Khảo sát thành phần hóa học rễ cây chùm ruột (phyllanthus acidus (l) ) skeels, họ euphorbiaceae

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA HĨA HỌC
BỘ MƠN HĨA HỌC HỮU CƠ



KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP
KHẢO SÁT THÀNH PHẦN HÓA HỌC RỄ CÂY
CHÙM RUỘT (PHYLLANTHUS ACIDUS (L).)
SKEELS, HỌ EUPHORBIACEAE

GVHD: TS. Bùi Xuân Hào
ThS. Lê Thị Thu Hương
SVTH : Nguyễn Thị Hồi Khanh
MSSV: K38.201.049
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2016


TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA HĨA HỌC
BỘ MƠN HĨA HỌC HỮU CƠ



KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP

KHẢO SÁT THÀNH PHẦN HÓA HỌC RỄ CÂY
CHÙM RUỘT (PHYLLANTHUS ACIDUS (L).)
SKEELS, HỌ EUPHORBIACEAE

GVHD: TS. Bùi Xuân Hào

ThS. Lê Thị Thu Hương
SVTH : Nguyễn Thị Hồi Khanh
MSSV: K38.201.049
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2016


Ý KIẾN HỘI ĐỒNG

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................


LỜI CẢM ƠN

Để hồn thành khóa luận tốt nghiệp này, em xin chân thành gửi lời cảm ơn đến
Thầy Bùi Xuân Hào, Cô Lê Thị Thu Hương và Thầy Dương Thúc Huy đã tạo
mọi điều kiện thuận lợi đã giúp đỡ tận tình, định hướng cũng như truyền đạt những kiến
thức chuyên môn và kinh nghiệm cần thiết trong suốt q trình thực hiện và hồn thành
tốt khóa luận này.
Q Thầy Cơ bộ mơn Hóa, khoa Hóa – Đại học Sư Phạm thành phố Hồ Chí
Minh, các thầy cơ đã hết lòng hướng dẫn, giảng dạy và truyền đạt cho em những kiến
thức khoa học quý báu trong suốt thời gian em học tại trường, tạo nền tảng cho em bước
vào sự nghiệp sau này trong tương lai cũng như trong thời gian em thực hiện khóa luận
tốt nghiệp.
Gia đình đã luôn đồng hành và hỗ trợ em trong suốt q trình học tập, thực hiện
nghiên cứu và hồn thành luận văn tốt nghiệp tại trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ
Chí Minh. Đặc biệt con xin cảm ơn mẹ đã luôn chia sẻ, động viên, tin tưởng và là chỗ
dựa tinh thần để con hồn thành tốt khóa luận.
Cuối cùng em cũng xin cảm ơn tất cả các bạn trong phịng thí nghiệm Hợp chất
thiên nhiên trường Đại học Sư Phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình trao đổi những
kinh nghiệm, đồn kết, gắn bó và tạo mọi điều kiện giúp đỡ nhau trong suốt quá trình
thực hiện đề tài.

-i-

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN

i

MỤC LỤC

ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

iii

DANH MỤC HÌNH ẢNH, SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU

iv

LỜI MỞ ĐẦU

1

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN

2

1.1 GIỚI THIỆU VỀ CÂY CHÙM RUỘT PHYLLANTHUS ACIDUS (L.)

2

1.1.1 Tên gọi

2

1.1.2 Phân bố

2

1.1.3 Mô tả thực vật

2

1.1.4 Công dụng của cây chùm ruột trong y học cổ truyền

3

1.2 CÁC NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA CÂY CHÙM RUỘT
PHYLLANTHUS ACIDUS

3

1.3 CÁC NGHIÊN CỨU VỀ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA CÂY CHÙM
RUỘT PHYLLANTHUS ACIDUS

4

1.4 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÂY CHÙM RUỘT PHYLLANTHUS
ACIDUS TRONG NƯỚC

5

CHƢƠNG 2: THỰC NGHIỆM

8

2.1 HĨA CHẤT VÀ THIẾT BỊ

8

2.1.1 Hóa chất

8

2.1.2 Thiết bị
2.2 LY TRÍCH VÀ CƠ LẬP CÁC HỢP CHẤT

8

2.2.1 Khảo sát ngun liệu

8

2.2.2 Điều chế các loại cao

9

2.2.3 Cô lập các hợp chất hữu cơ trong cao hexane

9

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1 KHẢO SÁT CẤU TRÚC HÓA HỌC HỢP CHẤT T1
-ii-

