Nghiên cứu ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa đến sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn quận bình tân, thành phố hồ chí minh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
-------------------------

TRẦN VĂN NHỰT

NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ
HÓA ĐẾN SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA
BÀN QUẬN BÌNH TÂN, TP. HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

HÀ NỘI - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
-------------------------

TRẦN VĂN NHỰT

NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ
HÓA ĐẾN SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA
BÀN QUẬN BÌNH TÂN, TP. HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Quản lý đất đai
Mã số:

60850103

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. MẪN QUANG HUY

HÀ NỘI - 2014


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các
số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chƣa từng
đƣợc ai khác công bố trong bất kỳ công trình nào.
Tác giả

Trần Văn Nhựt

i


LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, Phòng Sau Đại học
và các Thầy Cô trƣờng Đại học Khoa học tự nhiên thuộc Đại học Quốc gia Hà

Nội; đặc biệt là Quý Thầy, Cô ở Khoa Địa Lý đã giảng dạy và truyền đạt cho em
những kiến thức khoa học để giúp em nâng cao kiến thức trong thời gian học tập tại
trƣờng.
Đặc biệt tôi xin trân trọng ghi nhận và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS.
Mẫn Quang Huy, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tận tình với tinh thần trách nhiệm
cao ngay từ việc định hƣớng, tiếp cận và nghiên cứu đề tài này.
Tiếp đến, tôi xin chân thành cảm ơn các anh, chị, em thuộc Văn phòng đăng
ký quyền sử dụng đất và phòng Tài nguyên và Môi trƣờng quận Bình Tân đã động
viên và cho những lời khuyên chân thành và có giá trị cho đề tài, tôi cũng cám ơn

các anh, chị ở các phòng, ban chuyên môn thuộc UBND quận Bình Tân và UBND
10 phƣờng đã giúp đỡ và cung cấp tài liệu trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin ghi nhận sự giúp đỡ và chia sẻ tình bằng hữu của các bạn trong lớp
Cao học Quản lý đất đai 2012 dành cho tôi trong thời gian qua.
Cuối cùng, tôi cảm ơn mẹ, chị gái và đặc biệt là gia đình yêu quý của tôi với
tất cả niềm tin, sự ủm hộ đối với tôi.
Xin trân trọng cảm ơn!
Tác giả

Trần Văn Nhựt

ii


MỤC LỤC
Trang

HÀ NỘI - 2014.................................................................................................. 1
HÀ NỘI - 2014.................................................................................................. 2
LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN........................................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................................... vii
DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................................... viii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................... ix
MỞ ĐẦU................................................................................................................................... 1
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ................................................................................................ 3
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................................. 3
Ý nghĩa khoa học: ..................................................................................................................... 3
Ý nghĩa thực tiễn: ...................................................................................................................... 3
CHƢƠNG 1 .............................................................................................................................. 4

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.............................................................................. 4
1. Đô thị hóa và quá trình phát triển của đô thị ....................................................................... 4
1.1 Đô thị ................................................................................................................................... 4
1.1.1 Khái niệm ......................................................................................................................... 4
1.1.2 Phân loại đô thị ................................................................................................................ 5
1.1.3 Vai trò của đô thị trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội .......................................... 7
1.2 Đô thị hóa ............................................................................................................................ 7
1.2.1 Khái niệm ......................................................................................................................... 7
1.2.2. Các vấn đề cơ bản của đô thị hóa .................................................................................. 8
1.2.2.1 Đặc trƣng của đô thị hóa .............................................................................................. 8
1.2.2.2 Sự phát triển của đô thị hóa.......................................................................................... 8
1.2.2.3 Các chỉ tiêu xác định mức độ đô thị hóa ..................................................................... 9
1.2.3 Các nhân tố ảnh hƣởng đến quá trình đô thị hóa ......................................................... 10

iii


1.2.4 Vai trò của đô thị hóa .................................................................................................... 11
1.2.5. Quá trình đô thị hóa trên thế giới và Việt Nam .......................................................... 11
1.2.5.1 Trên thế giới ................................................................................................................ 11
1.2.5.2 Đô thị hóa ở Việt Nam ............................................................................................... 15
1.2.5.3 Đô thị hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................... 17
1.3 Tác động của quá trình đô thị hóa.................................................................................... 20
1.3.1 Tác động của quá trình đô thị hóa đối với việc sử dụng đất nông nghiệp ................. 20
1.3.2 Tác động của quá trình đô thị hóa đối với xã hội và môi trƣờng................................ 23
1.3.2.1Những mặt tích cực ..................................................................................................... 23
1.3.2.2 Tiêu cực ....................................................................................................................... 25
Chƣơng 2: ................................................................................................................................ 29
ĐỐI TƢỢNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN
CỨU......................................................................................................................................... 29

