đi

kèm,
Nguyên nhân m ch máu: nh i máu thân não (h i ch ng
Wallenberg), nh i máu ti u não
B nh x c ng r i rác (Multiple sclerosis)
- Chóng m t trung

ng xu t hi n mãn tính

+ Chóng m t t th có ngu n g c trung

ng: Th

ng do thi u máu

não đ ng m ch c t s ng thân n n ho c hi m h n do u h sau.
10

Thang Long University Library


+ Chóng m t không theo t th :

b nh nhân < 50 tu i, th

ng có

th do u não, ho c hi m h n do b nh x c ng r i rác.
- Chóng m t xu t hi n trong nh ng tình hu ng đ c bi t
Do s d ng thu c làm t n th

ng các đ

ng ti n đình trung

ng

Chóng m t và Migraine
3. CÁC PH

NG PHÁP CH M SÓC VÀ I U TR H I CH NG R I LO N

TI N ÌNH

H i ch ng ti n đình không ph i là m t b nh và có r t nhi u nguyên
nhân gây ra h i ch ng r i lo n ti n đình.Ngo i tr nh ng tr
lo n ti n đình trong các h i ch ng tâm th n thì ng

ng h p r i

i ta chia các nguyên

nhân r i lo n ti n đình theo ba nhóm đ đi u tr :
- R i lo n ti n đình do b nh lý mê đ o gây ra b i các nguyên nhân
nh : viêm tai do vi khu n và virus, r i lo n v n m ch tai trong,
ch n th

ng tai trong (sau ph u thu t thay th x

ng bàn đ p),

b nh Ménière,…
- R i lo n ti n đình do nguyên nhân

sau mê đ o nh u

dây th n

kinh s VIII, u góc c u ti u não, viêm dây th n kinh ti n đình…
- R i lo n ti n đình do nguyên nhân

trung tâm ti n đình hành não

và trên hành não do các nguyên nhân nh : thoái hóa đ t s ng c ,
b nh lý
Vì nh ng nguyên nhân r i lo n ti n đình ph c t p nh v y nên
chúng ta không bàn đ n đi u tr r i lo n ti n đình m t khi nó ch là tri u
ch ng th y u trong m t h i ch ng b nh lý l n( Ví d nh trong c n tai
bi n m ch máu não). Ph

ng pháp đi u tr dù là n i khoa hay ph u thu t

c ng ch nh m m c đích c t c n r i lo n ti n đình [3], [6].
3.1. i u tr n i khoa và ch m sóc đi u d
i u tr n i khoa đ

ng:

c ch đ nh cho t t c các tr

ng h p r i lo n

ti n đình c p tính ho c m n tính do r i lo n ch c n ng c a c quan ti n

11


đình mà ta không th y ho c ch a phát hi n đ

c nguyên nhân th c th

gây r i lo n ti n đình.
3.1.1. i u tr c n r i lo n ti n đình c p:
- Ng

i b nh đ

c đ t ngh trong phòng yên t nh, tránh các c đ ng

, tránh các kích thích tâm lý. Vì lý do này ta không nên đ gia đình và
thân nhân đ n th m h i b nh nhân trong c n c p tính.
i u tr b ng thu c: Nên h n ch s d ng thu c u ng mà s d ng

-

thu c b ng đ

ng tiêm v i m c đích là phát huy hi u qu c a thu c s m

đ ng th i tránh cho b nh nhân ph i u ng thu c trong lúc chóng m t và
bu n nôn. Các thu c đi u tr bao g m :