13
13


3.2 KHẢO SÁT CẤU TRÚC HÓA HỌC HỢP CHẤT T3
CHƢƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

14
16

4.1 KẾT LUẬN

16

4.2 KIẾN NGHỊ

16

TÀI LIỆU THAM KHẢO

17

PHỤ LỤC

20

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Ac

Acetone

AcOH

Acetic Acid

C

Chloroform

d

Doublet

dd

Doublet of doublets

DMSO

Dimethyl sulfoxide

EA

Ethyl acetate

H

n-Hexane

m

multiplet

M

Methanol

NMR

Nuclear magnetic resonance

P

Petroleum ether

ppm

Parts per million

q

Quartet

t

Triplet

UV

Ultraviolet

-iii-


DANH MỤC HÌNH ẢNH, SƠ ĐỒ VÀ BẢNG BIỂU
HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Cây chùm ruột

1

Hình 1.2. Một số hợp chất cơ lập từ cây chùm ruột Phyllanthus acidus

5

Hình 3.1. Khung sườn lupane

13

Hình 3.2. Cấu trúc hợp chất T1

13

Hình 3.3. Cấu trúc hợp chất T3

14

SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Quy trình chiết xuất cao

10

Sơ đồ 2.2. Q trình cơ lập các hợp chất trên phân đoạn H1

11

BẢNG BIỂU
Bảng 1. Sắc kí cột trên dịch methanol

8

Bảng 2. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất T3 và hợp chất T1

-iv-

14


LỜI MỞ ĐẦU
Việt Nam là quốc gia nằm trong khu vực có khí hậu nhiệt đới gió mùa, được
thiên nhiên ưu đãi cho các loài thực vật rất đa dạng. Từ xưa, người Việt Nam đã biết
tận dụng nguồn tài nguyên này vào để làm thuốc chữa bệnh (gọi là thảo dược).
Nhưng có thể do ngẫu nhiên hoặc phải mất rất nhiều thời gian thì người ta mới nhận
biết được một loại cây có thể dùng làm thuốc. Ngày nay, sự phát triển nhanh chóng
của khoa học kĩ thuật, ngành tổng hợp hố dược rất phát triển. Tuy vậy, khơng phải

hợp chất nào cũng có thể dễ dàng được tổng hợp. Để đáp ứng yêu cầu đó, đồng thời
cũng tận dụng những ưu đãi của thiên nhiên, ngành Hoá học các hợp chất thiên nhiên
ra đời và phát triển rất mạnh mẽ. Nhiều hợp chất tự nhiên được cô lập từ cây cỏ đã
được ứng dụng rộng rãi để sản xuất các loại thuốc chữa bệnh bảo vệ sức khoẻ con
người.
Các nguồn tài liệu cho thấy cây chùm ruột là một loài cây được phân bố khá
phổ biến ở các nước nhiệt đới gió mùa như Thái Lan, Việt Nam, Ấn Độ, Malaysia...
Các chất được cô lập từ lá cây chùm ruột đều có đa dạng các loại hoạt tính sinh học
như chống lại những thương tổn ở gan, làm giảm huyết áp, có tính kháng viêm, giảm
đau, chống oxi hoá. Từ những điều trên, cần thiết phải nghiên cứu và khảo sát thành
phần hoá học rễ cây chùm ruột Phyllanthus acidus (L.) ở Việt Nam để tìm ra những
chất hi vọng có hoạt tính mới và tương tự như lá cây chùm ruột, và đó là lý do chúng
tơi chọn đề tài “Khảo sát thành phần hoá học của rễ cây chùm ruột Phyllanthus
acidus (L.) Skeels, thuộc họ Thầu dầu Euphorbiaceae” để thực hiện.

-1-


CHƢƠNG 1.
TỔNG QUAN

1.1.

GIỚI THIỆU VỀ CÂY CHÙM RUỘT PHYLLANTHUS ACIDUS (L.)

1.1.1. Tên gọi
Tên thông thường: cây chùm ruột, cây tầm ruột.
Tên gọi khác: cây tầm ruột hay cây tầm giuộc.
Thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).
Tên khoa học: Phyllanthus acidus (L.) Skeels.