2.1. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................................... 29
2.2 Đối tƣợng nghiên cứu ....................................................................................................... 29
2.3 Nội dung nghiên cứu ........................................................................................................ 29
2.4 Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................................. 29
2.4.1 Phƣơng pháp thu thập số liệu........................................................................................ 29
2.4.1.1 Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu......................................................................... 29
2.4.1.2. Phƣơng pháp thu thập và tổng hợp thông tin từ tài liệu thứ cấp............................. 30
2.4.1.3. Phƣơng pháp điều tra xã hội học .............................................................................. 30
2.4.1.4 Phƣơng pháp tổng hợp, phân tích và dự báo ............................................................ 31
2.4.1.5 Phƣơng pháp chuyên gia ............................................................................................ 31
2.4.1.6 Phƣơng pháp xử lý số liệu.......................................................................................... 31
2.5 Đặc điểm địa bàn quận Bình Tân, Tp. Hồ Chí Minh ..................................................... 31
2.5.1 Điều kiện tự nhiên.......................................................................................................... 31
2.5.2 Các nguồn tài nguyên .................................................................................................... 34
2.5.2.1. Tài nguyên đất ........................................................................................................... 34
2.5.2.2. Tài nguyên nƣớc ........................................................................................................ 34

iv


2.5.2.3 Tài nguyên nhân văn .................................................................................................. 35
2.5.3 Điều kiện kinh tế - xã hội .............................................................................................. 35
Chƣơng 3: ................................................................................................................................ 38
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................................................... 38
3.1 Thực trạng quá trình đô thị hóa tại quận Bình Tân......................................................... 38
3.1.1 Biến động dân số trong quá trình đô thị hóa ................................................................ 38
3.1.1.1 Sự gia tăng dân số ....................................................................................................... 38
3.1.1.2 Dân cƣ tập trung đông ................................................................................................ 40
3.1.1.2 Tăng sức hút dân nhập cƣ .......................................................................................... 41
3.1.2 Biến động đất đai trong quá trình đô thị hoá................................................................ 43

3.1.2.1 Tăng sức ép lên đất nông nghiệp đô thị .................................................................... 43
3.1.2.2 Chuyển dịch cơ cấu cây trồng vật nuôi ..................................................................... 46
3.1.2.3 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ........................................................................................ 47
3.2 Ảnh hƣởng của quá trình đô thị hóa đến các hộ gia đình trên địa bàn quận Bình Tân 49
3.2.1 Ảnh hƣởng của quá trình đô thị hóa đến phần đất nông nghiệp của hộ điều tra ....... 49
3.2.2 Ảnh hƣởng của quá trình đô thị hóa đến việc làm của các hộ điều tra ...................... 50
3.2.3 Ảnh hƣởng của quá trình đô thị hóa đến thu nhập của các hộ điều tra ...................... 53
3.2.4 Ảnh hƣởng của quá trình đô thị hóa đến đời sống của các hộ điều tra ...................... 54
3.2.4.1 Về quy mô hộ.............................................................................................................. 54
3.2.4.2 Về điều kiện vật chất .................................................................................................. 55
3.2.4.3 Các dịch vụ xã hội ...................................................................................................... 57
3.2.4.4 Vấn đề tệ nạn xã hội ................................................................................................... 59
3.2.5 Tác động của đô thị hóa đến môi trƣờng ..................................................................... 60
3.2.6 Đánh giá chung .............................................................................................................. 62
3.2.6.1 Tác động tích cực........................................................................................................ 62
3.2.6.2 Tác động tiêu cực........................................................................................................ 63
3.3 Định hƣớng một số giải pháp sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả trong quá trình đô thị
hóa ............................................................................................................................................ 64

v


3.3.1 Định hƣớng sử dụng đất nông nghiệp trong quá trình đô thị hóa quận Bình Tân đến
năm 2020 ................................................................................................................................. 64
3.3.2 Các giải pháp cụ thể....................................................................................................... 69
3.3.2.1 Phát triển kinh tế ......................................................................................................... 69
3.3.2.2 Tạo việc làm, nâng cao chất lƣợng cuộc sống .......................................................... 70
3.3.2.3 Phát triển mạng lƣới giao thông................................................................................. 71
3.3.2.4 Cải tạo môi trƣờng, cảnh quan đô thị ........................................................................ 72
3.3.2.5 Phát triển đô thị bền vững .......................................................................................... 72

