Báo phụ nữ thành phố hồ chí minh và công chúng độc giả nữ (nghiên cứu trường hợp độc giả nữ tại thành phố hồ chí minh năm 2012)

Báo Phụ Nữ Thành phố Hồ Chí Minh và công
chúng độc giả nữ
(Nghiên cứu trường hợp độc giả nữ tại Thành
phố Hồ Chí Minh năm 2012)
Nguyễn Thị Minh Diệu
Trường Đại học KHXH&NV
Luận văn ThS. Chuyên ngành: Báo chí học ; Mã số: 60 32 01
Người hướng dẫn: PGS. TS Mai Quỳnh Nam
Năm bảo vệ: 2013

Abstract: Trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu công chúng báo chí. Tìm hiểu
mối quan hệ giữa Báo Phụ Nữ và độc giả nữ. Tìm hiểu những đánh giá của độc giả nữ tại thành
phố Hồ Chí Minh đối với Báo Phụ Nữ, từ đó giúp Ban biên tập có sự điều chỉnh nội dung phù
hợp và có bước định hướng phát triển tờ báo ngày càng gần hơn với công chúng của mình.
Keywords: Báo chí; Báo phụ nữ; Độc giả nữ; Truyền thông đại chúng.

Content:


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
0.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................6
0.2. Sơ lược lịch sử vấn đề nghiên cứu ....................................................................8
0.3. Mục đích và nhiệm vụ ...................................................................................14
0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................14
0.5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...............................................15
0.6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ............................................................16
0.7. Khung logic tiếp cận của luận văn ..................................................................17
0.8. Kết cấu luận văn ...........................................................................................17

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CỦA NGHIÊN CỨU CÔNG CHÚNG BÁO CHÍ
1.1. Lý luận về quan hệ truyền thông, truyền thông đại chúng và công chúng
báo chí .......................................................................................................18
1.1.1. Khái niệm truyền thông .........................................................................18
1.1.2. Truyền thông đại chúng .........................................................................19
1.1.3. Công chúng báo chí ..............................................................................20
1.1.4. Vai trò của nghiên cứu công chúng báo chí ............................................21
1.2. Đặc trƣng môi trƣờng báo chí thành phố Hồ Chí Minh ..............................23
1.2.1. Vài nét tình hình kinh tế - xã hội thành phố Hồ Chí Minh .......................23
1.2.2. Môi trường báo chí thành phố Hồ Chí Minh ...........................................24
1.2.3. Công chúng báo chí thành phố Hồ Chí Minh ..........................................26
1.3. Vài nét về Báo Phụ Nữ ................................................................................28
1.3.1. Sự ra đời và phát triển của Báo Phụ Nữ ..................................................28
1.3.2. Cấu trúc nội dung và hình thức thể hiện của Báo Phụ Nữ ........................33
1.3.3. Thế mạnh và hạn chế của Báo Phụ Nữ ...................................................34
1.4. Tiểu kết .......................................................................................................38
- trang 1 -


Chƣơng 2
ĐỘC GIẢ NỮ TP.HCM TIẾP NHẬN THÔNG TIN TRÊN BÁO PHỤ NỮ
2.1. Địa bàn và đặc điểm mẫu điều tra ...............................................................39
2.2. Độc giả nữ TP.HCM với việc đọc Báo Phụ Nữ ............................................43
2.2.1. Mức độ mua báo ...................................................................................43
2.2.2. Nguồn báo thường đọc ..........................................................................45
2.2.3. Tần suất đọc báo ...................................................................................47
2.2.4. Thời lượng và thời điểm đọc báo ...........................................................52
2.3. Độc giả nữ TP.HCM với việc tiếp nhận thông điệp trên Báo Phụ Nữ..........54
2.3.1. Cách thức đọc báo ................................................................................54

2.3.2. Các chuyên trang thường đọc ................................................................59
2.3.3. Chuyên trang thích đọc .........................................................................61
2.3.4. Chuyên trang không thích đọc ...............................................................63
2.4. Chân dung độc giả nữ của Báo Phụ Nữ .......................................................63
2.5. Tiểu kết .......................................................................................................66

Chƣơng 3
ĐỘC GIẢ NỮ ĐÁNH GIÁ BÁO PHỤ NỮ VÀ ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ
NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG BÁO PHỤ NỮ
3.1. Tác động thông điệp của Báo Phụ Nữ đối với độc giả nữ ............................68
3.1.1. Tác động của thông điệp đến bản thân, gia đình, bạn bè ..........................69
3.1.2. Mức độ hài lòng đối với thông tin trên Báo Phụ Nữ ................................71
3.1.3. Việc sử dụng thông tin nhận được ..........................................................74
3.2. Độc giả nữ bàn luận về tin tức trên Báo Phụ Nữ .........................................75
3.2.1. Nội dung thông tin trên Báo Phụ Nữ được độc giả nữ trao đổi, bàn luận ..78
3.2.2. Đối tượng độc giả nữ bàn bạc, trao đổi thông tin .....................................81
3.2.3. Mức độ trao đổi giữa toà soạn với độc giả nữ .........................................83
3.2.4. Mức độ gửi tin/ bài cộng tác ..................................................................85