Hình 1.1 Cây chùm ruột

1.1.2. Phân bố
Cây chùm ruột có nguồn gốc từ Madagasca, sau đó di nhập vào nhiều nước vùng châu
Á, châu Phi.
Phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.
Ở Việt Nam, cây chùm ruột được trồng phổ biến ở miền Nam. Trong nghiên cứu này,
đối tượng nghiên cứu là cây chùm ruột Phyllanthus acidus (L.) Skeels (Euphorbiaceae)
được thu hái ở huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận.
1.1.3. Mơ tả thực vật
Theo Phạm Hồng Hộ, Đỗ Tất Lợi, Đỗ Huy Bích và cộng sự, cây chùm ruột là loại
cây nhỏ, cao 3 – 5 m, thân nhẵn, cành có vỏ màu xám nhạt, cành non màu lục nhạt, nhẵn;
cành già màu xám có nhiều vết sẹo do lá rụng để lại. Lá chùm ruột thuộc loại lá kép, mọc

-2-


so le, cuống dài, lá chét mỏng, mềm, dài 4 – 5 cm, rộng 18 – 20 mm. Gốc lá bầu, tròn,
phần đầu phiến lá nhọn, mặt dưới màu xám nhạt, gân lá rõ ở cả hai mặt. Cụm hoa mọc ở
kẽ những lá đã rụng thành xim, dài 6 – 15 cm, cuống mảnh có cạnh; hoa nhỏ màu đỏ, hoa
cái và hoa đực ở cùng một cây; hoa đực có đài 4 răng, 4 nhị, rời; hoa cái có 4 lá đài, bầu 4
ơ và hoa mọc thành cụm từ 4 – 7 hoa ở mỗi mấu tròn. Quả chùm ruột mọng, có khía, 4
mảnh, đường kính khoảng 5 mm và cuống quả dài khoảng 7 mm. Khi quả chín có màu
vàng nhạt, vị chua, hơi ngọt và ăn được.[24-26]
1.1.4. Công dụng của cây chùm ruột trong y học cổ truyền
Theo Đỗ Tất Lợi, Đỗ Huy Bích và cộng sự, trong y học cổ truyền các nước, những bộ
phận khác nhau của cây chùm ruột được dùng làm thuốc chữa các bệnh ngoài da, như lá
được dùng nấu nước tắm chữa lở ngứa và mề đay. Vỏ thân cây chùm ruột được dùng để
chữa các bệnh ngoài da: tiêu hạch độc, ung nhọt, tiêu đờm, trừ tích ở phổi, dùng bơi

ngồi, chữa ghẻ, lt, vết thương sứt da chảy máu; ngậm chữa đau răng và đau họng. Bột
vỏ thân ngâm giấm, uống chữa bệnh trĩ. Rễ và vỏ cây chùm ruột có độc, người Malaysia
dùng đun sơi, xơng hít chữa ho và nhức đầu; hay được người dân đảo Giava dùng chữa
hen suyễn (dùng lượng rất nhỏ). Vỏ rễ sắc đặc hoặc ngâm rượu, bôi chữa vảy nến
(psoriasis). Tuy nhiên, không được sử dụng rễ và vỏ rễ để uống. [24,25]
1.2.

CÁC NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA CÂY CHÙM
RUỘT PHYLLANTHUS ACIDUS

Các nghiên cứu về cây chùm ruột Phyllanthus acidus cho thấy có nhiều nhóm hợp
chất như alkaloid, flavonoid, lactone, steroid, terpenoid, lignan và tannin, trong đó lignan,
triterpene, alkaloid và tannin là các loại hợp chất phổ biến được phát hiện trong cây này.
Một số nghiên cứu hoá thực vật trên cây chùm ruột Phyllanthus acidus được thực hiện
khá sớm và chỉ công bố sự cô lập của các triterpene và phytosterol (Dekker, 1908; Ultee,
1933; Sengupta và Mukhopadhyay, 1966; Pettit và cộng sự, 1982).[2,22,18,16] Các hợp chất
triterpene đã được cô lập thuộc khung oleane như β-amyrin (22), khung lupane như
lupeol (23) và khung cyclopropyl-hexacyclic triterpenoid như phyllanthol (24). Trong khi
đó, các hợp chất sterol chủ yếu có khung sitosterol và các glycoside của chúng.