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ............................................................................................... 75
Kết luận.................................................................................................................................... 75
Kiến nghị ................................................................................................................................. 77
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................... 78
Phụ lục 1: Bảng câu hỏi khảo sát các hộ dân ........................................................................ 80
Phụ lục 2: Danh mục các công trình, dự án quận Bình Tân lấy vào đất lúa kế hoạch 2015
.................................................................................................................................................. 88
Phụ lục 3: Danh mục các công trình, dự án quận Bình Tân lấy vào đất lúa kế hoạch 2016 –
2020.......................................................................................................................................... 90
LÝ LỊCH CÁ NHÂN ............................................................................................................. 93

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1: Bảng tỉ lệ dân số thành thị ở một số nƣớc trên thế giới ............................14
Bảng 2. 1:Thông tin cơ bản của chủ hộ điều tra .......................................................30
Bảng 3. 1: Dân số quận Bình Tân giai đoạn 2004 - 2013 .........................................38
Bảng 3. 2: Dân số theo giới tính của quận Bình Tân ................................................40
Bảng 3. 3: Mật độ dân số các phƣờng của Quận Bình Tân ......................................40
Bảng 3. 4:Tỷ lệ tăng dân số Quận Bình Tân giai đoạn 2004 - 2013 .........................41
Bảng 3. 5: Hiện trạng sử dụng đất Quận Bình Tân qua các năm ..............................43
Bảng 3. 6: Hiện trạng sử dụng đất các phƣờng của Quận Bình Tân qua các năm ...45
Bảng 3. 7: Thống kê cây trồng vật nuôi quận Bình Tân qua các năm ......................46
Bảng 3. 8: Cơ cấu kinh kế Quận Bình Tân qua các năm ..........................................48
Bảng 3. 9: Hiện trạng phần đất nông nghiệp còn lại của các hộ điều tra ..................49
Bảng 3. 10: Nghề nghiệp của các hộ đƣợc điều tra ..................................................50
Bảng 3. 11: Trình độ học vấn của các hộ đƣợc điều tra............................................52
Bảng 3. 12:Ý kiến của các hộ điều tra về xu hƣớng thay đổi thu nhập do tác động

của đô thị hóa ............................................................................................................53
Bảng 3. 13: Tình hình nhà ở của các hộ điều tra.......................................................55
Bảng 3. 14: Điều kiện sinh hoạt của các hộ điều tra .................................................56
Bảng 3. 15: Ý kiến của các hộ điều tra về tác động của đô thị hóa đối với các dịch
vụ xã hội ....................................................................................................................57
Bảng 3. 16: Ý kiến của các hộ điều tra về tác động của đô thị hóa đối với vấn đề an
ninh xã hội .................................................................................................................60
Bảng 3. 17: Ý kiến các hộ điều tra về tác động của đô thị hóa đối với môi trƣờng .61
Bảng 3. 18: Danh sách các khu dân cƣ mới hình thành trên địa bàn quận Bình Tân
giai đoạn 2015-2020 ..................................................................................................67

vii


DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 3. 1: Sơ đồ hành chính quận Bình Tân – TP.Hồ Chí Minh ..............................38
Hình 3. 2 Biểu đồ dân số các phƣờng Quận Bình Tân giai đoạn 2004 - 2013 .........39
Hình 3. 3: Biểu đồ mật độ dân số các phƣờng của quận Bình Tân 2004 – 2013......41
Hình 3. 4: Biểu đồ tăng dân số quận Bình Tân giai đoạn 2004 - 2013 .....................42
Hình 3. 5: Biểu đồ hiện trạng sử dụng đất quận Bình Tân qua các năm
454
Hình 3. 6:Biểu đồ cơ cấu đất quận Bình Tân qua các năm .......................................45
Hình 3. 7: Biểu đồ cơ cấu kinh tế quận Bình Tân qua các năm ................................48
Hình 3. 8: Quy mô hộ điều tra ..................................................................................55
Hình 3. 9: Tình hình nhà ở của các hộ điều tra .........................................................56