+ Các lo i huy t thanh ( tùy theo tri u ch ng đi kèm mà s d ng các
lo i huy t thanh khác nhau)
+ Thu c ch ng nôn.
+ Thu c ch ng chóng m t.
+ Thu c an th n.
3.1.2. i u tr c n r i lo n ti n đình tái phát:
- Tránh các kích thích tâm lý đ i v i ng

i b nh, tránh di chuy n

b nh nhân, tránh thay đ i t th đ t ng t, tránh n i n ào, tránh t m l nh.
- Ch đ

n: Tránh u ng r

u, bia, ch t kích thích…

- Thu c( tùy theo tình tr ng th c th c a b nh nhân).
3.1.3. i u tr r i lo n ti n đình do Ménière:
i u tr trong c n c p: n m t i gi

ng là ph

ng pháp đi u tr t t

nh t vì b nh nhân có th tìm ra m t t th thích h p đ chóng m t ít x y
ra nh t.
Trong nh ng c n kéo dài có th dùng dimenhydrinate, cyclizine,
meclizine.
Ch đ

n gi m mu i c ng nên dùng dù r ng hi u qu c a ch đ

khó mà đánh giá đ

n này

c.

Có th đi u tr b ng ph u thu t.
12

Thang Long University Library


3.2. i u tr ngo i khoa: C n tìm đ

c nguyên nhân [3], [5].

- Bít l p ng bán khuyên sau không cho th ch nh r i vào vùng này.
- Tr
th

ng h p r i lo n ti n đình do rò ngo i d ch tai trong do ch n

ng: C n ti n hành ph u thu t bít l p đ
- Tr

ng rò.

ng h p r i lo n ti n đình do viêm tai trong có m : C n làm

ph u thu t khoét mê nh h y di t ti n đình, k t h p v i s d ng kháng
sinh li u cao.
- Các tr

ng h p r i lo n ti n đình do viêm tai gi a: ti n hành ph u

thu t gi i quy t b nh tích viêm tai k t h p bít l p rò ng bán khuyên.

13


Ch

IT
1.

IT

NG VÀ PH

ng II

NG PHÁP NGHIÊN C U

NG NGHIÊN C U

T t c nh ng b nh nhân có r i lo n ti n đình đ

c ch n đoán và đi u

tr t i khoa Tai - Th n kinh B nh vi n Tai - M i - H ng Trung

ng t

tháng 6 đ n tháng 12 n m 2011.
1.1. Tiêu chu n l a ch n
B nh nhân có chóng m t do các b nh sau:
- Ménière
i c đ t ng t

-

- H i ch ng ti n đình ch a rõ nguyên nhân
- Sau m thay th x

ng bàn đ p

1.2. Tiêu chu n lo i tr
BN r i lo n ti n đình do tai bi n m ch máu não.
H s b nh án không đ y đ .
NG PHÁP NGHIÊN C U: Nghiên c u mô t , có can thi p

2. PH

3. N I DUNG NGHIÊN C U

3.1. Ch m sóc b nh nhân r i lo n ti n đình
Chia làm 4 m c đ r i lo n ti n đình v i nh ng ch m sóc đi u

d

ng t

3.1.1.

ng ng:
i v i b nh nhân chóng m t d d i kèm theo nôn:

- BN đ

c n m trong phòng yên t nh, đ u h i cao trong t th n m

ng a trên gi

ng th p, m t nghiêng sang m t bên.

- Tránh các kích thích tâm lý cho ng

i b nh .

- Tránh di chuy n b nh nhân .
- Tránh thay đ i t th đ t ng t (đ c bi t là thay đ i t th đ u).
- Thu c:
o An th n: Seduxen

14

Thang Long University Library

o
3.1.2.

i u tr tri u ch ng : Tanganin, primperan.

i v i b nh nhân chóng m t d d i, bu n nôn nh ng không

nôn
- N m b t đ ng t

ng đ i .

- T p v n đ ng m c đ t ng d n.
- T p s m nh t m c đ có th :
+ V n đ ng th đ ng ( có s giúp đ )
Ng i d y: Nh m m t gi nguyên t th đ u. Nâng BN d y t t ,
ng i t a l ng. Khi h t chóng m t: m m t, t p quay đ u ch m.
Khuy n khích n u ng

t th ng i.