- trang 2 -


3.3 Đánh giá của độc giả nữ đối với Báo Phụ Nữ ...............................................87
3.3.1. Đánh giá về hình thức tờ báo .................................................................87
3.3.2. Nhận xét về giá bán báo ........................................................................89
3.3.3. Đánh giá của độc giả nữ về mức độ quan trọng trong hoạt động cung cấp
thông tin của Báo Phụ Nữ ....................................................................90
3.4. Đề xuất, kiến nghị nâng cao chất lƣợng Báo Phụ Nữ...................................95
3.5. Tiểu kết .......................................................................................................98

KẾT LUẬN ............................................................................................................100
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................105
PHỤ LỤC ...............................................................................................................109

- trang 3 -


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------

NGUYỄN THỊ MINH DIỆU

BÁO PHỤ NỮ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
VÀ CÔNG CHÚNG ĐỘC GIẢ NỮ
(Nghiên cứu trường hợp độc giả nữ tại Thành phố Hồ Chí Minh năm
2012)

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học
Mã số: 60 32 01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. MAI QUỲNH NAM

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2013


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ này là kết quả nghiên cứu của riêng
tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Mai Quỳnh Nam và chưa từng được
công bố trong các công trình nghiên cứu của ai khác.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Minh Diệu


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc PGS.TS Mai Quỳnh Nam, người đã
tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn Hội Liên hiệp Phụ nữ quận 3, Hội Liên hiệp
Phụ nữ quận Bình Thạnh, Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện Hóc Môn đã giúp đỡ
tôi rất nhiều trong quá trình tiến hành khảo sát, nghiên cứu đề tài này.
Xin ghi nhận nơi tôi lòng biết ơn đối với sự ủng hộ, giúp đỡ của Ban
biên tập Báo Phụ Nữ thành phố Hồ Chí Minh giúp tôi thực hiện luận văn này.
Xin cảm ơn các Thầy, Cô, các bạn sinh viên trường Khoa học xã hội &
Nhân văn TP.HCM đã hỗ trợ tôi trong quá trình thu thập thông tin và xử lý dữ
liệu.
Cuối cùng, tôi xin được cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè đã chia sẻ
mọi khó khăn và tạo điều kiện để giúp tôi hoàn thành luận văn.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2012
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Minh Diệu


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 
0.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................6 
0.2. Sơ lược lịch sử vấn đề nghiên cứu ....................................................................8 
0.3. Mục đích và nhiệm vụ ...................................................................................14 
0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................14 

0.5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...............................................15 
0.6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ............................................................16 
0.7. Khung logic tiếp cận của luận văn ..................................................................17 
0.8. Kết cấu luận văn ...........................................................................................17 

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CỦA NGHIÊN CỨU CÔNG CHÚNG BÁO CHÍ 
1.1. Lý luận về quan hệ truyền thông, truyền thông đại chúng và công chúng
báo chí .......................................................................................................18 
1.1.1. Khái niệm truyền thông .........................................................................18 
1.1.2. Truyền thông đại chúng .........................................................................19 
1.1.3. Công chúng báo chí ..............................................................................20 
1.1.4. Vai trò của nghiên cứu công chúng báo chí ............................................21 
1.2. Đặc trưng môi trường báo chí thành phố Hồ Chí Minh ..............................23 
1.2.1. Vài nét tình hình kinh tế - xã hội thành phố Hồ Chí Minh .......................23 
1.2.2. Môi trường báo chí thành phố Hồ Chí Minh ...........................................24 
1.2.3. Công chúng báo chí thành phố Hồ Chí Minh ..........................................26 
1.3. Vài nét về Báo Phụ Nữ ................................................................................28 
1.3.1. Sự ra đời và phát triển của Báo Phụ Nữ ..................................................28 
1.3.2. Cấu trúc nội dung và hình thức thể hiện của Báo Phụ Nữ ........................33 
1.3.3. Thế mạnh và hạn chế của Báo Phụ Nữ ...................................................34 
1.4. Tiểu kết .......................................................................................................38 
- trang 1 -


Chương 2
ĐỘC GIẢ NỮ TP.HCM TIẾP NHẬN THÔNG TIN TRÊN BÁO PHỤ NỮ 
2.1. Địa bàn và đặc điểm mẫu điều tra ...............................................................39 
2.2. Độc giả nữ TP.HCM với việc đọc Báo Phụ Nữ ............................................43 

2.2.1. Mức độ mua báo ...................................................................................43 
2.2.2. Nguồn báo thường đọc ..........................................................................45 
2.2.3. Tần suất đọc báo ...................................................................................47 
2.2.4. Thời lượng và thời điểm đọc báo ...........................................................52 
2.3. Độc giả nữ TP.HCM với việc tiếp nhận thông điệp trên Báo Phụ Nữ..........54 
2.3.1. Cách thức đọc báo.................................................................................54 
2.3.2. Các chuyên trang thường đọc ................................................................59 
2.3.3. Chuyên trang thích đọc .........................................................................61 
2.3.4. Chuyên trang không thích đọc ...............................................................63 
2.4. Chân dung độc giả nữ của Báo Phụ Nữ .......................................................63 
2.5. Tiểu kết .......................................................................................................66 