-3-


Những nghiên cứu trong khoảng 15 năm gần đây trên cây chùm ruột Phyllanthus
acidus đã công bố sự cô lập của một nhóm các hợp chất norbisabolane sesquiterpenoid,
với hoạt tính sinh học của chúng khá đa dạng (Lv J.-J và cộng sự, 2014; Vongvanich và
cộng sự, 2000).[10,23] Năm 2000, hai hợp chất phyllanthusol A (2) và B (3) đã được cơ lập,
có khung sườn serquiterpenoid loại norbisabolane gắn các phân tử đường glucosyl và
mannosamine-N-acetate (Vongvanich và cộng sự, 2000).[23] Tuy nhiên, đến năm 2014,
cùng với sự cô lập 19 hợp chất cũng thuộc khung sườn norbisabolane, các hợp chất

phyllanthusol A và B được xác nhận cấu trúc, trong đó hai đơn vị đường là
glucopyranosyl và glucosamine-N-acetate. Như vậy, cho đến nay đã có 21 hợp chất
norbisabolane được cơ lập, với tên gọi tương ứng là phyllanthacidoid A-T (1-21). Trong
đó, hai hợp chất phyllantacidoid S (20) và T (21) chứa khung sườn rất lạ so với các hợp
chất được cô lập trước đây, với hợp phần tricyclo[3.1.1.1] có trong cấu trúc của chúng.
Ngoài ra, các hợp chất phyllanthacidoid cũng được xác định là thành phần chính có trong
rễ cây chùm ruột, với hàm lượng khoảng 1 mg/g, tính trên khối lượng rễ chưa khơ
(Vongvanich và cộng sự, 2000).[23] Q trình chiết xuất và phân tích hàm lượng của
phyllanthacidoid A và B cũng được xác nhận bằng phương pháp điện di (capillary
electrophoresis) (Durham D. G. và cộng sự, 2002).[3] Năm 2010, các hợp chất kaemferol
(28), adenosine (29), 4-hydroxybenzoic acid (30), hypogallic acid (31), caffeic acid (32)
được cô lập từ cao n-butanol của lá cây chùm ruột (Leeya và cộng sự, 2010).[9]
1.3.

CÁC NGHIÊN CỨU VỀ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA CÂY CHÙM
RUỘT PHYLLANTHUS ACIDUS

Những nghiên cứu về hoạt tính sinh học trên cao chiết các bộ phận của cây chùm ruột
Phyllanthus acidus cũng khá phổ biến, như hoạt tính kháng khuẩn (Menlendez và cộng
sự, 2006),[13] kháng nấm (Satish và cộng sự, 2009),[17] kháng ký sinh trùng giun đũa trên
thực vật (Mackeen và cộng sự, 1997),[11] bệnh sơ nang (Sousa và cộng sự, 2007;
Santhosh và cộng sự, 2011),[20,8] chữa trị tổn thương gan (Nilesh và cộng sự, 2011),[6]
giảm nhẹ mỡ ở các mô, tạng, giảm lipid trong huyết thanh và trong gan của chuột lang
trong 6 tuần (Chongsa và cộng sự, 2014).[1] Ngoài ra, các hợp chất thuộc khung sườn

-4-


norbisabolane đã được thử nghiệm độc tính tế bào và hoạt tính kháng virus viêm gan siêu
vi B (HBV), với giá trị IC50 trong khoảng 0.8-36.0 µM (Lv và cộng sự, 2014;

Vongvanich và cộng sự, 2000).[10,23] Các hợp chất được cô lập từ cao n-butanol của lá cây
chùm ruột Phyllanthus acidus đều có khả năng làm giảm huyết áp và giãn cơ vòng ở
động mạch chủ (Leeya và cộng sự, 2010).[9]
1.4.

TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÂY CHÙM RUỘT PHYLLANTHUS
ACIDUS TRONG NƢỚC

Năm 2014, Nguyễn Thái Thế đã cô lập được các hợp chất phenylbutanoid và
diphenylheptanoid, trong đó có một hợp chất diphenylpentanoid mới (Nguyen T. T. và
cộng sự, 2014).[15] Cho đến nay, các hợp chất có khung sườn phenylbutanoid và
phenylheptanoid chưa được công bố trong chi Phyllanthus. Các hợp chất cô lập gồm
glochodinone (25), 4-[4’-(O-β-D-glucopyranosyl)phenyl-2-butanone (26), 1-[4’-(O-β-Dglucopyranosyl)phenyl]-5-[4”-(O-β-D-glucopyranosyl)phenyl]-3-pentanone (27).
Năm 2015, trong tóm tắt kết quả nghiên cứu đề tài luận văn Thạc sĩ của Võ Thị Như
Thảo,[27] với đề tài: “Nghiên cứu tách chiết và xác định thành phần hóa học của vỏ thân
cây chùm ruột Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong một số dịch chiết”, tác giả công bố đã thu
được một số kết quả như: xác định độ ẩm của ngun liệu bột khơ là 8.87%; hàm lượng
tro trung bình là 5.00%; định tính được dịch chiết n-hexane có 15 cấu tử hữu cơ thuộc các
nhóm hợp chất acid hữu cơ, ester, vitamin, sterol; dịch chiết chloroform có 9 cấu tử hữu
cơ thuộc nhóm sterol, acid hữu cơ, ester của acid béo; dịch chiết ethyl acetate có 14 cấu
tử hữu cơ thuộc nhóm acid béo, sterol, sesquiterpen... Ngồi ra, tóm tắt luận án cũng công
bố thông tin về thử nghiệm hoạt tính kháng khuẩn của bột vỏ cây chùm ruột trên hai dòng
chủng vi khuẩn là Bacillus subtilis và Klebsiella. Tuy nhiên, công bố của tác giả không
cho thấy bất kỳ sự xác định cấu trúc của hợp chất nào cô lập được từ vỏ thân cây chùm
ruột ở Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam và cho đến nay, các kết quả này vẫn chưa được tìm thấy
trong các báo cáo khoa học tại Việt Nam.

-5-

Hình 1.2 Một số hợp chất cơ lập từ cây chùm ruột Phyllanthus acidus

-6-


Hình 1.2 Một số hợp chất cơ lập từ cây chùm ruột Phyllanthus acidus (tiếp).

-7-


CHƢƠNG 2.
THỰC NGHIỆM

2.1.

HỐ CHẤT VÀ THIẾT BỊ

2.1.1. Hố chất
 Silica gel: silica gel 60, 0.04-0.06 mm, Merck dùng cho cột sắc kí.
 Sắc kí bản mỏng loại 25DC - Aflufolein 20×20, Kiesel gel 60F

254

, Merck.

 Dung mơi dùng cho q trình sắc kí cột và sắc kí điều chế: n-hexane, ethyl
acetate, acetic acid, chloroform, acetone, methanol, ethanol, butanol và nước cất.
 Thuốc thử hiện hình các vết chất hữu cơ trên bản mỏng: sử dụng
vanillin/H2SO4.
2.1.2. Thiết bị

 Các thiết bị dùng để giải ly, dụng cụ chứa mẫu.
 Các cột sắc kí.
 Máy cơ quay chân khơng.
 Bếp cách thuỷ.
 Đèn soi UV: bước sóng 254 nm và 365 nm.
 Cân điện tử.
 Các thiết bị ghi phổ: phổ 1H-NMR (500 MHz), phổ 13C-NMR (125 MHz),
ghi trên máy cộng hưởng từ hạt nhân Bruker.
 Tất cả phổ NMR được ghi tại phịng Phân tích Trung tâm trường Đại học
Khoa học Tự nhiên thành phố Hồ Chí Minh, số 227 Nguyễn Văn Cừ, Quận 5, thành phố
Hồ Chí Minh.
2.2.

LY TRÍCH VÀ CÔ LẬP CÁC HỢP CHẤT

2.2.1. Khảo sát nguyên liệu
Rễ chùm ruột được thu hái ở tỉnh Bình Thuận vào tháng 4 năm 2014. Rễ cây được rửa
sạch, loại bỏ phần sâu bệnh, chặt nhỏ, phơi khơ trong bóng râm và nghiền nhỏ thành bột.
Sau đó tiến hành đun chiết và phân lập các hợp chất.

-8-


2.2.2. Điều chế các loại cao
Sau khi xử lý mẫu nguyên liệu thu được 20.0 kg nguyên liệu dạng bột. Nguyên liệu
bột được đun hồi lưu trong ethanol ở 80oC trong 30 phút đối với mỗi bình cầu dung tích
1000 ml. Tiến hành lọc bỏ phần bã rắn, cô quay phần dịch dưới áp suất thấp thu được cao
ethanol thô (1.0 kg). Một nửa cao ethanol thô tiếp tục được hịa tan bằng methanol nóng
thu được phần dịch methanol (300.0 g). Tiến hành sắc ký cột pha thuận nhiều lần bằng hệ
dung môi n-hexane: ethyl acetate: methanol với độ phân cực tăng dần thu được các cao

tương ứng (Bảng 2.1).
Bảng 1 Sắc kí cột trên dịch methanol.
Hệ dung mơi

Cao

H:EA 95:5

H1 (2.0 g)