+ V n đ ng ch đ ng ( BN t th c hi n): C n có ng

i h tr đ ng

c nh đ BN thêm t tin và đ phòng b ngã. BN t ng i d y ch m, nh ng
l n đ u có th nh m m t đ gi m c n chóng m t và gi m c m giác s .
T p quay đ u, lúc đ u có th nh m m t, sau đó m m t đ t p. T p ch m.
Sau đó t p đ ng: có ng

i đ ho c bám vào thành gi

nh m m t cho t i khi h t c n chóng m t quay.
ki ng chân, t p b
3.1.3.

ng trên gót chân r i t p

c t i ch .

i v i bênh nhân chóng m t quay nhe

- T p đi có ng

i đ bên c nh.

-

i chân đ t.

-

i dép x p m m.

3.1.4.

ng…, t p ch m,

i v i BN ch nh choáng

- T p t đi.
- T p t ch m sóc b n thân, làm vi c nhà nh .
L u ý: đ m b o an toàn: có ch d a ho c bám khi chóng m t t ng lên.
Ngoài ra:

i v i BN có r i lo n ti n đình c n m t s l u ý:

- Tránh t m l nh
- Ch đ

n h n ch ch t kích thích: r

u bia, thu c lá…

- Theo dõi b nh nhân tiêm truy n đ k p th i phát hi n và x trí các
15


tai bi n, tác d ng ph c a thu c. Các ph n ng c p có th x y ra:
+ Tim đ p nhanh, vã m hôi.
+ Nôn, bu n nôn.
+ au đ u, chóng m t.
+ T ng nh y c m và s c khi truy n d ch.
+ Kích ng d dày.
- Gi i thích rõ v tình tr ng b nh, đ ng viên BN yên tâm đi u tr .
- T v n t n tình cho BN v ch đ sinh ho t và lao đ ng.
- Thông c m và chia s v i b nh nhân đ b t đi ph n nào lo âu m c
c m v b nh t t.
3.2. Ch m sóc BN r i lo n ti n đình sau m thay th x

ng bàn đ p:

Ngoài nh ng ch m sóc nh BN r i lo n ti n đình thông th
r i lo n ti n đình sau m thay th x

ng, BN có

ng bàn đ p còn c n ch m sóc v t m .

- Trong nh ng ngày đ u: N u BN có chóng m t d d i kèm theo nôn
thì thay b ng t i gi

ng.

- Nh ng ngày sau khi BN h t nôn còn c m giác chóng m t nh ng
không nôn khuy n khích dìu BN ra thay b ng t i phòng b ng.
- BN đ

c thay b ng tai ngày m t l n: Thông th

ng BN đ

cc t

ch sau 7 ngày ( ho c tùy theo ch đ nh c a bác s ).
4. ÁNH GIÁ K T QU ÁP D NG CH M SÓC BN R I LO N TI N ÌNH

4.1.

c đi m BN
Khi BN vào vi n đi u d

ng viên l y các ch s c a BN nh : Tu i,

gi i, m c đ chóng m t, tình tr ng BN, d u hi u sinh t n, ch n đoán…
ánh giá các đ c đi m BN:
- Tu i : phân ra các nhóm ( d

i 15 tu i, 16-30 tu i, 31-45 tu i và

trên 45 tu i)
- Gi i tính.
- Nguyên nhân (sau ph u thu t, Meniere, đi c đ t ng t, ho c nguyên
nhân khác)
16

Thang Long University Library


4.2.

c đi m lâm sàng:
- B nh c nh xu t hi n r i lo n ti n đình
-

c đi m lâm sàng th i đi m vào vi n chia theo t ng nhóm b nh

4.3. K t qu đi u tr :
- K t qu đi u tr

t ng nhóm b nh

- Tình tr ng b nh nhân khi ra vi n.
5.

O

C TRONG NGHIÊN C U

Nghiên c u đ
ng

i nhà ng

c ti n hành v i s đ ng ý hoàn toàn c a BN và

i b nh.

Nghiên c u không nh h

ng đ n k t qu đi u tr và c n tr ti n

trình đi u tr cho BN.
Phân tích và s lý s li u : Microsoft Excel

17


Ch

ng 3

K T QU NGHIÊN C U
1.