Chương 3
ĐỘC GIẢ NỮ ĐÁNH GIÁ BÁO PHỤ NỮ VÀ ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ
NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG BÁO PHỤ NỮ 
3.1. Tác động thông điệp của Báo Phụ Nữ đối với độc giả nữ ............................68 
3.1.1. Tác động của thông điệp đến bản thân, gia đình, bạn bè ..........................69 
3.1.2. Mức độ hài lòng đối với thông tin trên Báo Phụ Nữ ................................71 
3.1.3. Việc sử dụng thông tin nhận được ..........................................................74 
3.2. Độc giả nữ bàn luận về tin tức trên Báo Phụ Nữ .........................................75 
3.2.1. Nội dung thông tin trên Báo Phụ Nữ được độc giả nữ trao đổi, bàn luận ..78 
3.2.2. Đối tượng độc giả nữ bàn bạc, trao đổi thông tin .....................................81 
3.2.3. Mức độ trao đổi giữa toà soạn với độc giả nữ .........................................83 
3.2.4. Mức độ gửi tin/ bài cộng tác ..................................................................85 

- trang 2 -


3.3 Đánh giá của độc giả nữ đối với Báo Phụ Nữ ...............................................87 
3.3.1. Đánh giá về hình thức tờ báo .................................................................87 

3.3.2. Nhận xét về giá bán báo ........................................................................89 
3.3.3. Đánh giá của độc giả nữ về mức độ quan trọng trong hoạt động cung cấp
thông tin của Báo Phụ Nữ ....................................................................90
3.4. Đề xuất, kiến nghị nâng cao chất lượng Báo Phụ Nữ...................................95 
3.5. Tiểu kết .......................................................................................................98 

KẾT LUẬN ............................................................................................................100 
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................105 
PHỤ LỤC...............................................................................................................109 
 

- trang 3 -


DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN
Bảng 1: Cơ cấu tuổi của mẫu điều tra độc giả nữ thành phố Hồ Chí Minh ..41 
Bảng 2: Trình độ học vấn của mẫu điều tra độc giả nữ.................................42 
Bảng 3: Cơ cấu nghề nghiệp của mẫu điều tra độc giả nữ ............................42 
Bảng 4: Mức độ mua báo...............................................................................44 
Bảng 5: Nguồn đọc báo .................................................................................45 
Bảng 6: Tần suất đọc Báo Phụ Nữ ................................................................48 
Bảng 7: Tần suất đọc các tờ báo khác ...........................................................50 
Bảng 8: Thời lượng đọc Báo Phụ Nữ ............................................................53 
Bảng 9: Thời điểm đọc báo ...........................................................................54 
Bảng 10: Cách thức đọc báo..........................................................................56 
Bảng 11: Độc giả nữ thường đọc những chuyên trang nào ...........................59 
Bảng 12: Nội dung thường trao đổi, bàn bạc.................................................79 
Bảng 13: So sánh mức độ thường đọc và mức độ bàn bạc tin tức ................80 
Bảng 14: Mức độ gửi tin/bài cộng tác ...........................................................86 

- trang 4 -


DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN VĂN
Hình 1: Khung logic tiếp cận của luận văn ...................................................17 
Hình 2: Sơ đồ tổ chức của Báo Phụ nữ thành phố Hồ Chí Minh ..................32 
Hình 3: Mức độ gặp thông tin liên quan đến bản thân, gia đình, bạn bè.......69 
Hình 4: Mức độ hài lòng của thông tin..........................................................72 
Hình 5: Mức độ áp dụng thông tin vào cuộc sống.........................................75 
Hình 6: Mức độ bàn luận thông tin trên Báo Phụ Nữ....................................77 
Hình 7: Đối tượng bàn luận, trao đổi thông tin .............................................82 
Hình 8: Mức độ trao đổi giữa toà soạn với công chúng độc giả nữ ..............84 
Hình 9: Đánh giá hình thức Báo Phụ Nữ.......................................................88 
Hình 10: Nhận xét giá báo.............................................................................90 
Hình 11: Yếu tố quan trọng đối với Báo Phụ Nữ ..........................................92 

- trang 5 -


MỞ ĐẦU
0.1. Tính cấp thiết của đề tài
Công chúng ngày càng có sự chọn lọc rõ hơn nhu cầu về phạm vi và
nội dung thông tin truyền thông của mình. Do trình độ hiểu biết ngày càng
cao, chất lượng cuộc sống được cải thiện, công chúng có nhiều cơ hội cũng
như điều kiện để tiếp nhận thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Điều này tạo
ra sự thay đổi trong ý thức của công chúng về việc lựa chọn, tiếp nhận, hay
điều tiết mức độ ảnh hưởng cũng như phản ứng của bản thân trước các thông
điệp truyền thông. Mục đích hướng tới của báo chí chính là công chúng, phục
vụ công chúng.
Nghiên cứu công chúng báo chí là công việc quan trọng bậc nhất của

các cơ quan báo chí nhằm xác định nhu cầu, khuynh hướng tiếp nhận thông
tin và phác thảo chi tiết về chân dung các nhóm công chúng có ảnh hưởng
lớn, tác động tích cực đến việc định hướng nội dung, phong cách và công tác
phát hành của báo. Hiệu quả của báo chí phụ thuộc khả năng ảnh hưởng của
báo chí đối với công chúng. “Càng ngày, người ta càng quan tâm đầu tư cho
nghiên cứu công chúng - người tiếp nhận, coi đó là một hình thức, phương
pháp để kiểm tra, đánh giá hiệu quả của việc đầu tư cho hoạt động của các
phương tiện truyền thông đại chúng, dù từ nguồn nào, Nhà nước hay tư nhân”
[8]. Truyền thông đại chúng dẫn đến quá trình tập hợp công chúng vào dòng
truyền thông. Mỗi kênh thông tin đại chúng thường hướng đến một hoặc một
số công chúng nhất định. Quá trình này dẫn đến hiện tượng phi đại chúng hoá
công chúng của truyền thông đại chúng. Thông qua các hoạt động giao tiếp
đại chúng, công chúng tiếp nhận thông tin từ hệ thống truyền thông đại chúng
và các thông tin đó tác động đến định hướng xã hội của họ. Vì vậy báo chí
phải nghiên cứu công chúng của mình.