H:EA 9:1

H2

H:EA 8:2

H3

H:EA 5:5

H4 (3.4 g)

EA

EA1 (67.0 g)

EA:Me 5:5

EA2 (85.0 g)

Me

Me

2.2.3. Cô lập các hợp chất hữu cơ trong cao hexane
Trên cao H1 (2.0 g) thực hiện sắc kí cột (SKC) silica gel và giải ly nhiều lần bằng hệ
dung môi n-hexane: ethyl acetate (9:1) thu được 4 phân đoạn H1.1 (125.0 mg), H1.2
(250.0 mg), H1.3 (152.0 mg) và H1.4 (150.0 mg). Từ phân đoạn H1.2 tiếp tục SKC silica
gel và giải ly nhiều lần bằng hệ dung môi n-hexane: methanol (100:0.2) thu được 3 phân
đoạn H1.2.1 (60.0 mg), H1.2.2 (55.0 mg) và H1.2.3 (75.0 mg). Trên phân đoạn H1.2.1
thực hiện SKC và giải ly nhiều lần bằng hệ dung môi n-hexane: methanol (100:0.2) thu
được hợp chất T3 (30.0 mg) (Sơ đồ 2.2).

-9-


Trên phân đoạn H1.2.2 thực hiện SKC silica gel và giải ly nhiều lần bằng hệ dung
môi n-hexane: methanol (100:0.2) thu được hợp chất T1 (22.0 mg) (Sơ đồ 2.2).

-10-


Rễ chùm ruột
Làm sạch, để khô,
nghiền nhỏ
Bột khô (20.0 kg)

Đun hồi lưu trong ethanol ở
80oC trong 30 phút
Lọc

Dịch ethanol

Bã khô

Cô quay thu hồi dung mơi

Phần cịn lại

Cao ethanol thơ (1.0 kg)
Hịa tan một nửa trong cao
tổng bằng methanol nóng
Phần bã không tan (200.0 g)

Dịch methanol (300.0 g)
Sắc ký cột pha thuận nhiều lần bằng các
hệ dung môi với độ phân cực tăng dần.

H:EA
95:5
H1 (2.0 g)

H:EA
9:1
H2

H:EA
8:2
H3

H:EA

5:5
H4 (3.4 g)

Sơ đồ 2.1 Quy trình chiết xuất cao

-11-

EA
EA1 (67.0 g)

Methanol
EA:Me
5:5

EA2 (85.0 g)

MeOH


H1 (2.0 g)
H:EA
9:1

H1.1 (125.0 mg)

H1.2 (250.0 mg)

H1.3 (152.0 mg)
)mg)

H:Me
100:0.2

H1.2.1

H1.2.3

H1.2.2
H:Me

H:Me

100:0.2

100:0.2

T3 (30.0 mg)

T1 (22.0 mg)

Sơ đồ 2.2 Q trình cơ lập các hợp chất trên phân đoạn H1

-12-

H1.4 (150.0 mg)


CHƢƠNG 3.
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1.

KHẢO SÁT CẤU TRÚC HÓA HỌC HỢP CHẤT T1

Hợp chất T1 (22.0 mg) thu được được từ phân đoạn H1.2.2 với các đặc điểm như
sau:
 Chất bột vơ định hình màu trắng.
 Khơng bắt UV tại bước sóng 254 nm và 365 nm, hiện hình với thuốc thử
vanillin/H2SO4 đun nóng cho vết màu tím.
 Phổ 1H–NMR (CDCl3): Phụ lục 1.
 Phổ 13C–NMR (CDCl3): Phụ lục 2.
 Phổ 13C–NMR giãn rộng (CDCl3): Phụ lục 3.
Trên phổ 13C–NMR của T1 có 30 tín hiệu cộng hưởng ứng với 30 cacbon giúp xác
định hợp chất có khung sườn triterpene.
Trên phổ 1H–NMR lại thấy xuất hiện 7 tín hiệu cộng hưởng của 7 nhóm methyl với
H