viii

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lê Thị Tuấn Anh, 2011. Ảnh hƣởng của quá trình đô thị hóa đến biến động đất
đai và đời sống của ngƣời dân quận Sơn Trà thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2000 2010, Luận văn thạc sĩ nông nghiệp.
2. Bassand, Michel (chủ biên), 2001. Đô thị hóa, khủng hoảng sinh thái và phát
triển bền vững, Nxb Trẻ.
3. Nguyễn Thế Bá, 1997. Quy hoạch xây dựng và phát triển đô thị, NXB Xây dựng Hà
Nội.
4. Vũ Thị Bình, 2006. Giáo trình quy hoạch tổng thể phát triển nông thôn, Nxb
Nông nghiệp.
5. Cục Thống Kê Thành phố Hồ Chí Minh. Niên giám thống kê năm 2009, 2012.
Truy cập ngày 12 tháng 9 năm 2014.
6. Nguyễn Thị Định, 2011. Ảnh hƣởng của đô thị hoá đến sử dụng đất nông nghiệp
trên địa bàn huyện Phổ Yên tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2008 – 2010, Luận văn
thạc sĩ khoa học nông nghiệp.
7. Đỗ Thị Minh Đức và Nguyễn Viết Thịnh, 2008. Phân tích dòng di cƣ và tính
chọn lọc của di cƣ vào thành phố lớn ở Việt Nam trong thập kỷ 90 (thế kỉ XX) và
thập kỷ đầu thế kỷ XXI), Tạp chí khoa học Đại học sƣ phạm Hà Nội, tr.3 - 16.
8. Nguyễn Thanh Hà; Khƣơng Văn Mƣời, 2006. Lý thuyết quy hoạch đô thị, Khoa
Quy hoạch - Trƣờng Đại học kiến trúc TP. Hồ Chí Minh.
9. Đặng Thái Hoàng, 2000. Lịch sử đô thị. NXB Xây dựng, Hà nội
10. Nguyễn Minh Hòa, 2005. Vùng đô thị Châu Á và TPHCM, Nxb Tổng hợp
TPHCM.
11. Học viện Chính trị khu vực II. Đô thị hóa và chính sách phát triển đô thị trong
CNH, HĐH ở Việt Nam, Nxb CTQG, HN 1998, tr10.
12. Hoàng Cao Liêm, 2013. Những bất cập trong quá trình đô thị hoá ở Việt Nam,
Tạp chí Kinh tế và Dự báo số 11/2013.
13. Niên giám Thống kê Quận Bình Tân từ năm 2004 đến 2013, Phòng thống kê
Quận Bình Tân.
14. Nghị định số 42/2009/NĐ-CP ngày 07 tháng 5 năm 2009. Nghị định Chính Phủ
về việc phân loại đô thị Việt Nam.

78


15. Ngân hàng Thế giới, tháng 11 năm 2011. Báo cáo đánh giá Đô thị hóa ở Việt
Nam.
16. Quyết định số 6012/QĐ-UBND ngày 26 tháng 11 năm 2012 phê duyệt đồ án
quy hoạch chung xây dựng quận Bình Tân đến năm 2020.
17. Quyết định số 3301/QĐ-UBND ngày 30 tháng 06 năm 2014 của Ủy ban nhân
dân Thành phố về duyệt quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020, kế hoạch sử dụng
đất năm 5 năm (2011-2015) quận Bình Tân.
18. Dƣ Phƣớc Tân, 2004. Đô thị hoá Tp. HCM – 30 năm nhìn lại, Viện nghiên cứu
phát triển Tp. HCM.
19. Phạm Thị Xuân Thọ, 2002. Di dân thành phố Hồ Chí Minh và tác động của nó
đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, Luận án tiến sĩ Địa lý.
20. Phạm Thị Xuân Thọ, 2008. Địa lý đô thị, Nxb Giáo dục.
21. Nguyễn Thị Thiềng, Lê Thị Hƣơng, Phạm Thúy Hƣơng, Vũ Hoàng Ngân, Trần
Thị Thanh Thúy, 2008. Di chuyển để sống tốt hơn – Di dân nội thị tại Tp. HCM và
Hà Nội, NXB Đại học kinh tế Quốc dân.
22. Đào Hoàng Tuấn, 2008. Phát triển bền vững đô thị: Những vấn đề lý luận và
kinh nghiệm của thế giới. Nxb Khoa học xã hội Hà Nội.
23. Tôn Nữ Quỳnh Trân, 2003. Vấn đề phát triển đô thị bền vững tại Tp. Hồ Chí
Minh và những kinh nghiệm từ một số thành phố lớn ở Đông Nam Á, đề tài nghiên
cứu thuộc Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn.
24. Tôn Nữ Quỳnh Trân (Chủ biên và đồng tác giả), 2004. Những giá trị văn hóa
đô thị cơ bản của TP. Hồ Chí Minh, đề tài nghiên cứu thuộc Trung tâm Khoa học xã
hội và nhân văn.
25. Nguyễn Sự, 2012. “Ban hành Nghị quyết mới của Bộ Chính trị về phát triển
TP.Hồ Chí Minh”. Báo điện tử Chính phủ. Truy cập ngày 12 tháng 9 năm 2014.
26. Phan Huy Xu, 2005. Thực trạng đời sống xã hội của ngƣời dân thuộc diện tái

định cƣ tại TP. Hồ Chí Minh, đề tài nghiên cứu.
27. Phạm Thị Bích Yên, 2011. Đô thị hoá Việt Nam trong quá trình công nghiệp
hoá. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ năm 2011.

79