- trang 6 -


Nhiều nước trên thế giới, nghiên cứu công chúng trở thành hoạt động
mang tính thường xuyên, chuyên nghiệp và là cơ sở khoa học để hoạch định
chiến lược phát triển của báo chí. Nghiên cứu công chúng còn nhằm phục vụ
công tác thiết kế, định ra phương pháp tiếp cận, thu hút và nắm bắt công
chúng để phục vụ tốt hơn nhằm quảng bá hình ảnh của tờ báo mình. Trên
những cơ sở, cứ liệu khoa học, chính xác về công chúng, Ban biên tập đưa ra
các giải pháp đúng đắn trong chiến lược phát triển cũng như giải quyết các
vấn đề khủng hoảng nảy sinh trong quá trình phát triển của tờ báo.
Trước đây, người ta truyền thông đồng loạt những thông tin cùng một
chương trình đến với đông đảo công chúng nhưng hiện nay, “phi đại chúng
hóa” là xu hướng chia nhỏ đối tượng để phục vụ và là xu thế phát triển của

truyền thông hiện đại. Trong đó, phụ nữ là một nhóm dân số lớn, vai trò, vị trí
của người phụ nữ trong gia đình và xã hội chiếm một vị trí rất quan trọng
trong cấu trúc xã hội. Trong xã hội hiện đại, người phụ nữ không chỉ chăm lo
việc gia đình, đảm đương việc nhà mà họ đã tham gia ngày một nhiều các
công việc ngoài xã hội và góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế của đất
nước nói chung và kinh tế gia đình nói riêng. Vì vậy, công chúng độc giả nữ
là nhóm công chúng đặc thù, nghiên cứu hiệu quả của truyền thông đại chúng
đối với họ sẽ cho thấy những tác động của truyền thông đại chúng và lý giải
những đặc điểm, những vấn đề có tính quy luật trong tâm lý tiếp nhận đối với
nhóm độc giả này.
Trên thực tế, nghiên cứu công chúng báo in ở Việt Nam vẫn còn mới
mẻ, chưa được đầu tư và chú trọng đúng mức. Ngoài ra, trong xu thế phát
triển mới và sự ra đời, cạnh tranh gay gắt của các loại hình báo chí, trong đó
có các trang mạng xã hội, blog, các diễn đàn… Báo Phụ Nữ Thành phố Hồ
Chí Minh (Báo Phụ Nữ) cũng chịu tác động không ít và bị chia sẻ công
chúng.

- trang 7 -


Ngoài ra, từ trước đến nay, Báo Phụ Nữ chưa có công trình nghiên cứu
nào về công chúng độc giả nữ. Vì vậy, công tác nghiên cứu công chúng, nhất
là nghiên cứu về độc giả nữ của Báo Phụ Nữ càng trở nên cấp thiết. Muốn tờ
báo của mình phát triển và cạnh tranh với các tờ báo khác, trước hết Báo Phụ
Nữ phải hiểu rõ về công chúng độc giả nữ của mình: độ tuổi, nghề nghiệp,
nhân khẩu học, nhu cầu, sở thích, thói quen tiếp nhận thông tin, các vấn đề
quan tâm. Tờ báo muốn thành công ngoài các yếu tố tuân thủ tôn chỉ mục
đích của mình, có lực lượng biên tập viên, phóng viên giỏi, chuyên nghiệp…
thì việc hiểu biết sâu sắc về thái độ của công chúng là một trong những yếu tố
dẫn đến sự thành công. Báo chí đáp ứng nhu cầu thông tin chính đáng của

công chúng vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển. Xuất phát từ
tầm quan trọng của công tác nghiên cứu công chúng báo chí nói chung và
công chúng độc giả nữ của Báo Phụ Nữ, thông qua đề tài “Báo Phụ Nữ
Thành phố Hồ Chí Minh và công chúng độc giả nữ” (Nghiên cứu trường
hợp độc giả nữ tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 2012), chúng tôi muốn đưa
ra một cái nhìn bao quát về chân dung công chúng độc giả nữ của Báo Phụ
Nữ, từ đó giúp Ban biên tập xác định các nhóm công chúng của mình, nhận
biết được đâu là nhóm công chúng mục tiêu, chủ yếu để ưu tiên ủng hộ và các
nhóm công chúng liên quan hay quan tâm khác để tranh thủ sự ủng hộ, lôi kéo
và thuyết phục họ đón đọc ấn phẩm của mình cũng như thấy được đánh giá dư
luận xã hội của công chúng với tờ báo. Việc nghiên cứu công chúng hiệu quả
sẽ giúp tòa soạn xác định hướng đi phù hợp, đạt hiệu quả và lợi ích cao trong
quản lý - hợp tác và công tác phát hành.
0.2. Sơ lược lịch sử vấn đề nghiên cứu
Nghiên cứu truyền thông đại chúng là lĩnh vực đã xuất hiện từ đầu thế
kỷ 20 và thu hút sự quan tâm của các nhà xã hội học và các nhà chính trị học.