0.76 (3H, s),

1,03 (3H, s),

H

H

0.79 (3H, s),

H

0.83 (3H, s),

H

0.94 (3H, s),

H

0.97 (3H, s),

H

1.68 (3H, s) lần lượt là H3-24, H3-28, H3-25, H3-27, H3-23, H3-26, H3-

30, trong đó nhóm methyl (H3-30) cộng hưởng ở vùng từ trường thấp có thể là nhóm
methyl gắn với carbon sp2. Trên phổ 1H–NMR xuất hiện 2 tín hiệu ở vùng từ trường thấp
của 2 proton có δH 4.69 ppm và δH 4.57 ppm ghép gem với nhau bởi hằng số ghép nhỏ
J=1.5 Hz. Bên cạnh đó phổ 13C–NMR có 2 tín hiệu carbon ở vùng alkene, trong đó có 1
tín hiệu carbon tứ cấp tại δC 151.0 ppm và 1 tín hiệu carbon ở δC 109,4 ppm, vậy khẳng
định trong hợp chất T1 có chứa 1 nhóm isopropenyl –C(CH3)=CH2. Ngồi ra, trên phổ
1

H–NMR xuất hiện tín hiệu của 1 nhóm oxymethine ở H-3 tại 3.19 ppm (dd, J1=5.0 Hz,

J2=11.5Hz). Kết hợp với tài liệu tham khảo (Ayer 1984, Mahato, 1994), [12] dự đốn hợp
chất T1 có khung sườn lupane.
Phân tích sự chẻ mũi của H-3 chứng tỏ H-3 ghép cặp với H-2a với Jaa=11,5Hz, từ đó
suy ra proton H-3 phải ở vị trí trục hay nhóm –OH phải ở vị trí xích đạo.

-13-

Hình 3.1 Khung sườn lupane

Kết hợp so sánh dữ kiện phổ của lupeol[14] cho thấy có sự tương đồng, cấu trúc của
T1 là lupeol hình vẽ sau:

Hình 3.2 Cấu trúc hợp chất T1

3.2.

KHẢO SÁT CẤU TRÚC HÓA HỌC HỢP CHẤT T3

Hợp chất T3 (30.0 mg) thu được được từ phân đoạn H1.2.1 với các đặc điểm như
sau:
 Chất lỏng màu vàng.
 Bắt UV tại bước sóng 254 nm và 365 nm, hiện hình với thuốc thử
vanillin/H2SO4 đun nóng cho vết màu tím.
 Phổ 1H–NMR (CDCl3): Phụ lục 4.
Trên phổ 1H–NMR ta thấy xuất hiện các tín hiệu của proton các nhóm methyl và
proton olefin. So sánh dữ liệu phổ 1H–NMR của T3 và T1 (Bảng 2) thì chúng tương
đồng nhau và chỉ khác biệt ở sự thay đổi các nhóm thế trên vòng A của T3.
Trên phổ 1H–NMR xuất hiện 2 proton olefin tại 5.78 ppm (1H, d, 10.0 Hz) và 7.09
ppm (1H, d, 10.0 Hz) chứng tỏ 2 proton này ghép cis với nhau. Dựa vào độ dịch chuyển
hóa học của proton H-1 cho thấy nối đôi giữa C-1 và C-2 phải liên hợp với 1 nối đôi
C=O. So sánh với tài liệu tham khảo,[19] hợp chất T3 được xác định là glochidone. Hợp
-14-


chất này đã được cô lập từ cao methanol của vỏ thân cây chùm ruột bởi Nguyễn Thái
Thế và cộng sự.[15]

Hình 3.3 Cấu trúc hợp chất T3

Bảng 2: Dữ liệu phổ NMR của hợp chất T3, T1 và Glochidone
T3a
No
1
2

H
(ppm)
7.09 (1H, d, 10.0)
5.78 (1H, d, 10.0)

T1a
H
(ppm)

C
(ppm)
38.2
25.4

3.17 (1H, dd,
11.5, 5.0)

3
4
5
6
7

8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28

a

2.40 (1H, ddd,
11.0, 6.0, 6.0)

1.06 (3H,s)
0.96 (3H,s)
1.08 (3H,s)

1.13 (3H,s)
1.11 (3H,s)
0.81 (3H,s)

29

4.71 (1H, d, 2)
4.59 (1H,s)

30

1.69 (3H,s)

Glochidone

2.37 (1H, ddd,
11.0, 5.5, 5.5)

0.97 (3H,s)
0.76 (3H,s)
0.83 (3H,s)
1.03 (3H,s)
0.94 (3H,s)
0.79 (3H,s)
4.69 (1H, d, 2.0)
4.57 (1H, dd, 2.5,
1.5)
1.68 (3H, s)

Các hợp chất được ghi phổ trong dung môi CDCl3.