C I M BN

1.1. Tu i
B ng 3.1: phân b tu i c a b nh nhân
T 16 đ n T 31 đ n
45 tu i
30 tu i

Tu i

T 0đ n
15 tu i

S BN

0

7

T l %

0

24,1

Trên 45
tu i

T ng s

14

8

29

48,3

27,6

100

Tu i
48,3%

14
12
10
8

27,6%
24,1%
2

6
4
2
0

16

n 30 tu i

31

n 45 tu i

trên 45 tu i

Bi u đ 3.1. Phân b BN theo tu i
Nh n xét:
Nhóm tu i t 31- 45 chi m t l cao 48,3%
Không có b nh nhân nào d

i 15 tu i

18

Thang Long University Library


1.2 Gi i tính
Nam: 5 tr

ng h p

N : 24 tr

ng h p
Gioi tinh

%, Nam,
17.2%
Nam
Nu
%, Nu,
82.8%

Bi u đ 3.2 Phân b BN theo gi i
Nh n xét:
T l nam và n có chênh l ch r t l n: 17,2/82,8. S khác bi t này là
không có ý ngh a th ng kê do c m u c a nghiên c u quá nh .
2.

C I M LÂM SÀNG

2.1. B nh c nh xu t hi n r i lo n ti n đình
B ng 3.2.: các b nh c nh xu t hi n r i lo n ti n đình
B nh c nh
xu t hi n

Ménière

S BN

6

T l %

20,7

i cđ t
ng t

B nh c nh
khác

Sau ph u
thu t

T ng s

4

3

16

29

13,8

10,3

55,2

100

Nh n xét: - B nh c nh xu t hi n r i lo n ti n đình g p nhi u
đ it

ng sau ph u thu t thay th x

t l 55,2%
19

ng bàn đ p 16 tr

ng h p chi m


Nguyên nhân

Sau ph u thu t
Meniere
i c đ t ng t
Khác

Bi u đ 3.3: Phân b theo b nh c nh xu t hi n r i lo n ti n đình
Nh n xét:
- Trong nghiên c u này chúng tôi g p BN có r i lo n ti n đình t
phát trong 2 nhóm b nh c nh ch y u là Ménière, đi c đ t ng t.
- R i lo n ti n đình g p nhi u sau ph u thu t tai,
sau ph u thu t thay th x

đây ch y u là

ng bàn đ p.

2.2. M c đ r i lo n ti n đình

b nh nhân có h i ch ng Ménière khi

nh p vi n
B ng 3.3. M c đ r i lo n ti n đình

b nh nhân có h i ch ng Ménière

khi nh p vi n
Tri u ch ng lâm sàng

S b nh nhân

T l %

Chóng m t d d i + bu n nôn + nôn

1

16,7

Chóng m t d

d i + bu n nôn +

2

33,3

Chóng m t quay nh + không bu n

2

33,3

1

16,7

6

100

không nôn
nôn + không nôn
C m giác ch nh choáng + không
bu n nôn + không nôn
T ng s BN
20