- trang 8 -


Trên thế giới, những công trình nghiên cứu về truyền thông đại chúng được
tiến hành khá nhiều và đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Các nhà khoa
học trên thế giới đã nhận ra rằng công chúng là những người nuôi sống báo
chí. Nếu nắm rõ các đặc điểm của công chúng, các tờ báo, đài truyền hình,
phát thanh sẽ tìm ra hướng phát triển tối ưu phục vụ công chúng của họ.
Lịch sử nghiên cứu tác động xã hội của truyền thông đại chúng có thể
ghi nhận trải qua bốn giai đoạn:
+ Giai đoạn 1: Từ năm 1910 đến 1940: Các nhà nghiên cứu xã hội học
cho rằng các phượng tiện truyền thông đại chúng có sức mạnh vạn năng. Tiêu
biểu là trường phái của Frankfurt phê phán các phương tiện truyền thông đại

chúng trong xã hội tư bản. Họ cho rằng truyền thông đại chúng biến các cá
nhân thành những “khối đại chúng”, trở thành những “bản đúc”, phục tùng
theo mục đích mà các thông điệp truyền thông đưa ra. Tuy nhiên, những nhận
xét này chưa dựa trên cơ sở nghiên cứu thực nghiệm đối với công chúng mà
dựa vào sự quan sát số lượng công chúng và việc sử dụng phương pháp phân
tích nội dung thông điệp.
+ Giai đoạn 2: Từ năm 1940 - 1960: Joseph Klapper chỉ ra rằng truyền
thông đại chúng không phải là nguyên nhân cần và đủ của những thay đổi
trong công chúng. Bằng nhiều công trình nghiên cứu, các nhà nghiên cứu xã
hội học chỉ ra rằng truyền thông đại chúng chỉ là một trong số nhiều nhân tố
kinh tế, xã hội, văn hóa… ảnh hưởng tới thái độ ứng xử của công chúng.
“Truyền thông đại chúng không phải là nguyên nhân cần thiết và đầy đủ của
những thay đổi trong công chúng. Truyền thông đại chúng hoạt động ở giữa
và thông qua các yếu tố, các hiện tượng trung gian. Những yếu tố đó làm
truyền thông đại chúng trở thành yếu tố bổ sung chứ không phải là nguyên
nhân duy nhất trong quá trình củng cố các điều kiện đã có” [27].

- trang 9 -


+ Giai đoạn 3: Từ giữa năm 1960 - cuối thế kỷ 20 (khoảng năm 1995):
Truyền hình phát triển mạnh mẽ, các nhà nghiên cứu đặt lại nghi ngờ về ảnh
hưởng của truyền thông đại chúng. Thời kỳ này cũng xuất hiện nhiều xu
hướng và quan điểm khác nhau, mở rộng lĩnh vực nghiên cứu: ngoài nghiên
cứu công chúng còn tập trung nghiên cứu về thông điệp, các thức tiếp cận và
sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng của công chúng.
+ Giai đoạn 4: Từ năm 1995 đến nay: Sự ra đời và bùng nổ của mạng
Internet kéo theo hàng loạt thay đổi trong cách trao - nhận - xử lý thông tin.
Thuật ngữ truyền thông đa phương tiện xuất hiện và được xem là sự khởi đầu
kỷ nguyên mới của truyền thông. “Công chúng được xem như những tác nhân

xã hội có khả năng lý giải và phê phán lại sự áp đặt trong quá trình truyền
thông đại chúng” [13]. Truyền thông đại chúng trong giai đoạn này không còn
là lãnh địa riêng của các nhà truyền thông, mà là nơi trình bày ý các kiến thức
của con người và cũng là nơi diễn ra các mối quan hệ tiếp xúc, liên lạc giữa
các tầng lớp, các nhóm xã hội.
Ở Việt Nam, nghiên cứu về quan hệ giữa truyền thông đại chúng đối
với công chúng vẫn còn khá mới mẻ. Đến nay, chưa có công trình nào nghiên
cứu độc lập và có hệ thống về những ứng xử của công chúng đối với các
phương tiện truyền thông đại chúng. Tuy nhiên từ năm 1990, các nhà nghiên
cứu khoa học ở Việt Nam đã có những bước tiếp cận vấn đề này khá đa dạng
từ góc độ báo chí học đến bình diện lý thuyết xã hội học công chúng, nghiên
cứu khảo sát thực nghiệm …
Ở góc độ báo chí học, các công trình nghiên cứu về báo chí nói riêng
và truyền thông đại chúng nói chung như: “Truyền thông đại chúng” của Tạ
Ngọc Tấn, Nhà xuất bản (Nxb) Chính trị Quốc gia (2004); “Cơ sở lý luận báo
chí truyền thông” của Đinh Hường, Dương Xuân Sơn, Trần Quang; “Báo chí
- Những vấn đề lý luận và thực tiễn” (sáu tập) của Khoa Báo chí Trường đại