-15-

H
(ppm)
7.11 (1H, d, 10.0)
5.81 (1H, d, 10.0)

C
(ppm)
159.9
125.2

79.2

205.6

38.9
55.6
18.5
34.5
41.1
50.7
37.5
21.2
27.5
39.1
43.1
27.6
35.9

43.2
48.7

44.7
53.5
19.0
33.8
43.0
44.5
39.6
21.3
25.1
38.3
43.1
35.5
40.0
41.8
47.9

48.1
151.0
30.1
40.2
28.2
15.5
16.2
16.1
14.7
18.2

2.52 (1H, ddd,
11.0, 6.0, 6.0)

1.1 (3H,s)
1.05 (3H,s)
1.03 (3H,s)
1.14 (3H,s)
0.95 (3H,s)
0.83 (3H,s)

48.2
150.8
29.8
29.7
27.8
21.4
19.2
16.5
14.5
18.1

109.4

4.62 (1H, d, 2)
4.59 (1H,s)

109.5

19.5

1.70 (3H,s)

19.3


CHƢƠNG 4.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
4.1.
KẾT LUẬN
Trong nội dung đề tài, từ cây chùm ruột Phyllanthus acidus, 3 hợp chất được cô lập
và xác định cấu trúc. Dựa vào các kết quả phổ cộng hưởng từ hạt nhân một chiều và kết
hợp với so sánh với tài liệu tham khảo, cấu trúc của các hợp chất T1, T3 và T2A được
xác định như sau:
Hợp chất T1:

Hợp chất T3:

4.2.
KIẾN NGHỊ
Vì điều kiện về thời gian và vật chất không cho phép, nên trong phạm vi của đề tài
này, chúng tôi chỉ khảo sát trên cao ethyl acetate. Trong thời gian sắp tới, nếu có điều
kiện chúng tơi sẽ tiến hành khảo sát các hợp chất còn lại trên cao ethyl acetate ở các
phân đoạn khác và cao butanol. Đồng thời chúng tôi sẽ tiếp tục tiến hành thử nghiệm
một số hoạt tính sinh học ở các loại cao và hợp chất đã cô lập được.

-16-


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tham khảo tiếng anh

[1]

Chongsa W., Radenahmad N., Jansakul C., “Six weeks oral gavage of a
Phyllanthus acidus leaf water extract decreased visceral fat, the serum lipid
profile and liver lipid accumulation in middle-aged male rats”, Journal of
Ethnophramacology, 396 – 404, 2014.

[2]

Dekker S., Pharm. Weekbe, 95, 1156, 1908.

[3]

Durham D. G., Reid R. G., Wangboonskul J., Daodee S., “Extraction of
Phyllanthusols A and B from Phyllanthus acidus and analysis by capillary
electrophoresis”, Phytochem. Ana, 13, 358-362, 2002.

[4]

Eldeen I. M. S., Seow E. M., Abdullah R., Sulaiman S. F., “In vitro
antibacterial, antioxidant, total phenolic contents and anti-HIV-1 reverse
transcriptase of extract of seven Phyllanthus sp”, South African journal of
botany, 77: 75 – 79, 2011.

[5]

Jahan A., Jangde C. R., Khatoon S., Umap S. A., “In vitro antihelmintic activity
of Phyllanthus niruri Linn. against Paramphistomes”. International Journal of
Pharmacy and Pharmaceutical Science, 5(3), 836-838, 2013.

[6]

Jain N. K., Singhai A. K., “Protective effects of Phyllanthus acidus (L.) Skeels
leaf extracts on acetaminophen and thioacetamide induced hepatic injuries in
Wistar rats”, Asian Pacific Journal of Tropical Medicine, 470 – 474, 2011.

[7]

Kotloff K. L., Winickoff J. P., B. Ivanoff J. D., Clemens D. L., Swerdlow P. J.,
Sansonetti G. K., Adak M. M. L., “Global burden of Shigella infections:
implications for vaccine development and implementation of control strategies”,
Bull World Health Organ, 77, 651-666, 1999.

[8]

Kumar S. C., Bhattacharjee C., Debnath S., Chandu A. N., Kanna K. K.,
“Remedial effect of Phyllanthus acidus against bleomycin provoked
pneumopathy”, Journal of Advanced Pharmceutial Research, 2(1), 317–325,
2011.

[9]

Leeya Y., Mulvany M. J., Queiroz E. F., Marston A., Hostettmann K., Jansakul
C., “Hypotensive activity of an n-butanol extract and their purified compounds

-17-