Thang Long University Library


2.3. M c đ r i lo n ti n đình

b nh nhân đi c đ t ng t khi nh p vi n

B ng 3.4. M c đ r i lo n ti n đình

b nh nhân đi c đ t ng t

khi nh p vi n
Tri u ch ng lâm sàng

S b nh nhân T l %

Chóng m t d d i + bu n nôn + nôn

0

0

Chóng m t d d i + bu n nôn + không nôn

1

25

Chóng m t quay nh + không bu n nôn +

3

75

0

0

4

100

không nôn
C m giác ch nh choáng + không bu n nôn +
không nôn
T ng s BN

2.4. M c đ r i lo n ti n đình

nhóm b nh nhân không rõ c n

nguyên khi nh p vi n
B ng 3.5. M c đ r i lo n ti n đình

nhóm b nh nhân không rõ c n

nguyên khi nh p vi n
Tri u ch ng lâm sàng

S b nh nhân

T l %

Chóng m t d d i + bu n nôn + nôn

1

33,3

Chóng m t d d i + bu n nôn + không nôn

0

0

Chóng m t quay nh + không bu n nôn +

1

33,3

1

33,3

3

100

không nôn
C m giác ch nh choáng + không bu n nôn
+ không nôn
T ng s BN

21


2.5. M c đ r i lo n ti n đình

nhóm BN sau ph u thu t thay th

ng bàn đ p ngày đ u tiên

x

B ng 3.6. M c đ r i lo n ti n đình
x

nhóm BN sau ph u thu t thay th

ng bàn đ p ngày đ u tiên
S b nh
nhân
4

Tri u ch ng lâm sàng
Chóng m t d d i + bu n nôn + nôn

T l %
25

Chóng m t d d i + bu n nôn + không nôn

3

18,7

Chóng m t quay nh + không bu n nôn +
không nôn
C m giác ch nh choáng + không bu n nôn +
không nôn
T ng s b nh nhân

4

25

5

31,3

16

100

2.6. T ng h p m c đ r i lo n ti n đình c a nhóm BN trong nghiên
c u

ngày đi u tr đ u tiên:

B ng 3.7.: T ng h p m c đ r i lo n ti n đình c a nhóm BN trong
nghiên c u
Ménière
Chóng m t d

d i + bu n nôn
+ nôn
Chóng m t d
d i + bu n nôn
+ không nôn
Chóng m t quay
nh
+ không
bu n nôn +
không nôn
C m giác ch nh
choáng + không
bu n nôn +
không nôn
T ng s b nh
nhân

ngày đi u tr đ u tiên
i c đ t B nh Sau ph u T ng T l
ng t
khác
thu t
s BN %

1

0

1

4

6

20,7

2

1

0

3

6

20,7

2

3

1

4

10

34,5

1

0

1

5

7

24,1

6

4

3

16

29

100

22

Thang Long University Library


3. K T QU

I U TR

3.1. Ch m sóc đi u d

ng

nhóm r i lo n ti n đình trong b nh c nh

Ménière, đi c đ t ng t và nhóm ch a rõ nguyên nhân
B ng 3.8. ch đ ch m sóc đi u d

ng

nhóm r i lo n ti n đình trong

b nh c nh Ménière, đi c đ t ng t và nhóm ch a rõ nguyên nhân
Ngày
đi u tr
Ngày 01

N mb t
T p đi có
T pv n
T p t đi
đ ng t ng
đ ng
ng i đ
đ i
BN %

BN %
BN %
BN %
15,4
2
15,4 3 23,1 6 46,2 2

T ng s
BN
13

Ngày 02

0

3

23,1

4

30,8

6

46,2

13

Ngày 03

0

1

7,7

3

23,1

9

69,2

13

Ngày 04

0

0

1

7,7

12

92,3

13

Ngày 05

0

0

0

13

100

13

3.2. Ch m sóc đi u d
thay th x

ng

nhóm r i lo n ti n đình sau ph u thu t

ng bàn đ p:

B ng 3.9. Ch đ ch m sóc đi u d

ng

ph u thu t thay th x
Ngày
đi u tr
Ngày 01

nhóm r i lo n ti n đình sau
ng bàn đ p.

N mb t
T pv n
T p đi có
T p t đi
đ ng
đ ng
ng i đ
t ng đ i
BN %
BN %
BN %
BN %
7 43,8 7 43,8 2 12,5 0