- trang 10 -


học Khoa học xã hội & nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội); Nguyễn Văn
Dững với “Báo chí và dư luận xã hội” (2011) - Nxb Trẻ; “Báo chí truyền
thông hiện đại” (2011 - Học viện Báo chí tuyên truyền, Nxb Đại học Quốc
Gia Hà Nội); cuốn Ngôn ngữ báo chí của Vũ Quang Hào là những công trình
nghiên cứu truyền thông đại chúng, ngôn ngữ truyền thông đại chúng ở Việt
Nam, kỹ năng làm truyền thông cũng như nhấn mạnh đến cách tiếp cận báo
chí học lẫn nghiên cứu truyền thông đại chúng.
Ở góc độ xã hội học truyền thông, nghiên cứu có nhiều đóng góp quan
trọng là luận án tiến sĩ của Trần Hữu Quang “Truyền thông đại chúng và công

chúng - trường hợp thành phố Hồ Chí Minh” (1998). Đây có thể xem là công
trình mang tính đại diện về nghiên cứu công chúng truyền thông, mức độ và
cách thức tiếp nhận các phương tiện truyền thông đại chúng của người dân
Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM). “Chân dung công chúng truyền thông”
của tác giả Trần Hữu Quang cũng là một trong những công trình đầu tiên tiếp
nhận hướng nghiên cứu xã hội học trong báo chí truyền thông có hệ thống.
Các công trình nghiên cứu của Mai Quỳnh Nam có tính đúc kết về mối
tương tác hai chiều giữa cơ quan truyền thông với công chúng, đồng thời
những nghiên cứu này gợi mở về các hướng nghiên cứu khác nhau cho các cơ
quan báo chí trong quá trình nghiên cứu công chúng của mình. Bài “Về vấn
đề nghiên cứu hiệu quả truyền thông” (tạp chí Xã Hội Học, số 4 - 2001), Mai
Quỳnh Nam đã tổng hợp một hệ thống chỉ tiêu định tính và định lượng làm cơ
sở để phân tích hiệu quả của các phương tiện truyền thông. “Báo thiếu nhi dân
tộc và công chúng” (tạp chí Xã Hội Học, số 4 - 2002) là công trình nghiên
cứu rất cơ bản về mối tương tác hai chiều giữa cơ quan truyền thông với công
chúng của mình. Tác giả đã chú ý tới đặc điểm quá trình hoạt động tiếp nhận
và xử lý thông tin, các cơ chế lây lan, sử dụng thông tin và các chỉ báo cho
phép đánh giá hiệu quả của tờ báo đối với công chúng. Các nghiên cứu khác

- trang 11 -


đăng tải trên tạp chí Xã Hội Học của Mai Quỳnh Nam như: Dư luận xã hội về
số con (tạp chí Xã Hội Học, số 3, 1994); Dư luận xã hội, mấy vấn đề lý luận
và phương pháp nghiên cứu (tạp chí Xã Hội Học, số 1, 1995); Truyền thông
đại chúng và dư luận xã hội (tạp chí Xã Hội Học, số 1, 1996)… đã phác thảo
xu hướng phát triển của các nghiên cứu về truyền thông đại chúng và dẫn
chứng bằng các kết quả nghiên cứu khoa học mang tính thực tiễn cao, có tính
đúc kết vấn đề. Cùng với các hoạt động nghiên cứu, công tác đào tạo cũng đã
đạt được một số thành tựu nổi bật trong việc nghiên cứu công chúng dưới

nhiều góc độ khác nhau.
Luận văn tiến sĩ của Trần Bá Dung “Nhu cầu tiếp nhận thông tin của
công chúng Hà Nội” (2008) đã “mô tả thực trạng nhu cầu thể hiện qua mô
thức tiếp nhận thông tin báo chí của công chúng Hà Nội, xem xét nhu cầu của
công chúng như là một nguyên nhân chi phối cơ bản đối với quá trình truyền
thông, chỉ ra các mối quan hệ có tính quy luật, những nhân tố tác động tới nhu
cầu tiếp nhận thông tin báo chí của công chúng Hà Nội” [7].
Luận văn thạc sĩ của Vương Hồng Hà (2005) “Tìm hiểu nhu cầu thông
tin của nữ thanh niên về giai đoạn tiền hôn nhân qua nghiên cứu thư gửi về
chuyên mục “Hòm thư bạn gái” trên Báo Phụ Nữ Việt Nam đã khảo sát tác
động của chuyên mục này trong việc đáp ứng nhu cầu thông tin về tiêu chí lựa
chọn bạn đời, người yêu, các quan hệ hôn nhân gia đình, tình dục của công
chúng nữ [14].
Luận văn thạc sĩ của Vũ Thị Ngọc Thu (2008) “Vấn đề công chúng
truyền thông chuyên biệt (khảo sát công chúng Hà Nội)”. Tác giả luận văn
đưa ra kiến nghị về việc tiến hành các cuộc điều tra công chúng trước và sau
khi kênh được phát sóng. Ngoài ra còn có một số kiến nghị để nâng cao chất
lượng nội dung và hiệu quả truyền đạt thông tin của 3 kênh InfoTV, O2TV,
VOV giao thông [41].

- trang 12 -


Luận văn thạc sĩ xã hội học của Đinh Thị Phương Thảo “Hiệu quả
truyền thông đại chúng với công chúng thanh niên đô thị - Nghiên cứu trường
hợp thành phố Hải Phòng - 2006) đã phân tích hoạt động tiếp nhận thông tin
của công chúng thanh niên Hải Phòng và đánh giá của dư luận xã hội, mối
tương tác hai chiều giữa truyền thông đại chúng với một đối tượng công
chúng cụ thể tại Hải Phòng [40].
Luận văn thạc sĩ báo chí của Nguyễn Thu Giang “Công chúng Hà Nội

với việc đọc báo in và báo điện tử” (2007) đã xem xét nhu cầu, cách thức tiếp
nhận của công chúng đối với hai loại hình báo in, báo điện tử, phân tích đặc
điểm tương quan giữa hai nhóm công chúng cũng như xu hướng phát triển
của hai loại hình báo chí nói trên. Luận văn cũng khắc họa được chân dung
công chúng, nhất là làm rõ hành vi đọc của công chúng Hà Nội [12].
Luận văn thạc sĩ báo chí của Phạm Thị Thu Hà “Báo Hà Nội Mới và
công chúng thủ đô” (2009) đã chỉ ra những tác động, hiệu quả của thông điệp
truyền thông đối với công chúng. Tác giả luận văn đã làm rõ nhu cầu, tâm lý,
sở thích của công chúng thủ đô trong việc lựa chọn tiếp nhận và sử dụng
thông tin nhận được đối với tờ báo là cơ quan ngôn luận của Thành ủy Hà Nội
trong trường hợp cụ thể là Báo Hà Nội Mới. Tác giả cũng đã phác họa được
chân dung công chúng của báo Hà Nội Mới cùng những đặc điểm chi phối
đến cách thức tiếp nhận, đo lường mức độ thỏa mãn của công chúng thủ đô
đối với tờ báo [13]. Đây là đề tài xác định nhóm công chúng chính danh của
tờ báo Đảng ở địa phương. Những nghiên cứu về công chúng này giúp chúng
tôi có thêm cơ sở nghiên cứu và kế thừa để phát triển luận văn của mình ở góc
độ nghiên cứu nhóm công chúng đặc thù là nữ giới của một tờ báo khác ở
thành phố Hồ Chí Minh là Báo Phụ Nữ.
Trên đây là những công trình có ý nghĩa làm cơ sở lý luận và làm đậm
nét thêm về mối quan hệ tương tác giữa các cơ quan truyền thông đại chúng

- trang 13 -


và công chúng, phác họa hiệu quả tác động của truyền thông đại chúng đối
với các nhóm công chúng khác nhau. Những công trình trên còn là cơ sở tham
khảo cho việc nghiên cứu công chúng ở các địa phương, các tờ báo giúp việc
hoạch định chiến lược phát triển báo chí ở Việt Nam trong giai đoạn mới.
Những tư liệu, sách và các khóa luận đều có những giá trị rất quan trọng trong
nghiên cứu về công chúng. Tuy nhiên đến nay, chưa có đề tài nào nghiên cứu

về công chúng nữ của Báo Phụ Nữ. Do đó, chúng tôi quyết định nghiên cứu
công chúng nữ của Báo Phụ Nữ thành đề tài bảo vệ luận văn thạc sĩ của mình.
0.3. Mục đích và nhiệm vụ
Mục đích nghiên cứu
- Tìm hiểu mối quan hệ giữa Báo Phụ Nữ và độc giả nữ.
- Tìm hiểu những đánh giá của độc giả nữ tại thành phố Hồ Chí Minh
đối với Báo Phụ Nữ, từ đó giúp Ban biên tập có sự điều chỉnh nội dung phù
hợp và có bước định hướng phát triển tờ báo ngày càng gần hơn với công
chúng của mình.
Nhiệm vụ nghiên cứu
- Độc giả nữ TP.HCM tiếp nhận thông tin trên Báo Phụ Nữ như thế
nào?
- Ảnh hưởng của Báo Phụ Nữ đối với độc giả nữ TP.HCM trên các
mặt: tiếp nhận, sử dụng thông tin.
- Đánh giá từ độc giả nữ TP.HCM đối với Báo Phụ Nữ.
0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn này là các nhóm độc giả
nữ trên địa bàn TP.HCM.

- trang 14 -


- Phạm vi nghiên cứu, khảo sát độc giả nữ trên địa bàn TP.HCM trong
năm 2012 (tại ba quận - huyện: quận 3, quận Bình Thạnh và huyện Hóc Môn.
Thời gian khảo sát từ tháng 6/2012 đến tháng 8/2012).
0.5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
- Việc nghiên cứu luận văn này trên cơ sở vận dụng những kiến thức lý
luận của chủ nghĩa Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm,
đường lối của Đảng, Nhà nước về báo chí.
- Cơ sở lý thuyết của luận văn là lý thuyết xã hội học truyền thông đại