Ngày 02

3

Ngày 03

18,8

T ng s
BN
16

6

37,5

7

43,8

0

16

0

4

25

5

31,2

7

43,8

16

Ngày 04

0

0

4

25

12

75

16

Ngày 05

0

0

1

6,3

15

93,7

16

Nh n xét: - T l b nh nhân trong ngày đ u sau ph u thu t c n n m
b t đ ng t

ng đ i và t p v n đ ng là 43,8%, t p đi có ng

12,5%. Sau đó t l n m b t đ ng và t p v n đ ng gi m d n
và 3. Trong khi đó t l t p đi có ng

i đ và t đi t ng d n
23

i đ là

ngày th 2
ngày 4-5


3.3. Tình tr ng b nh nhân khi ra vi n
B ng 3.10. Tình tr ng b nh nhân khi ra vi n
i cđ t
ng t
0

Ménière
Chóng m t
quay nh

c m giác
ch nh
choáng
Bình
th ng
T ng s
BN

0

B nh
khác
0

Sau ph u
thu t
0

T ng
s BN
0

l %
0

0

0

1

0

1

3,4

6

4

2

16

28

96,6

6

4

3

16

29

100

Nh n xét: Tình tr ng b nh nhân tr l i bình th
tr

T

ng h p chi m t l 96,6% . M t tr

ng khi ra vi n là 28

ng h p còn c m giác ch nh

choáng chi m t l 3,4%.
3.4. Th i gian dùng thu c đi u tr chóng m t
B ng 3.11. Th i gian dùng thu c đi u tr chóng m t ph i h p ch m sóc
đi u d
Ménière

i cđ t
ng t
1

ng

B nh
khác
2

Sau ph u
thu t

3

01 ngày

3

02 ngày

1

0

0

03 ngày

1

1

04 ngày

1

05 ngày
T ng s
BN

S BN T l %
9

31,0

5

6

20,7

0

6

8

27,6

2

0

0

3

10,3

0

0

1

2

3

10,3

6

4

3

16

29

100

Nh n xét: - Th i gian dùng thu c đi u tr chóng m t trong các b nh
c nh Menière, đi c đ t ng t, b nh c nh khác ch y u trong nh ng ngày
th nh t ho c th 2. Nh ng sau ph u thu t thì dùng dài ngày h n đ n
ngày th 3 th m chí c ngày th 5.

24

Thang Long University Library

Ch

ng 4

BÀN LU N
1.

C I M B NH NHÂN

1.1.

c đi m v tu i
Bi u đ 3.1 cho th y l a tu i t 31-45 chi m t l cao nh t 48,3%

Nhóm tu i d
th

i 15 không g p tr

ng h p nào. Nh v y đ tu i hay g p

ng t 16 tu i tr lên và có xu h

ch y u
1.2.

ng gi m d n theo đ tu i. BN g p

đ tu i lao đ ng, r t hi m g p

đ tu i còn tr <15 .

c đi m v gi i
Bi u đ 3.2 cho th y t l nam/n r t chênh l ch, nam 17%, n

83%. .

i u này ph n ánh mô hình b nh t t c a r i lo n ti n đình g p

nhi u

n h n là nam gi i. Tuy nhiên do c m u nghiên c u quá nh do

đó t l này là không có ý ngh a th ng kê.
2.

C I M LÂM SÀNG

2.1. Y u t c n nguyên
Bi u đ 3.3 cho th y t l phân b c n nguyên gây r i lo n ti n
đình trong nghiên c u này g p ch y u trên đ i t
chi m t l 55 %. S d có hi n t
m t khoa có s l
tr

ng h p đ

ng sau ph u thu t

ng này là do khoa Tai - Th n kinh là

ng b nh nhân ph u thu t tai nhi u, đ c bi t có nhi u

c m thay th x

ng bàn đ p.

ây là ph u thu t có tác

đ ng tr c ti p t i vùng c a s b u d c, t đó tác đ ng vào c quan ti n
đình

tai trong, do v y sau ph u thu t nhi u b nh nhân có c m giác

chóng m t, bu n nôn. Hi n t

ng này là do c quan ti n đình b kích

thích và gây r i lo n ti n đình ngo i vi v i các bi u hi n b nh t

ng đ i

rõ r t: chóng m t quay d d i đ c bi t là khi thay đ i t th , kèm theo có
bu n nôn và nôn [1].
Nhóm nguyên nhân th hai là h i ch ng Ménière v i 20,7%.
là d ng b nh lý

n

ây

c tai trong gây r i lo n ti n đình kèm ù tai, nghe
25