chúng, trong đó hoạt động truyền thông đại chúng được coi là một quá trình
xã hội với sự tương tác của thiết chế truyền thông đại chúng và công chúng.
Những chỉ dẫn của Marx Weber từ năm 1910 về đối tượng nghiên cứu của xã
hội học truyền thông đại chúng nhấn mạnh vai trò của nghiên cứu công
chúng: Hướng vào các tập đoàn, các tầng lớp khác nhau – Phân tích nhu cầu
xã hội đối với báo chí – Các phương pháp phân tích báo chí – Phân tích hiệu
quả của báo chí đối với việc xây dựng con người.
- Các phương pháp nghiên cứu thực nghiệm:
+ Điều tra xã hội học bằng bảng hỏi (anket) với dung lượng mẫu là
300 người đại diện cho các nhóm công chúng độc giả nữ tại 03 quận - huyện
đặc thù của TP.HCM.
+ Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn điển hình trên địa
TP.HCM. Dung lượng mẫu là 300, được lấy tại ba quận - huyện là quận 3,
quận Bình Thạnh và huyện Hóc Môn.
+ Phương pháp phỏng vấn sâu: Trên cơ sở định lượng thu được từ kết
quả khảo sát, chúng tôi tiến hành phỏng vấn sâu một số trường hợp để làm rõ
định tính. Ngoài ra, chúng tôi đã phỏng vấn sâu thêm 05 trường hợp gồm:
 Phó Tổng tổng biên tập Báo Phụ Nữ.

- trang 15 -


 Trưởng ban công tác bạn đọc Báo Phụ Nữ.
 Trưởng phòng Quản lý - xuất bản báo chí - Ban Tuyên giáo
Thành uỷ thành phố Hồ Chí Minh.
 Tiến sĩ giáo dục học - cộng tác viên của Báo Phụ Nữ.
 Trưởng ban Gia đình - xã hội, Hội Liên hiệp phụ nữ huyện Hóc
Môn.
Phương pháp xử lý dữ liệu kết hợp phân tích kết quả khảo sát: Dữ liệu
được xử lý bằng phần mềm SPSS.

0.6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
- Luận văn sẽ góp phần bổ sung và phát triển hệ thống lý thuyết về
nghiên cứu công chúng các loại hình báo chí ở Việt Nam nói chung và Báo
Phụ Nữ (báo in) nói riêng. Nhất là những đặc điểm tiếp nhận, sử dụng thông
tin đối với nhóm công chúng có những điểm chung và dị biệt liên quan đến
vấn đề giới.
- Trên cơ sở đúc kết những bài học từ lý thuyết và thực tiễn công tác
nghiên cứu công chúng trong hoạt động báo chí truyền thông trên thế giới và
tại Việt Nam; những cơ sở khảo sát hoạt động tiếp nhận thông tin của công
chúng độc giả nữ trên Báo Phụ Nữ sẽ giúp Báo Phụ Nữ tổ chức thông tin một
cách hiệu quả hơn. Ngoài ra, công chúng độc giả nữ của Báo Phụ Nữ cũng là
công chúng của nhiều tờ báo khác, nắm được những nhu cầu về thông tin, sở
thích, nguyện vọng của nhóm công chúng đặc thù này cũng giúp các tờ báo
khác khai thác tốt hơn trong việc tổ chức nội dung thông tin cũng như thu hút
họ đối với tờ báo của mình.

- trang 16 -


0.7. Khung logic tiếp cận của luận văn

Hình 1: Khung logic tiếp cận của luận văn

0.8. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn
được kết cấu thành 3 chương như sau:
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu công chúng
báo chí.
- Chương 2: Độc giả nữ thành phố Hồ Chí Minh tiếp nhận thông tin
trên Báo Phụ Nữ.

- Chương 3: Độc giả nữ đánh giá Báo Phụ Nữ và đề xuất, kiến nghị
nâng cao chất lượng Báo Phụ Nữ.

- trang 17 -


Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CỦA NGHIÊN CỨU CÔNG CHÚNG BÁO CHÍ
1.1. Lý luận về quan hệ truyền thông, truyền thông đại chúng và công
chúng báo chí
1.1.1. Khái niệm truyền thông
“Truyền thông (communication) là quá trình liên tục trao đổi hoặc chia
sẻ thông tin, tính cảm, kỹ năng nhằm tạo ra sự liên kết lẫn nhau để dẫn tới sự
thay đổi hành vi và nhận thức” [31].
Truyền thông xuất hiện cùng lúc với sự xuất hiện của xã hội loài người
và trở thành hoạt động cơ bản không thể thiếu trong đời sống xã hội loài
người. Trong quá trình giao tiếp, con người đã sáng tạo ra nhiều cách thức để
truyền đạt thông tin cho nhau như: ngôn ngữ (lời nói, chữ viết), ký hiệu, cử
chỉ, biểu tượng, điệu bộ, hành vi… với mục đích tạo sự hiểu biết chung dẫn
đến hình thành ý thức chung và hành động chung. Đây là cơ sở để đánh giá
hiệu quả của hoạt động truyền thông.
Năm 1948, nhà chính trị học Harol D. Lasswell đã đưa ra mô hình
truyền thông đầu tiên khá đơn giản nhưng nêu ra được những thuộc tính của
quá trình truyền thông: Người phát tin - kênh truyền thông - người nhận tin.
Đây được xem là mô hình dễ hiểu, dễ chấp nhận và trở nên thông dụng trên
toàn thế giới: Ai nói cái gì, bằng kênh nào, hướng tới đối tượng nào và hiệu
quả ra sao? Tuy mô hình này đơn giản nhưng khuyết điểm lớn nhất là tính
đơn chiều như một đường thẳng, không có tính phản hồi và tính tương tác.

Sau đó, nhà toán học Shannon và một số nhà nghiên cứu khác đã bổ sung hai
yếu tố quan trọng là “nhiễu” (noise) và “phản hồi” (feedback) nên quá trình

- trang 18 -